2- Xaõ-hoäi
Mieäng huøm, gan söùa.
Choù ngaùp phaûi ruoài.
Maät ngoït cheát ruoàiCoù chí thì neân.
Cuûa ít, loøng nhieàu.
Mieäng aên, nuùi lôû.
Nhaát quæ, nhì ma,
Thöù ba hoïc troø.
Tham thì thaâm.
Laù ruïng veà coäi.
Nöôùc chaåy ñaù moøn.
Goùp gioù thaønh baõo.
Chôû cuûi veà röøng.
Laù laønh ñuøm laù raùch.
Caùi khoù boù caùi khoân.
AÊn caây naøo raøo caây naáî
Neùn baïc ñaâm toaïc tôø giaáy.
Maïnh vì gaïo, baïo vì tieàn.
Traùnh voû döa, gaëp voû döøa!
Boân ba, khoâng qua soá trôøi.
Sai moät ly, ñi moät daëm.
Kieán tha laâu cuõng ñaày toå.
Luøi moät böôùc tieán ba böôùc.
Thaát baïi laø meï thaønh coâng.
Boùi ra ma queùt nhaø ra raùc.
Coù thöïc môùi vöïc ñöôïc ñaïo.
Traùnh voi chaúng xaáu maët naøo.
Cuûa moät ñoàng, coâng moät neùn.
AÊn troâng noài, ngoài troâng höôùng.
Baùn anh em xa mua laùng gieàng gaàn.
Moät con ngöïa ñau caû taøu boû coû.
Giaëc ñeán nhaø ñaøn baø phaûi ñaùnh.
Nhaø saïch thì maùt, baùt saïch ngon côm.
Ñöôïc laøm vua, thua laøm giaëc!
Ñoåi baùt moà-hoâi, laáy baùt côm!
Con nhaø lính, tính nhaø quan.
Giaàu nhôø baïn, sang nhôø vôï.
Giaàu ñoåi baïn, sang ñoåi vôï!
Gaäy oâng, ñaäp löng oâng.
Moät nuï cöôøi baèng thang thuoác boåCaây muoán laëng gioù chaúng ñöøng.
Con muoán nuoâi cha meï ñaõ khuaát.
ÔÛ baàu thì troøn, ôû oáng thì daøi.
Trôøi coøn khi naéng khi möa,
Ngaøy coøn khi sôùm, khi möa nöõa ngöôøi.
Hoïc goùi hoïc môû.
Coù phöôùc laøm quan,
Coù gan laøm giaàu.
Coøn thuyeàn coøn cheøo,
Coøn nöôùc coøn taùt.
Nhaø khoù caäy vôï hieàn,
Nöôùc loaïn nhôø töôùng gioûi.
Nhaø ngheøo, môùi hay con thaûo,
Nöôùc loaïn môùi roõ toâi trung.
Cuûa reû laø cuûa oâi,
Cuûa ñaày noài laø cuûa khoâng ngon.
Moät caây laøm chaúng neân non,
Ba caây chuïm laïi neân hoøn nuùi cao.
Trò nöôùc caàn ñöôïc loøng daân,
Nhö löïa daây vuõ, daây vaên caây ñaøn.
Ñeøn khoe ñeøn toû hôn traêng,
Ñeøn ra choã gioù, coøn chaêng hôõi ñeøn.
Duø ai noùi ñoâng, noùi taây,
Ta ñaây vaãn vöõng nhö caây giöõa röøng.
Chuoâng khaùnh coøn chaúng aên ai,
Nöõa laø maûnh chónh, vöùt ngoaøi buïi tre.
Nhöõng ngöôøi chöôùc ñoäc möu thaâm,
Tai kia vaï noï, ngaám ngaàm ñeán ngay.
Phöôïng-hoaøng ñaäu choán cheo leo,
Sa cô thaát theá, phaûi theo ñaøn gaø.
Ñi vôùi ma maëc aùo giaáy.
Hoïc maø khoâng nghó laø laàm,
Nghó maø khoâng hoïc laø nguy.
Thaùng naêm chöa naèm ñaõ saùng,
Thaùng möôøi chöa cöôøi ñaõ toái.
Ta veà ta taém ao ta,
Duø trong duø ñuïc ao nhaø vaãn hôn.
Lôøi noùi khoâng maát tieàn mua,
Löïa lôøi maø noùi cho vöøa loøng nhau.
Ñaõ mang tieáng ôû trong trôøi ñaát ,
Phaûi coù danh gì vôùi nuùi soâng.
Baàu ôi thöông laáy bí cuøng,
Tuy raèng khaùc gioáng nhöng chung moät giaøn.
Ai veà Bình Ñònh maø coi,
Ñaøn baø con gaùi caàm roi ñi quyeàn.
AÊn buoåi gioã, loã buoåi caøy ,
Moät ngaøy aên gioã, ba ngaøy huùt nöôùc.
Ai ôi ñöøng choùng chôù chaày,
Coù coâng maøi saét, coù ngaøy neân kim.
Ai ñem con saùo sang soâng,
Ñeå cho con saùo xoå loàng noù bay.
Ai ôi böng baùt côm ñaày,
Deûo thôm moät haït, ñaéng cay muoân phaàn.
AÊn, thì aên nhöõng mieáng ngon,
Laøm thì choïn vieäc coûn con maø laøm.
Coù heøn cuõng ngöïa nhaø quan,
Kieàu khaáu raùch naùt hoàng nhan vaãn coøn.
Chim quyeân xuoáng ñaát aên truøn,
Anh huøng lôõ vaän leân nguoàn ñoát than.
Nhieãu ñieàu phuû laáy giaù göông,
Ngöôøi trong moät nöôùc phaûi thöông nhau cuøng.
Cöôøi ngöôøi chôù voäi cöôøi laâu,
Cöôøi ngöôøi hoâm tröôùc hoâm sau ngöôøi cöôøi.
Coøn duyeân keû ñoùn ngöôøi ñöa,
Heát duyeân ñi sôùm veà tröa moät mình.
Ñeâm ñeâm ñoát ñænh höông traàm,
Khoùi leân nghi nguùt aâm thaàm nhôù queâ.
Ai ôi chôù laáy hoïc troø,
Daøi löng toán vaûi, aên no laïi naèm.
Anh naøy soá phaän ra troø,
Veà nhaø, caû caïo, caû moø trong nieâu.
Baø coøng ñi chôï trôøi möa,
Caùi toâm caùi teùp ñi ñöa baø coøng.
Moà coâi cha aên côm vôùi caù,
Moà coâi meï lieám laù ngoaøi ñöôøng.
Maáy ñôøi baùnh ñuùc coù xöông,
Maáy ñôøi dì gheû maø thöông con choàng.
Baéc thang leân hoûi oâng Trôøi,
Ñem tieàn cho gaùi coù ñoøi ñöôïc khoâng ?
Daãu xaây chín baäc phuø ñoà,
Khoâng baèng laøm phöôùc cöùu cho moät ngöôøi.
Buoåi chôï ñoâng, con caù hoàng, cheâ laït,
Buoåi chôï taøn, con teùp baïc cuõng phaûi mua.
Keû xa xí thì giaøu coù maø tieâu duøng vaãn thieáu,
Ngöôøi caàn kieäm thì ngheøo maø chi tieâu vaãn coù thöøa.
Ñöøng ham giaønh giöït cuûa tieàn,
Ngöôøi hung hay goïi keû hieàn laø ngu.
Phaät Taây phöông thaät quaù xa xaêm,
Phaûi tìm kieám ôû trong trí tueä.
Treân cao ñaõ coù thaùnh tri,
Ngöôøi nhaân nghóa chaúng haøn vi bao giôø.
Chæ ñaâu maø buoäc ngang trôøi,
Tay ñaâu maø ñaäy mieäng ngöôøi theá gian.
Sa chaân böôùc xuoáng ruoäng döa,
Daàu ngay cho cheát cuõng ngôø raèng gian.
Caåu thaû trong caùc boån phaän nhoû,
Laø doïn ñöôøng cho caùc loãi laàm to.
Khoân ngoan ñoái ñaùp ngöôøi ngoaøi,
Gaø cuøng moät meï chôù hoaøi ñaù nhau.
Chuyeän ñôøi nghó cuõng nöïc cöôøi,
Moät con caù loäi maáy ngöôøi buoâng caâu.
Khi aên thì phaûi löïa muøi,
Khi noùi thì phaûi löïa lôøi chôù sai.
Lôøi laønh cöûa Phaät truyeàn soi,
Ñoïc qua suy nghieäm xeùt coi chaùnh taø.
Khoâng coù ñaøn baø xaáu,
Chæ coù ñaøn baø khoâng bieát laøm cho mình trôû thaønh quyeán ruõ maø thoâi.
Thöùc laâu môùi bieát ñeâm daøi,
ÔÛ laâu môùi bieát laø ngöôøi coù nhaân.
Thöû ñem ngoïc toát ra buøn,
Ngoïc kia vaãn traéng luoân luoân chaúng môø.
Xa xoâi em chôù ngaïi nguøng,
Xa ngöôøi, xa tieáng nhöng loøng khoâng xa.
Khoå ñaø ñi ñeán nhö teân,
Raùng lo tu nieäm tìm neàn Vinh Hoa.
Khoân ngoan ñeán cöûa quan môùi bieát,
Giaøu coù ba möôi teát môùi hay.
Caây khoâ xuoáng nöôùc cuõng khoâ,
Phaän ngheøo ñi tôùi choã moâ cuõng ngheøo.
Gia ñình treân thuaän döôùi hoaø,
Quyù hôn tieàn cuûa ngoïc ngaø muoân xe.
Khi vui thì voã tay vaøo,
Ñeán khi hoaïn naïn thì naøo thaáy ai.
Lôøi laønh cuûa Phaät truyeàn soi,
Ñoïc qua suy nghieäm xeùt coi chaùnh taø.
Taát caû hoa quyù treân ñôøi,
Khoâng röïc rôõ baèng nuï cöôøi cuûa Meï.
Laøm trai quyeát chí tang boàng,
Sao cho toû maët anh huøng môùi cam.
Nöôùc giöõa ñoàng cheâ trong cheâ ñuïc,
Vuõng traâu ñaàm hì huïc khen ngon.
Caây cao thì gioù caøng lay,
Caøng cao danh voïng, caøng daøy gian nan.
Hoa thôm nhôø höông nhuïy,
Ngöôøi coù giaù trò nhôø ñaïo ñöùc taùc phong.
Caøng thaém thì laïi caøng phai,
Thoang thoaûng hoa laøi, caøng ñöôïc thôm laâu
ÔÛ nhaø nhaát meï, nhì con,
Ra ñöôøng, chaùn vaïn keû doøn hôn ai!
Nöôùc laïnh phaûi ñeán gieáng,
Nöôùc noùng phaûi haâm soâi
Boä binh, boä hoä, boä hình,
Ba boä ñoàng tình, boùp vuù con toâi.
Töôûng raèng taøu laën, taøu bay
Neân anh boû vieäc caáy caøy anh ñi .
Bieát raèng cu-lít, cu-li,
Thaø raèng cöù ôû nhaø queâ vôùi naøng!
Coù laøng, coù xoùm, lôõ laøng coù nhau .
Nhôù lôøi nguyeän öôùc ba sinh,
Xa xoâi ai coù bieát tình chaêng ai ?
Khi veà hoûi lieãu Chöông ñaøi,
Caønh xuaân ñaõ beû cho ai moät caønh,
Coù yeâu anh thì beû quaùch cho anh.
Lôõ böôùc xuoáng ñoø,
Soâng saâu, saøo ngaén, khoân doø tôùi nôi.
Thuyeàn buoàn gioù ñaùnh taû tôi,
Moät con cheøo queá xa bôi soâng hoà .
Troâng leân hoøn ñaù loâ xoâ,
Maët soâng lai laùng beå hoà trong xanh.
Ngoài ñeâm trong boùng traêng taøn,
Muoán ñoan vôùi nguyeät maø than moät lôøi.
Nguyeät raèng: "Vaät ñoåi sao dôøi,
Thaân naøy vaãn ñeå cho ngöôøi soi chung."
Con vua thì laïi laøm vua,
Con saõi ôû chuøa laïi queùt laù ña.
Bao giôø daân noåi can qua,
Con vua thaát theá laïi ra queùt chuøa.
Bao giôø ñoàng ruoäng thaûnh thôi,
Naèm traâu thoåi saùo vui ñôøi Thuaán, Nghieâu.
Möøng nay coù chuû Thuaán, Nghieâu,
Möa Nhaân, gioù Hueä thaûy ñeàu muoân daân.
Soâng loâ moät daûi trong ngaàn,
Thaûnh thôi, ta ruõ buïi traàn cuõng neân.
2a- Tu thaân
Coù chí thì neân.
Naêng noùi naêng vaáp.
Treân kính döôùi nhöôøng.
Ñoùi cho saïch, raùch cho thôm.
Giaáy raùch phaûi giöõ laáy leà.
Coù hoïc phaûi coù haønh.
Cheát trong hôn soáng ñuïc.
Toát goã hôn toát nöôùc sôn.
Laáy cuûa che thaân,
Ñöøng laáy thaân che cuûa
Kieán tha laâu cuõng ñaày toå.
ÔÛ choïn nôi, chôi choïn baïn.
No maát ngon, giaän maát khoân.
Ñöøng neân troïng cuûa hôn ngöôøi.
Hoïc thaày chaúng taày hoïc baïn.
Tieàn baïc nhö nöôùc thuûy trieàu.
Cuûa phuø vaân khoâng chaân maø chaïy.
Cuûa reà reà, khoâng baèng moät ngheà trong taî.
Khoâng ai giaøu ba hoï, khoâng ai khoù ba ñôøi.
Tín Phaät ñaõi nhaân, nhaân kính troïng.
Chôù thaáy soùng caû maø ngaõ tay cheøo.
Löûa thöû vaøng, gian nan thöû ñöùc.
Voû quít daày coù moùng tay nhoïn.
Ñi moät ñaøng hoïc moät saøng khoân.
Gaàn möïc thì ñen, gaàn ñeøn thì saùng.
Mieáng ngon nhôù laâu, lôøi ñau nhôù ñôøi.
Ngöôøi ñi ñaàu cuùi vai vuøng,
Trong daï ñoäc hieåm chôù cuøng thaâm giao.
Gaàn möïc thì ñen, gaàn ñeøn thì saùng.
AÊn maën noùi ngay hôn aên chay noùi doái
Thöông nhau laém, caén nhau ñau
Noùi traêm thöôùc khoâng baèng böôùc moät gang.
Gheùt cuûa naøo trôøi trao cuûa ñoù.
Uoáng nöôùc nhôù keû ñaøo gieáng.
Bieát thì thöa thoát,
Khoâng bieát thì döïa coät maø nghe
Duø xaây chín baäc phuø ñoà,
Khoâng baèng laøm phuùc cöùu cho moät ngöôøi
Non cao cuõng coù ñöôøng treøo,
Ñöôøng daãu hieåm ngheøo cuõng coù loái ñi
Thöông thì quaû aáu cuõng troøn,
Khoâng thöông thì boà hoøn cuõng meùo
Chim khoân löïa caây maø ñaäu
Ngöôøi khoân keát nghóa baïn hieàn
Laøm trai chí ôû cho beàn
Ñöøng lo muoän vôï, chôù phieàn muoän con
Ñaïo ñôøi hai leõ naøo hôn
Con ngöôøi quaân töû chôù sôøn daï tu
Coù ngöôøi laøm aùc nhaõn tieàn
Mau thì mình chòu, laâu thì chaùu con
Khoan hoøa maø chaúng kieâu caêng
Tieáng ngöôøi quaân töû vang löøng gaàn xa
Ñöøng noùi hoïc ngaøy nay chaúng gaáp
Ñôïi ngaøy mai hoïc taäp cuõng xong
Hoa thôm maát nhuïy ñi roài
Coøn thôm ñaâu nöõa maø ngöôøi öôùc ao
Ñöôøng tu neáu gaëp chôn sö daïy
Moät kieáp gia coâng aét ñöôïc thaønh
Lôøi thaùnh hieàn ñeå laïi bieát bao
Sao trai gaùi chaúng coi maø söûa
Thöông ai baèng meï thöông con
Nhôù ai baèng gaùi coøn son nhôù choàng
Giuùp ñôøi ñöøng ñôïi traû ôn
Mieãn troøn boån phaän hay hôn baïc vaøng
Tu laø söûa ñoåi tinh thaàn
Tu cho giaûi thoaùt ñöôïc thaân thanh nhaøn
Côm aên moãi böõa moät löng
Hôi ñaâu maø giaän ngöôøi döng theâm phieàn
Tín Phaät ñaõi nhaân, nhaân kính troïng
Töï khi khi nhaân söï voâ thaønh
OÂi ! Caû sang heøn chaúng ai thong thaû
Sao nhaân sanh cöù maõi ñaém say
Baây giôø chöa bieát vaøng thau
Ñôøi sau kính troïng ngöôøi cao tu haønh
Loøng cuûa trôøi sieâu vi huyeàn aûo
Loøng con ngöôøi ñieân ñaûo ngaû nghieâng
Tieân, Phaät thöôøng khuyeân tu giaûi thoaùt
Doïn mình trôû laïi caûng tieâu dao
Tuy tu haønh chòu chöõ ngheøo naøn
Sau ñaéc ñaïo gaëp ñieàu cao quyù
Trôøi naøo coù phuï ai ñaâu
Hay laøm thì giaøu coù chí thì neân
Ai thöông ai gheùt maëc tình
Phaän mình cöù giöõ taâm mình thaät ngay
Döông traàn phaûi raùng laøm hieàn
Ñöøng troïng baïc tieàn boû nghóa boû nhaân
Moät lôøi höng thònh quoác gia
Moät lôøi noùi quaáy nöôùc nhaø suy vong
Gaëp tay kieám khaùch aâu baøn kieám
Chaúng phaûi thi nhaân chôù taëng thi
Hoïc cao khoâng muoán tranh giaønh
Nhöõng ngöôøi hoïc ít öa sanh söï phieàn
Laøm gì neân nghó tröôùc, noùi phaûi doø vieäc sau
Ñöùc thöôøng giöõ vöõng ñöôïc, höùa heïn chaúng sai ñaâu
Trôøi xanh con nöôùc cuõng xanh
Ñoá ai bieát ñöôïc nhaân tình eùo le
Khi tu ñöøng giaän chôù hôøn
Ñeå taâm thanh tònh cho hoàn thoaùt sieâu
Tröùng roàng laïi nôû ra roàng
Liu ñiu laïi nôû ra doøng liu ñiu
Loøng ngöôøi môùi thaät hieåm saâu,
Chæ trong gang taác bieát ñaâu maø löôøng.
Soâng saâu coøn coù keû doø,
Loøng ngöôøi nham hieåm ai ño cho cuøng.
Soâng saâu saøo ngaén khoân doø,
Ngöôøi khoân ít noùi khoù ño taác loøng.
Thay quaàn thay aùo, thay hôi
Thay daùng, thay daáp nhöng ngöôøi khoâng thay
Toùc quaên chaûi löôïc ñoài moài,
Chaûi ñöùng, chaûi ngoài quaên vaãn hoaøn quaên.
Luùc ngheøo thì chaúng ai nhìn,
Ñeán khi ñoã traïng chín nghìn anh em.
Coøn tieàn keû röôùc ngöôøi môøi,
Heát tieàn chaúng thaáy moät ngöôøi naøo öa.
Loã mieäng thì noùi nam moâ,
Trong loøng thì ñöïng moät boà dao gaêm.
Laøm ngöôøi suy chính, xeùt xa,
Cho töôøng goác ngoïn cho ra vaén daøi.
Xin ñöøng gheïo gaùi coù choàng
Cuõng ñöøng phaù hoaïi vôï choàng ngöôøi ta
Trôøi naøo coù phuï ai ñaâu
Hay laøm thì giaøu coù chí thì neân
Nöôùc laõ maø voã neân hoà
Tay khoâng maø noåi cô ñoà môùi ngoan
Coù cha meï môùi coù ta
Laøm neân laø bôûi meï cha vun troàng
Hoïc cao khoâng muoán tranh giaønh
Nhöõng ngöôøi hoïc ít öa sanh söï phieàn
2b- Söû theá
Lôøi thaät maát loøng.
Gaàn löûa, raùt maët.
Ai laøm naáy chòu.
Chôï coù leà, queâ coù thoùi
Nhòn mieäng ñaõi khaùch.
AÊn quaû nhôù keû troàng caây.
Ñi hoûi giaø, veà nhaø hoûi treû.
Buoân coù baïn, baùn coù phöôøng.
Noùi coù saùch maùch coù chöùng.
Moät söï nhòn laø chín söï laønh.
Khoù nhòn mieäng, moà coâi nhòn lôøi.
Ñöôøng moøn nhaân nghóa khoâng moøn.
Con saâu laøm raàu noài canh.
Moät ñieàu nhòn, chín ñieàu laønh.
Gioït maùu ñaøo hôn ao nöôùc laõ.
Bieát ngöôøi bieát ta
Traêm traän traêm thaéng.
Xin ñöøng gheïo gaùi coù choàng
Cuõng ñöøng phaù hoaïi vôï choàng ngöôøi ta
Ôn ai moät chuùt deã queân,
Oaùn ai moät chuùt ñeå beân daï naøy.
Tröùng roàng laïi nôû ra roàng
Liu ñiu laïi nôû ra doøng liu ñiu
Ño soâng ño beå khoù ño loøng ngöôøi.
Ñi moät ngaøy ñaøng, hoïc moät saøng khoân.
Traâu ta aên coû ñoàng ta
Tuy raèng coû cuït nhöng maø coû thôm.
Thöùc ñeâm môùi bieát ñeâm daøi,
ÔÛ laâu môùi bieát con ngöôøi phaûi chaêng.
Ai ôi chôù voäi cöôøi nhau,
Cöôøi ngöôøi hoâm tröôùc hoâm sau ngöôøi cöôøi
2b- Baèng höõu
Khoù giuùp nhau môùi thaûo
Coù ngheøo môùi bieát con hieáu,
Coù thieáu môùi bieát baïn hieàn.
| 
| 