Tôi dùng quyển "Gia huấn ca" của nhà xuất-bản Tân-Việt (sáng lập năm 1937), tại 235 Phan thanh Giản Sai-gòn (quyển này in theo giấy phép số 134/T.X.B. của bộ Thông-Tin Nam-Việt khoảng 1952, 1953). Quyển này do Thi-Nham Đinh-gia-Thuyết đính chính và chú-thích.
Nguyễn Trãi hiệu Ức Trai, người làng Nhị-khê, huyện Thượng-phúc (tức phủ Thường-tín, tỉnh Hà-đông). Năm 21 tuổi đỗ Thái-học-sinh (tiến-sỹ) niên hiệu Thánh-nguyên thứ 1 triều vua Hồ Quí Ly (1400). Làm quan đến chức Ngự-sử-đài chánh chưởng.
Thân-phụ là Nguyễn-Phi-Khanh, đỗ Bảng-nhỡn niên-hiệu Long-khánh thứ 2 triều vua Trần Duệ-tông (1374 ), vì cớ là hàn-tộc mà lấy con gái Trần Nguyên Đán là tôn-thất nhà Trần, theo phép nhà Trần không được bổ dụng. Mãi đến triều nhà Hồ mới được dùng làm Trung-thư thị-lang. Khi quân Minh sang xâm-lấn, hai cha con vua nhà Hồ bị bắt. Phi Khanh cũng bị giải về Tầu. Nguyễn Trãi khóc theo đến Nam-quan. Phi Khanh ngảnh lại bảo rằng: "Con về rửa hờn cho nước, báo thù cho cha, mới là người đại trung đại hiếu, không nên theo nhi nữ thường tình !" Nguyễn Trãi trở về đi theo Lê-Thái-tổ khởi nghĩa ở Lam sơn. Trong 10 năm kháng chiến với quân Minh, giúp vua Lê bằng mưu-kế: phàm các văn-thư từ-trát giao-thiệp với tướng nhà Minh, đều do một tay ông thảo thiện. Sau khi đã đánh đưổi ngoại xâm về Tầu, Nguyễn Trãi được phong tước Quan-phục-hầu, liệt vào hạng khai quốc công thần đệ nhất . Triều vua Lê-Thái-tông được làm Nhập nội hành khiển (tức Tể-tướng ). Năm 60 tuổi, về trí-sĩ tại Côn-sơn (thuộc huyện Chí-Linh, tỉnh Hải-dương). Ba năm sau, vì án Nguyễn Thị Lộ, bị tru di tam tộc.
Sử chép : Niên-hiệu Đại-bảo thứ 3 triều Lê Thái-tông (1442) , nhà vua đi tuần phương đông, duyệt võ ở Chí-linh, Nguyễn Trãi đón xa giá đến chơi chùa Côn-sơn . Thiếp của Nguyễn Trãi là Nguyễn Thị Lộ, có tài sắc, được nhà vua vời . Khi xa-giá đến vườn lệ-chi (xã Đại-lai, huyện Gia-bình tỉnh Bắc-ninh) nhà vua bị bệnh sốt, Thị Lộ vào chầu suốt đêm rồi vua mất, ai nấy đều nói Thị Lộ thí nghịch, nên Nguyễn Trãi phải tội tru di.
Năm ấy Nguyễn Trãi 63 tuổi, có người thiếp đương có thai trốn được, sau sinh ra Nguyễn Ánh Vũ. Đời Lê Thánh-tông, Nguyễn Trãi được minh oan, truy tặng Tế-văn hầu. Anh Vũ được bổ chức Tri-châu.
Nguyễn Trãi chẳng những là bậc năng-thần kinh bang tế thế, mà còn là một nhà đại văn-hào của Việt-nam ta. Tác-phẩm của tiên-sinh bằng chữ Hán rất nhiều, hiện nay còn truyền lại đều in trong bộ Ức Trai toàn tập: như Ức Trai thi-tập, Ức Trai văn-tập, Quân-trung từ-lệnh tập, An-nam Vũ-cống v.v...Tác-phẩm bằng Quốc-âm, nay chỉ còn tuyền lại có 2 : tức là tập "Gia-huấn ca" này và bài thơ "Hỏi ả bán chiếu" mà người ta thường truyền tụng.
