Thuûa: Theo cuï Traàn troïng Kim thì Vieät-ngöõ chæ coù vaàn ua neân phaûi thuûa môùi ñuùng chöù khoâng phaûi thuôû.
gioù buïi: Phong traàn : Gioù buïi coù nhieàu nghóa:
1-Gioù cuoán buïi tung, trôøi ñaát môø mòt. Ví ñôøi coù naïn chieán-tranh.
2- ÔÛ ñôøi chòu nhieàu noãi gian-nan trong böôùc coâng-danh cuûa phöôøng quan laïi -Thô Ñoã Phuû : Baïc hoaïn taåu phong traàn : Chöùc moûng chaïy trong gioù buïi, töùc laø quan nhoû; chòu nhieàu noãi khoù khaên ,
3-Nhöõng gaùi kyõ nöõ goïi laø truïy-laïc phong traàn : Rôi ruïng nôi gioù buïi.
Thô Tröông Tuaàn khi nghe troáng ñaùnh noåi giaëc coù caâu : Baát bieän phong traàn saéc, an tri thieân ñòa taâm : Chaúng nhaän ñöôïc veû gioù buïi, sao bieát loøng trôøi ñaát. YÙ noùi hoïa chieán-tranh bôûi trôøi ñaát sinh ra.
truaân chuyeân: Ñi duøng-daèng, böôùc khoâng tôùi, hay vaát vaû lao-ñao.
Tröôøng Thaønh: Ñôøi chieán-quoác, rôï Hoà hay quaáy nhieãu nöôùc Yeân, Trieäu vaø Taàn xaây thaønh daøi phía baéc ñeå ngaên ; sauTaàn Thæ-hoaøng toùm thu caû saùu nöôùc, noái nhöõng ñoaïn thaønh aáy laøm böùc thaønh daøi muoân daëm goïi laø Vaïn-lyù traøng-thaønh.
Cam Tuyeàn: Cung nhaø Taàn döïng treân nuùi Cam-tuyeàn gaàn ñoâ-thaønh Traøng-an 200 daëm. Caâu naøy ôû nguyeân vaên "Phong hoûa aûnh chieáu Cam-tuyeàn vaân". Phong hoûa laø ngoïn löûa leân nhoïn cao ñoát ôû nuùi cao ñeå baùo tin giaëc. Vì chöa bieát duøng thöù gì baùo nhanh choùng, phaûi duøng loái ñoát löûa baùo tin neân goïi Phong hoûa. Cuõng goïi laø Lang toaïi duøng phaån choù soùi laãn cuûi ñoát ngoïn löûa leân cao khoâng bò gioù ñaøn.
Lang laø choù soùi. Toaïi laø ngoïn löûa lôùn leân cao.
trao tay: bôûi chöõ Chöõ Nguyeân-vaên duøng chöõ AÙn kieám laø voã göôm hoaëc choáng göôm. Ñaây dòch "trao tay" coù baûn dòch laø choáng tay.
truyeàn hòch: laø truyeàn lôøi hòch keå toäi giaëc maø vua sai ñaùnh; xuaát chinh laø ra ñaùnh. Chinh laø ñaùnh keû phaïm toäi (ngöôøi lôùn ñaùnh keû nhoû) cuõng coù nghóa laø ñi, laø ñaùnh thueá, Chinh nhaân : ngöôøi ñi xa. Chinh-phu : ngöôøi choàng ñi ñaùnh giaëc. Chinh-phuï ngöôøi vôï coù choàng ñi ñaùnh giaïc.
Nöôùc thanh bình ba traêm naêm cuõ: Thanh-bình laø yeân laëng thaùi-bình
AÙo nhung: laø aùo giaùp coù keát vaûy saét ñôõ teân baén. Cuõng goïi laø Chieán-y-baøo.
Söù trôøi: bôûi chöõ Söù-tinh ôû nguyeân-vaên. Ñieån : Vua Hoaø-ñeá ñôøi Haùn sai hai ngöôøi söù ñeán Ích-chaâu do-thaùm maø khoâng cho quan thöù-söû chaâu aáy laø Lyù Traáp bieát. Traáp xem thieân-vaên thaáy coù hai sao söù veà Ích-chaâu neân bieát tröôùc.
[Back to the top]
nieàm taây: noãi rieâng-tö cuûa ngöôøi ta.
theâ noa: laø vôï con. Kinh Thi : Laïc nhó theâ noa laø vui vôùi vôï con maày.
gioøng haøo kieät: dòch chöõ "Ngoâ-moân" ôû nguyeân-vaên. Ñieàn Ngoâ Khi laø moät töôùng voõ ñôøi Chieán-quoác coù voõ-coâng löøng-laãy, ñaùnh ñoâng deïp baéc thieân haï bieát danh. Lyù Baïch coù caâu : Yeân-nam traùng-só Ngoâ-moân haøo, Thaùi-sôn nhaát-tròch khinh hoàng mao = Ñaát Yeân-nam coù keõ traùng-só gioøng haøo-kieät nhaø hoï Ngoâ, neùm non Thaùi nheï nhö caùi loâng chim hoàng. YÙ noùi söï anh-huøng cuûa ngöôøi traùng-só xem nheï tính-meänh.
Xeáp buùt nghieân: Ñieån Ban Sieâu ñôøi Haùn. Ban Sieâu nhaø ngheøo ñi vieát thueâ, moät hoâm phaãn chí töï noùi raèng : Laøm trai neân coù chí laäp coâng-danh nôi ngoaøi nghìn daëm nhö Phoù Giôùi Töû vaø Tröông Khieân, leõ naøo chòu boù tay beân choán buùt-nghieân, beøn xeáp buùt nghieân theo vieäc binh nhung ra xöù taây-vöïc ôû 31 naêm ñöôïc nhieàu coâng lôùn ñöôïc phong-töôùc Vieãn ñinh haàu khi veà nhaø ñaõ quaù 80 tuoåi.
Thaønh lieàn: bôûi chöõ lieân thaønh laø nhöõng thaønh lieàn nhau. Ñieån Baéc-söû cheùp : Nöôùc Trieäu ñöôïc hai hoøn ngoïc Bích cuûa Bieän Hoaø tìm ñöôïc taïi nuùi Kinh-sôn. Sau vua Chieâu-vöông nöôùc Taàn vieát thö xin ñem naêm thaønh-trì ñoåi ngoïc aáy. Veà sau vaät gì quí-baùu goïi laø quí-giaù Lieân thaønh- Beä roàng nôi vua ngoài, töùc laø vua.
Thöôùc göôm: Bôûi chöõ "tam xích" laø ba thöôùc, laø tieáng danh-töï rieâng cuûa göôm. Haùn-thö cheùp lôøi Haùn Cao-toå noùi : Ngoâ dó boá y ñeà tam xích thuû thieân-haï= ta maëc aùo vaûi caàm ba thöôùc maø laáy ñöôïc thieân-haï, ba thöôùc töùc laø thanh göôm daøi ba thöôùc.
giaëc trôøi: bôûi chöõ Thieân Kieâu. Ñieån Haùn thö cheùp : Rôï Hung-noâ coù caâu quoác thö cuûa Thieàn vu gôûi Haùn ñeá raèng : Nam höõu ñaïi Haùn, baéc höõ cöôøng Hoà, Hoà naûi thieân-töû chi kieâu töû giaû, nghóa laø : Phöông nam coù nhaø Ñaïi Haùn, phöông Baéc coù cöôøng Hoà. Hoà chính laø ñöùa con kieâu ngaïo cuûa thieân töû.
da ngöïa: laø da con ngöïa, bôûi chöõ maõ-caùch ôû ñieån Maõ Vieän ñôøi Ñoâng -Haùn lónh chöùc Phuïc-ba töôùng quaân, töøng coù chieán coâng thu-phuïc xöù Giao-chæ roài laäp truï ñoàng ñeå neâu giôùi haïn. Laïi ñaùnh deïp boïn rôï Nguõ-Kheâ-Man khi giaø hôn 80 tuoåi. OÂng thöôøng noùi vôùi baïn beø raèng keû tröôïng-phu laäp chí laø ; khi khoán cuøng neân coù loøng kieân nhaãn, khi giaø nua neân baïo-maïnh. Laïi noùi : laøm trai neân cheát choán xa tröôøng bieân-aûi, laáy da ngöïa boïc thaây choân môùi goïi laø trai. Sau quaû cheát trong quaân vaø ñöôïc phong töôùc Taân-töùc-haàu.
Thaùi Sôn nheï töïa hoàng mao: Nuùi Thaùi-sôn lôùn vaø cao nhaát ôû nöôùc Taøu, loâng ngoãng trôøi ( loâng chim hoàng) nheï nhaát. Tö-maõ-Tieân noùi : "Ngöôøi ta vaãn coù caùi cheát, song caùi ñaùng cheát naëng nhö nuùi Thaùi-sôn, cuõng coù caùi cheát ñaùng nheï nhö loâng chim hoàng".
chieán baøo: Chieán-baøo laø caùi aùo maëc ñi ra traän, coù keát vaûy cheùp nhö vaûy caù ñeå ñôõ teân baén. Cuõng goïi laø nhung y vaø giaùp, aùo giaùp.
[Back to the top]
Theùt roi: dòch chöõ Minh-tieân ôû nguyeân vaên laø teùt naït vöøa ñaùnh ngöïa tieáng roi keâu troùt troùt giöõa luoàng gioù thu. Minh-tieân cuõng coù nghóa laø moät khí-cuï ñeå daøn haàu, ñeø noù keâu troùt troùt nhö tieáng roi ñaùnh, ñeå raên ngöôøi phaïm pheùp.- Vî kieàu caàu soâng Vî, ñôøi Ñöôøng thöôøng sai quaân ra beán soâng Vî choáng rôï Ñoät-khuyeát.
Ngoøi ñaàu caàu: Ngoøi laø caùi laïch, dòch chöõ caâu ôû nguyeân-vaên, coù baûn cheùp "ngoaøi ñaàu caàu"-sai.
Boä khoân baèng ngöïa, thuûy khoân baèng thuyeàn: Caâu naøy goàm hai caâu nguyeân vaên, dòch ra moät caâu (chaøng leân ñöôøng boä, thieáp töï giaän sao thieáp khoâng baèng con ngöïa. Chaøng traåy ñöôøng thuûy, thieáp töï giaän sao thieáp khoâng baèng chieác thuyeàn). Ngöïa thuyeàn ñöôïc theo chaøng, maø thieáp phaûi xa chaøng.
Thieân San: teân nuùi ôû tænh Phuïng-thieân, nhaø Ñöôøng ñaùnh Cao-ly thöôøng ñoùng quaân ôû ñaáy. Thieân -sôn cuõng laø teân nuùi ôû Taây cöông; ñôøi Ñöôøng rôï Vöu laøm loaïn, Tieát Nhaân Quí laøm chöùc Toång -quaûn ra deïp loaïn chæ baén ba muõi teân gieát ñöôïc ba töôùng giaëc, boïn aáy ruùng ñoäng sôï phaûi veà ñaàu haøng
hang beo: bôûi ñieån oâng Ban Sieâu khi ñi söù Taây vöïc, vaøo nhöõng mieàn nguy, thöôøng noùi cuøng caùc quan lieâu thuoäc raèng : Khoâng vaøo hang coïp sao baét ñöôïc coïp con (Baát nhaäp hoå huyeät an ñaéc hoå töû).
Laâu Lan, raèng theo Giôùi Töû: laø teân hai ngöôøi : Vua Chieâu ñeá nhaø Ñöôøng sai Phoù Giôùi Töû ñi söù ñaát Ñaïi-uyeån nöôùc Qui tö. Giôùi töû ñaõ duøng möu cao baét ñöôïc vua Ñaïi-uyeån laø Laâu Lan. Sau Töû ñöôïc phong töôùc Nghóa döông -haàu.
a name = "27">
Phuïc Ba:Ñieån oâng Maõ Vieän.
tieáng troáng: hieäu leänh xöa ra traän nghe tieáng troáng thì tôùi, tieáng chieâng thì lui
Haø Löông: Haø laø soâng, löông laø caàu baéc treân soâng, hay laø röôøng nhaø, ngaøy xöa ñöa nhau thöôøng ñeán choán caàu soâng.Thô Lyù Laêng vieát cho Toâ Voõ coù caâu : "Hueà thuû thöôïng haø-löông, dö töï moä haø chi ?": Daét tay nhau ñeán nôi Haø-löông, keû du-töû chieàu nay ñi ñaâu Du-töû laø ngöôøi ra ñi nôi xa.
doanh Lieãu: Teân moät nôi ñoàn quaân ñoùng. Haùn thö cheùp vua Haùn vaên ñeá ñeán doanh Teá-lieãu laø nôi ñoàn cuûa töôùng Chu AÙ-Phu ñoùng ñeå khao-thöôûng quaân-só, thaáy pheùp quaân raát nghieâm, beøn khen raèng thaät laø moät töôùng quaân xöùng ñaùng vaäy.
[Back to the top]
Traøng Döông: Teân moät huyeän ôû tænh Hoà-baéc ; cuõng coù teân cung nhaø Taàn ôû ñaát Taây-ninh.
Lieãu döông: töùc caây döông lieãu.Vöông Xöông Linh ñôøi Ñöông coù caâu thô Khueâ Oaùn : "Hoát kieán maïch ñaàu döông lieãu saéc, hoái giao phu teá mòch phong haàu" = chôït thaáy saéc caây döông lieãu töôi xinh nôi ñaàu ñöôøng thì hoái-haän sao ta khieán choàng ta ñi kieám söï coâng danh phong töôùc haàu nôi xa. YÙ noùi choàng ñi ñaùnh giaëc vaéng khoâng cuøng ai vui thuù xem phong-caûnh ; aáy laø lôøi ngöôøi thieáu-phuï coù choàng ñi chinh thuù nôi xa.
Tieáng ñòch thoåi nghe chöøng ñoàng voïng:
Caâu nguyeân-vaên : "Khöù khöù Laïc-mai thanh tieäm vieãn"> Nghóa laø :Khuùc ñòch teân Laïc-mai khi ñi nghe laàn laàn xa.
Thô Lyù Baïch : Kim daï haø nhaân xuy ngoïc dòch, giang thaønh nguõ nguyeät laïc mai ba = Ñeâm nay ngöôøi naøo thoåi ñòch ngoïc, choán thaønh beân soâng thaùng naêm hoa mai ruïng ?
Tuoân maøu maây bieác, traûi ngaàn nuùi xanh:
yù laáy ôû caâu thô cuûa Maïnh haïo Nhieân ñôøi Ñöông raèng : "Quaân voïng baïch vaân khöù, dö voïng thanh sôn qui" nghóa laø: chaøng troâng maây traéng khi ra ñi, thieáp troâng non xanh khi trôû veà.
Haøm Döông: teân ñaát . OÂng Hieáu Coâng nhaø Taàn xöa ñoùng ñoâ ñaát Haøn-döông nay thuoäc xöù Thieåm-taây.
Tieâu Töông: laø teân soâng ôû tænh Hoà-nam, hai soâng hôïp-löu thaønh moät.
ngaøn daâu: bôûi chöõ Maïch thöôïng tang laø nôi thoân queâ troàng daâu gaàn beân ñöôøng.
"Maïch thöôïng tang" cuõng laø teân moät khuùc haùt (Coå nhaïc phuû) cuûa naøng La Phu gaùi coù choàng ôû nöôùc Taàn ñi haùi daâu maø Trieäu vöông muoán yeâu, beøn ñaët tieäc röôïu môøi naøng. Naøng ñeán ñaøn tranh vaø haùt khuùc aáy ñeå toû mình coù choàng; sau vöông nghe lôøi haùt laém caâu toû yù trinh-chính beøn thoâi.YÙ duøng cuûa nguyeân vaên raát thaâm maø dòch-gæa khoâng theå ñem ra ñöôïc, chæ dòch "Ngaøn daâu xanh ngaét moät maøu"v.v.. Vaäy caâu 63 laø moät loái vaên phuïc tuyeán nhö muõi chæ may daáu kín, ñeå seõ toû nôi khaùc, nôi caâu nguyeân-vaên soá 351 ñeán caâu 363.
Ñeâm traêng naøy nghæ maùt phöông nao: Caâu naøy laáy lôøi coå thi :
"Kim daï baát tri haø xöù tuùc, bình-sa vaïn-lyù tuyeät nhaân yeân"
nghóa laø: Ñeâm nay chaúng bieát nguû nôi naøo ? nôi baõi caùt baèng, muoân daëm khoâng ngöôøi ôû.
Laïi ôû Ñöôøng thi cuõng coù caâu :
"Kim daï nguyeät minh haø xöù tuùc, cöûu tieâu vaên quyeån bích saâm si". nghóa laø : Ñeâm traêng saùng naøy nguû nôi nao, troâng treân chín töøng maây cuoán maøu xanh bieác laém veû so-le cao thaêm-thaúm. Hai caâu aáy toaøn vònh caûnh ngöôøi chinh-phu.
Noäi khoâng muoân daëm xieát bao daõi daàu: Baøi ñieáu Coå-chieán-tröôøng cuûa Lyù Hoa coù caâu : " Haïo haïo hoà bình sa voâ ngaân quyùnh baát kieán nhaân nghóa laø : Meânh-moâng kia nôi baõi caùt baèng muoân daëm vaéng teo chaúng thaáy ngöôøi.
bon: töùc boân nghóa laø chaïy.
[Back to the top]
Baïch Thaønh: laø Baïch-ñaêng-thaønh laø nôi oâng Haùn Cao-toå ñaõ töøng bò vaây ôû ñaáy.
Thanh Haûi: teân ñaát rôï Thoå Coác-Hoàn ñôøi Ñöôøng huøng-cöù ôû ñaáy, coù naêm boä--laïc ôû phía taây-baéc nöôùc Taøu. Ñaát aáy coù hoà nöôùc maën roäng. Lyù Baïch coù caâu thô ôû baøi Quan-sôn khuùc : Haùn haï Baïch-ñaêng thaønh, Hoà khuy Thanh-haûi khuùc nghóa laø : nhaø Haùn xuoáng thaønh Baïch-ñaêng. Rôï Hoà doøm baõi Thanh-haûi
aùo giaùp: laø aùo ra traän coù vaûy theùp keát ñeå ñôõ teân baén- Cuõng goïi laø nhung-y, chieán baøo vaø thieát y.- Coå-thi : Haøn quang chieáu thieát y : aùng saùng laïnh soi aùo saét.
Loøng queâ qua ñoù maët saàu chaúng khuaây: thô Lyù Baïch : "Thuù khaùch voïng bieân saéc, tö qui ña khoå nhan" : Keû chinh-thuù troâng saéc trôøi nôi bieân traán, nhôù veà laém veû cay-daéng ôû neùt maët.
tröôùng gaám: bôûi chöõ Caåm-tröôùng ; maøn gaám, laø nôi nhaø vua ôû.
Haõn Haûi: hay laø Haøn-haûi laø nôi baõi Sa-maïc.
Tieâu Quan: teân moät cöûa aæ ôû Quang-trung laø nôi hieåm-trôû, caùc Ñöôøng, Toáng xaây luyõ, ñoùng ñoàn maø choáng rôï Thoå-phaàn.
Leân cao troâng thöùc maây loàng: ñieån oâng Ñòch Nhaân Kieät ñôøi Ñöôøng, ñi ñaùnh giaëc xa nhaø, khi leân nuùi Thaùi-haøng troâng ñaùm maây traéng ôû xa xa, noùi vôùi quaân-só raèng : "Cha meï ta ôû döôùi ñaùm maây traéng aáy" : Ngoâ thaân xaù ö kyø haï. Ñaây duøng yù noùi nhôù nhaø.