Đặt quyển sách, vắt tay nằm nghĩ,
Hễ làm người dạy kỹ thì nên,
Phấn son cũng phải bút nghiên,
Cũng nhân-tâm ấy há thiên lý nào
Bài thứ 1
Dạy vợ con
Nhân thong thả lựa vần quốc ngữ,
Làm bài ca dạy vợ nhủ con :
Lời ăn nết ở cho khôn,
Chớ nên đa quá, đa ngôn chút nào !
Ăn-mặc chớ mỹ-miều chải-chuốt,
Hình-dung đừng ve vuốt ngắm trông,
Một vừa hai phải thì xong,
Giọt dài giọt ngắn cũng không ra gì
Khi đứng ngồi chứ hề lơ-lẳng,
Tiếng nhục-nhằn nữa nặng đến mình,
Hạt mưa chút phận lênh đênh,
Tấm son tạc lấy chữ trinh làm đầu.
Kìa mấy kẻ làu-làu tiết ngọc,
Đem sắt đanh nguyện lúc lửa châm.
Con hiền cha mẹ an tâm,
Một nhà khen ngợi, nghìn năm bia truyền.
Nọ những kẻ nước nguyền non hẹn,
Thấy mùi hoa bướm nghển, ong chào,
Miệng đời dê-diếu biết bao,
Đông ra quốc-pháp, nhục vào gia-thanh
Đem người trước lấy mình ngắm lại,
Khôn ba năm đừng dại một giờ,
Đua chi chén rượu câu thơ,
Thuốc lào ngọt nhạt, nước cờ thấp cao.
Đám dồi-mỏ ra vào săn sóc,
Lại bài phu, tam cúc, đánh đinh,
Đố mười, chẵn lẻ, đố kinh,
Tổ-tôm, kiệu chắn, sám quanh tứ chiều.
Đi đứng đắn, chớ điều vùng vẫy,
Khi tối-tăm đèn phải phân-minh,
Hoặc khi hội hát linh-đình,
Được lời dạy đến thì mình hãy ra,
Ra phải có mẹ già em nhỏ,
Đừng đánh đàn, đánh lũ không hay.
Nói đừng chau mặt, chau mày,
Nghe ra ngậm đắng nuốt cay hay nào !
Của tằn-tiện, chắt chiu hàn gắn,
Khách buôn tàu chưa hẳn nơi đây !
Cũng đừng vắt nước cổ chày,
Tiếp tân tế lễ là ngày nên hoang.
Ăn-ở chớ lòng mang khoảnh-khắc,
Mua-bán đừng điêu-trác đong-đưa.
Mua đừng ráo-riết quá lừa,
Bán đừng bo-xiết, ích ta hại người.
Chớ tắt-mắt của người kém cỏi,
Đừng đảo-điên có nói làm không.
Giàu-sang cũng chớ khoe ngông,
Miễn mình ấm phận chớ lòng khinh ai.
Khó-khăn chớ vật-nài oán-hối,
Hết bĩ rồi tới buổi thái-lai
Cầm cân, tạo-hóa đổi dời,
Giàu ba họ, khó ba đời mấy ai ?
Đừng học cách tham lời đặt lãi,
Lợi kẻ cho thì hại kẻ vay,
Dễ-dàng nợ phải lay-nhay,
Đến đầu đũa quá, e cay-đắng nhiều.
Hoặc lỡ thiếu phải điều lĩnh tạm,
Dù ít nhiều liệu sớm tính xong,
Chẳng nên mê-mẩn hơi đồng,
Qua lần cho khỏi thì lòng mới nguôi.
Thói mách lẻo, ngồi rồi bỏ hết,
Hễ điều gì nói ít mới hay,
Lân-la giắt rợ, giắt rây,
Đã hư công việc, lại dày tiếng tăm.
Việc chợ búa chăm-chăm chúi-chúi,
Buổi bán xong liệu vội ra về,
Cửa nhà trăm việc sớm khuya,
Thu-va thu vén mọi bề mới xong.
Phòng những kẻ có lòng gian vặt,
Nhỡ xảy ra một mất mười ngờ,
Tiếc thầm đứng ngẩn, ngồi ngơ,
Đau buồn thôi lại đổ cho tại trời.
Từ chốn ở,nơi ngồi thay thảy,
Rác ngập đường nhìn vậy chan-chan,
Ai vào rác ngập ước chân,
Bát mâm tơi tả chiếu-chăn đầy giường,
Tuy khó rách, giữ-gìn thơm sạch,
Có hay gì chiếu lệch bụi nhơ,
Đồ ăn thức nấu cho vừa,
Thường thường giữ lấy muối dưa ngon lành.
Nghề bánh trái chiều thanh vẻ lịch,
Cũng học dần thói-cách người ta,
Vá may giữ nếp đàn bà,
Mũi kim nhỏ-nhặt mới là nữ công.
Thủa tại gia phải tòng phụ giáo
Khi lấy chồng giữ đạo chính chuyên
Lại là hiếu với tổ tiên,
Những ngày giỗ tết không nên vắng nhà.
Đồ cúng-cấp hương trà tinh-khiết,
Theo lễ nghi khép nép, khoan-thai,
Ăn nhiều ăn ít cho rồi,
Nhớ điều ghẻ lạnh lễ thôi lại về.
Với cha mẹ:
Dù nội, ngoại hai bề cũng vậy,
Đừng trành-hanh bên ấy, bên này,
Cù-lao đội đức cao dày
Phải lo hiếu kính đêm ngày khăng khăng.
Bởi thương đến mới năng mắng-quở,
Muốn cho ta sáng-sủa hơn người,
Ân-cần kẽ tóc, chân tơ,
Tấm lòng chép để mấy lời tạc ghi.
Đừng nặng nhẹ, tiếng chì tiếng bấc,
Đừng vùng-vằng mặt vực, mặt lưng,
Có thì sớm tiến trưa dâng,
Cơm ngon canh ngọt cho bằng chị em.
Dù chẳng có thì yên một phận,
Người trên ta há giận ta sao !
Hoặc khi lầm-lỗi điều nào,
Đánh đằng cửa trước, chạy vào cửa sau.
Khi ấm-lạnh ta hầu coi-sóc,
Xem cháo-cơm, thang-thuốc mọi bề,
Ra vào thăm hỏi từng khi,
Người đà vô sự, ta thì an tâm.
Việc báo hiếu phải chăm chữ hiếu,
Kiệm hay phong cũng liệu tuỳ ngơi.
Đừng điều tranh-cạnh chia bai,
Xấu trong làng nước, để cười mai sau.
Với chồng:
Đạo vợ chồng tình sâu nghĩa ái,
Lại chẳng nên mặt tái, mày tăm,
Chuyện đâu bỏ đấy cho êm
Đừng đem bên ấy về gièm bên ta.
Sách có chữ "nhập gia vấn húy",
Khi nói năng phải kỹ kiêng-khem,
Dịu-dàng tiếng thuận lời mềm,
Cứ lời chồng dạy mới yên cửa nhà.
Chớ nên cậy mình ta tài sắc,
Chồng nói ra nhiếc móc chê-khen.
Nói càn như ở bậc trên,
Thường khi động đến tổ-tiên quá lời.
Cơn giận đến, sự đời ngang ngửa,
Dở-dói ra nát cửa tan nhà,
Chữ "tùy" là phận đàn bà,
Nhu-mì để dạ, chua ngoa gác ngoài.
Dù lỗi phận gặp người tửu-sắc
Hay gặp người cờ bạc lưu-liên,
Nhỏ to tiếng dịu lời êm
Dần-dà uốn mãi may mềm được chăng !
Phải chồng ngược, cắn răng chịu khổ,
Chớ nghiêng đầu, ngảnh cổ thiệt thân,
Duyên may gặp được văn nhân,
Thuộc câu "tương kính như tân " làm lòng.
Nghiệp đèn sách khuyên chồng sập-sã,
Tiếng kê-minh gióng-giả đêm ngày,
Khuyên chồng nhớ đến đạo thầy,
Vật dâng lớn nhỏ gọi nay lễ thường.
Với vợ lẽ:
In lấy chữ tao-khang chi nghị,
Đừng mang câu đố-kỵ chi thường.
Dây bìm cho tựa cành vàng,
Trước chàng đẹp mặt, sau nàng đỡ tay.
Câu "đường cái " xưa nay cũng vậy,
Trai làm nên lấy bảy lấy ba,
Lấy về hầu-hạ nhà ta,
Thêm hòe, nẩy quế có là con ai ?
Cũng da thịt cũng tai mắt thế,
Kém ta nên phận ế hoa ôi,
Nghĩ tình ăn cạnh nằm ngoài,
Ấm-no nên xót lấy người bơ vơ
Thế mới phải phép thờ phu-tử,
Ấy mới là đạo xử hài hòa,
Chữ "Tùy" rắn khúc nghi-gia.
Môn-đường thong-thả, một nhà vẻ-vang.
|
|
