Döông Töø Haø Maäu
Trong caùc taùc-phaåm cuûa cuï Ñoà Chieåu, coù leõ quyeån Döông Töø Haø Maäu laø ít ñöôïc phoå bieán nhaát; taùc-giaû quaù ñeà cao ñaïo nho, vaø ñuïng chaïm tôùi Phaät-giaùo, Thieân-chuùa giaùo. Quyeån Luïc Vaân Tieân ñöôïc phoå bieán nhaát. Quyeån Ngö tieàu vaán ñaùp y thuaät chuû yeáu veà y-hoïc ñoâng phöông. Quyeån toâi coù ñöôïc in theo giaáy pheùp xuaát-baûn soá 1252/XB, ngaøy 27-5-1964 cuûa boä thoâng-tin Vieät-Nam. Quyeån naøy do Phan vaên Huøm hieäu ñính.
Phaàn tieåu-söû xin xem ôû quyeån Luïc-Vaân-Tieân.
Bieân ngoân
Luïc Vaân Tieân, DöôngTöø-Haø Maäu vaø Ngö Tieàu Vaán-Ñaùp Y-Thuaät laø ba taùc phaåm chaùnh cuûa Ñoà Chieåu. Ba taùc phaåm aáy laø ba tia nhaùng cuûa moät khoái nhieät thaønh vì ñaïo nho, phoùng ra trong ba thôøi kyø, thaønh ba saéc töôùng.
Luïc Vaân Tieân ra ñôøi buoåi nöôùc nhaø coøn yeân oån, cho neân yù vaên khoâng thaáy caûm veà thôøi theá, chæ thaáy xoùt veà thaân theá.
Vôùi Döông Töø- haø Maäu cuoäc bieån daâu ñaø chan- nhaõn, song le Ñoà Chieåu coøn traøn treà hy voïng cöùu thôøi, cho neân lôøi vaên haêng haùi chieán ñaáu.
Ñeán Ngö Tieàu Vaán Ñaùp Y thuaät thôøi söï ñaõ dó nhieân, khoâng laøm sao ñöôïc nöõa - Ñoà Chieåu ñaønh troâng nôi y thuaät cöùu daân ñôõ khoå taät beänh maø thoâi. Nôi truyeän naøy, vaên thoaùt tuïc vaø thoaùt traàn ( manh nha töø truyeän Luïc Vaân Tieân ) ñaõ hoaøn toaøn boäc loä.
AÁy, ba truyeän, ba veû, nhöng chæ moät maïch, moät doøng. Duy caùi doøng aáy cuõng nhö doøng soâng maõnh lieät treân nguoàn, caøng laàn xuoáng caøng dòu, cho ñeán khi tôùi ñoàng baèng, thôøi lôø ñôø, roài xuoâi ra bieån caû maø maát luoân döôùi nhöõng ñôït soùng ñuøng ñuøng baát tuyeät töø xa röôït ñuoåi nhau cuoàn cuoän nhau löôùt vaøo.
Ngö,Tieàu, ôû Luïc Vaân Tieân, ôû Döông Töø- Haø Maäu coøn sinh nhai vôùi tay löôùi ngoïn rìu. Ngö Tieàu trong Ngö Tieàu Vaán Ñaùp Y Thuaät ñaõ ruû nhau gieïp ngheà maø saém laáy dao caàu.
OÂng Quaùn trong Luïc vaân Tieân coøn thöông coøn gheùt. Laõo Nhan Töù Thaát trong. Döông Töø- Haø Maäu coøn chæ ñuïc nguïc thieân ñaøng. Kyø Nhaân Sö trong Ngö Tieàu Vaán Ñaùp Y Thuaät thôøi heát töôûng ñeán vieäc ñôøi "xoâng hai con maét boû lieàu cho ñui" ñeå giöõ laáy loøng ñaïo maø thoâi.
Noãi loøng Ñoà Chieåu ai ngöôøi hieåu chaêng?
Noãi loøng aáy, ñöøng tìm rieâng trong truyeân Luïc Vaân Tieân, maø phaûi tìm khaép taùc phaåm Ñoà Chieåu.
Vaên chöông Ñoà Chieåu cuõng khoâng troå heát trong Luïc Vaân Tieân.
"Thi ngoân chí"
Ñoà Chieåu khoâng laøm vaên ñeå laøm vaên. Trong Ngö Tieàu Vaán Ñaùp Y Thuaät cuï noùi : "ÔÛ ñaây naøo phaûi tröôøng thi,
"Ra ñeà haïn vaän moät khi buoäc raøng ?
"Tröôïng phu coù chí ngang taøng."
Ñaïi ñeå Ñoà Chieåu coù vaên laø coù yù, coù chí, khoâng caàu chaûi chuoát gioài maøi cho ñeïp, vì ñeïp.
Tuy nhieân, haõy ñoïc Döông Töø- Haø Maäu, cuõng thaáy laém caâu hay. Nhö hoûi tuoåi ngöôøi gaùi sang troïng:
"Chöa hay hai gaùi hoa töôi,
"Ñöùng trong ñaøo lieãu ñua cöôøi maáy xuaân ?"
Taû caûnh vang boùng thaùi bình, thôøi :
"Ven gaønh moät nhaém haét hiu,
"Tieáng ngö trong nuùi, boùng tieàu ngoaøi khôi !"
Coøn saùnh vôùi caâu Chinh phuï ngaâm:
"saàu oâm naëng haõy choàng laøm goái,
"Muoän oâm daøy haõy thoåi laøm côm."
Caâu vaên cuûa Ñoà Chieåu ruùt goïn maø khoâng keùm beà hay :
"Xieát bao gioù chôùp möa luoàn,
"Chaát saàu laøm goái, naáu buoàn laøm côm !"
Veà chuyeän thieân ñaøng ñòa nguïc trong truyeän Döông Töø- Haø Maäu hoaëc coù ngöôøi cöôøi dò ñoan. Nhöng ñaáy chaúng qua laø tö töôûng chung cuûa ngöôøi mình ôû thôøi xöa maø nay cuõng chöa queân haún.
Vaû xem Taây phöông thi só cuõng cho vaøo töôûng töôïng chuyeän ñòa nguïc thieân ñaøng, ñeå töôïng tröng yù töù. Nhö Divine Comeùdie cuûa Dante, Faust cuûa Goethe.
Gaàn ñaây ôû ta, Taûn Ñaø Nguyeãn Khaéc Hieáu coù thô haàu trôøi trong "Khoái tình con", roài laïi trong "Giaác moäng con thöù hai" coøn leân trôøi gaëp bao nhieâu laø danh nhaân ôû haï giôùi.
Veà truyeän Döông Töø - Haø Maäu oâng giaùo Nguyeãn vaên Nghóa coù vieát trong baùo Vieät Nam, xuaát baûn ôû Saøi goøn, ngaøy 14 Novembre 1936 : "Khi cuï Ñoà Chieåu muø, ôû laïi Taân-thuaän-ñoâng, toång Döông-hoøa-haï trong hai ba naêm, nôi nhaø oâng baïn, oâng nhieâu Leâ Quang Thònh ( teân naøy laø teân ôû trong laøng : khi ñi thi ngöôøi ta khoâng keâu laø Leâ Quang Thònh, maø keâu laø Nhieâu Cô ); ôû ñaáy muoán vui loøng oâng baïn, luoân tieän ñeå beânh vöïc ñaïo nho, cuï Ñoà ñoïc quyeån Döông Töø - Haø Maäu cho oâng "Nhieâu Cô cheùp."
Ngoaøi lôøi treân ñaây cuûa oâng giaùo Nguyeãn vaên Nghóa, chuùng toâi chöa thaáy ôû ñaâu coù chæ daãn roõ raøng hôn nöõa veà boån truyeän naøy.
Ngoaøi baûn quoác ngöõ cuûa oâng Nhieâu Cô, chuùng toâi coù ñöôïc xem baûn noâm cuûa oâng Hoà vaên Laân, ôû Caàn giuoäc ( Chôï-lôùn ).
Beân trong coøn nhieàu nôi baát oån, chuùng toâi chaúng haøi loøng. Nhöng chöa coù may naøo thaáy ñöôïc baûn khaùc ñeå mong laáy ôû soá nhieàu giaûm bôùt sai ngoa, neân chuùng toâi phaûi taïm trình baûn sao luïc naøy döôùi maét xanh cuûa thöùc giaû, caàu phuû chaùnh cho.
Phan Vaên Huøm
|
|