Toâi duøng quyeån "Luïc Vaân Tieân" cuûa nhaø xuaát-baûn Taân-Vieät, taïi 235 Phan-thanh-Giaûn (Saøi-Goøn) , in naêm 1973, ñeå laøm trang nhaø naøy. Toâi löôïc boû moät soá chi tieát veà phaàn tieåu-söû vì quaù daøi.

Cuï Nguyeãn-ñình-Chieåu, töï Maïnh-Traïch, hieäu Troïng-Phuû (sau khi muø laáy hieäu Hoái Trai), sinh ngaøy 12, thaùng 5, naêm Nhaâm ngoï ( 1er juillet 1822), ôû laøng Taân-Khaùnh, toång Bình-trò thöôïng, huyeän Bình-Döông, phuû Taân-Bình, tænh Gia-Ñònh. Cuï maát ngaøy 24 thaùng 5, naêm maäu-tyù (3 juillet 1888) ôû laøng An-ñöùc, toång Baûo-An, quaän Ba-tri, tænh Beán-Tre.
Cha laø Nguyeãn-ñình-Huy, meï laø Tröông-thò-Thieät. OÂng laø con caû cuûa baø Thieät, tuy vaäy thuoäc doøng thöù cuûa oâng Huy. Doøng chính cuûa oâng Huy vôùi baø Phan-thò-Höõu coù 2 con: Ñình-Laân vaø Thò-Phu. Baø hoï Tröông coù 7 con: caùc em cuûa oâng Ñình-Chieåu laø Thò-Thuïc, Thò-Nöõ, Thò-Thaønh; Ñình-Töïu, Ñình-Töï, vaø Ñình-Huaân.
OÂng ñoã tuù-taøi trong kyø thi höông 1843 taõi Gia-Dònh. Naêm 24 tuoåi oâng ra Hueá ñeå thi hoäi. ñoïc ñöôøng nghe tin meï maát (10 December 1848) oâng phaûi trôû veà cö tang. Treân ñöôøng veà oâng bò beänh, muø hai maét. OÂng hoïc ñöôïc ngheà thuoác töø thaày thuoác Trung. Naêm sau veà ñeán nhaø oâng daïy hoïc, só-töû raát ñoâng.
Truyeän "Luïc-vaân-tieân" vaø "Döông töø haø maäu" coù leõ ñöôïc laøm ra trong thôø kyø naøy. Trong ñaùm hoïc troø, coù Leâ-Taêng-Quyùnh, kính yeâu vaø caùm caûnh cuûa thaày "Ñoà Chieåu", ñaõ xin cha meï gaû em gaùi cuûa mình laø Leâ thò Ñieàn cho thaày.
Naêm 1858, Phaùp chieám thaønh Gia-Ñònh, oâng phaûi veà queâ vôï ôû Caàn-Giuoäc, Chôï-Lôùn. Truyeän "Ngö tieàu vaán ñaùp" coù leõ ñöôïc laøm ra trong giai ñoaïn naøy.
Naêm 1861, Phaùp chieám Caàn-Giuoäc, oâng troâi noåi tôùi Ba-Tri xa xoâi heûo laùnh. Naêm 1867, cuï Phan-thanh-Giaûn tuaãn-tieát cuõng laø naêm truyeän Luïc-vaân-tieân ñöôïc in ra baèng chöõ quoác-ngöõ do tay moät ngöôøi phaùp laø G. Janeau sao-luïc vaø chuù-thích. Cuï cuõng nhö ña soá vaên-thaân thôøi aáy khoâng thích chöõ quoác-ngöõ.
Naêm 1883, tham-bieän chuû tænh Beùn-Tre, ñeán vieáng tieân-sinh ñeå caàu nhuaän chính baûn "Luïc-vaân-tieân"; khi veà coù ghi vaøo baùo "L' Independant de Saigon" ( 17 juìllet 1883).
"Cuï Ñoà Chieåu naèm treân giöôøng vì ñang côn beänh naëng. Ngöôøi ta ñaõ leùn toâi maø cho cuï hay tröôùc söï toâi ñeán, neân cu muoán choãi daäy tieáp toâi. Bieát theá, toâi beøn ñi thaúng vaøo buoàng cuï thì vöøa khi cuï böôùc ra phoøng khaùch, coù hai ngöôøi dìu ñôõ. Cuï ñoà laø moät oâng giaø cao lôùn, ñeïp ñeõ, göông maët traàm tónh xanh-xao, ñaày veû cao-nhaõ. Lôøi noùi cuûa cuï raát thanh-tao troâi-chaûy vaø toâi nghe cuï ñöôïc roõ raøng ñaày ñuû. Veà phaàn toâi thì khaùc haún, cuï khoâng nghe ñaëng toâi vì cuï ñaõ ñieác. Chæ coù ñoâi ba ngöôøi quen gaàn cuï laø coù theå noùi cho cuõ nghe hieåu. Sau caâu chuyeän veà söùc khoeû cuûa cuï, toâi ñeà caäp ñeán vieäc quan troïng cuûa toâi nhöng khoâng hi-voïng thaønh coâng. Cu Ñoà Chieåu toû thaät vôùi toâi raèng söùc khoeû vaø trí nhôù cuûa cuï ñaõ giaûm, theâm phaàn khoù cho cuï trong vieäc nhuaän chính baûn thô "Luïc vaân tieân". Toâi beøn baøn vôùi cuï ñeå cho nhöõng ngöôøi ñaõ quen vôùi caùi thính quan cuûa cuï ngaâm thô "Luïc vaân tieân" theo moät baûn in cuûa ngöôøi Taøu, roài cuï chæ nhöõng caâu thöøa neân boû, nhöõng caâu traät neân söûa vaø nhöõng caâu bò bôùt neân theâm vaøo. Cuï nhaän laøm caùi coâng vieäc nhoïc-nhaèn aáy.
Roài toâi taëng cuï moät quyeån "Luïc vaân tieân" chöõ noâm raát ñeïp. Cuï muoán caûm ôn toâi theo leã tuïc Vieât-Nam. Toâi beøn nhôø ngöôøi noùi laïi raèng giöõa cuï vaø toâi khoâng neân giöõ leã, toâi coøn treû, khoâng daùm laøm phieàn cuï ñieàu chi hôn laø xin cuï ñoái ñaõi vôùi toâi nhö moät baäc laõo thaønh thoâng-thaùi tieáp moät ngöôøi baïn ngoaïi-quoác raát haâm-moä cuï.
Giao-keát xong roài, toâi tieáp tuïc haàu chuyeän cuøng cuï. Thaät cuï laø moät tinh-thaàn thanh cao vaø raát möïc khieâm toán. Cuï noùi vôùi toâi raèng cuï raát ñoãi ngaïc-nhieân maø thaáy ngaøy nay ngöôøi ta ñeå yù tôùi cuï; vaø tröôùc khi toâi noùi vôùi cuï ñieàu gì (vaû laïi ñieàu ñoù toâi cuõng khoâng muoán noùi), cuï ñaõ hieåu yù. Cu baûo toâi raèng cuï laáy laøm vinh haïnh ñöôïc ngöôøi ñôøi chuù troïng tôùi vaên phaåm cuûa cuï vaø chieáu coá tôùi thaân phaän cuï. Ngoaøi ra cuï khöôùc töø taát caû caùc moùn töôûng leä baèng tieàn baïc. Ñôøi soáng cuûa cuï cuõng ñaày ñuû vaø chuùt thanh danh maø ngöôøi ñôøi bao quanh teân tuoåi cuûa cuï cuõng ñuû laøm cho cuï thoûa maõn roài.

Truyeän Luïc-Vaân-Tieân coù theå chia laøm 21 ñoaïn nhö sau:
1/- Vaân-Tieân taï thaày xin veà ñi thi.
2/- Vaân-Tieân leân ñöôøng gaëp luõ sôn-ñaøi.
3/- Vaân-Tieân cöùu Kieàu-Nguyeät-Nga.
Thô vaên ñoaïn treân
4/- Nguyeät-Nga veà Haø-Kheâ.
5/- Vaân-Tieân ñi thi.
6/- Vaân-Tieân ñeå Hôùn-Minh ñi tröôùc, mình veà thaêm nhaø ñaõ.
Thô vaên ñoaïn treân
7/- Vaân-Tieân ra ñi thi, gheù Voõ-coâng gaëp baïn.
8/- Vaân-Tieân töø taï Voõ coâng, Theå-Loan. Leân ñöôøng ra kinh; gaëp Vöông-Töû-Tröïc, Trònh-Haâm, Buøi-Kieäm.
Thô vaên ñoaïn treân
9/- Vaân-Tieân ñöôïc tin meï cheát, quaøy quaû tôõ veà.
10/- Trònh-Haâm haïi Vaân-Tieân, troùi tieåu-ñoàng trong röøng; xoâ Vaân-Tieân xuoáng soâng.
Thô vaên ñoaïn treân
11/- Ngö oâng vôùt Vaân-Tieân leân, ñöa veà nhaø Voõ coâng.
12/- Voõ coâng giaû ñöa veà Ñoâng-Thaønh, ñem Vaân-Tieân boû trong hang Thöông toøng.
Thô vaên ñoaïn treân
13/- Du-thaàn cöùu ra khoûi hang, gaëp laõo tieàu coõng Vaân-Tieân veà nhaø.
14/- Hôn-Minh ñem Vaân-Tieân veà chuøa.
Thô vaên ñoaïn treân
15/- Nguyeät-Nga nghe tin Vaân-Tieân maát buoàn raàu khoùc than.
16/- Thaùi-sö ñi noùi Nguyeät-Nga cho con khoâng ñöôïc, neân oaùn maø xin vua ñoøi ñi coáng Hoà.
Thô vaên ñoaïn treân
17/- Nguyeät-Nga nhaûy xuoáng soâng, nhôø Quan-AÂm ñem voâ bôø; vaøo vöôøn gaëp Buùi oâng ñem veà nuoâi; bò Buøi-Kieâm doã ngon doã ngoït.
18/- Nguyeät-Nga troán hoï Buøi; gaëp laõo baø ñem veà nuoâi.
Thô vaên ñoaïn treân
19/- Vaân-Tieân nhôø thuoác tieân saùng maét, boû chuøa; giaõ töø Hôùn-Minh ñi veà thaêm cha.
20/- Vaân-Tieân thi ñaäu traïng-Nguyeân; vua sai ñi deïp giaëc vôùi Hôùn-Minh.
21/- Vaân-Tieân gaëp Nguyeät-Nga, veà taâu vua_ ôn ñeàn oaùn traû, roài veà vinh qui cöôùi Nguyeät-Nga.
Thô vaên ñoaïn treân
|