Truyeän Treâ Coùc



Toâi duøng quyeån "Truyeän treâ coùc" cuûa nhaø xuaát-baûn Taân-Vieät (saùng laäp naêm 1937), taïi 235 Phan thanh Giaûn Saøi-goøn (quyeån naøy in theo giaáy pheùp soá 126/T.X.B. cuûa boä Thoâng-Tin Nam-Phaàn naêm 1954). Hieän nay chöa bieát ai laø taùc giaû. Saùch ñöôïc Öu-thieân Buøi-Kyû hieäu-ñính.

1- Söï tích trong truyeän treâ coùc


Con coùc ñeû tröùng xuoáng ao, khi nôû ra noøng-noïc, caù Treâ troâng thaáy gioáng mình, ñem caû ñaøn veà, nhaän laøm con. Ñöôïc ít laâu, coùc ra bôø ao thaêm con, tìm maõi khoâng thaáy, nhaûy xuoáng ao ñeå doø la tin-töùc.Treâ thaáy ñoäng nöôùc, loäi ra ñuoåi coùc ñi, laïi maéng-nhieác thaäm teä. Coùc cuõng maéng traû lôøi laïi, roài veà baøn vôùi choàng, tìm caùch deå laáy laïi ñaøn con. Choàng baøn phaùt ñôn kieän Treâ, trong ñôn vieän caû Cheùp, Meø, Maêng , Traém vaø caùc loaïi thuûy-toäc khaùc ra laøm chöùng. Quan phaùt traùt baét treâ vaø ñoøi chöùng taù ñeán haàu kieän. Khi ñeán coâng-ñöôøng, Treâ choái khoâng heà baét con cuûa coùc vaø caùc chöùng-taù ñeàu khai laø khoâng bieát. Quan luùc baáy giôø cuõng khoù xöû, vì coùc ôû treân caïn, Treâ ôû döôùi nöôùc, sao Treâ laïi baét ñöôïc con cuûa coùc. Song neáu coùc khoâng maát con, sao laïi thöa Treâ, beøn giam Treâ laïi ñeå tra xeùt. Ta coøn laï gì caâu: "Nhaát nhaät taïi tuø". Treâ ñaõ bò giam, taát laø bò laïi-dòch haønh haï, cöïc-khoå keå sao cho xieát. Treâ beøn cho vôï ñi tìm thaày-thôï ñeå gôõ toäi. Vôï tìm ñeán Trieàu-ñaåu, vaãn noåi tieáng laø bieát nhieàu lyù-luaät. Trieàu-ñaåu cho thuû-haï laø Ngaïnh ñi thay. Ngaïnh leân nha, tìm thoâng Chieân laøm tay trong, roài khaát quan cho veà khaùn-nghieäm. Khi caùc nha-laïi veà taän nôi, thaáy ñaøn noøng-noïc hình-daùng gioáng caù Treâ, beøn laøm bieân-baûn, laáy caû laân-bang laøm chöùng, roài ñem veà trình quan, Quan xem bieân-baûn, theo lôøi bieän-baïch cuûa nha laïi, coù ñuû baèng côù, taát-nhieân phaûi cho coùc laø vu-khoáng, beøn tha Treâ ra, baét coùc giam laïi.Luùc naøy ñeán löôït coùc bò haønh-haï cuõng nhö Treâ laàn tröôùc, song coù leõ khoå hôn Treâ nhieàu, vì khoâng nhöõng bò tuø, laïi coøn bò maát caû moät ñaøn con nöõa. Vôï coùc laïi phaûi ñi tìm thaày-thôï ñeå gôõ toäi cho choàng. Tìm ñeán Chaãu-chuoät, EÃnh-öông, roài ñeán EÁch. EÁch maùch cho coùc bieát Nhaùi-beùn laø tay thaày-kieän raát gioûi. Khi Coùc tìm ñeán Nhaùi-beùn, Nhaùi-beùn baûo Coùc raèng: "Theo leõ töï-nhieân cuûa taïo-hoùa, con gioáng naøo laïi hoaøn laø gioáng aáy, nhöng baây giôø ñaøn con coøn ôû döôùi nöôùc, thì kieän laøm gì voäi, ñôïi bao giôø noøng-noïc ñöùt ñuoâi leân caïn, baáy giôø seõ hay". Vôï Coùc nghe lôøi, veà ñôïi ít laâu, quaû-nhieân nhö lôøi Nhaùi-beùn noùi. Coùc beøn ñöa caû ñaøn con ñeán trình quan vaø laøm ñôn kieän laïi Treâ. Quan luùc aáy môùi bieát Coùc laø oan, beøn laáy lôøi leõ oân-toàn ñeå an-uûi vôï choàng Coùc vaø kheùp Treâ vaøo toäi phaùt-löu. Coùc veà nhaø aên möøng.

2- Caùch keát caáu trong truyeän


Cuoán truyeän coù theå chia ra laøm ba hoài.
Hoài thöù nhaát : Coùc kieän Treâ, Treâ bò baét leân quan vaø bò haäu giam.
Hoài thöù nhì : Treâ tìm ñöôïc caù Ngaïnh laøm thaày, leân xin quan cho veà khaùn-nghieäm, roài vì lôøi trong bieân-baûn, caùc nha laïi cho noøng-noïc gioáng Treâ, chöù khoâng gioáng coùc, Coùc bò haäu giam.
Hoài thöù ba : Coùc tìm ñöôïc Nhaùi-beùn laøm thaày ;ñôïi khi noøng-noïc ñöùt ñuoâi leân caïn, Coùc phaùt ñôn kieän laïi Treâ. Treâ bò toäi, Coùc ñöôïc tha veà nhaø aên möøng. Caû cuoán ñaët theo loái luïc-baùt, coäng laø 396 caâu.

3- Vaên phaùp


a) Caùch gieo vaàn.- Caùch gieo vaàn chia laøm hai loái : Vaàn chính vaø vaàn thoâng. Gaàn ñaây vaên-gia khi laøm vaän vaên raát chuù-troïng veà vaàn chính, hôi sai moät tí laø cho laø xuaát vaän, nhöng ñôøi xöa hình nhö khoâng ñeå yù veà phaàn aáy, duøng vaàn coát tìm nhöõng tieáng coù thanh-aâm hôi gaàn nhau maø thoâi. Ta coù theå nhaän thaáy ôû trong nhöõng cuoán vaên cuõ nhö Hoaøng-tröø, Phaïm-coâng, Phöông-hoa, Thaïch-sinh, caùch duøng vaàn raát sô-löôïc.
Nay xeùt trong cuoán Treâ Coùc nhö nhöõng caâu:
taêm: Boït beøo laàm nöôùc toái taêm,
leân: Ñoäng tin Treâ môùi noåi leân hoûi-doø,
bôø: Laéng ra thaáy Coùc beân bôø,
hoâ: Treâ lieàn quaùt maéng tri hoâ vang raàm.
tham: Treâ kia ñaõ coù loøng tham,
ñôn: Ñöôïc thua quyeát kieän moät ñôn xem maø.
Vaäy thieát-töôûng caùch gieo vaàn ôû ñaây laø thuoäc veà loái coå vaän vaên.
b) Caùch duøng chöõ.- Trong cuoán vaên coù duøng moät soá ít chöõ nho, nhöng toaøn laø nhöõng chöõ thoâng-thöôøng ôû choán daân-gian, maø nhaát laø nhöõng tieáng toá-tuïng, nhö minh-tra, cöùu-vaán, baûn-nha, phaùt-sai, baøng-tieáp, daãn-thoâi, quan-phaùp nhö loâi, ñoaït nhaân thuû töû, hoaû-quang kieán-dieän v. v. ñoù laø moät cuoán vaên ñaëc-bieät duøng ñöôïc gaàn heát nhöõng tieáng vieäc quan maø ai ai cuõng ñeàu bieát nghóa. Nhöõng thöù tieáng naøy nguyeân laø chöõ nho, thaâu-thaäp vaøo kho vaên-lieäu tieáng noâm töø bao giôø, toâi chaéc khoù loøng tra-cöùu cho roõ ñöôïc.
Nay ta nhaän thaáy ôû trong quoác-aâm ta coù nhieàu thöù danh-töø thuoäc veà luaân-lyù, trieát-hoïc, vaên-chöông, haàu heát duøng baèng chöõ nho chaúng rieâng gì moät thöù tieáng toá-tuïng. Song toâi nghó raèng daân-toäc naøo ñaõ hôi coù ñuû nhöõng tieáng nhaät-duïng thoâng-thöôøng ôû trong nöôùc, maø coøn phaûi duøng ñeán tieáng nöôùc ngoaøi, tröôùc nhaát taát laø vì söï caàn-thieát trong vieäc giao-thieäp hoaëc laø vì vieäc quan, hoaëc laø vì vieäc buoân-baùn, roài daàn daàn tuøy theo trình-ñoä cuûa söï hoïc veà thöù tieáng aáy ôû trong baûn-quoác, neáu moãi ngaøy moät cao, thì söï thaâu-thaùi veà thöù tieáng ngoaïi-quoác aáy cuõng moãi ngaøy moät nhieàu. Nöôùc ta ôû trong hoài Baéc-thuoäc, söï tieáp-xuùc tröôùc nhaát vaø caàn nhaát ñoái vôùi ngöôøi Taøu, taát laø söï khai-trình baåm-baùo trong vieäc quan, vaäy neân nhöõng thöù tieáng thuoäc veà aùn-töø luaät-leä, ta baét-buoäc phaûi duøng chöõ nho, toâi cho ñoù laø thuoäc veà thôøi-kyø thöù nhaát, ta môùi baét ñaàu duøng Haùn-töï vaøo trong quoác-aâm, roài veà sau Haùn-hoïc ôû nöôùc ta daàn daàn thònh leân, thì Haùn-töï nhaäp vaøo trong quoác-aâm cuõng daàn daàn theâm leân, nhö nhöõng tieáng luaân-lyù, trieát-lyù, vaên-chöông caøng ngaøy caøng ôû ngoaøi ñem ñeán, laøm cho kho töø-lieäu cuûa ta phong-phuù maõi ra.
Nay ta thöû theo thöù-töï xeùt töø Nguyeãn Traõi gia-huaán ñeán Hoàng-ñöùc vaên-taäp, Baïch-vaên-am vaên- taäp roài ñeán truyeän Hoa-tieân, truyeän Kim Vaân Kieàu, ta nhaän thaáy con ñöôøng phaùt-trieån cuûa thöù tieáng Haùn Vieät hình nhö ñi leân töøng cung moät; nghóa laø luaân-lyù, trieát-lyù, vaên-chöông, cöù theo moät thöù-töï roõ-raøng; ñoù laø moät luaän-ñeà coù theå giuùp cho söï khaûo-cöùu veà Vieät-vaên lòch-söû, nhaát laø veà nhöõng cuoán vaên voâ danh. Toâi khoâng daùm chaéc choã sôû-kieán ñaõ laø ñuùng, cho neân muoán ñem ra ñeå chaát-chính cuøng caùc baäc ñaïi-phöông vaäy.
c) Caùch ñaët caâu.- Xeùt veà phaàn hình-thöùc thì trong cuoán vaên naøy chöõ thöù nhì caâu luïc coù maáy choã duøng tieáng traéc nhö nhöõng caâu :
Loái naøy laø moät loái vaên cuõ, cuõng nhö ôû trong Trinh thöû, toâi ñaõ coù noùi roõ.
Xeùt veà phaàn vaên-lyù, thì thaät laø thuaàn-phaùc vaø trang nhaõ. Nay xin trích ra maáy ñoaïn sau naøy:
Ñoaïn Treâ maéng Coùc :
Ñoaïn Coùc maéng laïi :
Thaät laø toû roõ caùi khaåu-khí khoe-khoang cuûa boïn hôïm thaân theá.
Ñoaïn leä-dòch phaùt sai :
Thaät laø taû roõ caùi gioïng hoáng-haùch meø-nheo cuûa boïn coâng-sai.
Ñoaïn Trieàu-ñaåu baûo Treâ :
Thaät laø taû roõ caùi gioïng haùch-dòch cuûa boïn cöôøng-haøo.
Ñoaïn nha-laïi khaùn-nghieäm :
Thaät laø taû roõ söï haøm-hoà khai-baùo raát khoân-kheùo ôû trong vieäc quan.
Ñoaïn EÁch baûo Coùc :
Xeùt ra gioïng vaên laãn gioïng traøo-höôùc, uyeån-chuyeån minh-baïch, thaáu-lyù, nhaäp-tình, coù ñuû caû phaàn vaên vaø phaàn chaát, nhöng phaàn chaát nhieàu hôn phaàn vaên, coù theå coi laø moät aùng coå vaên coù giaù-trò cuõng nhö cuoán Trinh thöû ôû cuoái ñôøi Traàn vaäy.

4- Taâm-lyù trong truyeän


Cuoán vaên naøy ñeán nay vaãn lieät vaøo trong nhöõng cuoán vaên voâ danh, vì chöa tìm ñöôïc teân cuûa taùc-giaû. Cuï Buøi Toân-am (Huy-bích) coù baøn veà cuoán vaên naøy, cho laø do moät vò gia-khaùch ôû nhaø ñöùc Lieãu-döông ñôøi Traàn maø ra, aùm-chæ vaøo vieäc vua Thaùi-toâng cöôùp chò daâu trong khi coù mang, laáy ñöùa con anh coøn ôû trong buïng meï laøm con mình. Cuï laáy boán chöõ "ñoaït nhaân thuû töû" laøm ñònh aùn. Neáu nhö thuyeát treân naøy maø xeùt ôû trong cuoán vaên, thì ta thaáy coù nhieàu choã aùm-hôïp, vì Treâ tuy nuoâi noøng-noïc nhöng noøng-noïc bao giôø cuõng vaãn laø con cuûa coùc. Cho neân trong truyeän coù nhöõng caâu naøy :
Lôøi Nhaùi-beùn baûo Coùc :
Lôøi keát-luaän ôû cuoái :
Thuyeát treân naøy khoâng phaûi laø khoâng coù sôû-kieán . Song yù toâi muoán haõy ñeå thuyeát aáy laøm moät ñieàu khuyeát-nghi, sau naøy neáu coù ñuû taøi lieäu, ta seõ baøn laïi.
Nay toâi chæ xin xeùt veà nhöõng choã nguï-yù ôû trong cuoán vaên maø phaân-giaûi moät caùch sô-löôïc nhö sau naøy :
Caû cuoán vaên laáy Coùc laøm vai chính, Treâ laøm vai phoù, roài ñem boïn Meø, Nheo, Traém, Cheùp, EÁch, Chaãu, EÃnh-öông v. v...môû ra moät raïp hí-tröôøng. Taán tuoàng laø taán ñi kieän, trong coù moät nha moân, coù thoâng Chieân, ñeà Toâm, laïi coù nhöõng tay thaày cung, thaøy coø, saønh ngheà : Trieàu-ñaåu, Lyù Ngaïnh, Nhaùi-beùn. Caùi kieän laïi raát laø khoù xöû, beân nguyeân maát con ôû treân caïn, beân bò cöôùp con laïi ôû döôùi nöôùc, laøm cho quan khoù loøng tra-cöùu. Quan xeùt ñôn Coùc, cuõng phaûi cho laø "huyeàn " vaø caùc nha-laïi ñeán khi thaáy noøng-noïc hoùa ra Coùc, cuõng phaûi than raèng: "Chaúng qua con taïo ñaûo-ñieân, Sinh sinh hoùa hoùa hieän truyeàn chi ñaây." Trong taán tuoàng taû heát veû haøi-höôùc nhaát laø gaëp nhöõng choã nha-laïi nhuõng-nhieãu, laïi taû ra moät caùch baùn aån, baùn hieän, thaät laø taøi-tình, laøm cho ta nhôù ñeán caâu " Coù tieàn vieäc aáy maø xong nhæ " cuûa cuï Yeân-ñoå, maø traùnh sao ñöôïc nhöõng noãi ngaäm-nguøi. Song ôû trong cuoán naøy coù moät leõ laøm cho loøng ta ñöôïc phaán-khôûi ñoâi chuùt, laø Treâ tuy maát tieàn maø vieäc aáy vaãn khoâng xong. Nhaân theá, toâi nhaän thaáy cuoán vaên naøy muoán nguï yù veà ba ñieàu nhö sau ñaây :
Taùc-giaû muoán möôïn moät taäp vaên nguï-ngoân, ñem ba ñieàu naøy ñeå caûnh-tænh nhöõng baäc hoïc-thöùc trong nöôùc, bình-nhaät neân löu-taâm ñeán daân-tình lôïi beänh, Ñeán khi coù quyeàn-bính trong tay, neân heát loøng giuùp nöôùc, coát laøm theá naøo cho laïi trò daân an . Ñoù laø caùi tinh-thaàn chaân-chính trong neàn coå hoïc, haøm-suùc ôû cuoán vaên naøy bieát bao nhieâu laø yù-töù, ta khoâng neân cho laø moät truyeän mua vui, maø sao-nhaõng khoâng theå nhaän kyõ vaäy.
Truyeän Treâ Coùc coøn nhieàu baûn baèng chöõ noâm, baèng chöõ quoác-ngöõ.Nhöng khoán noãi, baûn noâm tuy hình nhö laø moät taùi-baûn cuûa baûn in töø ñôøi Töï-ñöùc, nhöng coù moät vaøi chöõ vì hình gaàn nhau neân thôï khaéc laàm . Caùc baûn in baèng quoác-ngöõ, thì toaøn laø cuûa caùc nhaø buoân xuaát-baûn ñeå truïc lôïi, sai-laàm laãn-loän, coù khi laàm caû caâu, sai haøng ñoaïn, ñoái vôùi nguyeân-vaên khoâng coøn coù moät giaù-trò gì.. Vì nhöõng leõ aáy, neân chuùng toâi khoâng theå laáy moät baûn in naøo laøm baûn ñuùng, heã coù caâu naøo,chöõ naøo khoâng gioáng caùc baûn khaùc thì phaûi ñoái hieäu maø chua roõ-raøng .Baøi vaên in ñaây laø baøi chuùng toâi cheùp theo baûn noâm . Chuùng toâi laáy ñaáy laøm goác, roài xem caùc baûn chöõ noâm vaø quoác ngöõ khaùc, heã coù choã naøo khaùc thì chua ôû cuoái trang :" coù baûn cheùp ",v.v...
BUI ÖU-THIEN

|