Toâi duøng quyeån "Cung oaùn ngaâm khuùc" cuûa nhaø xuaát-baûn Taân-Vieät (saùng laäp naêm 1937), taïi 235 Phan-Thanh-Giaûn, Sai-goøn (quyeån naøy in theo giaáy pheùp soá 960/T.X.B. cuûa boä Thoâng-Tin Nam-Vieät. Coù leõ vì vaäy maø ñiaï chæ khaùc vôùi quyeån "Luïc-Vaân-Tieân", in naêm 1973)
OÂn-nhö Haàu töùc Nguyeãn-gia-Thieàu tieân-sinh, ngöôøi laøng Lieãu-Ngaïn, huyeän Sieâu-Loaïi, tænh Baéc-ninh (nay laø phuû Thuaän-thaønh), thaân-phuï laø Nguyeãn gia Cö, thaân-maãu laø baø Ngoïc Tuaân Quyønh Lieân coâng-chuùa, con gaùi chuùa Trònh hy Toâ.
Nguyeãn tieân-sinh voán con doøng-doõi traâm-anh, sinh naêm 1741, coù tính-chaát thoâng-minh dónh-ngoä khaùc thöôøng, khi treû ngoaøi söï hoïc vaên coøn theo hoïc voõ, tinh-thoâng ngheà cung-kieám, 19 tuoåi ñöôïc tuyeån-duïng vaøo cung-trung laøm chöùc Hieäu-uyù quaûn binh maõ, coù chieán coâng, ñöôïc phong töôùc OÂn-nhö Haàu. Töø phong haàu veà sau tieân-sinh laïi chuyeân nghieân-cöùu luyeän-taäp vaên-chöông vaø thieân-vaên ñòa-lyù, khaûo-cöùu ñaïo Phaät, ñaïo Tieân, thöôøng töï xöng laø Hy Toân Töû vaø Nhu YÙ Thuyeàn, giao-du cuøng caùc nhaø trieát hoïc, thi-hoïc, laáy söï nhaøn-haï khoaùng-daät phong-löu tieâu-saùi laøm chí thuù, ngaâm phong vinh nguyeät laøm thích, khoâng quaûn vieäc trieàu-ñình, neân maát söï tín-nhieäm cuûa nhaø nöôùc. Vaû cuõng coù nhieàu ngöôøi ñöông thôøi khoâng öa vì ganh taøi-naêng neân gieøm-pha, tieân-sinh cuõng chaúng quan taâm. Ñeán khi Taây-sôn laáy Baéc-haø, thì tieân-sinh ñi ôû aån khoâng chòu ra laøm quan, vaø thoï beänh maát naêm 1798, höôûng thoï 58 tuoåi (ngaøy moàng 9 thaùng 5 naêm Maäu-ngoï).
Nhöõng taùc-phaåm coøn ñeå laïi, veà phaàn chöõ nho coù boä Tieàn-haäu thi-taäp, nhöng chöa tìm thaáy, chæ coøn khaåu truyeàn moät ñoâi baøi. Veà quoác-aâm thì coøn Taây-hoà thi-taäp, boä töù-trai vaø Cung-oaùn ngaâm khuùc.
Tieân-sinh raát tinh ngheà Thanh ngheä luaät (ngheà laøm thô), ñaõ dìu-daét phaùi thi hoïc ñôøi haäu Leâ ñöôïc laém nhaø thô hay.
ÔÛ taäp Chuyeát-thaäp taïp-chí cuûa oâng Lyù vaên Phöùc cheùp truyeän OÂn-nhu Haàu coù noùi raèng: " Nhaát thò öùng khaåu thaønh tuïng, ngöõ ngöõ khaû nhaân, nhaát thò thieân ñoaøn baùch luyeän, ngöõ ngöõ kinh nhaân" . Nghóa laø: moät laø ra lôøi noùi thaønh caâu thô, lôøi lôøi thaûy nghe ñöôïc, hai laø nghìn laàn nhoài naën, traêm laàn nung-luyeän ra caâu thô, lôøi lôøi khieán ngöôøi nghe phaûi sôï... töùc laø tieân-sinh coù taøi nhanh-choùng cuõng hay vaø coù coâng trau-naén caøng hay.
Taøi laønh deã ñaâu choân laáp ñöôïc, moät thieân " Cung-oaùn ngaâm-khuùc " nay coøn truyeàn xa.
Vaân-bình Toân Thaát Löông kính thuaät
Hai chöõ Cung-oaùn laø söï oaùn-hôøn nôi cung caám cuûa caùc cung-phi, cung-taàn ñaõ töøng ñöôïc vua yeâu roài laïi bò gheùt boû, vì lôøi gieøm-pha ghen-tuoâng laãn nhau ; hoaëc coù ngöôøi ñaõ choïn maø suoát ñôøi khoâng ñöôïc söï haïnh-suûng, neân ñaõ thoát ra noãi oaùn-hôøn.
Traûi xem caùc ñôøi töø xöa nôi cung caám, cung-nhaân nhieàu ñeán soá ba boán nghìn, maø trong soá aáy thöôøng chæ coù vaøi ngöôøi ñöôïc suûng aùi, neân phaàn nhieàu cung-nhaân coù taøi hoïc töï laøm ra lôøi cung-oaùn, hoaëc caùc nhaø thô ñaët ra lôøi cung-oaùn, möôïn thaân-phaän cuûa cung-nöõ maø tyû-nghó thaân-phaän mình, cuõng ñeà laø cung-oaùn. Veà sau hai chöõ " cung-oaùn " thaønh moät caùi nhan ñeà, chuyeân noùi söï oaùn-hôøn cuûa cung-nöõ.
Laïi coù ñeà "khueâ-oaùn" chyeân noùi söï oaùn-hôøn cuûa ngöôøi ñaøn-baø coù choàng, bò choàng ñi xa khoâng veà ; ñeà "khueâ-oaùn" phaàn nhieàu cuõng laø lôøi cuûa caùc nhaø thô möôïn söï tình cuûa ngöôøi ñeå baøy thaân-phaän cuûa mình vaäy.
"Cung-oaùn ngaâm khuùc" sau ñaây laø moät khuùc ngaâm veà noãi oaùn-hôøn cuûa cung-nhaân maø OÂn-nhö Haàu tieân-sinh ñaõ möôïn tình-traïng cung-phi ñeå töï ví thaân-phaän mình ; khuùc ngaâm naøy duøng ñieäu "song-thaát luïc-baùt". Lôøi van ñaõ thaâm-thuyù, nghóa lyù laïi maéc-moû vaø ñoaïn laïi khoù phaân. Neáu cöù ñeå suoâng töï ñaàu ñeán cuoái, ñem ñoïc maáy laàn cuõng khoâng hieåu thaáu, neân ñaây phaûi duøng loái phaân-tích, chia ra laøm taùm ñoaïn, moãi ñoaïn keå löôïc-töï söï-traïng cuûa taùc giaû ñaõ noùi, coù nhöõng tình-yù gì ôû trong nguyeân vaên; theo nguyeân vaên laïi tieáp muïc giaûi-nghóa vaø chuù-thích ñeå ngöôøi ñoïc ñeán hieåu ngay, khoâng phaûi môø-mòt maø hoùa ra chaùn naûn.
Mong raèng caùc ñoäc-giaû chuù yù : phaøm vieát moät baøi chuyeân noùi moät muïc-ñích gì, thì cuõng nhö theo yù cuûa nhan-ñeà maø laøm thaønh loái daøn-baøi nhö moät baøi thô "Ñöôøng-luaät" taùm caâu:
caâu 1 laø caâu "phaù", caâu 2 laø caâu "thöøa";
"Phaù" laø môû lôøi ñaàu tieân noùi toång-quaùt toaøn caû moät söï-traïng cuûa ñeà muïc hay cuûa nhan-ñeà.
"Thöøa" laø thöøa-tieáp nghóa cuûa caâu "Phaù" ñeå ñem ban boá söï-traïng aáy ra sau
hai caâu 3, 4 laø hai caâu "Traïng", taû roõ töøng thaùi-traïng cuûa nhan-ñeà aáy ;
roài tieáp ñeán hai caâu 5, 6 laø hai caâu "Luaän" luaän-baøn vaø daãn-chöùng maø baøi-lieät theâm ra cho nhieàu roäng yù-nghóa ;
sau caâu "Luaän" tieáp caâu thöù baåy laø caâu "Thuùc" hay laø "Chuyeån", nghóa laø goùi vaø thu-toùm, hoaëc di-chuyeån caû yù-töù nhöõng caâu 1, 2, 3, 4, 5, vaø 6 maø thu- toùm yù-nghóa ôû caâu 7,
ñeå keát-lieãu toaøn yù-töù cuûa nhan-ñeà ôû caâu 8 laø caâu "Keát" troïn veïn ; thaønh moät baøi thô coù thöù-töï theo loái daøn baøi, coù kieåu maãu nhaát-ñònh.
Coù thöù-töï nhö theá thì khoâng loän-xoän, vaø theo pheùp aáy, neáu laøm moät baøi daøi tröôøng-thieân hay laø moät khuùc ca ngaâm coù maáy traêm caâu maëc duø, ta cuõng phaûi bieát chia ra laøm taùm phaàn, ít nhieàu caâu tuy khoâng dònh, nhöng phaûi phaân-tích thaønh ñoaïn-laïc raïch-roøi, cuõng nhö moät baøi thô Ñöôøng-luaät vaäy.
Baøi "Cung-oaùn ngaâm khuùc" naøy coù 356 caâu, ñaõ phaân ra taùm phaàn nhö ñaõ noùi treân. Caùc ñoäc-giaû khi ñoïc neân caån-thaän roõ töøng chi-tieát moät, vaø söu-taàm nhöõng lôøi chuù-thích daãn-giaûi ñaõ chæ roõ loái duøng chöõ, loái möôïn ñieån, duøng ñieån phaân-minh.
Ñoù laø daãn-giaûi trình-baøy theo loái phoå-thoâng, haàu ñöôïc giuùp ích cho keû haäu hoïc taân-tieán, trong khi luyeän-taäp quoác-vaên, giaûng-caàu coå-ñieån.
Neáu khoâng duøng loái thích nghóa naøy thì duø ñoïc maáy laàn cuõng chæ hieåu töøng caâu moät vôùi moät nghóa-lyù mô-hoà, hö-huyeãn, khoâng dính-daùng vaøo ñaâu, chaúng coøn bieát taùc-giaû muoán noùi vieäc gì, caøng theâm roái trí voâ-ích.
Vaäy caùc ñoäc-giaû ñoïc sau ñaây daàn daàn hieåu thaáu suoát toaøn thieân vaø khoâng coøn thieáu-soùt moät nghóa gì ñaùng nghi-hoaëc vaäy.