Luïc suùc tranh coâng

1-Töïa

Trôøi hoùa sinh muoân vaät
Ñaát dong-döôõng moïi loaøi,
Gioáng naøo laø gioáng chaúng coù taøi;
Ngöôøi ñaâu deã khoâng nhôø vaät.
Long chöùc quaûn boå thieân, duïc nhaät.
Laân quyeàn tö giuùp thaùnh, phoø thaàn.
Quy thoâng hay thaønh-baïi, kieát-hung .
Phuïng laûu bieát thaïnh suy, bó thaùi.
Trong trôøi ñaát ba ngaøn theá-giaùi
Ñeàu xöng raèng töù vaät chí linh.
Nhaãn ñeán loaøi luïc suùc hi-sinh,
Trôøi cho xuoáng hoä ngöôøi döông theá.

2-Ngöu (traâu)

Traâu moûi nhoïc, traâu lieàn naên-næ :
"Moät mình traâu ghe noãi gian-nan,
Loùng canh gaø vöøa môùi gaùy tan,
Chuû ñaõ goïi thaèng chaên voäi vaõ.
Daïy raèng: ñuoåi traâu ra thaûo-daõ,
Cho noù aên ba mieáng ñôõ loøng.
Chöa bao laâu thoaét ñaõ raïng-ñoâng;
Vöøa ñeán buoåi caøy-böøa bua vieäc.
Tröôùc coå ñaõ mang hai caùi nieät
Sau ñuoâi theâm keùo moät caùi caøy;
Mieäng ñaõ daøm, muõi laïi doøng daây,
Treân löng ruoài baâu, döôùi chaân ñæa caén.
Traâu meät ñaø thôû daøi, thôû vaén,
Ngöôøi coøn haàm heùt, maéng ngöôïc maéng xuoâi.
Lieäu vöøa ñöùng boùng môùi thoâi,
Ñoùi hoøa meät, böôùc khoân dôøi böôùc.
Ai thong-thaû, traâu naøo ben ñaëng ?
Traâu nhoïc-nhaèn, ai deã theá cho?
Caøy ruoäng saâu, ruoäng caïn cho no,
Laïi vöôøn ñaäu, vöôøn meø khieán chôû

Laøm khoâng kòp thôû,
AÊn khoâng kòp nhai.
Taém möa, traûi gioù chi naøi !
Ñaïp tuyeát, giaøy söông bao saù !

Coù traâu, saün taèm-tô, luùa-maù,
Khoâng traâu, khoâng hoa-quaû, ñaäu meø,
Luùa gaët caát leân ñaø coù traâu xe,
Luùa chaát tröõ, laïi ñeå daønh traâu ñaïp.
Töø thaùng gieâng cho ñeán thaùng chaïp,
Keå xuaân, heø, nhaãn ñeán thu, ñoâng,
Vieäc caøy-böøa, noâng-vuï vöøa xong,
Laïi xe goã, daàm coâng lieân khoùi ,
Baát luaän xe raøo, xe cuûi.
Nhaãn ñeán loaøi phaân boåi , tranh che
Heã bao nhieâu nhaát-thieát cuûa chi,
Thì ñaõ phuù maëc traâu chuyeân-chôû.

AÊn thì nhöõng rôm khoâ, coû raùc,
ÔÛ quaûn chi raøn laám, traùp neø.
Traâu döïng neân noâng noï, noãi kia;
Traâu laøm ñaëng caên treân, boà döôùi.
Nghó-suy laïi coâng traâu cho phaûi,
Leõ cho traâu thao-luïa maëc daøy.
Khoâng chi thì quaàn vaûi, daûi gai,
Khoâng chi thì khoá löôõi-caøy cuõng khaù>
AÊn cho phaûi nhöõng côm vôùi caù,
Khoâng nöõa thì rau chaùo cuõng neân
Ñeán mai sau giaø-caû söùc heøn,
Cuõng baûo-döôõng boå coâng lao-lyù.
Khi maïng moät chaúng ñôm, chaúng teá;
Leõ "sinh cöû, töû taùng", môùi öng.
Thuûa soáng ñaø khoâng daï yeâu-ñöông,
Khi thaùc laïi ñoaïn tình sieâu-ñoä.
Baûo nhau saém con dao, caùi roå,
Khieán nhau vô môù cuûi, naém neø.
Raèng : Traâu naøy coát Phaät xöa kia,
Phaùt ñình-lieäu cho hoàn thaêng thieân-giaùi.
Coøn hình-tích gioáng chi ñeå laïi,
Ngöôøi ngöôøi ñeàu baøn-baïc vôùi nhau:
Keû thì raèng : Toâi laõnh caùi ñaàu,
Ngöôøi laïi noùi : Phaàn toâi caùi noïng.
Keû giaønh loøng boùng eùp goái maø keâ,
Coøn söøng ñem veà eùp thoi laøm löôïc.
Keû thì chuoác hoa tai, laøm baàu lieàu.
Laøm tuø-vaø maø thoåi cuõng keâu,
Tieän con côø maø ñaùnh cuõng toát.
Keû thì laøm caùi moõ, caùo hoäp,
Ngöôøi laïi tæa caùn quaït, caùn dao.

nham, laøm thaáu

Traâu gaãm laïi laø loaøi caàm-thuù,
Phaän sau chòu vaäy, daùm naøi !
Traâu thaùc ñaõ coâng-nghieäp phuûi roài,
Traâu soáng laïi kieän naøi vôùi chuû :
Khoâng nhôù thuûa boâi chuoâng ñöôøng haï
Ôn Teà-vöông voâ toäi kieán tha
Töôûng chöng khi söùc moïn tuoåi giaø,
Caùm Ñieàn-töû daïy con chôù baùn.

Chaúng nhôù caâu "Dó ñöùc haønh nhaân".
Laïi laáy chöõ "Baùo aân dó oaùn !"
Noùi chi nöõa cho daøi chuyeän-vaõn ?
Thöa chuû xin noùi theùp moät lôøi :
Nhöng loaøi muoâng, voâ töôùng, voâ taøi,
Nuoâi gioáng aáy laøm chi cho nhoïc ?
AÊn cho lôùn, döôõng vai, döôõng voùc,
Giôõn vôùi nhau vaïch cöûa, vaïch saân,
Moät ngaøy ba böõa chöïc aên,
Thaáy ñeán vieäc leùn mình leùt-leùt.
Chöa reùt ñaõ phoâ raèng reùt,
Xo-ro ñuoâi quít vaøo troân,
Vaáy beáp ngöôøi, tro traáu chaúng coøn,
Ba oâng taùo loän ñaàu, loän oùc,
Chöa soát ñaø naèm daøi thôû doác.
Le löôõi ra phoûng öôùc dö gang.
Laïi thaáy ngöôøi lô ñónh lô hoang
Taøi aên vuïng thoâi thì hôn chuùng.
Nhöng muoâng bieát caøy nöông, böøa ruoäng,
Thì muoâng keå bieát maáy coâng ôn ?
Muoâng, ngöôøi cho aên chaùo, aên côm,
Traâu, ngöôøi baét nhai rôm, nhai coû.
Khi muoâng thaùc toáng chung, an thoå,
Coù gaïo tieàn caáp-taùng toaøn thaân,
Traùch moät loøng chuû ôû baát coâng,
Haäu ö baïc, baïc ñem laøm haäu".

3- Khuyeån

Muoâng nghe noùi, giaän ñau pheá-phoå,
Lieàn chaïy ra suûa maéng vang tai :
"Trôøi ñaõ sinh caùc höõu kyø taøi,
Lôùn vieäc naëng, beù thì vieäc nheï.
Bôûi vì ñoù lôùn vai, lôùn veá,
Thì chuyeân lo noâng boån caøy-böøa,
Voán nhö ñaây oám-yeáu chaân tay,
Cuõng heát söùc gia-trung xem-xeùt.
Traùch sao kheùo thoåi loâng tìm veát ?
Giaän thaøy-lay vaïch laù tìm saâu.
Ai ai ñeàu phaän thuû nhö nhau ;
Khaén-khaén cuõng moät loøng phoø chuû.
Keû ñaàu kia, ngöôøi vieäc noï,
Ñöùa coi ngoaøi coù ñöùa giöõ trong.
Ñeâm naêm canh con maét nhö chong :
Ñöùa ñaïo taëc neùp oai khuûng-ñoäng.
Ngaøy saùu khaéc, loã tai baèng troáng,
Ñöùa gian tham thaáy boùng cuõng kinh.
Laïi ñeán ngaøy kî-laïp tieân-sinh,
Cuõng ra söùc saên choàn, ñuoåi soùc.
Bao-quaûn chui gai, löôùc goùc,
Chi naøy muùa moû, loøn hang.
Anh traâu sao chaúng bieát thöông,
Nôõ laïi tra lôøi sanh-naïnh.
AÊn thì côm thöøa, canh caën,
AÊn thì moân söôïng, khoai suøng
Tôùi böõa aên chaúng luaän ít nhieàu,
Coù cuõng raèng, khoâng cuõng chôù.
Traâu raèng : traâu aên rôm vôùi coû
Maø coøn coù moät thaèng chaên,
Toán aùo-quaàn cuøng toán côm aên,
Noãi laïi tôùi gaïo tieàn ñaèng khaùc;
Tính chaét-loùt moät naêm hai ñaïc,
Veà thaèng chaên ñaõ heát moät traâu.
Cuõng maïnh caøy, maïnh keùo neân giaøu,
Haõy cho nheïm mình traâu laø quí.
Voán nhö ñaây gia-taøi uûy-kyù,
Maø chuû khoâng toán keùm ñoàng naøo.
Neáu khoâng muoâng coi tröôùc giöõ sau,
Thì cuûa aáy veà tay keû troäm.
Traâu bieát noùi, traâu khoâng bieát xeùt,
Suy mình muoâng coâng-nghieäp ñaõ daøy,
Khi soáng thì giöõ-gìn cuûa ñôøi,
Khi thaùc xuoáng giöõ caàu aâm-giaùi,
Ngöôøi coù phöôùc, muoâng ñöa ra khoûi,
Ai voâ nhaân, qua chaúng ñaëng ñaâu !
Chuû coù loøng suy tröôùc,xeùt sau,
Khi laâm-töû gaïo tieàn toáng taùng.
Chuû ñaõ coù coâng daøy ngaõi roäng,
Muoâng deã khoâng tieáp röôùc ñaõi-ñöa,
Thaáy anh traâu chöa bieát caên-do,
Noù (Noùi ?) vaøi chuyeän, keûo cheâ muoâng daïi".