höùa quoác: laø ñem thaân giuùp nöôùc, Khoång tró Khueâ coù caâu thô : "Boå trì höùa quoác thaân" : voán coù naém chaët taám loøng ñem thaân giuùp nöôùc.
tyø daân: laø che-chôû cho daân
Thuyeàn Vu: nguyeân-aâm ñoïc : "Ñôn-vu" theo tieáng xöa ñaõ thöôøng ñoïc laø thuyeàn-vu laø chuùa cuûa rôï Hung-noâ.
Nhuïc Chi: nguyeân-aâm ñoïc " Nguyeät-thò" theo tieáng xöa ñaõ quen ñoïc laø Nhuïc-chi, cuõng vieát laø Nhuïc-chi, laø teân nöôùc xöa ôû mieàn Taây Trung-hoa, sau bò rôï Hung-noâ ñoïat maát vaø ñem chia hai : Goïi laø Ñaïi-Nhuïc-chi theo nhaø Haï ôû mieàn Haø-baéc vaø Tieåu Nhuïc-chi, ôû tænh Cam-tuùc.
Muõi ñoøng vaùc: laø dòch nghóa chöõ Can-qua laø göôm daùo hai ñoøng vaùc thaûy laø khí giôùi caû. Kyø moân laø nôi vua Vuõ-Ñeá heïn caùc quan-só baén gioûi ôû ñaát Luõng-taây, ñuùng kyø heïn ñeán hoïp tröôùc ñieän, goïi laø kyø-moân.
Buoâng teân: bôûi chöõ "truyeàn tieãn", laø baén caùi teân chuyeàn laàn ñi, töø voøm canh naøy qua voøm canh khaùc ñeå laøm hieäu leänh . Caâu nguyeân vaên duøng chöõ "Höu truyeàn tieãn", laø thoâi, baõi söï chuyeàn teân, töùc laø yeân-oån khoâng coù giaëc.
treo cung: bôûi chöõ quaûi cung, treo cung laø thoâi ñaùnh giaëc. Ñöôøng-thi : "Phieân haûi voâ truyeàn tieãn, Thieân-sôn taûo quaûi cung" : "Choán Phieân-haûi khoâng coøn baén teân chuyeàn, Nuùi Thieân-sôn cuõng sôùm treo cung". YÙ noùi baõi boû söï chinh chieán.
khaûi ca: laø baøi haùt vui-veû khi ñaõ thaéng traän keùo quaân veà.
Thaàn Kinh: laø moät danh-töø nôi vua ôû, cuõng nhö "Ñeá-ñoâ".. Ngoïc-kinh vaø Hoaøng chaâu ñoàng moät nghóa.
Chöõ Thaàn-kinh dòch chöõ Vò-öông laø teân moät cung ñieän nhaø Haùn ôû trong chu-vi 28 daëm, xaây döïng heát cung naøy ñeán ñieän noï, khoâng bao giôø neân ñaët teân Vò-öông.-Kinh Thi : Daï nhö haø kyø daï vò-öông : Ñeâm ra theá naøo, ñeâm chöa saùng. Chính nghóa vò-öông laø chöa heát.
Ñænh non khaéc ñaù ñeà danh: "Ñænh non kia" laø dòch chöõ "Yeân-nhieân sôn" = Nuùi Yeân-nhieân laø nôi ngöôøi xöa ñaõ chaïm chöõ ghi coâng ôû ñaáy.
[Back to the top]
cung ñình: töùc cung Vò-öông
daâng coâng: dòch chöõ Hieán quaéc laø daâng ñaàu giaëc ñaõ cheùm.
Khuùc nhaïc töø: dòch ôû nguyeân-vaên chöõ Bình-hoaøi-tuïng; ñieån : Cöïu Ñöôøng-thö cheùp raèng : Khi ñaát Hoaøi, Thaùi ñaõ deïp yeân thì oâng Haøn-Duõ laøm baøi bia :"Bình-Hoaøi taây bi" ñem nhöõng lôøi khen ngôïi coâng-huaân cuûa oâng Teå-Töôùng Buøi Ñoä, nhöng thöïc ra thì coâng-lao cuûa Lyù Toá ñaõ vaøo taän nöôùc Ngoâ, baét ñöôïc giaëc laø Ngoâ Nguyeân-Teá môùi deïp yeân.
-Vôï Lyù Toá laø con baø Ñöôøng-an coâng-chuùa khoâng chòu, beøn vaøo taâu vua xin caûi chính lôøi bia Haøn Duõ vaø khieán oâng Ñoaøn vaên Xöông haøn-laâm hoïc-só laøm baøi bia khen Lyù Toá.
Laém baûn chuù-thích chæ noùi khen oâng Buøi Ñoä- sai. Vì noùi nhö theá maát caùi aûnh höôûng cuûa ngöôøi chinh-phuï vì choàng maø söûa laïi söï Bình-hoaøi-tuïng.
Taàn: töùc Taàn Quyønh töï laø Thuùc Baõo, ngöôøi ñôøi Ñöôøng, ôû ñaát Lòch-thaønh, theo Ñöôøng Thaùi-toâng ñaùnh boïn Vöông Theá-Sung, coù chieán-coâng, ñöôïc phong töôùc Hoà quoác-coâng vaø taëng chöùc Töø-chaâu Ñoâ-ñoác.
Hoaéc: töùc Hoaéc Quang, töï laø Töû Maïnh coù coâng giuùp Haùn Chieáu-ñeá, ñoùn thaùi-töû Xöông AÁp veà leân noái ngoâi, sau laïi boû AÁp laäp Tuyeân Ñeá nhôù coâng beøn veõ töôïng Hoaéc Quang ôû Kyø-laân caùc.
gaùc Khoùi:bôûi chöõ Laêng-yeân-caùc nghóa laø caùi laàu gaùc cao vöôït treân taâng maây khoùi, cuûa Ñöôøng Thaùi-toâng döïng ñeå veõ töôïng caùc vò coâng-thaàn.
ñaøi Laân:bôûi chöõ Kyø-laân-ñaøi cuûa Ñöôøng Thaùi-toâng döïng ñeå veõ töôïng caùc vò coâng-thaàn.
Neàn huaân töôùng: laø söï beàn-bæ phong töôùc cho caùc töôùng coù coâng-huaân, Ñaây duøng "neàn huaân-töôùng" ñeå theá chöõ Mao-thö-khoaùn ôû nguyeân-vaên. Mao-thö laø coû vaø tranh, cuõng coù nghóa laø hoï.
OÂng Chu-coâng teå-töôùng ñôøi Chu, hoï laø Mao, khi phong ngöôøi con thöù ba cuûa oâng ôû ñaát Mao, leã phong-töôùc coù duøng ñaát nguõ saéc bao boïc baèng thöù tranh coû maøu traéng. "Khoaùn" laø moät taám saét hình nhö taám ngoù duøng khaéc ghi coâng-huaân cuûa ngöôøi ñöôïc phong töôùc, giöõ beàn laâu khoûi hö moøn. Söï phong-töôùc nhö vaäy goïi laø "Mao-thö khoùan".
ñoàng höu: bôûi chöõ Döõ quoác ñoàng höu thích + Cuøng söï vui söï lo vôùi nhaø nöôùc.
Toâ Phuï: laø vôï Toâ Taàn, khi haøn-vi Toâ Taàn boû nhaø ñi du thuyeát caùc nöôùc laùng gieàng, vì ôû nhaø bò vôï vaø chò daâu khinh bæ . Ñi nöôùc Taàn noùi möu-moâ cuøng Hueä-Vöông, Vöông khoâng duøng laïi veà nhaø, khi veà aên-maëc raùch-röôùi, maët muõi gaøy-goø, vaøo nhaø thaáy vôï ñang ngoài treân khung cöûi deät, thaáy choàng khoâng theøm chaøo, laøm lô, ngoài treân khung cöûi khoâng theøm xuoáng. Sau Toâ Taàn laïi ñi nöõa, ñeán nöôùc Yeân, Trieäu, ñöôïc duøng, caùc nöôùc laân-bang cuõng duøng laøm teå töôùng, khi veà nhaø ñeo saùu quaû aán teå-töôùng baèng vaøng vaø phuù-quí voâ cuøng. khi aáy vôï thaáy laïi quì xuoáng, cuùi ñaàu xeáp tai, moãi lôøi Toâ Taàn noùi moãi daï vaø moãi phuïc-tuøng. Toâ Taàn ngöôøi ôû Laïc-döông voán laø moät ngöôøi gioûi. Cho neân ôû caâu 393 "Chaøng haún khoâng nhö luõ Laïc-döông" môùi ñuùng nghóa caâu nguyeân=vaên 453.Caâu naøy coù chöõ "luõ" vì theo vaàn phuï phaûi duøng.
[Back to the top]
Laïc Döông: Toâ Taàn ngöôøi ôû Laïc-döông.
giaùp: aùo ra traän coù keát nhöõng taám saét nhö vaåy caù ñeå ñôõ teân baén. Cuõng goïi laø : Nhung-y - Chinh-y - Chieán-baøo.
phong söông: laø söông gioù, yù noùi söï lao-khoå chinh-chieán nôi coõi gioù söông.
cheùn vaøng: cheùn röôïu baèng vaøng. Nguyeân vaên laø chöõ Haø-boâi, khoâng theå dòch, phaûi dòch cheùn vaøng. Haø laø raùng, boâi laø cheùn . Nhaø tu tieân duøng ba thöù thuoác Chaâu-sa -Thaàn sa - Huøng-hoaøng , taùn nhoû luyeän thaønh caùi cheùn uoáng röôïu saéc tím, goïi laø Haø-boâi, laáy nghóa khi roùt röôïu vaøo, röôïu thaém thuoác hoùa maøu ñoû nhö maøu raùng maây treân trôøi. Cuõng goïi laø Töû-haø boâi =cheùn raùng tím. Coå thi : Nhaát khuùc thaêng bình nhaân taän laïc, quaân vöông höïu taán töû haø boâi. Nghóa laø : moät khuùc haùt chuùc thaùi-bình moïi ngöôøi vui heát, maø nhaø vua laïi uoáng theâm cheùn röôïu "Töû-haø"
Vì chaøng ñieåm phaán ñeo höông naõo nuøng: Nguyeân-vaên duøng chöõ Vaân hoaøn khaùo laø caùi maùi toùc saø nhieàu lôùp nhö töøng maây, laø kieåu toùc trong cung caám ñeïp laém. Vaø chöõ Ngoïc-phu-chi laø veû da trôn nhö ngoïc, mòn nhö môõ.
Lieân ngaâm: laø moãi ngöôøi ngaâm moãi caâu thô, noái laïi thaønh baøi thô.
ñoái aåm: laø cuøng ñoái dieän vôùi nhau, ôû nguyeân-vaên duøng chöõ Boà-ñaøo-töûu laø röôïu naáu baèng quaû nho. Vöông Haøn ñôøi Ñöôøng laøm baøi Löông Chaâu-töø raèng :
Boà ñaøo myõ töûu daï quang boâi,
duïc aåm tyø baø maõ thöôïng thoâi.
Tuyù ngoïa sa tröôøng quaân maïc tieáu,
coå lai chinh-chieán kyû nhaân hoài.
Röôïu boà-ñaøo ngon roùt cheùn"Daï quang", muoán uoáng thì tieáng ñaøn tyø baø giuïc-thuùc leân ngöïa giuïc ra ñi, nhöng chöa chòu ñi, haõy uoáng ñaõ, uoáng say naèm treân baõi caùt xin ai chôù cöôøi, vì xöa nay ñi ñaùnh giaëc maáy ai ñöôïc veà, vì leõ aáy maø uoáng cho ñaõ nö.
Dòch :
Röôïu boà ñaøo, cheùn daï quang,
Ngaäp ngöøng moán uoáng tieáng ñaøn giuïc ñi .
Say naèm baõi caùt ly-bì.
Xöa nay chinh-chieán ngöôøi ñi ai veà.
tröôïng phu: Ngöôøi ñaøn-oâng coù ñuû tính-caùch , trung-hieáu; nghóa laø xöùng -ñaùng laøm ngöôøi trai treân ñôøi, goïi laø tröôïng-phu.