|
|
Jean-Francois. - Chuùng ta haõy trôû veà vôùi luaân-lyù chính-trò. Theo ba bieát, Phaät-giaùo theo truyeàn-thoáng, khoâng coù chuû-thuyeát chính-trò roõ raøng. Seõ raát lyù thuù neáu ta nhaän thaáy raèng, aûnh-höôûng cuûa Phaät-giaùo, vaø aûnh-höôûng caù-nhaân cuûa ñöùc Ñaït-Lai-Laït-Ma ñaõ baét ñaàu laøm ñaày, hay laø moät trong nhieàu löïc laøm ñaày khoaûng troáng cuûa caùc suy tö veà söï khoân ngoan cuûa Taây-phöông. Cuõng coù theå laø ñieàu ngöôïc laïi, söï tham-döï cuûa oâng ta vaøo caùc cuoäc tranh-luaän suy-tö vaø luaân-lyù taây-phöông, ñaõ loâi oâng ta tôùi vieäc xaây döïng theo nhaõn quan Phaät-giaùo, moät söï suy-luaän chính-trò caøng ngaøy caøng roõ raøng veà nhöõng töông quan giöõa neàn daân-chuû vaø söï baát baïo ñoäng. Nhö theá, trong moät vaán-ñeà cuï theå: OÂng ta ñaõ ñöa ra lôøi ñeà-nghò naøo cuûa Taây-Taïng vôùi Trung-hoa, ñeå coù theå coù ñöôïc moät keát-quaû cuï-theå, maø khoâng phaûi rôi vaøo söï phaûn-ñoái trong hö khoâng?
Mathieu - Ñöùc Ñaït-Lai-Laït-Ma thöôøng noùi veà vieäc aáy: Sau thaûm traïng cuûa Taây-Taïng, oâng ta nhaän thaáy mình bò phôi ra vôùi theá-giôùi beân ngoaøi, ñieàu naøy cho pheùp oâng ta tìm toøi nhöõng yù-nghó môùi vaø thaåm ñònh nhöõng heâ-thoáng chính-trò khaùc nhau. OÂng ta ñaõ daân chuû hoaù heä-thoáng chính-trò cuûa caùc ngöôøi Taây-Taïng ñang tò-naïn, vaø ñaõ tuyeân-boá, neáu moät ngaøy naøo ñoù Taây-taïng laáy laïi ñöôïc ñoäc-laäp, thì oâng seõ cho thieát laäp moät neàn daân-chuû. OÂng aáy cuõng noùi roõ laø seõ khoâng coøn tham döï vaøo ñôøi soáng coâng coäng, nhö thaùnh Gandhi ñaõ laøm khi AÁn-ñoä ñöôïc ñoäc-laäp, vaø oâng ta seõ khoâng naém giöõ moät chöùc vuï naøo trong chính-phuû töông-lai. Lyù do chính yeáu laø oâng ta khoâng theå laø moät thaày tu Phaät-giaùo, coù theå gaén boù vôùi moät phe phaùi naøo, coøn nhö ngaøy nay, oâng ta hoaït-ñoäng chính-yeáu cho söï töï-do vaø haïnh-phuùc cuûa toaøn-theå daân-toäc Taây-taïng. Nhöng cuõng neân nhôù laïi laø chính trong thôøi cuûa ñöùc Phaät, ôû AÁn-ñoä ñaõ coù nhöõng heä-thoáng daân-chuû, thí-duï nhö nöôùc Lichhavi.
J.F. - Moät neàn daân chuû theo nghóa naøo? Baèng caùc cuoäc baàu cöû?
M. - Moät hoäi-ñoàng, goàm nhöõng ngöôøi coù kinh-nghieäm, thaûo-luaän vaø laáy nhöõng quyeát-ñònh döïa treân ña soá.
J.F. - Nhö theá thì khoâng phaûi laø bôûi nhöõng vua quan ñoäc ñoaùn?
M. - Cuõng khoâng phaûi laø nhöõng vöông quoác. Nhöõng quyeát ñònh thì do ña soá, nhöng con khoâng nghó raèng coù vieäc baàu cöû. Coù theå ñoù laø söï tranh luaän coâng khai maø ai coù nhöõng quyeàn lôïi lieân ñôùi thì coù theå tham döï.
J.F. - Ñoù khoâng hoaøn-toaøn laø söï daân-chuû. Ngay taïi Taây-phöông, vieäc ñaàu phieáu chæ môùi coù gaàn ñaây thoâi.
M. - Ñöùc Phaät ñaõ coù aûnh höôûng ñeán xaõ-hoäi vaø neàn chính-trò, trong tieâu chuaån ngaøi luoân luoân daïy doã raèng moïi ngöôøi thì ñeàu coù quyeàn ñöôïc soáng vaø möu caàu haïnh-phuùc. Nhö theá thì khoâng theå laäp nhöõng söï kyø thò giöõa moïi ngöôøi döïa treân giai-caáp xaõ-hoäi hay chuûng-toäc.
J.F. - OÂng ta ñaõ tranh-ñaáu choáng laïi heä-thoáng giai-caáp xaõ-hoäi?
M. - OÂng ta ñaõ laøm ngaïc nhieân nhöõng ñeä töû ñeán töø giai-caáp haï ñaûng, hoï khoâng daùm ñeán gaàn ngaøi, vì hoï töï coi laø thuoäc thaønh phaàn khoâng ñöôïc ñuïng chaïm tôùi. Ñöùc Phaät ñaõ noùi vôùi hoï: "Haõy laïi ñaây, anh cuõng laø moät con ngöôøi nhö ta. Anh cuõng coù Phaät taùnh trong ngöôøi". Ñoù laø moät cuoäc caùch maïng veà suy-tö vaø xaõ-hoäi, ñem giaùo lyù cuûa ngaøi tôùi moïi ngöôøi. YÙ-nghó raèng moïi ngöôøi ñeàu coù quyeàn coù haïnh-phuùc thì ñöôïc thaám nhuaàn trong caùc neàn vaên-minh Phaät-giaùo.
J.F. - Söï bình-ñaúng giöõa caùc con ngöôøi, ñoù chæ coù theå laø moät lôøi tuyeân-boá treân nguyeân-taéc. Nhöng baây giôø, ñöùc Ñaït-Lai-Laït-Ma bò troùi buoäc bôûi tình-traïng cuûa nhöõng ngöôøi Taây-taïng ñang tî naïn, ñaõ löïa choïn moät coâng-thöùc caän-ñaïi hôn cho vaán-ñeà daân-chuû vaø nhaân quyeàn. OÂng ta bò loâi cuoán vaøo nhöõng vaán-ñeà ñòa-lyù chính-trò cuûa caùc quoác-gia caän-ñaïi. OÂng ta soáng trong moät tröôøng-hôïp cuï-theå, vöøa laø laõnh-tuï tinh-thaàn, vöøa laø laõnh-tuï chính-trò moät ñaát nöôùc bò chieám ñoùng bôûi moät ñeá quoác muoán taøn phaù heát neàn vaên-hoùa cuûa nöôùc oâng ta. Sau ñoù, ñöùc Ñaït-Lai-Laït-Ma bò buoäc phaûi haønh-ñoäng cho muïc-tieâu chính-trò, giöõ vò-trí moät vò-theá coâng khai taïi moïi nöôùc oâng ta ñi tôùi, oâng phaûi coâng-boá nhöõng lôøi phaûn-ñoái nhöng khoâng ñoùng caùnh cöûa cuûa söï thöông-löôïng, laøm sao ñeå khoâng phaät yù quaù ñaùng oâng khoång loà Trung hoa ñeå ñeán noãi khoâng coøn giaûi phaùp naøo khaùc. Ngöôøi ta coù theå goïi ñoù laø chuoãi nhöõng saùng-kieán Phaät-giaùo veà ngoaïi-giao caän-ñaïi?
M. - Chaéc chaén ñöôïc. Ñöùc Ñaït-Lai-Laït-Ma trong khi hoaït-ñoäng chính-trò, ñaõ bieát lieân-hôïp vôùi moät nguyeân-taéc lôùn cuûa Phaät-giaùo ñoù laø söï baát baïo ñoäng. Caùch oâng ta noùi veà Trung-hoa töông phaûn vôùi nhöõng gì maø nhaø caàm quyeàn Trung-hoa ñeà caäp, hoï noùi tôùi "beø luõ
Ñaït-Lai-Laït-Ma"; trong khi oâng noùi "caùc anh em Trung-hoa". OÂng ta coâng nhaän raèng Trung-hoa seõ maõi maõi laø moät laùng gieàng lôùn cuûa Taây-taïng: giaûi-phaùp duy nhaát, theo oâng laø chung soáng hoøa-bình. OÂng ta mong muoán nhöõng töông quan laùng gieàng toát, döïa treân caên baûn töông kính. Hôn nöõa söï bao dung naøy phaûi coù qua coù laïi vaø Trung-hoa ñeå cho Taây-taïng ñöôïc soáng theo yù cuûa mình.
J.F. - Nhöng söï aùp-böùc cuûa nhöõng ngöôøi Trung-hoa thì caøng ngaøy caøng gia taêng. Neáu ngöôøi ta ñeå cho vieäc naøy tieáp tuïc, thì trong vaøi naêm nöõa, hoï seõ tieâu dieät vaên minh Taây-taïng, vaø coù theå caû daân-toäc naøy nöõa.
M. - Sau moät cuoäc vieáng thaêm baùn chaùnh thöùc Taây-taïng, vaøo thaùng 8 naêm 1997, thöôïng nghò-só Myõ Frank Wolf ñaõ tuyeân-boá trong moät baûn töôøng-trình baùo ñoäng: "Giaây phuùt ñang ñieåm. Neáu khoâng vieäc gì ñöôïc laøm, thì moät xöù sôû, vôùi moät daân toäc, moät toân-giaùo vaø caû neàn vaên-hoùa cuûa quoác-gia aáy seõ tieáp tuïc ñoå vôõ vaø moät ngaøy naøo ñoù, seõ bieán maát. Ñoù seõ laø moät thaûm hoïa. Sau khi ñaõ tham vieáng nhöõng traïi tuø Lieân-soâ trong thôøi chieán-tranh laïnh (traïi Perm 35), vaø Loã-ma-ní tröôùc khi cheá-ñoä khoâng theå thöông ñöôïc cuûa Ceaucescu bò laät ñoå, toâi tin chaéc raèng nhöõng tình-traïng hieän nay taïi Taây-taïng coøn taøn nhaãn hôn. Caùc nhaø caàm quyeàn Trung-hoa khoâng bò troùi buoäc bôûi baát cöù tieâu chuaån naøo: Hoï vöøa laø quan toøa, coâng toá vieân, cai tuø vaø keû haønh quyeát. Nhöõng lôøi keát toäi vaø caùc hình phaït thì tuøy tieän, nhanh choùng, gian doái, khoâng thöông tieác vaø khoâng coù khaùng caùo. Toâi phaûi coâng nhaän, Trung-hoa laø baäc thaày veà ñaøn aùp khoâng thöông tieác vôùi baát kyø söï thì thaàm phaûn ñoái naøo cuûa caùc ngöôøi Taây-taïng".
J.F. - Nhö theá ñöùc Ñaït-Lai-Laït-Ma coù bò daãn ñeán vieäc phaûi töø boû söï baát baïo ñoäng khoâng?
M. - Ñöùc Ñaït-Lai-Laït-Ma ñaõ noùi roõ raèng oâng ta seõ ruùt lui khoûi voøng chính-trò, neáu daân chuùng Taây-taïng quyeát ñònh moät caùch daân chuû veà con ñöôøng duøng voõ-löïc. Nhö theá, ñoái vôùi oâng ta, phöông phaùp duy nhaát vaø thöïc-teá laø söï baát baïo ñoäng.
J.F. - Nhöng tình hình baây giôø ôû Taây-taïng ra sao?
M. - Söï gieät chuûng, ñaõ gieát cheát moät phaàn naêm daân soá Taây-taïng, keøm theo laø söï tieâu-dieät vaên-hoùa coøn tieáp tuïc ñeán hoâm nay. Nhaø caàm quyeàn Trung-hoa coá gaéng pha loaõng maät ñoä daân soá Taây-taïng baèng nhöõng ñôït soùng daân nhaäp cö Trung-hoa. Duø cho vieäc di chuyeån daân chuùng khoâng phaûi laø moät chính-saùch ñöôïc coâng khai xaùc nhaän, nhöng Baéc-kinh khuyeán-khích caùc di daân baèng taát caû caùc caùch coù theå töôûng töôïng ñöôïc, ñeå tôùi laäp cö ôû Taây-taïng. Ngaøy nay coù baûy trieäu ngöôøi Trung-hoa trong toång soá saùu trieäu ngöôøi Taây-taïng trong Ñaïi Taây-taïng.
Caùc ngöôøi Trung-hoa mong muoán tình-hình Taây-taïng seõ gioáng nhö Moâng-coå, taïi ñoù chæ coøn möôøi laêm phaàn traêm daân chính goác. Vaøi thaønh-phoá lôùn cuûa nöôùc Taây-taïng cuõ, nhö Xining trong tænh Amdo (thaønh-phoá maø ñöùc Ñaït-Lai-Laït-Ma sinh tröôûng), coù ña soá daân laø ngöôøi Trung-hoa. Thaønh-phoá Lhassa saép söûa seõ nhö theá. Tuy theá, caùc ngöôøi Taây-taïng chieám ña soá ôû thoân-queâ.
Vaøo naêm 1996, nhaø caàm quyeàn Trung-hoa trôû laïi vôùi vieäc "caûi taïo loøng yeâu nöôùc" trong caùc tu-vieän vaø caùc laøng maïc, vaø "cuoäc thi sau cuøng" ñöôïc keát thuùc baèng vieäc kyù moät baûn tuyeân ngoân naêm ñieåm maø "thí-sinh" nhìn nhaän raèng Taây-taïng, theo lòch-söû laø moät phaàn cuûa Trung-hoa, khoâng chaáp nhaän ñöùc Ñaït-Lai-Laït-Ma, khoâng nghe caùc ñaøi phaùt thanh ngoaïi quoác, vaân vaân. Chieán-dòch maïnh meõ veà caûi taïo aùp böùc naøy ñaõ coù nhöõng haäu quaû taøn haïi cho caùc tu-vieän bò giaûm suùt töø 40% tôùi 80% taêng sinh.
Ñöùc Ñaït-Lai-Laït-Ma vaøi naêm tröôùc ñaõ ñeà nghò moät cuoäc tröng caàu daân yù, deã daøng thöïc hieän ñoái vôùi caùc ngöôøi Taây-taïng tò-naïn: loái hôn moät traêm ngaøn taïi AÁn-ñoä, ôû Neùpal, vaø caùc nôi khaùc treân theá-giôùi. ÔÛ Taây-taïng, hieån nhieân laø caùc ngöôøi Taây-taïng khoâng theå baàu moät caùch töï do, nhöng ngöôøi ta coù theå ñaït ñöôïc moät yù nghó roõ raøng hoï muoán gì. Nhöõng caâu hoûi seõ laø: "Anh/chò coù chaáp thuaän vieäc chuùng ta tieáp tuïc con ñöôøng "trung dung" maø toâi ñaõ ñeà nghò töø nhieàu naêm tröôùc, ñoù laø moät neàn töï-trò thaät söï maø theo ñoù Taây-taïng seõ lo vieäc noäi trò, vaø ñeå cho Trung-hoa kieåm soaùt veà ngoaïi giao vaø quoác-phoøng?" Taây-taïng seõ trôû neân moät quoác-gia trung-laäp, vieäc ñoù seõ goùp phaàn vaøo neàn hoaø-bình chung trong vuøng.
J.F. - Nhö theá khoâng phaûi laø moät quoác-gia trung-laäp nhö Thuïy-só hay AÙo-quoác, ba goïi laø moät tænh töï-trò, nhö Catalogne cuûa Taây-ban-nha.
M. - Ñoù laø moät nhöôïng boä khoång loà cuûa daân chuùng Taây-taïng, vì theo nhö Hieäp hoäi quoác-teá cuûa caùc quan toøa hoïp vaøo naêm 1950, Taây-taïng theo luaät leä quoác-teá, laø moät xöù-sôû ñoäc-laäp bò moät cöôøng quoác maïnh chieám cöù. Gaàn ñaây, vaøo thaùng 12 naêm 1997, cuõng chính Hieäp hoäi quoác-teá cuûa caùc quan toøa aáy ñaõ xuaát baûn moät baùo caùo daøy 365 trang, vôùi keát luaän raèng "Nhöõng vi phaïm nhaân quyeàn vaø nhöõng xaâm phaïm vaên hoaù Taây-taïng coù nguoàn goác laø choái boû nhöõng quyeàn caên baûn cuûa daân toäc Taây-taïng -- quyeàn töï-quyeát. Trong muïc-ñích aùp ñaët moät neàn thoáng-trò ngoaïi lai vaø khoâng hôïp loøng ngöôøi, Trung-hoa ñaõ theo con ñöôøng loaïi tröø nhöõng ngöôøi choáng ñoái quoác-gia Taây-taïng vaø vaên hoùa cuûa Taây-taïng. Cuõng trong muïc-ñích cai-trò caùc ngöôøi baûn xöù ngöôïc vôùi yù muoán cuûa hoï maø Trung-hoa ñaõ khuyeán-khích vaø giuùp ñôõ caùc ngöôøi Trung-hoa ñònh cö taïi Taây-taïng, nôi hoï chieám ñöôïc öu theá veà chính-trò, an-ninh vaø kinh-teá". Ñeå keát luaän baûn töôøng trình, ñieàu khuyeán caùo chính cuûa Hieäp-hoäi laø vieäc toå chöùc moät cuoäc tröng caàu daân yù taïi Taây-taïng döôùi söï giaùm saùt cuûa Lieân-hieäp quoác, ñeå bieát roõ yù muoán cuûa daân-toäc Taây-taïng.
Vieäc ñaët caâu hoûi veà chuû quyeàn cuûa Trung-hoa ñoái vôùi Taây-taïng laø vaán ñeà nhaïy caûm vaø laøm Trung-hoa giaän döõ nhaát coøn hôn caû vaán-ñeà nhaân-quyeàn. Nhö theá caàn phaûi nhaán maïnh söï chieám ñoùng baát hôïp phaùp cuûa hoï. Naêm 1997, nhaø caàm quyeàn coäng-saûn ñaõ boû tuø nhaø ly khai Liu Xiaobo, ngay khi oâng ta daùm vieát "phaûi thöông thuyeát vôùi ñöùc Ñaït-Lai-Laït-Ma döïa treân caên baûn quyeàn cuûa ngöôøi Taây-taïng veà töï quyeát". Ñieàu ñoù ñoái vôùi caùc ngöôøi Trung-hoa laø phaù vôõ moät ñieàu caám kî cuûa "Ñaát meï". Phaûi goïi laø Lieân bang Trung-hoa môùi ñuùng, vì Trung-hoa goàm naêm möôi saùu "saéc daân thieåu soá" Chæ coù goïng keàm coäng-saûn giöõ chuùng vôùi nhau.
Giaû thuyeát thöù hai: Ñoøi hoûi ñoäc-laäp hoaøn toaøn cho Taây-taïng, döïa theo lòch-söû. Ñöùc Ñaït-Lai-Laït-Ma ñaõ minh ñònh roõ laø khoâng chaáp nhaän giaûi phaùp aáy vì khoâng theå thöïc hieän ñöôïc, nhöng oâng ta cuõng noùi laø seõ toân troïng öôùc muoán cuûa daân chuùng vaø seõ ngaû theo söï löïa choïn cuûa hoï. Ñöùc Ñaït-Lai-Laït-Ma thích giaûi phaùp töï-trò vì theo oâng ñoù laø ñieàu coù theå chaáp nhaän ñöôïc cho caû ngöôøi Trung-hoa vaø ngöôøi Taây-taïng.
Giaûi phaùp thöù ba laø duøng vuõ löïc: thöû duøng quaân söï, caùc vuï baïo ñoäng vaân vaân.. ñeå baét caùc ngöôøi Trung-hoa rôøi khoûi Taây-taïng. Ñöùc Ñaït-Lai-Laït-Ma cho moïi ngöôøi bieát neáu ñoù laø söï löïa choïn cuûa ngöôøi Taây-taïng, thì oâng ta seõ ruùt lui khoûi ñôøi soáng coâng coäng vaø seõ laøm "moät tu-só Phaät-giaùo bình thöôøng". Chaéc chaén raèng coù nhöõng ngöôøi Taây-taïng thích moät phöông caùch chính-trò quyeát lieät hôn vaø hoï ñaõ baøy toû vaøo muøa xuaân naêm 1998 trong moät cuoäc tuyeät thöïc boán möôi taùm tieáng ñöôïc toá chöùc ôû Delhi, beân AÁn-ñoä, vaø ñaõ chaám döùt moät caùch thaûm thöông khi moät ngöôøi Taây-taïng töï thieâu.
J.F. - Ñöùc Ñaït-Lai-Laït-Ma ñaõ phaûn öùng nhö theá naøo?
M. - OÂng ta hieåu söï böïc boäi cuûa daân chuùng Taây-taïng tröôùc söï im laëng cuûa caùc ngöôøi Trung-hoa. Ñoái vôùi oâng ta, tình traïng ñoù laø moät vaán ñeà löôõng nan ñaùng buoàn, moät phaàn veà caên baûn oâng ta choáng laïi vieäc baïo ñoäng, vaø ñieàu khaùc laø oâng ta khoâng theå ñöa ra giaûi phaùp naøo khaùc cho daân toäc cuûa oâng ta, vì caùc ngöôøi Trung-hoa luoân luoân töø choái vieäc thöông thuyeát. Nhöng söï löïa choïn vuõ löïc thì khoâng theå naøo thöïc hieän ñöôïc. Neáu caùc ngöôøi Taây-taïng duøng tôùi vuõ-khí thì hoï khoâng coù moät hy voïng gì choáng laïi boä maùy ñaøn aùp cuûa Trung-hoa. Soá phaän cuûa hoï seõ teä haïi hôn. Vaøo thaùng 5 naêm 1998, loái möôøi hai tuø nhaân ñaõ bò gieát cheát taïi nhaø tuø Drapchi ôû Lhassa sau khi bò tra taán daõ man vì ñaõ daùm hoâ "Töï do cho Taây-taïng!" ôû taïi saân trong nhaø tuø. Ngay caû caùc quoác-gia ñaõ duøng tôùi baïo ñoäng sau nhieàu naêm thaùng cuõng thaáy khoâng coù hy voïng cho tôùi khi hoï quyeát ñònh thöông thuyeát veà moät giaûi-phaùp hoøa-bình.
J.F. - Hay laø khi hoï ñöôïc moät cöôøng quoác giuùp ñôõ nhö nhöõng ngöôøi Afghan ñaõ ñöôïc Hoa-kyø giuùp ñôõ.
M. - Theo ñöùc Ñaït-Lai-Laït-Ma , trong moïi tröôøng-hôïp khoâng ñöôïc töø boû söï baát baïo-ñoäng. Vaø ñieàu oâng ta yeâu caàu caùc cöôøng quoác chæ laø hoï gaây aùp löïc vôùi nhaø caàm quyeàn Trung-hoa ñeå hoï chòu thöông thuyeát vôùi oâng ta vaø chính-phuû Taây-taïng löu vong. Nhöng suoát bao naêm thaùng, caâu traû lôøi duy nhaát cuûa nhaø caàm quyeàn Trung-hoa laø: "Ñoàng yù, haõy thöông thuyeát vieäc ñöùc Ñaït-Lai-Laït-Ma trôû veà Taây-taïng". Ñoù khoâng phaûi laø muïc-tieâu cuûa cuûa cuoäc thöông-thuyeát. Suoát möôøi laêm naêm, Ñaëng tieåu Bình ñaõ tuyeân boá: "Ngoaïi tröø söï ñoäc-laäp hoaøn toaøn cuûa Taây-taïng, moïi vaán ñeà khaùc ñeàu coù theå thöông thuyeát ñöôïc". Nhöng oâng ta khoâng bao giôø thöïc hieän lôøi tuyeân boá ñoù, vì oâng ta töø choái vieäc thaûo luaän veà naêm ñieåm ñöa ra bôûi ñöùc Ñaït-Lai-Laït-Ma khi oâng naøy dieãn thuyeát taïi quoác-hoäi Hoa-kyø naêm 1987...
Vaøo naêm 1988, tröôùc Hoäi-nghò AÂu-chaâu taïi Strasbourg, ñöùc Ñaït-Lai-Laït-Ma
tuyeân boá raèng maëc duø treân phöông-dieän lòch-söû Taây-taïng laø moät nöôùc ñoäc-laäp, bò Trung-hoa chieám cöù keå töø naêm 1959, oâng ta chaáp nhaän töø boû söï ñoäc-laäp vaø ñeà-nghò thöông-thuyeát vôùi Trung-hoa treân caên baûn töï-trò, theo ñoù Taây-taïng ñöôïc töï do trong vaán ñeà noäi boä, vaø ñeå cho Trung-hoa toaøn quyeàn veà quoác-phoøng vaø ngoaïi-giao. Maëc duø coù söï nhöôïng boä to taùt nhö theá, nhaø caàm quyeàn Trung-hoa khoâng chòu thöông thuyeát vôùi oâng ta vaø chính-phuû löu vong Taây-taïng.
J.F. - Than oâi! Caùc cheá-ñoä daân-chuû taây-phöông ñaõ khoâng gaây aùp-löïc vôùi Trung-hoa ñeå hoï chòu thöông thuyeát treân caên-baûn naêm ñieåm aáy!
M. - Ña soá caùc nhaø laõnh-ñaïo taây-phöông coù nhieàu thieän caûm vôùi ñöùc Ñaït-Lai-Laït-Ma vaø muïc-tieâu veà Taây-taïng cuûa oâng ta. Ñieàu ñoù caét nghóa cho coâng söùc maø ñöùc Ñaït-Lai-Laït-Ma ñaõ duøng ñeå ñi moïi nôi ñaëng coå voõ cho Taây-taïng. Nhöng raát tieác, thieän caûm aáy chæ laø nhöõng lôøi leõ xuoâng khi baùn maùy bay Airbus, nhaäp caûng caùc saûn-phaåm ñöôïc laøm trong caùc traïi caûi-taïo vaø nhaø tuø, hay laø môû roäng theâm thò tröôøng taïi Trung-hoa. Toát thoâi ... Ñöùc Ñaït-Lai-Laït-Ma hieåu roõ caùc nöôùc aáy phaûi lo veà töông lai kinh-teá cuûa hoï, vaø khoâng ai laïi ñeå quyeàn lôïi cuûa Taây-taïng tröôùc quyeàn-lôïi cuûa hoï. Nhöng ngöôøi ta coù theå troâng ñôïi moät söï toân-troïng nhöõng giaù-trò daân chuû cuûa nhöõng chính-phuû taây-phöông baèng moät haønh ñoäng cuï theå! Nhaø caàm quyeàn Trung-hoa raát thaâm hieåm, ñaït thaønh quaû treân söï meàm moûng cuûa taây-phöông. Hoï ñöa ra caùc lôøi haêm doïa ñöôïc thoåi phoàng maø hoï khoâng theå naøo thöïc-hieän ñöôïc, nhöng caùc lôøi haêm-doïa aáy ñuû laøm teâ-lieät Taây-phöông, vaø caùc nöôùc naøy maéc lôõm. Duø Trung-hoa giaû boä, hoï caàn söï ñaàu-tö cuûa taây-phöông nhieàu hôn laø caùc nöôùc taây-phöông caàn thò-tröôøng Trung-hoa. Nhö theá thì coù caùch gaây aùp-löïc, neáu caùc nöôùc taây-phöông coù quyeát taâm. Ngaøy tröôùc ngöôøi Trung-hoa goïi Myõ laø "con coïp giaáy", nhöng thaät ra hoï môùi laø coïp giaáy, vì khi ngöôøi ta laøm lô vôùi caùc lôøi haêm doïa thì hoï khoâng daùm haønh ñoäng.
J.F. - Nhaø vua cuûa Na-Uy, moät quoác-gia nhoû beù vôùi boán trieäu daân, ñaõ chöùng toû coù söï can ñaûm hôn caùc quoác-gia huøng cöôøng taây-phöông ñoái vôùi Trung-hoa, anh khoång loà vôùi moät tæ hai traêm trieäu daân.
M. - Trung-hoa haêm doïa seõ caét ñöùt lieân-laïc ngoaïi giao vôùi Na-Uy, neáu theo thoâng leä, nhaø vua trao giaûi thöôûng Nobel cho ñöùc Ñaït-Lai-Laït-Ma. Nhaø vua ñaõ traû lôøi: "Cöù caét ñöùt ñi!"... Vaø nhaø caàm quyeàn Trung-hoa, leõ dó nhieân, ñaõ khoâng laøm vieäc aáy! Vaø naêm 1996, Trung-hoa cuõng haêm doïa UÙc-chaâu laø hoï seõ huûy boû moät hôïp-ñoàng kinh-teá quan-troïng, neáu Thuû-töôùng vaø Boä-tröôûng Ngoaïi-giao UÙc tieáp-kieán ñöùc Ñaït-Lai-Laït-Ma. Caùc boä-tröôûng vaø daân chuùng UÙc-chaâu ñaõ tieáp ñoùn ñöùc Ñaït-Lai-Laït-Ma moät caùch long troïng, vaø caùc lôøi haêm doïa cuûa Trung-hoa ñaõ xeïp xuoáng. Nhöng khi nhöõng chính-phuû taây-phöông nhöôïng boä Trung-hoa thì nöôùc naøy xoa tay vaø söï khinh bæ ñoái vôùi Taây-phöông gia-taêng.
Nhöng taát caû khoâng phaûi laø tuyeät voïng, coøn raát xa laø khaùc. Chöùng cöù laø toång-thoáng Bill Clinton ñaõ coù theå tuyeân boá tröôùc saùu traêm trieäu ngöôøi Trung-hoa laø neân thöông-thuyeát vôùi ñöùc Ñaït-Lai-Laït-Ma, vieäc khoâng theå quan nieäm ñöôïc vaøi naêm veà tröôùc. Nhö theá coù nhöõng chæ daáu laø thaùi ñoä cuûa caùc nhaø caàm quyeàn Trung-hoa coù theå thay ñoåi ñöôïc. Vì vaäy, caùc chính-phuû cuûa theá-giôùi töï-do caàn phaûi toû cho Trung-hoa bieát neáu hoï muoán hoäi-nhaäp vaøo coäng-ñoàng theá-giôùi thì phaûi lo giaûi quyeát vaán ñeà Taây-taïng moät caùch thoûa ñaùng.
J.F. - Söï tuaãn ñaïo cuûa Taây-taïng coù hai khía caïnh. Ñieàu thöù nhaát, Taây-taïng loâi keùo thieän caûm, vì ñoù laø moät trong nhieàu nöôùc bò ñaøn aùp, "gieät chuûng" bôûi moät cöôøng quoác coäng-saûn. Ñieàu thöù hai, Taây-taïng loâi keùo loøng traéc aån vì ñoù laø ñaát thaùnh cuûa Phaät-giaùo, vaø söï khoân ngoan naøy ñang toûa roäng ra theá-giôùi maø chuùng ta ñaõ noùi. Hai yeáu toá aáy gaây neân moät tröôøng-hôïp raát ñaëc-bieät. Moät neùt ñaùng chuù yù khaùc trong lòch-söû Phaät-giaùo laø sau khi ñaõ ñöôïc thònh haønh ôû AÁn-ñoä trong gaàn hai nghìn naêm, Phaät-giaùo ñaõ phaûi soáng löu vong, xa lìa nôi xuaát phaùt, keå töø theá-kyû thöù XII. Ñieàu naøy laø söï baát tieän to lôùn vaø khoù-khaên cho caùc ngöôøi theo ñaïo Phaät, nhöng coù theå ñoàng thôøi laø ñieàu hay veà söï truyeàn baù cuûa toân-giaùo naøy.
M. - Ñöùc Ñaït-Lai-Laït-Ma thöôøng noùi raèng: "Taây-taïng khoâng coù daàu löûa cho xe hôi, nhö laø Koweit, nhöng noù coù daàu löûa cho yù-thöùc, ñieàu aáy ñuû bieän minh cho vieäc ngöôøi ta tôùi giuùp". Khi Trung-hoa coäng-saûn tieán vaøo Taây-taïng naêm 1949, chính-phuû Taây-taïng ñaõ gôûi moät vaên thö khaån caáp tôùi Lieân-hieäp-quoác, xin ñöôïc giuùp ñôõ ñeå choáng laïi quaân xaâm-laêng. Anh-quoác vaø AÁn-ñoä ñaõ khuyeán caùo Ñaïi hoäi ñoàng khoâng laøm gì caû -- theo hoï -- ñeå traùnh moät cuoäc xung ñoät roäng lôùn. Nhöng ñoái vôùi ña soá quoác-gia khaùc, cuoäc taán coäng cuûa Trung-hoa laø moät söï xaâm löôïc. Ñieàu ñoù trôû neân hieån nhieân trong nhöõng cuoäc tranh luaän trong caùc phieân hoïp khoaùng ñaïi cuûa Lieân-hieäp-quoác vaøo nhöõng naêm 1959, 1961 vaø 1965. Ñaïi dieän cuûa Toâ-caùch-lan, Frank Aiken, ñaõ tuyeân boá:
"Trong nhieàu ngaøn naêm, hay ít ra trong hai nghìn naêm, Taây-taïng laø moät nöôùc ñoäc-laäp vaø coù toaøn quyeàn veà haønh ñoäng nhö baát cöù quoác-gia naøo hieän ñang ôû trong Hoäi-tröôøng naøy, vaø nghìn laàn töï-do hôn trong vieäc quaûn-trò caùc vaán ñeà cuûa hoï hôn baát cöù quoác-gia naøo taïi ñaây".
Chæ coù caùc quoác-gia thuoäc khoái coäng-saûn laø veà phe vôùi Trung-hoa. Taïi sao Trung-hoa caûm thaáy caàn phaûi "giaûi-phoùng" Taây-taïng, neáu thaät söï Taây-taïng laø cuûa Trung-hoa? Trong doøng lòch-söû Taây-taïng ñaõ coù luùc chòu aûnh-höôûng cuûa Moâng-coå, Neùpal, Maõn-chaâu, vaø caùc chính-phuû cuûa Anh taïi AÁn-ñoä. Luùc khaùc thì Taây-taïng gaây aûnh-höôûng vôùi caùc laân bang, keå caû Trung-hoa, vì coù moät giai-ñoaïn tænh Xian (Thieân-an?) ñaõ ñoùng thueá cho vua cuûa Taây-taïng. Raát khoù coù theå tìm ñöôïc moät quoác-gia treân theá-giôùi chöa heà bò söï thoáng-trò cuûa ngoaïi bang hay chòu aûnh höôûng trong giai ñoaïn naøy hay giai ñoaïn khaùc trong doøng lòch-söû cuûa quoác-gia aáy. Nhöng nöôùc Phaùp coù khoâng coâng nhaän nöôùc YÙ-ñaïi-lôïi, vôùi lyù-do laø Naû-phaù-luaân ñaõ chieám xöù naøy trong vaøi naêm chaêng?
J.F. - Theo ba, tröôøng-hôïp cuûa Taây-taïng raéc roái vì nhieàu vaán-ñeà, ñaëc-bieät laø vò-trí ñòa dö cuûa noù. Khoâng phaûi chæ laø söï nhu-nhöôïc ñaùng khinh cuûa caùc nöôùc daân-chuû taây-phöông; treân bình dieän quaân-söï toaøn caàu, vieäc can thieäp baèng quaân-söï ôû Taây-taïng cuõng raát khoù khaên.
M. - Ñöùc Ñaït-Lai-Laït-Ma cuõng nhaán maïnh treân ñieåm naøy, vì vò-trí cuûa noù Taây-taïng neân trôû thaønh moät nöôùc traùi ñoän, moät vuøng hoøa-bình giöõa caùc cöôøng quoác AÙ-chaâu. Ngaøy nay quaân-ñoäi cuûa AÁn-ñoä vaø Trung-hoa ñang daøn traän treân nhieàu nghìn caây soá doïc bieân giôùi. Naêm 1962, quaân-ñoäi Trung-hoa ñaõ xaâm chieám moät phaàn ba Ladakh, vaø tieán vaøo Assam, hai tænh cuûa AÁn-ñoä.
J.F. - Ñieàu maø caùc cheá-ñoä daân-chuû khoâng bao giôø hieåu laø caùc cheá-ñoä ñoäc-taøi raát deã bò ñaùnh phaù, ñaëc bieät laø vuõ khí maø hoï duøng ñeå taán coâng chuùng ta (phe daân chuû), ñoù laø tuyeân-truyeàn. Vaø hôn theá nöõa: Taïi sao caùc ngöôøi Trung-hoa laïi giaän döõ nhö ñieân khi thaáy moät ngöôøi naøo ñoù quô laù côø cuûa Taây taïng tröôùc söù-quaùn Trung-hoa? Taïi sao hoï laïi phaûn ñoái khi chæ coù moät nhoùm loái möôøi laêm ngöôøi hoïp vôùi nhau ñeå ñoøi ñoäc-laäp cho Taây-taïng?
M. - Vaø hôn theá nöõa khi coù hôn traêm nghìn ngöôøi tham döï ba ngaøy chôi nhaïc "rock" ñeå uûng hoä cho lyù-töôûng cuûa Taây-taïng, nhö ñaõ saûy ra gaàn ñaây ôû tieåu-bang California. Hay hôn nöõa hoï haêm doïa caám khoâng cho thieát laäp moät khu Disney ôû Trung-hoa, neáu Disney khoâng töø boû vieäc thöïc hieän phim Kundun cuûa Martin Scorcese veà ñôøi soáng cuûa ñöùc Ñaït-Lai-Laït-Ma. Mao-traïch-Ñoâng choáng laïi chuoät Mickey Mouse, ñieàu khoâi haøi!
Vaøo naèm 1997, ngöôøi ñaïi dieän cho Trung-hoa ôû Taây-taïng laø Chen Kuiyuan (ñöôïc ñaûm nhaän chöùc vuï naøy sau khi ñaõ thaønh coâng trong vieäc laøm saïch neùt Moâng-coå ôû vuøng Moâng-coå thuoäc Trung-hoa), ñaõ truyeân-boá ñaïo Phaät khoâng phaûi laû moät phaàn cuûa vaên-hoaù Taây-taïng: "Theo oâng ta, ñoù laø moät toân-giaùo ñeán töø AÁn-ñoä. Vì theá, caùc ngöôøi Taây-taïng phaûi boû qua vieäc theo toân-giaùo naøy". Neáu möôøi hai theá-kyû khoâng ñuû ñeå moät truyeàn-thoáng trôû neân moät phaàn veà vaên-hoùa cuûa moät daân-toäc, thì AÂu-chaâu vaø Myõ-chaâu cuõng phaûi töø boû Thieân-chuùa-giaùo, vì toân-giaùo naøy ñeán töø nöôùc Do-thaùi. Ngöôøi ta töï hoûi laøm sao caùc ngöôøi Trung-hoa coù theå nhaän mình laø coäng-saûn, vì theo con ñöôïc bieát Karl Marx khoâng heà sinh ra ôû Trung-hoa!
J.F. - Ñoù chaúng qua hoï hieåu raát roõ vieäc hoï chieám ñoùng Taây-taïng laø baát hôïp phaùp. Söû gia vaø cuõng laø nhaø chính-trò hoïc Guglielmo Ferrero, ñaõ trình baøy trong quyeån Pouvoir (Quyeàn-löïc) raèng nhöõng cheá-ñoä baát hôïp phaùp raát lo sôï vieäc phôi baøy nhöõng chöùng côù veà söï baát hôïp phaùp cuûa hoï. Hôn nöõa, nhö chuùng ta ñaõ noùi töø tröôùc, Trung-hoa treân phöông dieän kinh-teá, caàn Taây-phöông hôn laø Taây-phöông caàn Trung-hoa. Haäu quaû laø coù theå laøm cho Trung-hoa trôû veà vôùi leõ phaûi, vaø traùnh nhöõng ñieàu quaù ñaùng nhö hoï ñang laøm ôû Taây-taïng.
M. - Trong dòp vieáng thaêm Hoa-kyø gaàn ñaây, chuû-tòch Ñaëng-tieåu-Bình ñaõ tuyeân-boá ôû ñaïi-hoïc Harvard raèng chính-phuû Trung-hoa ñaët ba ñieàu kieän ñeå môû cuoäc thöông thuyeát vôùi ñöùc Ñaït-Lai-Laït-Ma vaø chính-phuû löu vong cuûa oâng ta: Ñöùc Ñaït-Lai-Laït-Ma phaûi töø boû söï ñoäc-laäp cuûa Taây-taïng, thöøa nhaän raèng Taây-taïng veà phöông dieän lòch-söû vaãn laø moät phaàn cuûa Trung-hoa, vaø taát caû nhöõng ai ñang theo ñuoåi vieäc ñoøi ñoäc-laäp cho Taây-taïng phaûi ngöng hoaït-ñoäng.
Ñöùc Ñaït-Lai-Laït-Ma ñaõ traû lôøi cho ba ñieåm aáy nhieàu laàn. OÂng töø boû ñoøi hoûi töø nhieàu naêm qua, moät söï ñoäc-laäp hoaøn-toaøn vaø chæ ñoøi hoûi moät söï töï-trò thaät söï. Tuy theá caùc ngöôøi Trung-hoa vaãn coøn nghi ngôø. Ñeå coù ñöôïc moät cuoäc thöông thaûo trong moät baàu khoâng khí töï tin hoã töông, ñöùc Ñaït-Lai-Laït-Ma yeâu caàu taát caû nhöõng ai coù dòp ñaøm-luaän vôùi caùc nhaø caàm quyeàn Trung-hoa haõy noùi cho hoï bieát söï thaành thaät cuûa oâng. Veà vaán-ñeà thöù hai, ñöùc Ñaït-Lai-Laït-Ma noùi oâng khoâng theå xaùc nhaän raèng Taây-taïng luoân laø moät phaàn cuûa Trung-hoa. Nhöõng söû-gia vaø chuyeân-vieân veà quoác-teá coâng-phaùp seõ phaùn quyeát veà ñieàu ñoù. Ñieàu ñoù khoâng theå laø moät chöôùng ngaïi cho vieäc thöông thaûo, duø cho lôøi keát luaän cuûa caùc chuyeân-gia coù nhö theá naøo ñi nöõa, thì ñoù laø chuyeän quaù khöù. Sau cuøng, taïi sao laïi ñoøi nhöõng ngöôøi tranh-ñaáu cho Taây-taïng phaûi ngöng hoaït-ñoäng, ñöùc Ñaït-Lai-Laït-Ma caàn phaûi cho hoï moät giaûi phaùp khaùc coù theå chaáp nhaän ñöôïc. Duø oâng ta mong muoán coù moät cuoäc thöông-thuyeát vôùi nhaø caàm quyeàn Trung-hoa gaàn hai chuïc naêm nay, nhöng hoï khoâng chòu ñaøm phaùn vôùi oâng ta hay caùc ñaïi-dieän cuûa oâng ta. OÂng ta hieåu raát roõ veà söï baát maõn cuûa daân chuùng Taây-taïng veà söï thaát baïi cuûa chính-saùch baát baïo ñoäng vaø nhieàu söï nhöôïng boä cuûa oâng vôùi nhaø caàm quyeàn Trung-hoa. Traùi laïi, neáu coù ñaøm phaùn thì oâng ta coù theå yeâu caàu caùc baïn beø cuûa Taây-taïng khoâng can döï vaøo. Nhaø caàm quyeàn Trung-hoa ñaùng leõ phaûi ñaùp öùng "con ñöôøng trung dung", chæ coù söï baát baïo ñoäng môùi laø giaûi-phaùp duy nhaát beàn vöõng laâu daøi, maø ñöùc Ñaït-Lai-Laït-Ma ñaõ choïn. Caùc ngöôøi Taây-taïng vaø Trung-hoa laø caùc laùng gieàng töø laâu, chæ coù moät thoaû öôùc ñaûm baûo söï haøi loøng cuûa ñoâi beân thì môùi coù söï thaân thieän laâu daøi. Hôn nöõa, moät soá caùc nhaø trí-thöùc Trung-hoa coù thieän caûm vôùi laäp-tröôøng hoaø-bình vaø meàm moûng cuûa ñöùc Ñaït-Lai-Laït-Ma vaø chæ trích söï cöùng raén baát trò cuûa caùc nhaø caàm quyeàn ñoái vôùi daân-toäc Taây-taïng. Neáu daân-toäc naøy duøng vuõ-löïc, nhöõng nhaø trí-thöùc treân vaø theá-giôùi ñaõ khoâng thaùn phuïc söï töï cheá cuûa hoï, vaø hoï seõ maát heát caûm tình veà lyù-töôûng cuûa hoï.
J.F. - Taïi sao Trung-hoa coù quan-ñieåm cöùng raén khoâng chòu thay ñoåi veà Taây-taïng?
M. - Trung-hoa coù theå khoâng hoaøn toaøn hoäi nhaäp vôùi coäng ñoàng theá-giôùi neáu khoâng giaûi quyeát vaán-ñeà Taây-taïng. Thaät ra, khoâng phaûi laø "moät tænh chaäm tieán maø coäng-saûn giaûi-phoùng", Taây-taïng ñoái vôùi Trung-hoa coù moät vò-trí chính-trò, chieán-löôïc vaø kinh-teá ñaëc-bieät. Sau khi ñaõ traøn ngaäp Taây-taïng vaø "nhöõng daân thieåu soá" khaùc, nhö nhöõng ngöôøi Trung-hoa reâu rao nhö theá, baát chaáp luaät leä quoác-teá veà xaâm phaïm bieân giôùi maø caùc cöôøng quoác luoân luoân ñeà-caäp tôùi trong vuï I-raùc xaâm laêng Koweit, Trung-hoa ñaõ gia taêng hôn gaáp ñoâi dieän-tích trong moät theá-kyû. Nöôùc naøy ñaõ thieát laäp taïi Taây-taïng moät trung-taâm nghieân-cöùu quoác-gia côõ Los Alamos cuûa Hoa-kyø, moät vieän ñaïi-hoïc quaân-söï, nôi hoï cheá-taïo bom nguyeân-töû. Töø Maùi nhaø cuûa Theá-giôùi, Trung-hoa toaû roäng aûnh höôûng ra gaàn moät taù nöôùc AÙ-chaâu khaùc. Trung-hoa khai thaùc caùc taøi nguyeân veà khoaùng saûn, laâm saûn, thuûy ñieän cuûa Taây-taïng ñeå phuïc vuï cho daân-toäc Haùn cuûa hoï. Taát caû vieäc ñoù laø ñieàu raát toát cho moät nöôùc Trung-hoa vôùi naïn nhaân maõn, nhöng ñieàu ñoù khoâng theå che daáu söï chieám ñoùng Nhöõng xöù sôû Tuyeát giaù (Taây-taïng) baát hôïp phaùp cuûa hoï. Ñoù laø ñieàu caùc nhaø caàm quyeàn Trung-hoa coù theå giöõ ñöôïc söï bình thaûn khi bi hoûi veà nhaân quyeàn vaø caûi caùch daân-chuû, nhöng trôû neân ñoû maët khi nghe nhaéc ñeán chöõ Taây-taïng.
J.F. - Tình hình nôi ñoù thì khoâng coù gì saùng suûa!
M. - Khi ngöôøi ta hoûi ñöùc Ñaït-Lai-Laït-Ma raèng oâng ta ñaët nieàm hy-voïng nôi ñaâu veà moät nöôùc Taây-taïng töï do, oâng ta traû lôøi: "Treân caên baûn lyù-töôûng cuûa chuùng toâi thì chính ñaùng, vaø hôïp phaùp". Chaân-lyù coù moät noäi löïc, ñieàu giaû doái chæ coù moät caùi maët moûng manh ñöôïc coá giöõ gìn baèng ñuû moïi caùch, nhöng khoâng choùng thì chaày cuõng ñi tôùi thaát baïi. Toùm laïi, caàn phaûi nhôù töông lai cuûa Taây-taïng khoâng phaûi chæ laø loái saùu trieäu con ngöôøi, nhöng laø söï khoân ngoan chính yeáu cuûa theá-giôùi vaø caàn ñöôïc cöùu nguy.
|
|