tieán thaûo: Tieán : ñi tôùi, Thaûo : ñaùnh deïp
tính meänh nhö maøu coû caây: Haùn-thö cheùp chuyeän nhaø Taàn coù caâu "Taàn quan nhaân tính meänh nhö thaûo ñang " nghóa laø nhaø Taàn xem tính meänh ngöôøi nhö coû raùc . Ñaây duøng yù khinh tính meänh.
Nöùc hôi maïnh, ôn daøy töø tröôùc: Caâu naøy dòch caâu nguyeân-vaên soá 98 laø chöõ laáy ôû Taû-truyeän cheùp : Vua Sôû ñi ñaùnh nöôùc Tieâu, Thaân-coâng Vuõ-thaàn noùi : Quaân-só reùt laém. Vua Sôû lieàn ñi tuaàn taän nôi, voã-veà ba quaân raát aân caàn, ba quaân caûm aân vua nhö ñöôïc maëc aùo aám maø queân laïnh. Hai chöõ "hieäp-khoùang" laø nghóa aáy.
Traûi choán ngheøo, tuoåi ñöôïc bao nhieâu: nghóa laø traûi qua chinh-chieán laém choán hieåm ngheøo neân keû traùng-só phaûi chòu cheát non. Traûi qua nhieàu traän döôùi muõi göôm giaùo töùc chöõ "hoaønh qua" : xoâng-pha tröôùc muõi nhoïn. Hai caâu naøy dòch noâm raát maéc nghóa neân phaûi giaûi roäng nghóa theâm.
Non Kyø: Ñieån Hoaéc-khöù-Beänh, töôùng gioûi ñôøi Haùn ñaùnh rôï Hung-noâ ôû nuùi Kyø-lieân sau oâng cheát, vua sai ñaép moä oâng nhö hình nuùi Kyø-lieân.
Beán Phì: Phì thuûy : Ñieån Boà Kieân ñaùnh Taàn thua ôû Phì-thuûy quaân cheát möôøi phaàn heát chín, thaây ñaép thaønh goø. Soâng Phì ôû tænh Cam-tuùc coù hai ngaønh chaûy hieäp laïi moät.
Maët chinh phu traêng doõi doõi soi: laáy yù caâu coå-thi : nhaân-gian voâ loä nguyeät mang mang : nôi nhaân-gian khoâng coøn loái-neûo, chæ coù maët traêng doõi doõi soi.
maïc maët: laø veõ ra daùng maët. Ñôn thanh laø saéc ñoû, xanh, söï hoäi-hoïa-veõ.
goïi hoàn: laø ñieáu keû cheát, goïi laø ñieáu vong.
Chaøng Sieâu: Ban Sieâu teân moät laõo-töôùng ñôøi Haùn.
[Back to the top]
naéng noû: laø lao khoå, meät-nhoïc.
Teân reo: bôûi chöõ minh ñích laø moät thöù teân baén ra keâu tieáng ñeå laøm hieäu leänh do vua Hung-noâ ñaët ra.Minh laø keâu, ñích laø muõi teân.
giaùo dan: laø leo theo caùn giaùo maø leân thaønh cao, bôûi chöõ duyeân can.
ngoaøi chaân maây: laø nôi xa xoâi. Chaân maây maët nöôùc Coå-thi coù caâu : Töông khöù vaïn dö lyù, caùc taïi thieân nhaát nhai : caùch nhau hôn muoân daëm, moãi ngöôøi ôû moãi nôi chaân trôøi.
vay: nghóa laø : phaûi ñaâu, haù phaûi ñaâu-khoâng phaûi vay-möôïn.
caù nöôùc: bôûi chöõ ngö-thuûy. Caù nöôùc, ví vôï choàng töông ñaéc vôùi nhau. Kinh THi : Haïo haïo giaû thuyû, duïc duïc giaû ngö.:meânh-mang kìa nöôùc, nhôûn-nhôn kìa laø caù. YÙ noùi söï gia-thaát nhaân-duyeân.Laïi coù ñieån : khi Löu Bò cuøng Khoång Minh Gia-caùt-Löôïng thaân-maät, thì Quan Coâng cuøng Tröông Phi khoâng baèng loøng. Löu Bò noùi :Ta coù Khoång Minh nhö caù gaëp nöôùc, caùc ngöôi chôù phieàn giaän. Caù nöôùc ví vôï choàng yeâu nhau, vua toâi tin caäy nhau v.v...
nöôùc maây: bôûi chöõ maây nöôùc : Maây voán bôûi nöôùc sinh ra maø maây ôû cao xa, caùch trôû, ví söï xa caùch. Cuõng coù nghóa nôi laøng maây xoùm nöôùc, ca-caùch phoàn-hoa, hoaëc coù veû phong-löu aå daät khoâng quan heä vôùi cuoäc ñôøi.
chinh phuï: laø ngöôøi vôï coù choàng ñi chinh thuù nôi xa.
vöông toân: laø con nhaø quùy-phaùi, coù tính phong-löu dö-daû hay ñi chôi xa. Sôû-Töø : Vöông Toân du heà baát qui : chaøng Vöông Toân ñi chôi khoâng veà. Vì ngöôøi phong-löu öa ñi chôi khoâng ñoaùi ñeán gia-ñình.
haøn huyeân: Haøn laø laïnh. Huyeân laø aám, töùc khí-haäu cuûa trôøi khi aám khi laïnh, laøm cho ngöôøi hay maéc phaûi beänh-taät. Cho neân khi gaëp nhau hoûi söï haøn-huyeân cuõng nhö hoûi söï bình-yeân, laø lôøi theá-thöôøng thuø öùng.
[Back to the top]
oanh: laø chim oanh, loâng vaøng raát ñeïp, keâu hoùt raát hay thöôøng keâu ngaøy xuaân. Lieãu laø caây lieãu yeáu caønh daøi nhö caùi roi, laù nhoû nhö laù tre maø daøi. Xuaân troå laù coù veû thöôùt tha, chim oanh thöôøng keâu ôû caây lieãu.
quyeân ca: Chim Ñoã-quyeân keâu- Quyeân hình nhö chim O-ho (tu-huù) saéc xaùm muøa heø keâu suoát ñeâm ngaøy. Ta goïi laø chim quoác. Hoa-döông quoác-chí cheùp : Vua nöôùc Thuïc teân Ñoã Vuõ, maát nöôùc, vua cheát hoaù chim Ñoã-quyeân. hay Ñoã Vuõ cuõng laø chim quyeân.
YÙ nhi: laø chim eùn. Beân Taøu chim eùn (yeán) thöôøng ôû trong nhaø ngöôøi. Xuaân ñeán maø thu ñi. Coù yù thaân caän vôùi ngöôøi. Trang-töû noùi :"Ñieåu maïc tri ö yù nhi : chim khoâng chim naøo bieát yù ngöôøi baèng yù-nhi. Ñöôøng-thi : Truø-tröôùng cöïu löông song yeán-töû. Ni-nam do töï ngöõ ñoâng phong : treân röôøng nhaø cuõ, coøn ñoâi chim eùn ñaäu, ra boä buoàn-raàu chiu-chít keâu nhö noùi chuyeän cuøng gioù ñoâng.
ñaêng ñoà: laø leân ñöôøng ra ñi nôi xa.
mai: Caây mô coù hoa traéng naêm caùnh, nôû muøa ñoâng giöõa baêng-tuyeát coù quaû khoâ, töôi, duøng aên vaø neâm naáu hay laøm thuoác. Vaên-nhaân ví mai laø tieân, vì coù veû thanh-cao khoâng sôï tuyeát söông vaø coù saéc ñeïp höông thôm.
ñaøo: Caây ñaøo hoa ñoû maøu cung-phaán, coù hai thöù, ñôn naêm caùnh, keùp möôøi caùnh. Nôû ngaøy xuaân coù veû ñeïp, ví maët gaùi ñeïp.
Phuø dung: Hoa maøu ñoû cung-phaán, lôùn baèng caùi ñóa traø, gioáng hoa höôøng laù lôùn baèng baøn tay, coù naêm chóa, hoa nôû buoåi sôùm, taøn buoåi chieàu, thöôøng troàng ôû bôø soâng bôø hoà. Thô Baïch cö Dò : Phuø-dung nhö dieän, lieãu nhö my : phuø-dung nhö maët, lieãu nhö maøy : taû dung-maïo Döông quí-phi.
Luõng Taây: teân ñaát ôû tænh Thieåm-taây.
Haùn Döông: teân quaän ôû tænh Cam-tuùc.
Hoa döông: laø hoa caây döông gioáng nhö caây lieãu maø laù choàng leân, khoâng nhö laù lieãu ruû xuoáng cuõng coù hoa traéng nhö hoa lieãu, thöôøng troàng gaàn nhaø vì coù veû vaø saéc ñeïp xanh töôi.
[Back to the top]
dieãn khôi: laø caùch xa xuoâi ; tieáng aáy xöa duøng maø nay khoâng duøng.
Tieàn sen: bôûi chöõ lieân-tieàn, nghóa laø laù tre non môùi leân ôû maët nöôùc nhö ñoàng tieàn. Caâu 169 nguyeân vaên duøng chöõ tam chuù laø ba laàn ñuùc. Vì goïi laø ñoàng tieàn thì duøng ñuùc laø ñuùc tieàn vaäy.
aûi xa: ôû nguyeân vaên duøng "töû-taùi" laø aæ tím. Saùch Coå-Kim-Chuù cheùp : caùc nôi quan-aûi, nôi Vaïn-lyù-traøng-thaønh cuøng cuûa aæ Nhaïn-moân-quan ñaát thaûy laø maøu tím neân goïi töû-taùi.
Hoaøng Hoa: Hoaøng-hoa-thuù : keû lính thuù ôû ñaát Hoaønh-hoa- ñaát naøy coù nhieàu teân : Hoaønh-hoa ñoâi : Hoaønh-hoa laõnh; Hoaøng-hoa phuï. Ñaát aáy ñôøi Chieán-quoác vaø ñôøi Ñöôøng ñaõ nhieàu laà ñaùnh nhau vôùi rôï Nhu-nhieân vaø rôï Ñoät-khuyeát. Coù nhieàu baûn chuù-thích Hoaøng-hoa laø hoa vaøng, töùc hoa cuùc nôû thaùng chín; moãi naêm lính ñi thuù vöøa khi hoa cuùc nôû, neân goïi laø Hoaøng-hoa thuù-nhö theá laø sai.
laõo thaân: laø cha meï giaø, Chöõ thaân chæ caû cha vaø meï- khueâ-phuï : laø ngöôøi vôï ôû choán khueâ-phoøng.
khueâ phuï: khueâ-phuï : laø ngöôøi vôï ôû choán khueâ-phoøng.
maêng söõa: laø con non,daïi, noùi treû con.
töïa cöûa: bôûi chöõ yû-mon ( chieán-quoác-saùch ) :chuyeän Vöông Toân Giaû thôø vua Teà, baø meï giaø thöôøng troâng con. Khi mai ñi chieàu veà töïa cöûa trong nhaø maø troâng, khi toái ñi maø mai khoâng veà baø laïi ra taän cöûa ngoõ maø troâng. YÛ-moân laø töïa cöûa trong nhaø. YÛ-lö laø töïa cöûa ngoõ. YÙ meï troâng con laøm nghóa vuï chính-ñaùng thì loøng lo khaån-thieát.
hieáu nam: ngöôøi con trai coù hieáu.
quan hoaøi: laø noãi nhôù-nhung coù quan-heä.
[Back to the top]
söông sao: bôûi chuõ tinh-söông. Moãi moät naêm coù moät muøa coù söông vaø moãi ñoä sao ñi.Söông sao, nghóa laø moät naêm. Chöõ goïi : tinh-söông.
Thoa cung Haùn: Thoa traâm giaét toùc coù hai ngaønh, baèng vaøng hay ngoïc. Ñieån Haùn Voõ-ñeá döïng ñieän Chieâu-linh.Coù hai thaàn nöõ daâng caùi thoa ngoïc, sau Ñeá ban cho baø Trieäu Tieáp Dö ; veà sau coù ngöôøi ghen-gheùt möu ñaäp vôõ thoa aáy, khi môû traùp xem boãng hoùa chim yeán bay ra, leân trôøi.
Göông laàu Taàn: Ñieån Taàn Thæ-hoaøng coù caùi göông lôùn, goïi laø Chieáu ñôûmkính : göông soi nguï-taïng, soi thaáy boä-phaän thaân-theå ngöôøi gian ngay : thöôøng soi caùc cung-nöõ loøng taø, ñem cheùm.
caøi ñaàu: Tao ñaàu laø caùi ñaàu. Caùi traâm, hay caùi löôïc giaét toùc, baø Lyù phu-nhaân ñôøi Haùn Voõ-Ñeá duøng ngoïc laøm traâm caøi ñaàu ñaàu tieân. Löu Voõ Tích ñôøi Ñöôøng, baøi Xuaân-töø coù caâu : Haønh ñaùo trung ñình soå hoa ñoùa, sinh ñình phi thöôïng ngoïc tao ñaàu. Nghóa laø : ñi ñeán giöõa saân ñeám hoa chôi, boãng con chuoàn chuoàn bay ñaäu treân traâm giaét ñaàu baèng ngoïc.
traân troïng: laø giöõ-gìn thaân-theå hay laø qui-baùu naâng-niu. Chöõ aáy duøng phaûi ñuùng theo hoaøn-caûnh. Coù khi daën-doø nhau neân giöõ-gìn thaân-theå. Coù khi toû-baøy söï toân-kính v.v...