Van chuong Viet-nam

Phaät-giaùo: Söï khoân ngoan veà Töø-bi vaø Giaùc-ngoä

Chöông boán
Muïc-ñích cuûa söï hoïc Phaät
Heä-thoáng tu hoïc Phaät-giaùo
Muïc-ñích taän cuøng cuûa söï tu Phaät laø gì? Ñoù laø ñaït tôùi söï Hoaøn-toaøn, Ñaày ñuû thaønh Phaät. Dòch töø tieáng Phaïn seõ laø A-naäu ña-la-tam-mieäu-tam Boà ñeà (Anuttara-samyak-sambodhi). Vì söï cung kính, ta duøng nguyeân chöõ Phaïn. Coù ba thöù baäc ngoä ñaïo: "Hieåu bieát Ñuùng ñaén", "Bình ñaúng vaø Hieåu bieát Ñuùng ñaén", vaø "Hieåu bieát Hoaøn-toaøn, vaø Ñaày ñuû".
Ñöùc Phaät noùi vôùi chuùng ta raèng caùc nhaø khoa-hoïc, trieát-gia vaø hoïc-giaû veà toân-giaùo ñaõ ñaït tôùi ñoä hieåu bieát khaù roõ raøng veà ñôøi soáng vaø vuõ-truï, nhöng söï nhaän thöùc naøy thì khoâng ñaày ñuû vaø ñuùng ñaén. Taïi sao? Duø hoï ñaït ñöôïc moät vaøi söï hieåu bieát nhöng hoï cuõng vaãn khoâng laøm sao xa lìa hoaøn toaøn tö-do khoûi caùc söï baát an, döøng caùc söï buoàn phieàn. Hoï vui thích trong naêm thöù Ñoäc döôïc: tham lam, xaân haän, si meâ, kieâu caêng vaø nghi ngôø. Hoï chìm ñaém trong nhöõng baát oån cuûa moái töông giao vaø bò lung laïc bôûi nhöõng caûm suùc. Noùi caùch khaùc hoï laø nhöõng con ngöôøi.
Neáu moät ngöôøi ñaõ döùt boû ñöôïc tham, saân si, kieâu ngaïo vaø nghi ngôø, thì ñöùc Phaät seõ chöùng minh raèng ngöôøi aáy ñaït ñöôïc "Möùc ñoä Hieåu bieát Roõ raøng". Ngöôøi naøy seõ laø moät vò La-haùn, moät töôùc vò ñaàu tieân cuûa töôøng ñaïi-hoïc Phaät-giaùo. La-haùn khaùc vôùi caùc vò phaät veà caùch duøng taâm trí mình. Hoï coøn duøng chuùng nhö chuùng ta ñang duøng. Söï khaùc bieät laø hoï khoâng coøn buoàn phieàn nhö chuùng ta.
Baäc keá tieáp laø "Hieåu bieát Bình ñaúng vaø Ñuùng ñaén", ñaây laø caùc vò Boà taùt. Hoï gioáng nhö caùc ñöùc phaät ôû yù nguyeän nhöng chöa ñaït tôùi ñöôïc söï hieåu bieát hoaøn toaøn. Taâm tö cuûa caùc vò Boà-taùt thì thanh tònh; khoâng bao giôø thay ñoåi gioáng nhö caùc ñöùc phaät. Caùc vò phaät thì Hoaøn toaøn, Ñaày ñuû töø trong taâm. Phaät quaû laø ngoâi vò cao caû nhaát cuûa söï Hieåu bieát.
Trong vaên-chöông Phaät giaùo, taâm tö toaøn haûo ñaày ñuû cuûa moät vò phaät ñöôïc töôïng tröng baèng moät vaàng traêng troøn. Taâm tö cuûa moät vò Boà-taùt thì ñöôïc töôïng-tröng baèng moät vaàng traêng khuyeát; vaø taâm tö cuûa moät vò La-haùn thì ñöôïc töôïng tröng baèng boùng traêng ôû ñaùy hoà, nghóa laø khoâng thaät.
Ba möïc ñoä giaùc ngoä naøy coù theå so saùnh nhö baèng caáp ñaït ñöôïc ôû tröôøng ñaïi-hoïc ngaøy nay. La-haùn thì töông ñöông vôùi vieäc toát nghieäp sau boán naêm ñaïi hoïc. Boà-taùt cuõng gioáng nhö coù vaên baèng Thaïc-só (Master). Coøn Phaät quaû cuõng gioáng nhö ñaäu Tieán-só (Doctor). Danh hieäu Phaät khoâng phaûi chæ duøng rieâng cho ñöùc Phaät Thích ca, nhöng laø tieáng ñeå chæ ai ñaït tôùi trình ñoä "Hieåu bieát Hoaøn-toaøn vaø Ñaày ñuû". Vì vaäy, Phaät, Boà-taùt, La-haùn chæ laø teân cuûa töôùc vò töôïng tröng cho möùc ñoä Hieåu bieát khi tu hoïc Phaät giaùo. Ñoù khoâng phaûi laø caùc vò thaùnh ñeå thôø phuïng.
Nhö theá, moät vò Phaät laø moät ngöôøi ñaõ ñaït ñöôïc söï Hieåu bieát veà söï thaät cuûa ñôøi soáng cuûa muoân loaøi cuõng nhö cuûa vuõ truï. Söï hieåu bieát naøy thì cuøng toät vaø hoaøn-toaøn. Ñaây cuõng laø muïc-ñích cuûa söï tu Phaät; giuùp cho moïi ngöôøi ñaït tôùt trình ñoä naøy. Vì leõ aáy, Phaät-giaùo laø moân hoïc veà söï khoân ngoan.
Muïc-ñích cuûa caùc lôøi daïy cuûa ñöùc Phaät
Nguyeân-taéc cuûa Phaät-giaùo laø phaù vôõ taát caû söï meâ-tín vaø caùc aûo-töôûng. Noù giaûi-quyeát aûo töôûng ñeå ñaït tôùi haïnh-phuùc vaø giaùc-ngoä, loaïi-tröø khoå ñau ñeå ñaït ñöôïc söï thanh tònh vaø trong saïch cuûa taâm-thöùc. AÛo-töôûng laø nhöõng gì? Khi chuùng ta khoâng hieåu roõ nhöõng söï vieäc gì thaät söï saûy ra quanh ta, chuùng ta coù aûo töôûng, coù nhöõng yù-nghó khoâng ñuùng, daãn daét chuùng ta phaïm phaûi sai laàm. Roài chuùng ta chòu nhöõng haäu quaû xaáu xa cuûa nhöõng sai laàm ñoù. Tuy-nhieân, neáu chuùng ta coù söï hieåu bieát ñuùng ñaén veà ñôøi soáng vaø veà vuõ-truï, chuùng ta khoâng coøn coù nhöõng yù nghó laàm laïc cuõng nhö phaùn xeùt sai laàm nöõa. Nhöõng keát quaû hay haäu quaû thì ñeàu thuaän lôïi. Vì theá, phaù vôõ aûo töôûng ñeå ñaït ñaïo laø nguyeân-nhaân vaø loaïi tröø caùc khoå ñau ñeå ñaït ñöôïc Haïnh-phuùc laø haäu-quaû.
Chæ coù söï phaù saïch caùc söï meâ-tín vaø caùc aûo-töôûng môùi daãn ñeán giaùc ngoä. Ñaây chính laø muïc-ñích cuûa caùc lôøi daïy cuûa ñöùc Phaät. Söï khoân-ngoan naøy seõ giuùp ñôõ moïi ngöôøi phaân-bieät söï thaät vaø giaû doái, ñuùng sai, phaûi quaáy, toát xaáu. Noù giuùp ñôõ chuùng ta coù moät thaùi ñoä naêng ñoäng veà ñôøi soáng vaø vaïn vaät chung quanh. Nhö theá, ta thaáy Phaät giaùo khoâng phaûi yeám theá hay thuï ñoäng, cuõng chaúng heà thoaùt ly khoûi xaõ-hoäi. Nhö ñöôïc chính ñöùc Phaät noùi trong kinh Voâ-löôïng thoï cuûa Phaät-giaùo ñaïi thöøa, Phaät-giaùo coù theå giaûi quyeát taát caû moïi buoàn khoå vaø moïi vaán-ñeà. Noù giuùp ta ñaït ñöôïc nhöõng thaønh quaû toái cao chaân-thaät baèng caùch taïo ra nhöõng con ngöôøi coù ñôøi soáng ñaày ñuû, gia-ñình haïnh-phuùc, xaõ-hoäi an laïc, quoác-gia thaùi hoaø vaø moät theá-giôùi hoaø-bình. Ñaây laø nhöõng muïc-ñích caùc söï daïy doã cuûa ñöùc Phaät cho theá-giôùi cuûa chuùng ta hoâm nay. Muïc-ñích taän cuøng laø loaïi boû moïi söï baän taâm veà luïc ñaïo (Ñòa-nguïc, Ngaï-quyû, Suùc sinh, Atula, Ngöôøi, Trôøi) thì laïi caøng quyù bieát bao. Nhö theá, chuùng ta thaáy ñaây laø moät söï giaùo duïc giuùp chuùng ta ñaït tôùi söï thaät, ñaïo ñöùc, khoân ngoan vaø moät söï haïnh-phuùc voâ-taän.