Gaäy ruùt ñaát: Ñieån tieân laø oâng Phí tröông phoøng coù thuaät ruùt ngaén ñöôøng. OÂng coù caùi gaäy caàm troû vaøo ñaát thì duø ñöôøng xa nghìn daëm cuõng thu gaàn tröôùc maët.
Khaên gieo caàu: Ñieån Thoâi Sinh hoïc pheùp tieân ñöôïc truyeàn pheùp taøng hình aån mình, sau vaøo cung caám toan laøm chaï, bò ñaïo só ñuoåi baét nhôø coù tieân nöõ laø thaøy daïy neùm caùi khaên hoùa caùi caàu daøi cho chaøng chaïy qua nôi soâng lôùn khoâng coù caàu maø ñaïo-só theo ñuoåi gaáp.
hoùa ñaù: Ñaù voïng phu : Saùch U-Minh-Luïc cheùp ÔÛ mieàn baéc nuùi Voõ-xöông coù hoøn ñaù gioáng ngöôøi ñaøn baø aõm con ngoài troâng choàng. Theo lôøi truyeàn xöa coù ngöôøi chinh-phuï laùnh naïn leân nuùi roài hoùa ñaù.
E khoâng leä ngoïc maø leân troâng laàu: (xem chuù thích ôû caâu döôùi ñaây )
Luùc ngoaûnh laïi ngaém maøu döông lieãu: Hai caâu dieãn noâm 297-298 duøng lôøi baøi Khueâ-oaùn cuûa Vöông Xöông Linh ñôøi Ñöôøng:
Hoát kieán maïch ñaàu döông-lieãu saéc,
hoái giao phu teá mòch phong haàu.
Nghóa laø :
Chôït thaáy ñaàu ñöôøng saéc döông lieãu xanh töôi, thì hoái-haän sao mình laïi khieán choàng ñi laäp coâng danh kieám phong töôùc haàu nôi xa.
YÙ noùi thaáy saéc lieãu ñeïp maø khoâng coù choàng mình xem, vì choàng ñi ñaùnh giaëc laäp coâng-danh nôi xa cho neân töï hoái-haän.
Baøi naøy noùi ngöôøi thieáu-phuï leân laàu troâng phong caûnh ngaøy xuaân söïc nhôù choàng ñi ñaùnh giaëc nôi xa.
Höôùng döông: laø chæ hoa quì. Hoa vaøng gioáng hoa cuùc lôùn baèng caùi ñóa, buoåi mai ngaûnh veà höôùng ñoâng, chieàu höôùng taây theo boùng maët trôøi. Coå thi coù caâu vònh hoa quì raèng :
"Huyønh hoa linh laïc voâ nhaân khaùn,
ñoäc töï khuynh taâm höôùng thaùi döông"
Hoa vaøng rôøi-raõ khoâng ai thaáy, chæ töï moät mình nghieâng loøng theo boùng maët trôøi; yù noùi mình coù loøng trung-trinh töï mình bieát khoâng ai hay.
ÔÛ caâu dieãn noâm soá 63-64 tröôùc kia
" Ngaøn daâu xanh ngaét moät maøu,
loøng chaøng yù thieáp ai saàu hôn ai ",
ñoù laø dieãn caâu nguyeân vaên
"Maïch thöôïng tang, maïch thöôïng tang,
thieáp yù quaân taâm thuøy ñoaûn tröôøng "
ba chöõ "Maïch thöôïng tang" nay laïi coù thaâm yù taùc gæa duøng ñieån cuûa naøng La Phu haùt baøi "Maïch thöôïng tang" ñeå toû mình laø gaùi coù choàng maø cöï-tuyeät Trieäu vöông coù yù muoán gheïo naøng. Khi dòch noâm khoâng theå naøo toû taâm yù aáy ñöôïc, neân ñaây phaûi giaûi theâm nghóa vaø neâu roõ raèng caâu 63-64 tröôùc laø loái vaên phuïc tuyeán.(Muùi chæ laën), ñeán caâu 351 laïi noåi leân.
ñeâm söông: nghóa laø moãi naêm coù moät thôøi muøa coù söông, ñaây ôû nguyeân vaên duøng "Kyû söông" laø maáy laàn söông, töùc maáy naêm
Choài lan: Lan coù nhieàu teân, nguyeân moïc ôû nuùi saâu, ngöôøi ñem troàng nôi boàn chaäu laù nhö laù haønh, toûi, daøi vaø cöùng, hoa naêm caùnh maøu traéng tím, coù nhöõng teân : Baïch-ngoïc , Töû-caùn , Nhaát-ñieåm-hoàng , Tuùy-oâng , Haïc-ñinh vaø nhieàu thöù phong lan . Trong nuùi lan baùm vaøo goác caây leøn ñaù maø soáng, höông thôm hôn caùc thöù hoa. Vaên-nhaân cho vaøo haïng ngöôøi hieàn nhaân, quaân-töû beø-baïn coù taøi laønh goïi laø Kim-lan nhaø ngöôøi quaân-töû goïi lan-thaát. Ñöùc Khoång-töû goïi lan coù höông Vöông-Gæa nghóa laø höông laøm vua caùc loaøi höông.
taàn: laø caây rau, moïc ôû nöôùc nhö rau nhuùt, cuøng rau taùo, cuõng loaøi rau ôû nöôùc hay rong. Ngöôøi ñaøn baø coù ñöùc caàn kieäm goïi laø Taàn Taùo. Vì caùc rau aáy duøng laøm coã cuùng-teá maø vieäc aáy cuûa baø chuû nhaø lo.
thieân chöông: caùc veû treân trôøi nhö sao maây, raùng moáng, maët trôøi maët traêng v.v... cuõng goïi laø vaên-chöông. Phaøm vaät gì cuûa trôøi ñaát coù veû ñeïp nhö non soâng hoa quaû cuõng laø vaên-chöông cuûa ñaát.
Kinh Thi : traùc bi vaân haùn, vi chöông vu thieân = röïc rôõ soâng Ngaân-haùn kia laøm neân veû ñeïp ôû treân trôøi.
[Back to the top]
Boùng Ngaân Haø: ngaân laø baïc. Boùng baïc laø veû saùng ñeâm cuûa soâng Ngaân-haø veät saùng nöûa löng trôøi nhö moät vuøng nöôùc do ñaùm sao nhoû ôû xa troâng thaáy veû saùng lôø môø. Vaân-haùn - Ngaân-haùn - Ngaân-hoaøng nhö nhau.
Khueâ Trieàn: sao Khueâ, thuoäc veà söï tröøu-töôïng cuûa vaên-chöông moät teân trong 28 teân sao goïi laø nhò thaäp baùt tuù. Trieàn laø ñöôøng ñi cuûa caùc ngoâi sao haønh-tinh. Thieân-vaên Taøu coù 360 trieàn ñoä. Ñaây duøng Khueâ-trieàn laø ñoä ñi cuûa sao Khueâ.
Baéc Ñaåu: sao ñaåu ôû höôùng baéc coù baûy ngoâi, ñoùng baûy ñieåm hình nhö caùi ñaáu (4 sao hình caùi ñaáu, 3 sao hình caùi caùn, töùc chuoâi).
thoâi Ñoâng laïi Ñoaøi: Ñoâng laø phöông ñoâng. Ñoaøi laø phöông taây, ñoùng theo hình baùt-quaùi, queû ñoaøi ôû phöông taây.
Saâm Thöông: Sao Saâm laø sao Hoâm, Thöông laø sao Mai, hai sao aáy khoâng bao giôø hieän moät laàn . Sao Saâm höôùng taây khi trôøi vöøa toái. Sao Thöông höôùng ñoâng khi trôøi gaàn saùng . Ví söï chia lìa cuûa ngöôøi ta.
ruoåi ngöïa daëm tröôøng maây phuû: ( Ngöïa ) ôû nguyeân-vaên laø con ngöïa maïnh saéc xanh . Saùch Ñöôøng-thö cheùp : Phieâu laø ngöïa saéc vaøng traéng xen nhau, laø con ngöïa ôû xöù Nam-man, maïnh xaø chaïy hay.
laàu cuõ: ôû nguyeân-vaên duøng chöõ Höôøng-dieäp-lang laø caùi hieân vang tieáng giaày ñi. Ñieån= Vua Phuø Sai nöôùc Ngoâ duøng goã bieàn-söû laùt neàn cung ñieän cho naøng Taây-Thi ñi, nghe coù tieáng vang, goïi laø Höôûng-dieäp-lang. Di-tích aáy hieän coøn ôû tænh Giang-toâ.
löông thì: laø buoåi toát dòp toát. Saùch Baéc-Teà coù caâu : Löông-thì myõ caûnh vò thöôøng hö phí : Buoåi toát caûnh ñeïp khoâng heà boû qua.
caønh Dieâu ñoùa Nguïy: Dieâu laø hoï Dieâu ñaõ tìm ñaàu tieân gioáng hoa maãu ñôn saéc vaøng. Nguïy laø hoï Nguî ñaõ tìm maãu ñôn maøu tím coù tieáng truyeàn töø xöa, hoa maãu-ñôn vaøng tím goïi laø Dieâu Nguïy hay Dieâu-hoaøng Nguïy-töû hay caønh Dieâu ñoùa Nguïy,
Maãu ñôn laø moät thöù hoa coù nhieàu maøu, caây cao 3,4 thöôùc laù coù naêm chóa, hoa lôùn baèng caùi ñóa traø raát nhieàu caïnh nhö vaøi möôi hoa höôøng (töôøng-vi) keát laïi. Coù höông thôm saéc ñeïp. Coù teân rieâng laø "Phuù-quí hoa" "Hoa-vöông" vaø"Quoác-saéc thieân-höông". Nôû töø ñaàu xuaân ñeán ñaàu haï.
baéc caàu sang soâng: Tuïc truyeàn khi aû Chöùc chaøng Ngöu hoäi nhau ôû beán Ngaân-haø thì coù chim OÂ-thöôùc (quaï) ñoäi ñaù baéc caàu cho qua soâng.
[Back to the top]
Thôøi tieát laønh: töùc Löông-thì ñaõ noùi ôû chuù thích soá 18.
Thoi ñöa ngaøy thaùng: Nghóa laø ngaøy thaùng ñi nhanh choùng nhö caùi thoi deät. Coå thi coù caâu :
Hoàng nhan tam xuaân thuï lö quang nhaát tròch thoa.
Nghóa laø :
Maët ñoû (tuoåi treû) nhö caây trong ba thaùng xuaân, boùng saùng troâi ñi nhö thoi ñöa, yù noùi ngöôøi gìa vaø thôøi giôø ñi lanh-leï.
Hôïp ly ñaønh buoàn quaù khi vui: Caâu naøy duøng yù thô Tröông-Toá : Vònh aû Chöùc chaøng Ngöu - Bieät ña hoäi hieåu naïi nhöôïc haø, khöôùc öùc tuøng tieàn hoan aùi ña : Xa nhau nhieàu gaëp nhau ít, bieát laøm sao baây giôø, khieán laïi nhôù vì tröôùc kia ñaõ nhieàu yeâu nhau.
boà lieãu: laø caây thuûy-döông moïc ôû bôø hoà ao, chaát yeáu laém, chöa ñeán muøa thu laù ñaõ ruïng.
Ñieån : Coá Duyeät vaø Giaûn Vaên Ñeá tuoåi baèng nhau maø raâu toùc Coá Duyeät baïc heát .
Ñeá hoûi vì sao ? Duyeät ñaùp :
Boà lieãu chi tö voïng thu tieâu ñieàu ,
Tuøng baù chi chaát kinh söông do maäu.
Voùc caây boà lieãu troâng muøa thu ñaõ ñieâu taøn (töùc laø Coá Duyeät ) chaát caây tuøng baù traûi bao laàn söông vaãn töôi toát (töùc giaûn Vaên Ñeá) .
Coù baûn giaûi nghóa caây coû boà vaø caây lieãu laø sai.-Ñaây ví boà-lieãu laø chaát ñaøn baø.
Vaên Quaân: Con gaùi Traùc Vöông-Toân ôû Laâm cuøng, goùa choàng, nghe Tö-Maõ Töông-Nhö muoán laáy ngöôøi vôï leõ , Traùc Vaên-Quaân beøn laøm baøi Baïch-ñaàu ngaâm . Töông Nhö caûm-tình khoâng laáy vôï leõ, cuøng Traùc Vaên-Quaân ôû ñeán giaø ( Haùn-thö ).
Phan Lang: töùc Phan An-Nhaân cuõng goïi laø Phan Nhaïc ngöôøi coù saéc ñeïp vaø taøi hoïc cao-sieâu moãi khi ra ñöôøng con gaùi ñua nhau gheïo, neùm quaû ñaày xe ( Taán-thö ). Hai ñieån 25-26-yù noùi moät ngaøy kia vôï choàng cuøng giaø.
quang aâm: laø boùng saùng maët trôøi, töùc ngaøy giôø.
nieân hoa: laø ñang tuoåi treû
naï doøng: laø gaùi coù choàng lôùn tuoåi nhieàu con . ÔÛ Baéc-thaønh xöa goïi nhöõng ngöôøi aáy laø Naï.
phaûng phaát hôi höông: Caâu naøy ôû nguyeân-vaên chöõ " Giaûi höông la " laø côûi caùi aùo thôm ( aùo öôùp nhang thôm ).
Ñöôøng-thi, baøi Cung-töø : La y duïc hoùan caùnh thieâm höông " : AÙo luïa-laø khi muoán thay, laïi ñoát theâm höông maø xoâng aùo cho thôm.
[Back to the top]
chim uyeân: laø chim uyeân-öông
chim yeán: hay laø chim eùn.
loaøi saâu: Chöõ nguyeân-vaên laø chöõ "cuøng" cuõng goïi laø cuøng cuøng . Coù nhieàu nghóa :
1-con saâu nhö con ve, con deá goïi chung laø cuøng hay coøng laø loaøi saâu ;
2-Teân moät thuù-vaät ôû Baéc-haûi hình gioáng con ngöïa, cuõng coù moät teân nöõa laø cöï-hö ; con naøy coù söùc maïnh chaïy xa maø khoâng bieát kieám ñoà aên, neân phaûi nöông töïa vaøo con khuyeát maø maø ñi. Con khuyeát khoâng ñi ñöôïc phaûi nöông theo con cöï-hö . Khi coù coû ngoït, khuyeát nhöôøng cho cöï-hö aên, khi coù hoaïn naïn cöï-hö coõng khuyeát chaïy. ( Sôn-haûi-kinh ).
loaøi chim: Chöõ naøy dòch chöõ Kieâm ôû nguyeân-vaên saùch Nhó-nhaõ cheùp : Kieâm nhö con le le, loâng maøu xanh, chæ coù moät caùnh vaø moät maét, thöôøng ôû phöông nam, moãi khi muoán bay thì hai con phaûi chaép caùnh vôùi nhau roài môùi bay ñöôïc . Goïi laø tyõ-döïc ñieåu chim lieàn caùnh-cuõng goïi laø kieâm-kieâm.
Lieãu: laø caây lieãu, nguyeân-vaên laø chöõ loä-lieãu : caây lieãu ôû beân ñöôøng.
Ñieån : Ñôøi Chieán-quoác coù ngöôi Haøn Baèng, laøm chöùc xaù nhaân ôû nöôùc Toáng, vôï laø Haø-thò coù saéc ñeïp, vua Toáng muoán ñoaït, beøn giam Baèng maø cöôùp Haø thò, Haø-thò khoâng chòu thaát tieát vôùi choàng, beøn töï töû, vaø ñeå lôøi xin cho hai vôï choàng ñöôïc hôïp taùng vôùi nhau moät moà . Haøn Baèng cuõng cheát . Vua Toáng khoâng cho hôïp taùng, baét phaûi choân hai moà caùch nhau chöøng vaøi tröôïng . Ñöôïc ít laâu treân hai moà ñeàu moïc moät caây lieãu, treân lieàn caønh maø döôùi ñaát lieàn reã, thöôøng coù ñoâi chim uyeân-uông ôû treân caây aáy ñeâm keâu tieáng nghe raát haûm-thöông.
sen: ÔÛ nguyeân-vaên chöõ Trì-lieân sen ôû trong ao . Ñieån : Xöa coù hai vôï choàng nhaø hoï Tröông, laùnh naïn giaëc, cuøng nhau nhaûy xuoáng ao xen maø töï-töû. Ñöôïc ít laâu sen ôû ao aáy naåy hoa, ñeàu hai hoa chung moät coïng, goïi laø Tònh-ñeá hay laø Tònh ñaàu lieân
Ñoâi hoa cuøng saùnh, ñoâi daây cuøng lieàn: Töùc laø sen vaø lieãu keå treân
Nhö chim lieàn caùnh, nhö caây lieàn caønh: Ñieån : Baøi Tröông haän ca cuûa Baïch Cö Dò, thuaät lôøi theà giöõa ñeâm thaát-tòch cuûa Ñöôøng Minh Hoaøng cuøng Döông quí-phi taïi ñieän Tröôøng-sinh coù caâu :
"Taïi thieân nguyeân taùc tyõ döïc ñieåu,
taïi ñòa nguyeän vi lieân lyù chi".
Nghóa laø : ÔÛ trôøi nguyeàn laøm chim lieàn caùnh, ôû ñaát nguyeàn laøm caây lieàn caønh. Ví vôï choàng cuøng nhau ñôøi ñôøi khoâng rôøi nhau.
Chaøng nöông vaàng nhaät, thieáp nguyeàn: Dòch caâu nguyeân-vaên " Quaân y quan heà, thieáp sôû nguyeän" = Chaøng nöông boùng saùng-suoát aáy laø sôû nguyeän cuûa thieáp . Chöõ quang nghóa laø veû vang raïng-rôõ . Kinh Dòch : Xaù hoaèng quang ñaïi nghóa laø bao haøm söï saâu roäng cao daøy vaø ñaày ñuû . Ñaây neân dòch laø : Chaøng nöông vaàng nhaät, thieáp nguyeàn. Chöõ vaàng nhaät, coù baûn vieát ra "boùng nguyeät", vì nguyeân chöõ noâm vieát theo chöõ Haùn, Nhaät Nguyeät, coù theå cheùp laàm.