Cung oaùn ngaâm khuùc
lV--Cung-oaùn ngaâm khuùc (caâu 133 - caâu 196)
Tay Nguyeät-laõo khôø sao coù moät,
Boãng tô-tình vöôùng goùt cung-phi
Caùi ñeâm hoâm aáy, ñeâm gì ?
Boùng Döông loàng boùng Ñoà-my traäp-truøng.
137- Khoa thöôïc-döôïc mô-moøng thuïy-vuõ,
Ñoùa haûi-ñöôøng thöùc nguû xuaân tieâu
Caønh xuaân hoa chuùm-chím chaøo,
Gioù ñoâng thoâi ñaõ côït ñaøo gheïo mai.
141- Xieâm ngheâ noï taû-tôi tröôùc gioù,
AÙo vuõ kia laáp-loù trong traêng,
Sanh-ca maáy khuùc vang löøng,
Caùi thaân Taây Töû leân chöøng ñieän Toâ.
145-Ñeäm hoàng-thuùy thôm-tho muøi xaï
Boùng boäi-hoaøn laáp-loù traêng thanh
Maây-möa maáy gioït chung tình.
Ñình Traàm-höông khoùa moät caønh maãu-ñôn.
149- Tieáng thaùnh-thoùt cung ñaøn thuyù-dòch.
Gioïng næ-non ngoùn ñòch ñan-trì,
Caøng ñaøn, caøng ñòch, caøng meâ,
Caøng gay-gaét ñieäu, caøng teâ-taùi loøng !
153- Maøy ngaøi laãn maët roàng loà loä,
Saép song song ñoâi löùa nhaân-duyeân.
Hoa thôm muoân ñoäi ôn treân.
Cam coâng mang tieáng thuyeàn-quyeân vôùi ñôøi.
157- Treân chín beä maët trôøi gang taác,
Chöõ xuaân rieâng sôùm tröïc tröa chaàu
Phaûi duyeân höông-löûa cuøng nhau
Xe deâ loï raéc laù daâu môùi vaøo.
161- Khi aáp maän oâm ñaøo gaùc nguyeät,
Luùc cöôøi söông côït tuyeát ñeàn phong,
Ñoùa leâ ngon maét cöûu-truøng
Tuy maøy ñieåm nhaït nhöng loøng cuõng xieâu
165- Veû vöu vaät traêm chieàu chaûi-chuoát
Loøng quaân-vöông chi chuùt treân tay
Maù hoàng khoâng thuoác maø say,
Nöôùc kia muoán ñoå, thaønh naøy muoán long !
169- Vöôøn Taây-uyeån khuùc truøng Thanh-daï,
Gaùc Laâm-xuaân ñieäu ngaõ Ñình hoa.
Thöøa aân moät giaác canh taø,
Tôø môø neùt ngoïc, laäp-loøa veû son.
173- Treân tröôùng gaám Chí-toân voøi voïi,
Nhöõng khi naøo gaàn-guõi quaân-vöông
Daãu maø ai coù nghìn vaøng,
Ñoá ai mua ñöôïc moät traøng moäng xuaân .
177- Thoâi cöôøi noï laïi nhaên maøy lieãu,
Gheïo hoa kia, laïi nhíu goùt xen,
Thaân naøy uoán eùo vì duyeân,
Cuõng cam moät tieáng thuyeàn-quyeân vôùi ngöôøi !
181- Lan maáy ñoùa laïc-loaøi sôn-daõ,
Uoång muøi höông vöông-giaû laém thay !
Gaãm nhö caân-traát duyeân naøy,
Cam coâng ñaët caùi khaên naøy taéc-ô !
185- Tranh tyõ-döïc nhìn öa chim noï,
Ñoà lieân-chi laàn troû hoa kia,
Chöõ ñoàng laáy ñoù maø ghi,
Möôïn ñieàu thaát-tòch maø theà baùch nieân.
189- Haït möa ñaõ loït mieàn ñaøi-caùc,
Nhöõng möøng thaàm caù nöôùc duyeân may
Caøng laâu, caøng laém muøi hay,
Cho cam coâng keû nhuùng tay thuøng chaøm
193- Ai ngôø boãng moät naêm moät nhaït,
Nguoàn côn kia chaúng taùt maø vôi !
Thoâi-di ñaâu bieát cô trôøi,
Boãng khoâng maø hoùa ra ngöôøi vò vong !
V--Cung-oaùn ngaâm khuùc (caâu 197 - caâu 243)
Ñuoác vöông-gæa chí coâng laø theá
Chaúng soi cho ñeán khoeù aâm-nhai!
Muoân hoàng nghìn tía ñua töôi,
Chuùa xuaân nhìn haùi moät hai boâng gaàn.
201- Voán ñaõ bieát caùi thaân caâu troõ
Caù no moài cuõng khoù nhöû leân,
Ngaùn thay caùi eùn ba nghìn,
Moät caây Cuø-moäc bieát chen caønh naøo ?
205- Song ñaõ caäy maù ñaøo chon-choùt,
Haún duyeân töôi phaän toát hôn ngöôøi
Naøo hay con taïo treâu ngöôi,
Hang saâu chuùt heù maët trôøi laïi giaâm !
209- Trong cung queá aâm-thaàm chieác boùng
Ñeâm naêm canh troâng-ngoùng laàn laàn,
Khoaûnh laøm chi, baáy chuùa xuaân !
Chôi hoa cho röõa nhuïy daàn laïi thoâi !
213- Laàu ñaõi nguyeät ñöùng ngoài daï-vuõ
Gaùc thöøa-löông thöùc nguû thu-phong,
Phoøng tieâu laïnh ngaét nhö ñoàng
Göông loan beû nöûa, giaûi ñoàng xeû ñoâi,
217- Chieàu uû-doät giaác mai tröa sôùm
Veû baâng khuaâng hoàn böôùm vaån-vô
Thaâm-khueâ vaéng ngaét nhö tôø,
Cöûa chaâu gioù loït reøm ngaø söông gieo.
221- Ngaán phöôïng-lieãn choøm reâu loã-choã,
Daáu döông-xa ñaùm coû quanh-co
Laàu Taàn chieàu nhaït veû thu,
Goái loan tuyeát ñoùng, chaên cuø gía ñoâng.
225- Ngaøy saùu khaéc tin mong nhaïn vaéng,
Ñeâm naêm canh tieáng laéng chuoâng reàn
Laïnh luøng thay giaác coâ-mieân
Muøi höông tòch mòch boùng ñeøn thaâm u.
229- Tranh bieáng ngaém trong ñoà Toá-nöõ,
Maët buoàn troâng treân cöûa Nghieâm-laâu.
Moät mình ñöùng tuûi, ngoài saàu,
Ñaõ than vôùi nguyeät, laïi raàu vôùi hoa !
233- Buoàn moïi noãi loøng ñaø khaéc khoaûi,
Ngaùn traêm chieàu böôùc laïi ngaån-ngô
Hoa naøy böôùm nôõ thôø-ô !
Ñeå gaày boâng thaém, ñeå xô nhuïy vaøng.
237- Ñeâm naêm canh laàn nöông vaùch queá,
Caùi buoàn naøy ai deã gieát nhau
Gieát nhau baèng caùi Löu-caàu,
Gieát nhau baèng caùi öu-saàu, ñoäc chöa ?
241- Tay Nguyeät-laõo chaúng xe thì chôù,
Xe theá naøy coù dôû-dang khoâng ?
Ñang tay muoán döùt tô-hoàng,
Böïc mình muoán ñaïp tieâu-phoøng maø ra.
| 
| 
Chuù thích:
Nguyeät-laõo:OÂng giaø döôùi traêng.
cung-phi:laø moät chöùc thöù hai, döôùi chöùc Hoaøng-haäu , Phi, Taàn, Tieáp-dö, taøi-nhaân, Myõ-nhaân "cung-nöõ" v.v...
Boùng Döông:laø boùng maët trôøi, nghóa boùng laø vua.
Ñoà-my: laø moät thöù hoa leo giaøn, coù hoa nhö hoa laøi keùp, laù coù nhieàu chæa vaø gai, nhö laù hoa Töôøng-vi. Hoa saéc traéng pha vaøng nhaït nhö saéc röôïu Ñoà-my neân cuõng vieát Ñoà-my laø teân röôïu Ñoà-my; ñaây duøng ví vôùi dung-maïo cung-phi.
thöôïc-döôïc: gioáng maãu-ñôn maø ít caïnh. Coù teân rieâng laø hoa töôùng : Teå-töôùng cuûa loaøi hoa. Caâu 137 chöõ "Lieàu" nguyeân chöõ noâm cheùp sai.Hai chöõ Khoa vaø Lieäu gioáng nhau, ñaõ cheùp laø Lieäu roài laïi ñoïc sai laø "Lieàu", vaäy neân ñính-chính, ñoïc laø khoa nghóa laø moät caønh. Ví duï : Thaûo-moäc nhaát khoa laø moät caønh caây caønh coû.
[Back to the top]
thuïy-vuõ:laø côn möa öùng vôùi ñieàm laønh ñöôïc muøa. Ñaây duøng Thuïy-vuõ laø aân vua nhö möa moùc öùng ñieàm laønh.
haûi-ñöôøng: caây naøy coù nhieàu teân : Taây Phuû, Thuøy Ty, Nieâm Ngaïnh, coù hoa maøu cung phaán ñoû nhaït, hoa ñeïp, ñeïp nhö hoa Hoàng-haïnh. Sôn-traø, thöôøng ví con gaùi ñeïp. Ta coù hoa Haûi-ñöôøng nhöng khoâng phaûi thöù keå treân. "Ñoaù Haûi-ñöôøng thöùc nguû xuaân-tieâu", caâu naøy duøng ñieån Döông quí-phi say naèm nguû, vua Minh Hoaøng goïi maáy laàn khoâng daïy, beøn noùi :
Haûi-ñöôøng thuî vò tuùc gia ? hoa Haûi-ñöôøng nguû chöa ñuû sao ? yù yeâu laém vaø ví ñeïp nhö hoa Haûi-ñöôøng.
xuaân tieâu:ñeâm xuaân, Ñöôøng Thi : Xuaân-tieâu nhaát khaéc trò thieân kim: moät khaéc ñeâm xuaân xöùng nghìn vaøng.
Xieâm ngheâ:bôûi chöõ Ngheâ-thöôøng aùo xieâm deät baèng loâng nguõ-saéc ñeå muùa
AÙo vuõ:vuõ-y, aùo baèng loâng chim
ñieän Toâ:nôi vua Phuø sai nöôùc Ngoâ laøm cho Taây Thi ôû.
Ñeäm hoàng-thuùy:laø neäm theâu baèng loâng chim Phæ-tuùy saéc xanh, ñoû.
muøi xaï: xaï thöù höông laáy ôû daùi con xaï. Xaï nhö con höôu coù hai caùnh nanh daøi, ngöôøi saên noù nghe muøi thôm ngoaøi möôøi ngaøn daëm. Xöa duøng höông aáy öôùp aùo, neäm ,meàn vaø laøm thuoác.
boäi-hoaøn: laø caùc thöù ngoïc chaïm hình veõ laém thöùc cuûa ñaøn baø sang quí ñeo hai beân haï-theå, khi böôùc nghe keâu leng-keng theâm veû ñeïp.
Maây-möa:bôûi chöõ vaân-voõ. [Back to the top]
Ñình Traàm-höông:nhaø luïc giaùc baèng goã thôm traàm-höông cuûa vua Minh-hoaøng cuøng ngoài thöôûng hoa Maãu-ñôn cuøng Döông quí-phi taïi vöôøn Thöôïng-uyeån trong ñeâm xuaân. Maãu ñôn laø moät thöù hoa ñeïp hôn caùc loaøi hoa, goïi laø hoa-vöông, vua caùc hoa. Ngaøy xöa goïi moäc thöôïc döôïc: Hoa coù nhieàu caïnh gioáng hoa Töôøng-vi, coù nhieàu maøu vaøng, tím, traéng, ñoû, chính-saéc vaø giaùn-saéc, laù coù naém chia, caây cao naêm saùu thöôùc, Xuaân nôû hoa ñeán ñaàu haï. Coù teân rieâng laø Phuù-quí-hoa vì coù veû saëc-sôõ sang giaøu, laïi coù teân Dieâu-hoaøng, nguïy-töû : vaøng hoï Dieâu, tím hoï Nguïy. Vì hai hoï aáy ñaõ tìm ñöôïc hoa aáy maøu vaøng, tím ñeïp hôn caû.
thuyù-dòch:laø nôi cung thöï ôû hai beân cöûa vaøo Ñaïi-noäi. Cung thöï aáy sôn maøu tuùy (xanh bieác) hoaëc goïi caám-dòch.
ñan-trì: nôi theàm sôn maøu ñoû, laø nôi ñieän-ñaøi, choán cung- caám thöôøng sôn ñoû,- Chöõ thuùy-dòch ñoái vôùi ñôn-trì.
Maøy ngaøi:bôûi chöõ Nga-my. Nga laø con böôùm-ngaøi do con taèm hoùa ra, coù ñoâi maøy cong vaø ñeïp, neân maøy con gaùi ñeïp thöôøng veõ nhö maøy con ngaøi, goïi maøy ngaøi.
maët roàng:bôûi chöõ Long-nhan, chöõ ví dieän-maïo vua , vì vua thöôøng ví vôùi con roàng laø moät vaät raát linh, ñöùng ñaàu töù linh long, laân, qui, phuïng. Vua Haùn Cao-toå coù lôøi ví dieän maïo: Long-chuaån, long nhan, muõi roàng, maët roàng
maët trôøi gang taác:bôûi chöõ Chæ-nhan, Taû Truyeän: "Thieân oai baát vi nhan chæ xích": oai trôøi khoâng xa traùi nôi gang taác. AÁy noùi oai vua chæ ôû gaàn keû baøy toâi. Ñaây duøng yù noùi doái vua raát gaàn.
Chöõ xuaân rieâng: Kinh Thi, thieân Thieän-nam: "Höõu nöõ hoaøi xuaân, caùt só duï chi":
Co gaùi nhôù tình xuaân, keû trai taøi doã-daønh ñoù.
Veà sau trai gaùi coù tình yeâu meán nhau goïi laø "xuaân rieâng". Phaøm con gaùi ñeán 17,18 tuoåi bieát tình yeâu con trai goïi laø "xuaân-yù", "xuaân-tình", "hoaøi-xuaân", "tö-xuaân".
höông-löûa: bôûi chöõ höông-hoaû. Ngaøy xöa moãi khi trai gaùi theà nguyeàn söï nhaân duyeân phoái ngaãu, thöôøng duøng höông löûa cuùng vaùi quæ-thaàn maø theà nguyeàn, neân nhaân duyeân cuõng goïi laø höông löûa.
Xe deâ:bôûi chöõ Döông xa. Taán-thö cheùp : vua Voõ-ñeá coù laém cung nhaân, moãi khi muoán ñeán vôùi cung nhaân naøo vua ngoài treân xe nhoû khaûm chaâu-ngoïc coù con deâ keùo, ñeå tuyø yù deâ muoán vaøo cung-ñieän naøo ; cho neân nhöõng cung-nhaân thöôøng laáy nöôùc muoái, raét ôû cöûa vieän, con deâ öa aên vò aáy noù vaøo. Ñaây duøng laù daâu, coù leõ vì vaän treân phaûi eùp maø ñeå chöõ "daâu", chính laù "tre" môùi ñuùng.
aáp maän oâm ñaøo:caây ñaøo, caây maän thöôøng ôû chung moät boàn, yù noùi vôï choàng yeâu-meán - Gaùc nguyeät laø nôi laàu caùc ñeâm traêng. [Back to the top]
cöôøi söông côït tuyeát:nghóa boùng, chôi ñuøa vôùi nhau khi ñeâm ñoâng laïnh leõo, nôi neäm thuùy chaên loan - Phong laø moät thöù caây gioáng caây baøng, muøa thu laù ñoû raát ñeïp, thöôøng troàng nôi cung-ñieän, goïi laø "ñeàn phong", "saân phong", "beä phong", nghóa gioáng nhau.
Ñoùa leâ:laø hoa leâ, saéc traéng nhö hoa mai, coù veû ñeïp nhö ngöôøi gaùi thô: Leâ hoa nhaát chi xuaân ñaùi vuõ :moät caønh leâ ñaùm möa xuaân; taû veû ñeïp Döông quí-phi. Thô Baïch cö Dò ôû baøi Tröôøng-haän ca.
cöûu-truøng:chin taàng, laø nôi vua ôû. Sôû-Töø:" Quaân heà cöûu truøng": cöûa vua ôû chín taàng . Laïi coù goïi laø Toân ñoäng thieân nôi trôøi toân kính söï ñuïng-chaïm, laø nôi taàng trôøi yeân-laëng thöù chín, Trôøi ôû.
Tuy maøy ñieåm nhaït nhöng loøng cuõng xieâu:bôûi caâu Thô Tröông Höïu vònh baø Quoác-quoác phu-nhaân laø em thöù ba cuûa Döông quí-phi, coù nhan-saéc thieân nhieân, khoâng duøng son phaán, khi vaøo chaàu vua chæ veõ moät neùt möïc nhaït ôû ñoâi maøy maø ñöôïc vua yeâu-chuoâng. "khöôùc hieàm chi phaán oâ nha saéc, ñaïm taûo nga my trieàu chí toân" : vì sôï phaán son laøm nhô nhan-saéc, chæ veõ sô ñoâi maøy vaøo chaàu ñaáng Chí-toân.
vöu vaät:nghóa laø vaät hieám coù vaø laï (Taû Truyeän) "Phuø höõu vöu vaät, töùc dó di nhaân" :
OÂi coù vaät hieám laï ñuû laøm cho ngöôøi phaûi ñoåi loøng: yù noùi gaùi ñeïp. Ñaây duøng vöu vaät laø gaùi ñeïp
treân tay:bôûi chöõ Chöôûng-thöôïng-traân : vaät baùu naâng-niu treân tay. "Chaúng chuùt treân tay", laø khoâng chuùt chi naâng-niu.
Nöôùc kia muoán ñoå, thaønh naøy muoán long:yù noùi vì saéc ñeïp laøm neân thaønh long nöôùc ñoå.
khuùc truøng Thanh-daï:Truøng laàn thöù hai. Thanh-daï du laø chôi trong vöôøn Taây-uyeån, nay ñem haùt laïi. ( Truøng laø hai laàn)
Ñình hoa:teân moät baøi haùt : Haäu ñình-hoa hay laø Ngoïc thu haäu ñình hoa cuûa vua Traàn Haäu-chuùa ñaët cho caùc cung nöõ coù vaên-hoïc haùt chôi ôû gaùc Laâm- xuaân laøm baèng goã traàm-höông - "Ñieäu ngaõ ñình hoa" laø say-ñaém khuùc ca.
Thöøa aân:laø söï ñöôïc vua ban aân-hueä. Giaác thöøa aân laø giaác chieâm-bao ñöôïc yeân. [Back to the top]
Tôø môø neùt ngoïc, laäp-loøa veû son: veû ngoïc neùt son laø söï chaên chung goái chaï cuûa nhaø vua.
Chí-toân:laø ñaáng toân-quí- chæ nhaø cua.
moät traøng moäng xuaân:bôûi chöõ nhaát traøng moäng xuaân bôûi ñieån Toâ Thöùc (Toâ ñoâng Pha) khi veà höu daïo chôi nôi ñoàng ruoäng, gaëp muï giaø ñi bôùi rôm, hoûi raèng :
" Ngaøi coù phaûi ñaõ töøng laøm chöùc Noäi Haøn ñöôïc vinh-quí, nay coøn coù chuùt naøo ôû coõi moäng xuaân aáy khoâng ?
YÙ noùi söï vinh-quí choùng heát nhö moät giaác moäng ngaén nguûi ñeâm xuaân vaäy. Ví söï vinh hoa hö- huyeãn cuûa ngöôøi ñôøi.
Töø ñoù chöõ xuaân-moäng-baø laø baø moäng xuaân.
maøy lieãu:neùt veõ maøy daøi vaø nhoïn voùt nhö hình laù lieãu. Chöõ goïi laø Lieãu-my.
goùt sen:goùt giaøy ñaøn-baø sang-quí, bôûi ñieån Ñoâng hoân Haàu coù vôï laø Phan Phi, coù daùng ñi raát dòu-daøng, oâng beøn laøm hoa sen vaøng khaûm vaøo neàn ñieän cho baø ñi. OÂng ngaém-nghía maø khen raèng :"böôùc böôùc naûy hoa sen". (boä boä sinh lieân hoa). Duøng chöõ : Böôùc sen- goùt sen- haøi sen- veû sen laø tieáng ta vaø Lieân-boä, lieân caâu thaûy laø moät nghóa chaân ñaøn baø ñeïp böôùc.
Lan:Coù laém teân : Baïch ngoïc- Nhaát ñieåm hoàng- Töû caùn- Töù thôøi- Tuyù-oâng. Phong lan laø moät loaøi caây coù laù daøi hoa thôm ôû nuùi thaâm sôn, hoaëc baùm vaøo goác caây vaø leøn ñaù maø töôi toát. Coù hoa ñeïp höông thôm, ngöôøi vaên-nhaân lieät lan vaøo haïng caây sang-quí, ví vôùi quaân-vöông, hoaëc baïn-beø vaên-chöông hieàn nhaân quaân-töû.
muøi höông vöông-giaû:Töùc höông lan. Bôûi ñieån ôû saùch Khoång töû gia ngöõ. Ñöùc Khoång Töû töø nöôùc veä veà nöôùc Loã thaáy nôi nuùi saâu hang raäm coù nhieàu hoa lan, beøn than raèng :
Lan vi vöông giaû höông, kim naûi döõ chuùng thaûo nguõ ? : Lan coù muøi thôm keû quaân vöông ( hôn caû caùc höông khaùc) nay laïi khieán laãn vôùi caùc loaøi coû ? YÙ ngaøi töï ví mình phaûi ruûi-ro khoâng gaëp vaän toát; beøn ñaët ra khuùc haùt Y-lan vöøa ñaøn vöøa haùt theo.
Ñaây duøng yù cung-phi töï thöông haïi mình khoâng coù thôøi vaän.
caân-traát:Laø caùi khaên löôïc, coâng vieäc ñaøn-baø saên soùc choàng. (Taû truyeän) Lôøi baø Ñònh Khöông noùi : Dö dó caân traát söï tieân quaân : Ta töøng caàm caùi khaên caùi löôïc maø haàu-haï ñaáng tieân-quaân (vua tröôùc) yù noùi haàu-haï choàng. (caân laø caùi khaên lau maët, hoaëc caùi maõo ñoäi treân ñaàu)
ñaët caùi khaên:bôûi chöõ "thieát-tueá". Kinh Leã cheùp : Khi sinh con gaùi, thì ñaët caùi khaên beân höõu cöûa phoøng ñeû ñeå toû ra vieäc khaên löôïc laø vieäc con gaùi.
taéc-ô:laø tieáng chaéc-löôõi laéc ñaàu coù yù chaùn naûn. [Back to the top]
tyõ-döïc: laø chaép caùnh. saùch Nhó Nhaõ cheùp : ôû phöông nam coù chim chaép caùnh moãi con chæ coù moät caùnh, khi bay phaûi chaép nhau, hai con môùi bay ñöôïc. Söï aáy ngöôøi sau ñem ví vôï choàng. (Tröôøng-haân ca): Thô Baïch cö Dò thuaät lôøi theà cuûa Ñöôøng Minh- hoaøng cuøng Döông Quí-phi, trong ñeâm thaát-tòch, moàng baûy thaùng baûy taïi ñieän Tröôøng-sinh raèng :
"Taïi thieân nguyeän taéc tyû-döïc ñieåu taïi ñòa nguyeän vi lieân lyù chi :
Neáu sinh ôû treân ñôøi ñoâi ta seõ nguyeän laøm chim chaép caùnh, ôû ñaát nguyeàn laøm caây lieàn caønh. YÙ nguyeàn khoâng heà rôøi nhau ra.
Ñoà lieân-chi: töùc chöõ lieân lyù chi laø caây lieàn caønh noùi ôû treân.
Chöõ ñoàng: bôûi chöõ Ñoàng-taâm cuøng nhau moät loøng ( vôï choàng ).
thaát-tòch: ñeâm moàng baûy thaùng baûy. Saùch Tuïc Teà Haøi Chi cheùp ôû phía ñoâng soâng Thieân-haø coù chaùu gaùi trôøi laø Chöùc nöõ chaêm lo vieäc nöõ-coâng laém; trôøi yeâu söï sieâng naêng beøn gaû cho Khieân ngöu Lang; sau khi coù choàng laïi laøm bieáng-nhaùc theâu deät, bò trôøi phaït baét phaûi chia-liaø nhau, moãi naêm chæ ñöôïc hoïp maët moät laàn ôû beán soâng Thieân- haø ñeâm moàng baûy thaùng baûy; aáy laø söï hoang-ñöôøng, vì hai sao Khieân-Ngöu Chöùc-Nöõ ñeâm aáy vöøa ñoä ñi gaëp nhau ôû giôùi haïn soâng Thieân-haø ( Ngaân-haø). Ñieån aáy veà sau duøng laøm söï phaân-ly cuûa vôï choàng.
Haït möa ñaõ loït mieàn ñaøi-caùc: bôûi caâu ca-dao ta ví thaân- phaän ngöôøi ñôøi " Thaân em nhö haït möa sa, haït vaøo ñaøi-caùc haït ra ao beøo ".
caù nöôùc: bôûi chöõ ngö-thuyû coù nhieàu nghóa : Vua toâi tin-caäy, vôï choàng hoøa-muïc. Ñôøi Tam Quoác Löu Bò cuøng Khoång Ming Gia Caùt Löôïng raát thaân maät. Caùc OÂng Quan Coâng, Tröông Phi khoâng baèng loøng. Löu Bò noùi : Ta coù Khoång Minh nhö caù gaëp nöôùc, caùc ngöôi chôù neân giaän phieàn.
Kinh Thi:" Haïo giaû thuyû, duïc-duïc giaû ngö" : Meânh-moâng kia laø nöôùc, nhôûn nhô kia laø caù. YÙ ví vôï choàng hoaø muïc.
nhuùng tay thuøng chaøm: laø lôøi ngaïn-ngöõ ta ví chuyeän gì ñaõ troùt lôõ laøm neân nhö ñaõ nhuùng tay vaøo thuøng chaøm xanh, thì khoâng thaùn-oaùn nöõa.
vò vong: laø chöa cheát, lôøi töï xöng cuûa ngöôøi ñaøn-baø laø vò- vong nhaân ngöôøi chöa cheát, yù noùi phaän ñaøn baø buoäc phaûi theo choàng. Choàng cheát phaûi cheát theo, neáu coøn soáng laø ngöôøi daùng cheát maø chöa cheát vaäy.
Cung-phi töï xöng nhö theá laø ví mình tuy coù choàng maø cuõng nhö choàng cheát vaäy.
aâm-nhai: aâm laø im, nhai laø nôi gaønh saâu bôø thaúm. (nghóa boùng, thaân-phaän cung-nhaân bò caûnh leû-loi). Taïp-truyeän Kinh Thö coù caâu :" Thaùi-döông tuy voâ tö, kyø chieáu aâm-nhai haøn-coác gæa ñoäc haäu " : Boùng maët trôøi tuy khoâng thieân-vò, maø soi ñeán nôi gaønh saâu hang thaúm veà sau cuoái-cuøng.
Muoân hoàng nghìn tía hoa coù laém maøu saéc. Ñöôøng Thi :"Vaïn töû thieân hoàng toång thò xuaân " : Muoân hoàng nghìn tía thaûy laø xuaân vaäy.: [Back to the top]
Chuùa xuaân: bôûi chöõ Ñoâng-quaân, teân moät vò thaàn maët trôøi ra töø phöông Ñoâng, vaø rieâng thoáng-trò muøa xuaân ( Chöõ ôû baøi Cöûu-ca).
Ñoâng-quaân, ñoâng hoaøng, chuùa xuaân ñeàu moät nghóa.
caâu troõ: laø caâu caù ôû nôi coù nhieàu ngöôì caâu, mình caâu keù.
aùi eùn: töùc con chim yeán, nghóa boùng laø cung nöõ. ÔÛ baøi "Taàn cung-nöõ oaùn Baùi-coâng vaên" cuûa Ñaëng traàn Thöôøng coù caâu : "Caùi eùn tam thieân ngô-ngaån ñoù : ví vôùi ba nghìn cung-nöõ ôû cung Taàn ".
Cuø-moäc: laø caây cao maø cong, chöõ aáy ôû thieân Cuø-moäc trong Kinh Thi:
"Nam höõu cuø-moäc, caùt-luõy luïy chi " :
Phöông nam coù caây cong, daây saén daây bìm leo ñoù. Ví caùc tì-thieáp, haàu moïn caùm ñöùc baø Haäu-phi, vôï vua Vaên-vöông, khoâng ghen-tuoâng, boïn aáy ñöôïc yeân phaän, neân ví caây saén caây bìm nöông-töïa cuø-moäc. Ñaây duøng nghóa boùng, loái thoaùt thai, ví vua laø caây cuø-moäc, cung nöõ laø caùi eùn.
giaâm: laø ñaùm maây ñen che im boùng maët trôøi. Ví nghóa boùng nhö cung nöõ ñöôïc yeâu ñöông moät hoài laïi thoâi. ( hang saâu chuùt heù maët trôøi laïi giaâm).
cung queá: nôi cung-phi ôû
röõa: laø raõ rôøi. "chôi hoa cho röõa nhuïy hoa " laø cho raõ rôøi nhuïy.
Phoøng tieâu: bôûi chöõ tieâu-phoøng.
Göông loan: coù laém nghóa:
1- caùi göông soi maët, chaïm hình chim loan ôû phía sau löng, hoaëc caùi gía göông chaïm hình chim loan.
2- Dieäm taàn Döông nuoâi chim loan ñaõ ba naêm, noù khoâng keâu. Phu-nhaân (vôï) nghe noùi cho noù soi göông noù seõ keâu. Quaû-nhieân loan soi göông thaáy boùng nhôù loaøi, keâu suoát ñeâm thì cheát.-
Phuù oâng Vöông Boät coù caâu raèng : "Nguyeät khai loan kinh, hoaøi tinh giaùm dó phaân hình : göông môû kính loan, soi boùnh tinh-töôøng maø leû phaân hình-daïng. Ñaây duøng göông loan beû nöûa, laø yù leû-loi, khoâng coù ñoâi-baïn, choàng, töùc vua, neân töôûng-töôïng nhö maûnh göông loan beû moät phaàn nöûa.
giaûi ñoàng: bôûi chöõ Ñoàng taâm ñaùi hoaëc Ñoâng-taâm keát laø moät giaûi thaét löng coù hai moái thaét laïi giöõa roán, baèng gaám theâu, vaät aáy xöa vua Tuøy Döông-ñeá ñaõ töï nieâm phong gôûi cho baø phu-nhaân ñöôïc Ñeá yeâu. Ñoàng-taâm keát, nghóa laø moái buoäc ñoàng loøng. [Back to the top]
giaác mai: Giaác nguû cung-phi, ví coát caùch ñeïp nhö caây mai, thì goïi giaác nguû laø giaác mai. Cuõng coù ñieån Trieäu sö Huøng ñeán quaùn röôïu beân chaân nuùi La- phuø, uoáng röôïu say naèm nguû döôùi goác mai. Chieâm bao thaáy coù ngöôøi gaùi ñeïp ñeán troø- chuyeän, khi tænh môùi bieát laø giaác moäng, cuõng goïi giaác mai.
hoàn böôùm: töùc hoàn trong giaác moäng, bôûi ñieån oâng Trang Chu noùi khi thöùc laø mình oâng, khi nguû oâng hoùa ra con böôùm, neân goïi giaác böôùm- hoaëc giaác Trang- Giaác Ñieäp - Böôùm Trang- Giaác hoà ñoàng moät nghóa.
phöôïng-lieãn: laø caùi kieäu, caùi xe chaïm hình chim phöôïng cuûa vua ngöï.
döông-xa: laø xe con deâ keùo.
Laàu Taàn chieàu nhaït veû thu: laø nhöõng nôi phong löu dieäm- daõ, nay coù chieàu phai-nhaït nhö veû tieâu-ñieàu muøa thu.
Laàu Taàn quaùn Sôû, laø chöõ thaønh ngöõ cuûa caûnh phong-löu sung söôùng. Thô ngöôøi ñôøi Toáng chôi xöù Baïch-haï veà, coù caâu :
Lai-vaõng khoâng lao Baïch-haï thuyeàn,
Taàn laâu Sôû quaùn toång mang nhieân.
Duy dö nhaát quyeån taân thi thaûo,
Thính vuõ giang hoà thaäp nhò nieân.
Nghóa :
Ñi ñi laïi laïi luoáng nhoïc con thuyeàn ôû xöù Baïch-haï vaø nhöõng caûnh laàu Taàn quaùn Sôû phong-löu dieäm-daõ thaûy queân man-maùc caû; chæ coøn laïi moät taäp thô môùi laøm vaø moät kyû-nieäm beân tai laø möôøi-hai naêm nghe möa ôû nôi giang-hoà. YÙ noùi söï haøo-daät phong-löu ñeàu queân caû, chæ coøn taâm-huyeát laø taäp thô môùi laøm vaø tinh-thaàn laø khi yeân-tònh nghe möa ban ñeâm ñaõ möôøi-hai naêm qua ñoù thoâi.
Goái loan: laø goái theâu hình chim loan, yù duøng noùi nhôù löùa ñoâi.
chaên cuø: laø caùi chaên baèng loâng cuø, loâng aám (chieân).
nhaïn: laø con chim ngoãng trôøi, con maùi laø nhaïn, con troáng laø hoàng, nhöng duøng nhaïn laø tieáng chung. "Mong nhaïn vaéng" laø mong tin-töùc vaéng khoâng thaáy. Ñieån Toâ Voõ ñi söù rôï Hung-noâ hoøa vôùi Haùn, Haùn hoûi Toâ Voõ, thì rôï aáy noùi cheát roài. Möu-thaàn laø Thöôøng Hueä daën xöù qua noùi vôùi Hung noâ raèng Toâ Voõ ñi chaên deâ coù baét ñöôïc con chim nhaïn, xeù aùo luïa, vieát thö buoäc vaøo chaân thaû nhaïn bay veà, vua Haùn ñi baén ñöôïc nhaïn, bieát oâng haõy coøn soáng. Hung noâ töôûng chuyeän baén nhaïn où thaät, sôï, beøn cho Toâ Voõ veà Haùn. Veà sau duøng ñieån aáy ví tin-töùc.
Toá-nöõ: nghóa : ñaây duøng ñoà Toá-nöõ laø böùc tranh veõ hình Toá nöõ. Toá-nöõ ñaây laø chuyeän ngheä-thuaät rieâng nôi khueâ phoøng, laøm cho choàng yeâu khi chung- chaï goái-chaên. ( Saùch Tuøy-thö kinh Tòch-chí cheùp). Ñaây duøng yù noùi vua khoâng yeâu, khoâng goái- chaên chung-chaï, neân bieáng-nhaùc khoâng muoán ngaém tranh Toá-nöõ.
Nghieâm-laâu: laø nôi laàu toân-nghieâm cuûa vua ôû. coù veû raát toân nghieâm. [Back to the top]
vaùch queá: nôi cung-phi ôû.
Löu-caàu: nöôùc ôû gaàn nöôùc Nhaät-baûn, xöù aáy coù theùp toát laøm ñao, göôm raát beùn. Göôm ñao beùn goïi laø Löu-caàu.
tieâu-phoøng: nôi cung-phi ôû.