Ñoá vui Lòch-Söû (VNI)
(Toaøn Phong Nguyeãn Xuaân Vinh)
CHUÙ-THÍCH:Toâi trích "Ñoá vui Lòch-Söû" naøy ôû Ñaëc-san Xuaân Ñinh-Söûu cuûa Coäng-Ñoàng ngöôøi Vieät Quoác-Gia Dallas, Texas. Theo nhö lôøi giôùi thieäu thì phaàn caâu hoûi laø cuûa luaät-sö Ñaøo-höõu-Döông, phaàn ñaùp laø cuûa giaùo-sö Toaøn-Phong. Toâi chæ laø ngöôøi ñem aùng vaên naøy vaøo trang nhaø haàu giuùp phoå bieán maø thoâi.
CAÂU ÑOÁ cuûa Ñaøo Tieân-sinh:
1. Vua naøo maët saét ñen sì ?
2. Vua naøo trong buoåi haøn-vi ôû chuøa ?
3. Töôùng naøo beû gaäy phoø vua ?
4. Töôùng naøo duøng buùt ñaùnh löøa Vöông-Thoâng ?
5. Ngöïa ai phun löûa ñaày ñoàng ?
6. Voi ai nhoû leä ôû doøng Hoaù giang ?
7. Kieám ai traû laïi ruøa vaøng ?
8. Suùng ai reàn ôû Vuõ-Quang thuôû naøo ?
9. Coøn ai ñoåi maëc hoaøng-baøo ?
10. Nöõ löu saùnh vôùi anh haøo nhöõng ai ?
11. Nhaø thô leân ñoaïn ñaàu ñaøi ?
12. Töôùng Taøu chui oáng chaïy daøi Baéc phöông ?
13. Töôùng Nam chaúng thieát phong vöông ?
14. Raéc loâng ngoãng, thieáp nghe chaøng haïi cha ?
15. Anh huøng ñaïi thaéng Ñoáng-Ña ?
16. Ñoâng du khôûi xöôùng, boân ba nhöõng ngaøy ?
17. Luõy Thaày ai ñaép, ai xaây ?
18. Hoàng-Sôn lieäp hoä trieàu Taây aån mình ?
19. Vua Baø löøng laãy uy danh ?
20. AÁu nhi taäp traän coû tranh laøm côø ?
21. Vua naøo nguyeân-suùy hoäi thô ?
22. Huøng-Vöông Quoác-toå ñeàn thôø ôû ñaâu ?
23. Ñaïi vöông beû gaõy söøng traâu ?
24. Röøng Lam khôûi nghóa aùo naâu anh huøng ?
25. Haïi daân baùn nöôùc teân Cung ?
26. Ñuïc chìm thuyeàn ñòch döôùi soâng Baïch-Ñaèng ?
27. Lyù trieàu noåi tieáng cao taêng ?
28. Bình Ngoâ ai soaïn baûn vaên löu truyeàn ?
29. Möôøi ba lieät-só thaønh Yeân ?
30. Boû quan treo aán tu tieân thuôû naøo ?
31. Ai sinh traêm tröùng ñoàng baøo ?
32. Bình Khoâi chöùc hieäu ñöôïc trao cho ngöôøi ?
33. Taây Sôn coù nöõ töôùng taøi ?
34. Caàn Vöông choáng Phaùp bò ñaày xöù ta ?
35. Toå ngaønh Haùt Boä nöôùc nhaø ?
36. Khuùc ngaâm chinh-phuï ai laø taùc nhaân ?
37. Vua naøo saùt haïi coâng thaàn ?
38. Nhaø vaên vieát chuyeän Toá Taâm tröõ tình ?
39. Thaùi-Nguyeân choáng Phaùp daáy binh ?
40. Haø-Ninh toång-ñoác vò thaønh vong thaân ?
41. Vua naøo môû nghieäp nhaø Traàn ?
42. Neâu göông hieáu-töû dieãn aâm löu truyeàn ?
43. Coâng lao vaên-hoïc Nguyeãn Thuyeân ?
44. Löøng danh duyeân haûi dinh-ñieàn laø ai ?
45. Nhaø thô soâng Vò bieät taøi ?
46. Vua naøo choáng Phaùp bò ñaày ñaûo xa ?
47. Ngaøy naøo kyû-nieäm Ñoáng Ña ?
48. Bieân thuøy tieãn-bieät lôøi cha daën-doø ?
49. Meâ-Linh xaây döïng cô ñoà ?
50. Beán Haøm Töû baét quaân thuø xaâm laêng ?
51. Huùy danh hoaøng-ñeá Gia-Long ?
52. Töôùng naøo höông khoùi laêng oâng thuôû giôø ?
53. Roàng thieâng keát nghóa AÂu-Cô ?
54. Thaùnh Traàn nay coù ñeàn thôø ôû ñaâu ?
55. Ñôøi naøo coù chöùc Laïc-Haàu ?
56. Töôùng Chaâu-vaên-Tieáp ôû ñaâu boû mình ?
57. Danh nho thöôøng goïi Traïng Trình ?
58. Cha con cuøng quyeát hy-sinh vôùi thaønh ?
59. Ñaàm Daï-Traïch nöùc uy danh ?
60. Sôù daâng cheùm nònh khoâng thaønh töø quan ?
61. Coâng thaàn vì raén maéc oan ?
62. Ai môøi boâ laõo döï baøn chieán-tranh ?
63. Vua naøo doøng doõi Ñeá-Minh ?
64. Vónh-Long thaát thuû lieàu mình tieát trung ?
65. Ngaøy naøo traûy hoäi ñeàn Huøng ?
66. Ngaøy naøo soâng Haùt, Nhò Tröng traàm mình ?
67. Nuùi naøo ngöï trò Sôn Tinh ?
68. Soâng naøo gheùp laïi buùt danh thi haøo ?
69. Goác nguoàn hai chöõ "ñoàng baøo" ?
70. Boân ba toå-chöùc phong traøo Ñoâng-Du ?
71. Huøm thieâng traán ñoùng chieán khu ?
72. Vua naøo thaønh laäp hoäi thô Tao-Ñaøn ?
73. Deïp Thanh giöõ vöõng giang sôn ?
74. Thieát trieàu naèm laû, khieán taøn nghieäp Leâ ?
75. Hoùa giang giöõ troïn lôøi theà ?
76. Möôøi naêm khaùng chieán chaúng neà gian lao ?
77. Moùng ruøa thaàn taëng vua naøo ?
78. Bình Chieâm, deïp Toáng, Lyù traøo noåi danh ?
79. Daâng vua saùch löôïc trò bình ?
80. Traïng nguyeân töôùng xaáu ví mình hoa sen ?
81. Ngöôøi Taøu döïng ñaát Haø-Tieân ?
82. Hoï Löông choáng Phaùp, Thaùi-Nguyeân boû mình ?
83. Quy-Nhôn thaát thuû, quyeân sinh ?
84. Leâ trieàu söû-kyù soaïn thaønh, hoï Ngoâ ?
85. Coâng thaàn maø bò quaät moà ?
86. "Vaân Tieân" taùc giaû loaø muø laø ai ?
87. Ñaïi-Töø noåi tieáng tuù taøi ?
88. Ñem ngheà in saùch mieät maøi daïy daân ?
89. Daâng vua caûi caùch ñieàu traàn ?
90. Saùnh duyeân coâng chuùa Ngoïc-Haân, vua naøo ?
91. Thi nhaân noåi loaïn hoï Cao ?
92. Xaây thaønh ñaép luõy, hoï Ñaøo laø ai ?
93. Hoï Phan laõnh aán khaâm-sai ?
94. Phoøng khueâ voïng tieáng thuyeàn chaøi, töông-tö ?
95. Ñoâng y löøng tieáng danh sö ?
96. Lôøi theà dieät ñòch beân bôø Hoùa giang ?
97. Vaân-Ñoàn ai thaéng danh vang ?
98. Am Maây aån daät chaúng maøng lôïi danh ?
99. Muøa xuaân naøo phaù quaân Thanh ?
100. Bao giôø trôû laïi thanh-bình Vieät-Nam ?
GIAÛI ÑAÙP cuûa Toaøn Phong
Tröôùc ñeøn ñoïc saùch Ñaøo quaân,
Ñoá vui Vieät-Söû, gieo vaàn hoïa thô.
Duyeân vaên, tao ngoä töø xöa,
Naëng loøng non nöôùc baây giôø luyeän thi.
***
1. Vua naøo maët saét ñen sì ?
Töôùng Mai-Haéc-Ñeá, söû ghi choáng Ñöôøng.
2. Queùt chuøa maø töôùng ñeá vöông,
Lyù Coâng, teân Uaån xuaát Ñuôøng leân ngoâi.
3. Phoø vua choáng giaëc coõi ngoaøi,
Ñöùc Traàn-Höng-Ñaïo deïp xuoâi haän loøng.
4. Buùt thaàn ñaâu sôï Vöông Thoâng,
Thuø cha Nguyeãn-Traõi coù coâng döïng trieàu.
5. Gaäy thaàn ngöïa saét cao sieâu,
Thieân Vöông Phuø-Ñoång moät chieàu theùt vang.
6. Voi laày nhoû leä Hoaù giang.
Ñaïi Vöông Höng-Ñaïo quyeát ñöôøng deïp Nguyeân.
7. Kieám thaàn, laäp quoác, baùo ñeàn,
Vua Leâ traû laïi ruøa thieâng treân hoà.
8. Vuõ-Quang choáng Phaùp laäp ñoâ,
Suùng do Cao-Thaéng, phaát côø cuï Phan.
9. Leâ-Lai ñoåi maëc aùo vaøng,
Ñeå vua Leâ-Lôïi thoaùt voøng gian lao.
10. Trieäu, Tröng keå laïi bieát bao,
Nöõ nhi saùnh vôùi anh haøo keùm chi.
11. Ngang taøng, cung, kieám, caàm, thi,
OÂng Cao-Baù-Quaùt saù gì phaân thaây.
12. Thoaùt-Hoan, Vaïn-Kieáp sa laày,
oáng ñoàng chui ruùc töø ñaây keùo veà.
13. Nöôùc Nam laøm quyû ai theà,
Töôùng Traàn-Bình-Troïng chaúng neà Baéc Vöông.
14. Loâng ngan laøm chuoác daãn ñöôøng,
Mî-Chaâu, Troïng-Thuûy coøn vöông haän loøng.
15. Ñoáng-Ña thaây giaëc ñieäp truøng,
Quang-Trung Nguyeãn-Hueä, anh huøng phöông nam.
16. Hoï Phan coù cuï Saøo-Nam,
Boân ba khôûi xöôùng luaän baøn Ñoâng Du.
17. Nguyeãn Vöông giöõ vöõng cô-ñoà,
Luõy xaây Tröông Duïc, Duy-Töø coù coâng.
18. Nguyeãn-Du taïm laùnh sôn trung,
Truyeän Kieàu thi phaåm, anh huøng noåi danh.
19. Trieäu Baø Leä-Haûi taøi trinh,
Ngaøn naêm daân Vieät toân vinh phuïng thôø.
20. Muïc ñoàng taäp traän aáu thô,
Tieân Hoaøng Boä-Lónh phaát côø boâng lau.
21. Thaùnh Toân nguyeân suùy, coâng haàu,
Tao-Ñaøn laäp hoäi, löïa caâu hoïa vaàn.
22. Ñeàn Huøng höông khoùi phong vaân,
Laâm Thao laø choán nhaân daân höôùng chaàu.
23. Phuøng-Höng beû gaãy söøng traâu,
Toân thôø Boá Caùi, söùc ñaâu hôn ngöôøi.
24. Lam Sôn, aùo vaûi, loøng trôøi,
Vua Leâ khôûi nghóa, muoân ñôøi ghi coâng.
25. Hoï Hoà chính Nguyeãn Sinh Cung,
Lieân-Soâ daâng nöôùc, khoán cuøng nhaân daân.
26. Yeát-Kieâu, Daõ-Töôïng saû thaân,
Ñuïc chìm thuyeàn ñòch maáy laàn Ñaèng Giang.
27. Lyù trieàu Vaïn Haïnh cao taêng.
Cuøng Töø-Ñaïo-Haïnh tieáng vang phaùp thieàn.
28. Bình Ngoâ Ñaïi Caùo, saùch tuyeân,
Vaên taøi Nguyeãn Traõi löu truyeàn mai sau.
29. Thaønh Yeân lieät-só rôi ñaàu,
Löu danh Thaùi-Hoïc, löu saàu Quoác daân.
30. Tieân Du treo aán töø quan,
Giaùng Tieân, Töø Thöùc theo naøng leân tieân.
31. AÂu-Cô traêm tröùng nôû truyeàn,
Ngaøn naêm Hoàng-Laïc, con Tieân, chaùu Roàng.
32. Bình-Khoâi chöùc hieäu Nguyeân nhung,
Leänh baø Tröng Nhò ñöôïc phong töôùng taøi.
33. Taây Sôn laãm lieät thaàn oai,
Quaàn thoa ai saùnh töôùng Buøi-thò-Xuaân.
34. Caàn Vöông vì nöôùc gian truaân,
Vua Haøm-Nghi traûi taám thaân löu ñaøy.
35. Laäp nghaønh Haùt-Boä töø ñaây,
Toå sö Ñaøo-Taán, baäc thaày xöôùng ca.
36. Ñoaøn thö, Chinh Phuï dòch ra,
Traàn-Coân tröôùc taùc khuùc ca ngaäm nguøi.
37. Gia Long töø ñoä leân ngoâi,
Coâng thaàn gieát haïi nhieàu ngöôøi thaùc oan.
38. Toá Taâm taùc giaû Song An,
Chöõ Hoaøng ngoïc Phaùch, lôøi than töï tình.
39. Thaùi Nguyeân choáng Phaùp daáy binh,
Löu danh Ñoäi Caán, gaây tình quoác gia.
40. Phaùp quaân tieán ñaùnh thaønh Haø,
Tuaãn trung Hoaøng-Dieäu, Chính ca moät thôøi.
41. Chieâu Hoaøng nhaø Lyù truyeàn ngoâi,
Cho choàng Traàn Caûnh noái ñôøi laøm vua.
42. Dieãn aâm göông hieáu ngaøy xöa,
Ghi coâng Vaên Phöùc, voán thöøa Lyù gia.
43. Haùn vaên chuyeån tieáng nöôùc nhaø,
Thô Noâm, Ñöôøng luaät chính laø Nguyeãn Thuyeân.
44. Kim Sôn, Tieàn Haûi dinh ñieàn,
Uy danh Coâng Tröù, tieáng truyeàn ñôøi sau.
45. Tuù Xöông, soâng Vò, khoâng giaàu,
Tieáng thô cao ngaïo, ai raàu maëc ai.
46. Duy Taân vì nöôùc rôøi ngai,
Thöïc daân uy hieáp ñöa ngaøi ñaûo xa.
47. Moàng naêm kyû-nieäm Ñoáng Ña,
Thaùng gieâng chieán thaéng, huøng ca Ngoïc-Hoài.
48. Tieãn cha Nguyeãn Traõi nhôù lôøi,
Phi Khanh coøn vaúng nuùi ñoài Nam Quan.
49. Baø Tröng khoâi phuïc giang san,
Meâ-Linh khôûi nghóa, deïp tan quaân thuø.
50. Danh Traàn-Quang-Khaûi ngaøn thu,
Chöông-Döông cöôùp giaùo, baét tuø Haøm Quan.
51. Nguyeãn trieàu khôûi söï gian nan,
Boân ba Phuùc AÙnh, Baéc Nam hôïp loøng.
52. Taû-Quaân, thôø phuïng Laêng OÂng.
Töôùng Leâ-vaên-Duyeät coù coâng phaù thaønh.
53. AÂu-Cô tieân nöõ daùng traàn,
Hôïp duyeân cuøng Laïc-Long-Quaân, gioáng roàng.
54. Ñöùc Traàn-Höng-Ñaïo phaù Moâng,
Ñeàn thôø Kieáp-Baïc toân suøng khoùi höông.
55. Ngaøn naêm thôøi ñaïi Huøng Vöông,
Laïc-Haàu, Laïc-Töôùng, chöùc thöôøng goïi quan.
56. Töôùng Chaâu-vaên-Tieáp thaân taøn,
Vónh-Long, Mang-Thít ñaàu haøng Taây-Sôn.
57. Traïng Trình phong töôùc Quoác Coâng,
Bænh-Khieâm hoï Nguyeãn, voán doøng Coå-Am.
58. Huøm thieâng sôùm ñaõ veà aâm,
Tri-Phöông cuøng vôùi Nguyeãn-Laâm giöõ thaønh.
59. Choáng Löông Daï-Traïch uy danh,
Trieäu Vöông, Quang-Phuïc hieån vinh moät thôøi.
60. Chu hieàn xin cheùm baûy ngöôøi,
Vua nghe keû nònh, xin rôøi chöùc quan.
61. Vì tay Thò-Loä thaùc oan,
Coâng thaàn Nguyeãn-Traõi gia toaøn chu di.
62. Dieân-Hoàng quyeát chieán coøn ghi,
Ñôøi Traàn boâ laõo keùm gì traùng sinh.
63. Toå Huøng teân hieäu Ñeá-Minh,
Döông Vöông Loäc-Tuïc con mình phong vua.
64. Vónh-Long choáng Phaùp ñaønh thua,
OÂng Phan-thanh-Giaûn ôn vua tuaãn ngöôøi.
65. Duø ai buoân ngöôïc baùn xuoâi.
Ñeàn Huøng traåy hoäi moàng möôøi thaùng ba.
66. Haøng naêm kyû-nieäm hai baø,
Thaùng hai moàng saùu traàm haø Haùt giang.
67. Taûn-Vieân che phuû maây vaøng,
Sôn-Tinh chuyeän cuõ ñöa naøng leân cao.
68. Taûn-Ñaø buùt hieäu thi haøo,
Nuùi soâng hai chöõ gheùp vaøo thaønh teân.
69. Cuøng trong moät boïc roàng tieân,
Tröùng traêm con nôû noái truyeàn ñôøi ta.
70. Ñoâng Du caùch maïng sôn haø,
Boäi-Chaâu löøng laãy tieáng nhaø hoï Phan.
71. Huøm thieâng Yeân-Theá hoï Hoaøng,
Noåi danh Hoa-Thaùm giöõ vuøng chieán khu.
72. Ñôøi Leâ bình trò thieân thu,
Thaùnh-Toân môùi laäp hoäi thô Tao-Ñaøn.
73. Thaêng-Long giöõ vöõng giang-sôn,
Quang-Trung Nguyeãn-Hueä ñaùnh taøn quaân Thanh.
74. Ngoïa Trieàu töûu saéc lieät mình,
Uoång cho Long-Ñónh, tan taønh nghieäp Leâ.
75. Hoùa giang giöõ troïn lôøi theà,
Thaùnh Traàn khoâng thaéng, khoâng veà tôùi soâng.
76. Möôøi naêm khaùng chieán thaønh coâng,
Ôn vua Leâ-Lôïi non soâng phuïc hoài.
77. Kim Quy chuyeän moùng ngaøn ñôøi,
An Döông Vöông ñöôïc ruøa trôøi ban giao.
78. Bình Chieâm, deïp Toáng Lyù haøo,
Caâu thô Thöôøng-Kieät: Nam traøo, Nam cö.
79. Ñôøi Leâ löông ñoáng taâm tö,
Ñaéc Baèng, quoác saùch daâng thö trò bình.
80. Traïng-Nguyeân hoï Maïc thaáp mình,
Ñónh-Chi thaûo phuù ví tình hoa sen.
81. Haø-Tieân Nam Vieät cuoái mieàn,
Nhôø tay Maïc Cöûu döïng neân maät truø.
82. Thaùi-Nguyeân choáng Phaùp giaëc thuø,
OÂng Löông-Ngoïc-Quyeán thieân thu tuyeät mình.
83. Quy-Nhôn Voõ-Taùnh quyeân sinh,
Ñaøi cao ñoát löûa, chieám thaønh Taây-Sôn.
84. Só-Lieân, Söû-Kyù Ñaïi Toaøn,
Trieàu Leâ soaïn thaûo, danh thaàn hoï Ngoâ.
85. Nguyeãn phoø xaây döïng cô ñoà,
Töôùng Leâ-Vaên-Duyeät quaät moà thaûm thay.
86. "Vaân Tieân" taùc giaû ai hay,
Cuï ñoà Ñình-Chieåu xöa nay muø loøa.
87. Ñaïi-Töø caùch maïng sôn haø,
Haûi-Thaàn, cuï Nguyeãn boân ba nöôùc ngoaøi.
88. Thaùm Hoa Nhöõ Hoïc thieân taøi,
Hoïc ngheà in saùch mieät maøi daïy daân.
89. Taâu vua Tröôøng Toä ñieàu traàn,
Tieác thay Töï-Ñöùc canh taân khoâng maøng.
90. Ngoïc-Haân taøi saéc veïn toaøn,
Quang-Trung Nguyeãn-Hueä, ñieän vaøng saùnh duyeân.
91. Vaên taøi Baù Quaùt voâ tieàn,
Quoác-Oai treo aán, cöï thieân, khaùng ñình.
92. Luõy thaày, Ñoàng-Hôùi, Quaûng-Bình,
Duy-Töø noåi tieáng xaây thaønh khai sôn.
93. Khaâm-sai Baéc-Vieät chieâu daân,
Cuï Phan-Keá-Toaïi, vaên thaàn vua phong.
94. Tröông Chi haùt voïng khueâ phoøng,
Mî Nöông nghe tieáng ñem loøng töông-tö.
95. Ñoâng-y Haûi-Thöôïng danh sö,
Döông An Toaøn Thaïch, ñeà thö tuïng truyeàn.
96. Traän naøy khoâng phaù giaëc Nguyeân,
Khoâng veà Thanh-Hoaù, lôøi nguyeàn Ñaïo Vöông.
97. Vaân-Ñoàn thaéng ñòch tuyeät löông,
Quaân Nguyeân naûn chí, coâng döôøng Khaùnh-Dö.
98. Baïch-Vaân veà nguï, taâm tö,
Thi vaên, lyù ñoaùn, aån cö Traïng Trình.
99. Quang Trung thaàn toác phaùt binh,
Muøa xuaân Kyû-Daäu, chieám thaønh Thaêng-Long.
100. Lôøi ca con chaùu tieân roàng,
Coäng noâ tieâu dieät, non soâng thanh-bình.