Lục-Vân-Tiên


1.- Vân-Tiên tạ thầy xin về đi thi (câu 1 - câu 76)

1.- Trước đèn xem truyện Tây-minh,
Gẫm cười hai chữ nhân-tình éo-le.
Hỡi ai lẳng-lặng mà nghe,
Dữ răn việc trước, lành dè thân sau.
Trai thời trung hiếu làm đầu,
Gái thời tiết hạnh là câu trau mình.
Có người ở quận Đông-thành,
Tu nhân tích đức, sớm sinh con hiền.
Đặt tên là Lục-vân-Tiên,
Tuổi vừa hai tám, nghề chuyên học-hành.
11.- Theo thầy nấu sử xôi kinh,
Tháng ngày bao quản sân Trình lao đao.
Văn đà khởi phụng đằng giao,
Võ thêm ba lược, sáu thao ai bì.
Xảy nghe mở hội khoa thi,
Văn-Tiên vào tạ tôn sư xin về:
"Bấy lâu cửa thánh dựa kề,
"Đã tươi khí tượng lại xuê tinh thần .
"Nay đà gặp hội phong vân,
"Ai ai mà chẳng lập thân buổi này.
21.- "Chí lăm bắn nhạn ven mây,
"Danh tôi đặng rạng, tiếng thầy bay xa.
"Làm trai trong cõi người ta,
"Trước lo báo bổ sau là hiển vang."
Tôn sư bàn luận tai nàn,
Gẫm trong số-hệkhoa tràng còn xa.
Mây trời chẳng dám nói ra,
Xui thầy thương tớ xót-xa trong lòng.
Sau dầu tỏ nỗi đục trong,
Phải toan một phép để phòng hộ thân.
31.- "Rày con xuống chốn phong trần,
"Thầy cho hai đạo phù thần đem theo.
"Chẳng may mà gặp lúc nghèo,
"Xuống sông cũng vững, lên đèo cũng an."
Tôn sư trở lại hậu đàng,
Vân-Tiên ngơ ngẩn lòng càng sanh nghi:
"Chẳng hay mình mắc việc chi,
"Tôn sư người dạy khoa kỳ còn xa?
"Hay là bối rối việc nhà?
"Hay là đức bạc hay là tài sơ?
41.- "Bấy lâu lòng những ước mơ,
"Hội này chẳng gặp còn chờ hội nao?"
Nên hư chẳng biết làm sao,
Chi bằng hỏi lại lẽ nào cho minh.
Đặng cho rõ nỗi sự tình,
Ngỏ sau ngàn dặm đăng trình mới an.
Tôn sư ngồi hãy thở than,
Ngó ra trước án thấy chàng trở vô.
Hỏi rằng: "Vạn lý trường đồ,
"Sao chưa cất gánh trở vô việc gì?
51.- "Hay là con hãy hồ-nghi,
"Thầy bàn một việc khoa kỳ ban trưa?"
Vân-Tiên nghe nói liền thưa:
"Tiểu-sinh chưa biết nắng mưa buổi nào?
"Song đường tuổi hạc đã cao,
"Xin thầy nói lại âm hao con tường."
Tôn sư nghe nói thêm thương,
Dắt tay ra chốn tiền đường xem trăng,
Nhân cơ tàng sự dặn rằng:
"Việc người chẳng khác việc trăng trên trời.
61.- "Tuy là soi khắp mọi nơi,
"Khi mờ, khi tỏ, khi vơi, khi đầy.
"Sao con chẳng rõ lẽ nầy,
"Lựa là con phải hỏi thầy làm chi?
"Số con hai chữ khoa kỳ,
"Khôi tinh đã rạng, Tử-vi thêm lòa.
"Hiềm vì ngựa chạy đường xa,
"Thỏ vừa ló bóng, gà đà gáy tan.
"Bao giờ cho tới bắc phang,
"Gặp chuột ra đàng, con mới nên danh.
71.- "Sau dầu Đặng chữ hiển-vinh,
"Mấy lời thầy nói tiền trình chẳng sai.
"Trong cơn bỳ cực thái lai,
"Giữ gìn cho vẹn việc ai chớ sờn."
Vân-Tiên vội vã tạ ơn,
Trăm năm dốc giữ keo sơn một lời.

2.- Vân-Tiên lên đường gặp lũ sơn-đài (câu 77 - câu 136)

Ra đi vừa rạng chân trời,
Ngùi ngùi ngó lại nhớ nơi học đường.
Tiên rằng: "Thiên các nhất phương,
"Thầy đeo đoạn thảm, tơ vương mối sầu.
81.- "Quản bao thân trẻ dãi-dầu,
"Mang đai Tử-Lộ, quảy bầu Nhan Uyên.
"Bao giờ cá nước gặp duyên,
"Đặng cho con thảo phỉ nguyền tôi ngay.
Kể từ lướt dặm tới nay,
Mỏi mê hầu đã mấy ngày xông sương.
Đoái nhìn phong cảnh thêm thương,
Vơi vơi dặm cũ nẻo đường còn xa.
Chi bằng kiếm chốn lân gia,
Trước là tìm bạn sau là nghỉ chân.
91.- Việc chi than khóc tưng bừng,
Đều đem nhau chạy vào rừng lên non.
Tiên rằng: "Bớ chú cõng con!
"Việc chi nên nỗi bon bon chạy hoài?"
Dân rằng: "Tiểu tử là ai?
"Hay là một đảng sơn-đài theo tao?"
Tiên rằng: "Cớ sự làm sao,
"Xin ngừng vài bước sẽ trao một lời."
Dân nghe tiếng nói khoan thai,
Kêu nhau đứng lại bày lời phân qua:
101.- "Nhân rày có đảng lâu la,
"Tên rằng đỗ Dự, hiệu là Phong-Lai.
"Nhóm nhau ở chốn sơn-đài,
"Người đều sợ nó có tài khôn đương.
"Bây giờ xuống cướp thôn hương,
"Thấy con gái tốt qua đường bắt đi.
"Xóm làng chảng dám nói chi,
"Cám thương hai gã nữ-nhi mắc nàn!
"Con ai vóc ngọc mình vàng,
"Má đào mày liễu dung nhan lạnh lùng.
111.- "E khi mắc đảng hành hung,
"Uổng trang thục nữ sánh cùng thất phu.
"Thôi thôi chẳng dám nói lâu,
"Chạy đi cho khỏi kẻo âu tới mình"
Vân-Tiên nổi giận lôi đình,
Hỏi thăm: "Lũ nó còn đình nơi nao?
"Tôi xin ra sức anh hào,
"Cứu người cho khỏi lao đao buổi này."
Dân rằng: "Lũ nó còn đây,
"Qua xem tướng bậu thơ ngây đã đành.
121.- "E khi hoạ hổ bất thành,
"Khi không mình lại xô mình vào hang."
Vân-Tiên ghé lại bên đàng,
Bẻ cây làm gậy, tìm đàng chạy vô.
Kêu rằng: "Bớ đảng hung đồ!
"Chớ quen làm thói hồ-đồ hại dân."
Phong-Lai mặt đỏ phừng phừng:
"Thằng nào dám tới lẫy lừng vào đây.
"Trước gây việc dữ tại mầy,
"Truyền quân bốn phiá phủ vây bịt-bùng."
131.- Vân-Tiên tả đụt hữu xông,
Khác nào Triệu-Tử phá vòng đương-dang.
Lâu la bốn phía vỡ tan,
Đều quăng gươm giáo tìm đàng chạy ngay.
Phong-Lai trở chẳng lập tay,
Bị Tiên một gậy thác rày thân vong.

3.- Vân-Tiên cứu Kiều Nguyệt-Nga (câu 137 - câu 236)

Dẹp rồi lũ kiến chòm ong,
Hỏi: "Ai than khóc ở trong xe này?"
Thưa rằng: "Tôi thiệt người ngay,
"Sa cơ nên mới lầm tay hung đồ.
141.- "Trong xe chật hẹp khôn phô,
"Cúi đầu trăm lạy, cứu cô tôi cùng."
Vân-Tiên nghe nói động lòng,
Đáp rằng: "Ta đã trừ dòng lâu la.
"Khoan khoan ngồi đó chớ ra,
"Nàng là phận gái, ta là phận trai.
"Tiểu thư con gái nhà ai,
"Đi đâu nên nỗi mang tai bất kỳ.
"Chẳng hay tên họ là chi?
"Khuê môn phận gái việc gì đến đây?
151.- "Trước sau chưa hãn dạ nầy,
"Hai nàng ai tớ, ai thầy nói ra?"
Thưa rằng: "Tôi Kiều Nguyệt-Nga,
"Con này tỳ-tất tên là Kim-Liên.
"Quê nhà ở quận Tây-xuyên,
"Cha làm tri-phủ ở miền Hà-khê.
"Sai quân đem bức thư về,
"Rước tôi qua đó định bề nghi gia.
"Làm con đâu dám cãi cha,
"Ví dầu ngàn dặm đàng xa cũng đành!
161.- "Chẳng qua là sự bất bình,
"Hay vầy cũng chẳng đăng trình làm chi.
"Lâm nguy chẳng gặp giải nguy,
"Tiết trăm năm cũng bỏ đi một hồi.
"Trước xe quân tử tạm ngồi,
"Xin cho tiện thiếp lạy rồi sẽ thưa:
"Chút tôi liễu yếu đào thơ,
"Giữa đường lâm phải bụi dơ đã phần.
"Hà khê qua đó cũng gần,
"Xin theo cùng thiếp đền ơn cho chàng.
171.- "Gặp đây đương lúc giữa đàng,
"Của tiền không có, bạc vàng cũng không.
"Gẫm câu báo đức thù công,
"Lấy chi cho phỉ tấm lòng cùng ngươi."
Vân-Tiên nghe nói liền cười:
"Làm ơn há dễ trông người trả ơn.
"Này đà rõ Đặng nguồn cơn,
"Nào ai tính thiệt so hơn làm gì?
"Nhớ câu kiến ngãi bất vi,
"Làm người thế ấy cũng phi anh-hùng.
181.- "Đó mà biết chữ thỳ chung,
"Lựa là đây phải theo cùng làm chi."
Nguyệt-Nga biết ý chẳng đi,
Hỏi qua tên họ một khi cho tường.
Thưa rằng: "Tiện-thiếp đi đường,
"Chẳng hay quân-tử quê-hương nơi nào?"
Phút nghe lời nói thanh tao,
Vân-Tiên há nỡ lòng nào phôi-pha:
"Đông-thành vốn thiệt quê ta,
"Họ là Lục-thị, tên là Vân-Tiên."
191.- Nguyệt-Nga vốn đấng thuyền-quyên,
Tai nghe lời nói tay liền rút trâm.
Thưa rằng: "Nay gặp tri âm,
"Xin đưa môt vật để cầm làm tin.
Vân-Tiên ngơ mặt chẳng nhìn,
Nguyệt-Nga liếc thấy càng thìn nết na:
"Vật chi một chút gọi là,
"Thiếp thưa chưa dứt chàng đà làm ngơ.
"Của này là của vất vơ,
"Lòng chê cũng phải, mặt ngơ sao đành!"
201.- Vân-Tiên khó nổi làm thinh,
Chữ ơn buộc lại chữ tình lây-dây.
Than rằng: "Đó khéo trêu đây,
"Ơn kia đã mấy, của nầy rất sang.
"Đương khi gặp gỡ giữa đàng,
"Một lời cũng nhớ, ngàn vàng chẳng phai.
"Nhớ câu trọng ngãi khinh tài,
"Nào ai chịu lấy của ai làm gì."
Thưa rằng: "Chút phận nữ nhi,
"Vốn chưa biết lẽ có khi mất lòng.
211.- "Ai dè những đấng anh hùng,
"Thấy trâm thôi lại thẹn thùng cùng trâm."
Riêng than: "Trâm hỡi là trâm!
"Vô duyên chi mấy ai cầm mà mơ?
"Đưa trâm chàng đã làm ngơ,
"Thiếp xin đưa một bài thơ giã-từ."
Vân-Tiên ngó lại rằng: "Ừ,
"Làm thơ cho kịp bấy chừ chớ lâu."
Nguyệt-Nga ứng tiếng xin hầu,
Xuống tay liền tả tám câu năm vần.
221.- "Thơ rồi này thiếp xin dâng,
"Ngửa trông lượng rộng văn-nhân thể nào?"
Vân-Tiên xem thấy ngạt ngào,
Ai dè sức gái tài cao bực nầy.
Đã mau mà lại thêm hay,
Chẳng phen Tạ-nữ, cũng tày Từ-phi.
Thơ ngâm dũ xuất dũ kỳ,
Cho hay tài gái kém gì tài trai.
Như vầy ai lại thua ai,
Vân-Tiên họa lại một bài trao ra.
231.- Xem thơ biết ý gần xa,
Mai hoà vận điểu, điểu hòa vận mai.
Có câu xúc cảnh hứng hoài,
đường xa vọi vọi, dặm dài vơi vơi.
Ai ai cũng ở trong trời,
Gặp nhau ta đã cạn lời thời thôi.

| |

Chú thích: