Tuổi cả khôn, hôn-nhân trạch phối,
Giàu đừng tham, khó đói chớ nề,
Dâu hiền, rể thảo tìm về,
Xem tông xem giống kẻo mê mà lầm.
Xử với rể một niềm kính-trọng,
Dù dở hay, đừng giọng mỉa-mai,
Với dâu, dạy-bảo phải lời,
Bắt khoan bắt nhặt, biết ai cho vừa !
Với tôi-tớ:
Gương giáo-tử nhường đưa mặt nhận,
Mực trì-gia đặt hẳn ân uy.
Bọt-bèo là phận nô-tỳ,
Dạy nghiêm, ở thảo hai bề vẹn hai.
Có câu ví "Chiều người lấy việc",
Chẳng há nên ráo-riết người ta.
Hay thì nó ở lâu ra,
Dở thì nó bước nào ta bận gì.
Một đôi kẻ phải khi lỡ độ,
Có thì cho chẳng có thì thôi.
Chẳng nên nhiếc mắng nhiều lời,
Cơ-hàn hầu dễ có ai muốn gì.
Thờ-cúng:
Trong nhà vận thịnh suy có mệnh,
Đạo quỉ-thần thì kính viễn chi,
Nắng mưa giải-kiết có khi,
Phải chăm cơm thuốc, đừng mê cốt thầy.
Nhà chẳng quét, quét hay có rác,
Đã bói ra, bỏ nhác sao đành,
Cao tay mấy kẻ có danh,
Bùa bèn chẳng bỏ là tinh hiện vào.
Suy cho thấu, tà nào phạm chính,
Cứ thánh-kinh cảnh-tỉnh dị-kỳ,
Kìa như mấy kẻ tăng, ni,
Thôi tuần cúng Phật, lại khi vào hè.
Nam-mô-phật rù-rì hai chữ,
Đua nhau rằng tín-nữ thiện nam,
Miệng rằng chừa độc chừa dâm,
Tay lần tràng hạt dao găm một bồ.
Kẻ trốn việc ở chùa cũng có,
Kẻ lộn chồng, trốn chúa cũng nhiều,
Gian-ngoan rất mực làm kiêu,
Mượn danh Hòa-thượng, lợi điều tham dâm.
Chẳng qua lũ ngu dân hoặc thái,
Phúc-đức đâu nghĩ lại mà coi.
Trước sau có bấy nhiêu lời,
Bảo nhau gìn-giữ nên người thơm danh.
Dù ai nấy có tình chẳng cứ,
Thói Thọ Dương vẫn giữ không chừa,
Ngày ngày mắng sớm đòn trưa,
Thường thường dạy-dỗ mà ra tuồng gì.
Cành kia lớn sợ khi khó nắn,
Sắt nọ mài ắt hẳn nên kim,
Diễn nôm cho tiện mà xem,
Dạy nhà trước đã mới đem dạy người.
Bài thứ 2
Dạy con ở cho có đức.
Lấy điều ăn ở dạy con,
Dẫu mà gặp tiết nước non chuyền-vần.
Ở cho có đức có nhân,
Mới mong đời trị được ăn lộc trời.
Thương người tất tả ngược xuôi,
Thương người lỡ bước, thương người bơ vơ.
Thương người ôm dắt trẻ thơ,
Thương người tuổi-tác già nua bần-hàn.
Thương người quan-quả, cô-đơn,
Thương người lỡ bước lầm-than kêu đường.
Thấy ai đói rách thì thương,
Rách thường cho mặc, đói thường cho ăn.
Thương người như thể thương thân,
Người ta phải bước khó-khăn đến nhà.
Đồng tiền bát gạo mang ra,
Rằng đây "cần-kiệm" gọi là làm duyên
May ra ở chốn bình-yên,
Còn người tàn-phá chẳng nên cầm lòng.
Tiếng rằng; ngày đói tháng đông,
Thương người bớt miệng bớt lòng mà cho
Miếng khi đói, gói khi no,
Của tuy tơ-tóc, nghĩa so nghìn trùng.
Của là muôn sự của chung,
Sống không, thác lại tay không có gì.
Ở phải có nhân có nghì,
Thơm danh vả lại làm bia miệng người.
Hiền lành lấy tiếng với đời,
Lòng người yêu dấu, là trời hộ ta.
Tai-ương hoạn-nạn đều qua,
Bụi trần giũ sạch thực là từ đây.
Vàng trời tuy chẳng trao tay,
Bình-an hai chữ xem tày mấy mươi.
Mai sau bạc chín tài mười,
Sống lâu ăn mãi của đời về sau.
Kìa người ăn-ở cơ cầu,
Ở thì chẳng biết về sau phòng mình,
Thấy ai đói rách thì khinh,
Cách nào là cách ích mình thì khen.
Hứng tay dưới với tay trên,
Lọc-lừa từng tí, bon-chen từng đồng !
,Ở thì phất giấy đan lồng,
Nói thì mở miệng như rồng như tiên.
Gan thì quá ngỡ sắt đèn,
Miệng thơn-thớt nghĩ rơi tiền-bạc ra.
Mặt lành khéo nói thực-thà,
Tưởng như xẻ cửa xẻ nhà cho nhau.
Ở nào mùi-mẽ chi đâu,
Như tuồng cuội đất giấu đầu hở đuôi.
Nói lời lại nuốt lấy lời,
Một lưng bát xáo mười voi chưa đầy.
Cho nên mới phải lúc này :
Cửa nhà tàn-phá phút rày sạch trơn.
Kẻ thì mắc phải vận nàn,
Cửa nhà một khắc lại tàn như tro.
Kẻ thì phải lính, phải phu,
Đem mình vào chốn quân-gia trận tiền.
Kẻ thì mắc phải dịch ôn,
Kẻ thìthủy-hỏa gian-nan kia là !
Thấy người mà phải lo ta,
Sờ-sờ trước mắt thực là thương thgay,
Khuyên ai chớ bắt-chước rày,
Ở lòng nhân-nghĩa cho đầy mới khôn.
Lời cha dạy-bảo nỉ-non,
Trước sau ghi-chép khuyên con nghe lời.
Nghe thì mới phải là người,
Chẳng nghe thì cũng là đời bỏ đi.
Bài thứ 3
Dạy con-gái phải có đức-hạnh
Phận làm gái ở cùng cha mẹ,
Lòng phải chăm học khéo học khôn,
Một mai xuất giá hồi môn,
. . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . .
Phận bồ-liễu giá trong như ngọc,
Khéo là khéo bánh trong, bánh lọc,
Lại ngoan nghề dệt vóc, may mền.
Khôn là khôn lẽ phải, đường tin,
Lại trọn đạo nâng khăn sửa túi.
Khôn chẳng tưởng mưu lừa chước dối,
Khéo chẳng khoe vẻ lịch, chiều trai.
Xưa nay hầu dễ mấy người,
Miệng khôn, tai khéo cho ai được nhờ.
Phận làm gái này lời giáo-huấn,
Lắng tai nghe cổ-truyện mới nên,
Hãy xem xưa những bậc dâu hiền,
Kiêm tứ đức: dung, công, ngôn, hạnh,
Công là đủ mùi xôi, thức bánh,
Nhiệm-nhặt thay đường chỉ mũi kim.
Dung là nét mặt ngọc trang nghiêm,
Không tha-thiết, không chiều lả-tả.
Ngôn là dạy trình thưa vâng dạ,
Hạnh là đường ngay-thảo kính tin.
Xưa nay mấy kẻ dâu hiền,
Dung, công, ngôn, hạnh là tiên phàm trần.
Phận con-gái ở nhà thi lễ,
Lắng mà nghe kể chuyện tam cương:
Đẫu ái-ân cùng chiếu cùng giường,
Đạo chồng sánh quân-thân chi đạo,
Làm tôi-con chỉ trung chỉ hiếu,
Làm dâu thì chỉ kính mới nên.
Chớ khoe-khoang mình bạc mình tiền,
Đừng đỏng-đảnh cậy khôn cậy khéo.
Bề thiếp-phụ thuận tòng là điệu,
Cũng như bên thờ chúa thờ cha,
Muôn nghìn đừng thói kiêu-ngoa,
Mắng ta không giận, yêu ta không nhờn.
Quyền mệnh-phụ là mình làm chủ,
Trong đại-hôn áo mũ thân nghênh,
Kính người vợ phép ở Lễ Kinh
Chức-phận phải chăm bề tần-tảo,
Trong khuê-khổn giữ-gìn khăn áo,
Trên từ-đường trăm việc trơn tru.
Từ cơm, canh, cá, thịt, mọi đồ,
Dẫu nhiều ít sửa cho trong-sạch.
Bằng nhường ấy thần-minh lai cách,
Câu "hữu trai " nên tiếng để đời,
Hoa thơm ai nỡ bỏ rơi,
Người khôn ai nỡ nặng lời đến ai.
Bề nội trợ việc trong xem-xét,
Siêng-năng thì trăm việc đều nên,
Chớ khoe-khoang lắm thóc nhiều tiền,
Ngồi ăn mãi non mòn núi lở.
Việc nhà có kẻ ăn người ở,
Từ trong ngoài như bảo trước sau,
Đồ làm ăn, ngày để đâu đâu,
Ban tối phải thu về cho đủ.
Trống canh một chớ đà vội ngủ,
Siêng-năng thì chăm-chú việc ta.
Lũ nô-tỳ trai gái năm ba,
Cơm chưa chín không nên khua xáo.
Đứa xay thóc, đứa thì gĩa gạo,
Đứa bếp thì chủ việc cơm.
Ăn đoạn rồi cho chúng nghỉ-ngơi,
Đèn ta sẽ soi trong bếp lại.
Đùng tin trẻ tôi-đòi thơ-dại,
Lời dạy rắng "giữ lửa chẳng chơi".
Cho hay đại phú bởi trời,
Nhưng mà ở thế thì người hết chê.
Cầm then khóa giữ bề thu phát,
Chắt-chiu mà dè-dặt mới nên,
Coi-sóc từ hạt gạo đồng tiền,
Đừng cậy có ăn càn, tiêu dở.
Bữa thường phải xem cho con ở,
Cũng đừng thừa, chớ thiếu làm chi.
Kẻ lân-bang đến một đôi khi,
Đồ thết đãi xem cho tử-tế.
Trong nhà phải bảo nhau có ý,
Đừng chửi mèo, mắng chó mà chi.
Trong anh em thiên tải nhất thì.
Sang vì vợ nhưng giàu vì bạn.
Chiều rộng hẹp tùy cơ ứng biến,
Đạo trì-gia đãi khách khác màu,
Trần trần một mực nên đâu,
Phô loài bồ-các biết đâu lẽ gì,
Phận là gái về làm dâu cả,
Việc ta chăm giữ chốn từ-đường,
Lấy ngọn tần, lá tảo lễ thường
Kìa hiếu dưỡng Thành-Chu gia-pháp.
Tôn-tộc đến những khi kỵ lạp,
Xem bằng nhường quí khách, gia tân.
Có chữ rằng: "đạo trọng thân thân",
Dễ mấy thủa đông như ngày giỗ.
Lúc lễ tất lẻn vào dọn cỗ,
Hãy pha trà tiếp-đãi cho xong,
Bữa thường dù dưa muối mặc lòng,
Khi có họ xem cho tử-tế,
Nước đã đoạn rượu liền nhân thể,
Giục tiểu-hầu bưng cỗ tiếp ra.
Nhà dưới ta mời họ đàn-bà,
Coi-sóc hỏi họ-hàng con-cháu.
Không bỏ sót là tình yêu-dấu,
Ai chẳng khen hiền-đức phụ-nhân,
Trọn đời đẹp mặt phu-nhân,
Vì chưng chủ-phụ thân-thân biết điều.
Bề phụng-dưỡng đôi bên cha mẹ,
Muôn một khi đá đổ bồ-hôi,
Nghĩ xa lo đứng lo ngồi,
Chẳng còn tưởng đến tham công tiếc việc.
Đường điều-hộ tiền không dám tiếc,
Mặc phu-quân giữ việc thuốc thang,
Song ta nâng giấc giữ-giàng,
Điều ăn-uống phải hỏi-han tuỳ thích.
Lòng người ước chim, gà, cá, thịt,
Của nên ăn dù đắt cũng mua.
Tùy người ưa thức ngọt-chua,
Nhưng gia vị phải mong cho đủ mùi.
Xem quần-áo nên thay kẻo bẩn,
Lòng yêu thân phải cẩn từng khi,
Tấm lòng trời đất chứng tri,
Dâu hiền có hiếu, tiếng ghi để đời.
Này con gái thuộc về khôn đạo,
Khôn đức nhu nết gái dịu-dàng,
Một đôi khi chân bước ra đường,
Bề tôn-trưởng thì lòng kính-nhượng.
Dù chẳng phải là ta hơi hướng,
Nghĩa hương-lân phải cất tiếng chào.
Bằng thấy người đầu bạc tuổi cao,
Có mang đội trình đòi nâng-đỡ.
Thì miệng lưỡi chê bai ai nỡ,
Ở trên đời gái ở nết-na
Con hiền đẹp mặt mẹ cha,
Chồng hòa yêu-chuộng, họ hòa kính chung.
Dạy những kẻ đàn-bà con-gái,
Gặp phải chồng cờ bạc rượu chè,
Nay ông tơ, bà nguyệt trót xe,
Duyên-phận ấy trót làm sao được.
Ở là phải tìm mưu giả chước,
Ngọt lời khuyên lâu cũng phải nghe,
Lúc ham-mê cơm rượu say nhè,
Hãy cơm cháo trọn bề phụ đạo .
Chớ vợ nghiến chồng, thêm trân-tráo,
Như chuyện chi lửa cháy dầu thêm,
Chẳng bằng khi chăn ấm chiếu êm,
Hãy năn-nỉ đường khôn lẽ phải.
Bề ân-ái vợ chồng là ngãi,
Dẫu giàu ăn, khó chịu cho cam.
Hay gì yến bắc, nhạn nam,
Khăng khăng một tiết cho cam sở nguyền.
Đạo vợ chồng là duyên kim-cải ,
Vốn trời sinh bể ái nguồn ân,
Kìa ai nổi trận phong-vân
Cũng vì gái nhiều phần nhầm lỗi.
Phận là gái ít đường giao-hối ,
Thấy chồng yêu dễ lấy làm nhờn,
Miệng sai ngoa nói những giọng càn,
Bụng kiêu-ngạo một ngày một sính,
Đạo cha mẹ đã không biết kính,
Bề anh em lại chẳng hay nhường,
Chua-chát thay những tính cương-cường
Ai là đá ru mà chịu vậy !
Đường gia-pháp không ăn lời dạy,
Việc giáo-hình đến phải ra tay,
Hổ thân tiếng khắp đông tây,
Nông nỗi ấy hết đương khôn-khéo.
Khuyên những các đào tơ liễu yếu,
Lấy làm gương chớ bắt-chước chi,
Một niềm kính thuận vô vi,
Trước là khỏi nhục, sau thì nên danh,
Thương những kẻ đàn-bà mất dạy,
Lại gặp chồng sợ vợ như ma,
Trách chi mà chẳng thói kiêu-ngoa,
Những lừa cạnh, phô sòng, làm lệ.
Bề họ-mạc không hay kính nể,
Nghĩ bon chen tiền-bạc là khôn,
Đường gia-tài khôn biết vén-vun,
Nghĩ tha-thướt áo-quần là khéo,
Gà eo-óc, phòng loan uốn-éo,
Bầng mắt ra đã tỏ vầng ô,
Việc trong ngoài khí dụng các đồ,
Mặc con cái gặp sao hay vậy,
Bề nội-ngoại những phô loài ấy.
Phúc đức kia còn nói làm chi,
Khen cho bà nguyệt khéo xe,
Anh này sánh với chị kia đương vừa.
|
|
