Thaêm Beänh Chuùa Trònh Saâm

Luùc aáy chaúng kòp gaëp maët chaøo bieät caùc coâng töû, chæ vaùi chaøo chò daâu, ngaäm ñaéng ra ñi, gaáp böôùc maø tieán. Chieàu toái ñeán quaùn troï thoåi côm aên, xong roài rong ñuoác maø ñi. Canh hai ñeâm aáy, ñeán beán Baùt Traøng. Khi naøy gioù giuïc ñuøng ñuøng, soùng daâng cuoàn cuoän. Toâi baûo ngöôøi dòch muïc raèng :"Duøng thuyeàn ngang nhoû qua beán thì khoù maø sang soâng ñöôïc, neáu coù duøng thuyeàn buoàm chaêng nöõa, cuõng chaúng coù theå vaøo phuû ñöôïc; boïn ta haõy taïm truù laïi, saùng sôùm hoâm sau laïi ra ñi cuõng khoâng muoän ñaâu". Chuùng toâi quay laïi quaùn nghæ ngôi. Luùc gaø gaùy quaân só qua soâng, sau ñoù ñeán dinh quan Chính Ñöôøng. AÙo muõ chænh teà roài, toâi vaøo cöûa phuû.

Luùc naøy Thaùnh Thöôïng nguû taïi Ñoâng cung. Quan Chính Ñöôøng truù ôû cung Thaäp Töï phía ngoaøi. Toâi vaøo yeát kieán. Quan Chính Ñöôøng troâng thaáy toâi thì möøng rôõ, cöôøi maø baûo raèng :"Sao trôû veà nhanh ñöôïc theá" - Toâi ñaùp :"Ñi suoát ñeâm". OÂng ñuoåi caùc ngöôøi taû höõu ñi, baûo toâi ñeán tröôùc maët, gheù vaøo tai maø noùi raèng :"Tröôùc tuaàn nhaät naøy, Thaùnh Thöôïng ñeán cung Voïng Haø, xem thuûy quaân bôi ñua, roài caûm gioù. Saùu, baûy naêm nay vaãn ñau saün roài, nguyeân khí suy toån, cho neân chæ bò caûm maø beänh ñaõ traàm troïng ngay. OÂng neân ôû ñaây ñôïi leänh". Noùi xong, oâng ñi vaøo cung. Toâi ngoài ñôïi ñeán gaàn toái môùi thaáy oâng ñi ra, baûo nhoû toâi raèng :"Luùc naøy Thaùnh Thöôïng bò soát aâm, neân khoâng vaøo ñöôïc, oâng haõy nguû taïi ñaây, ñôïi saùng hoâm sau vaøo chaàu". Toâi ñaùp :"Ñi ñeâm bò gioù söông, xin ñöôïc veà choã nguï ñieàu döôõng, saùng hoâm sau xin ñeán thaät sôùm". Toâi ñöôïc pheùp roài thì trôû veà choã nguï.

Saùng sôùm hoâm sau, töø taùm phöông ñi tôùi, ñaõ thaáy ngöôøi ñeán trieäu thoâi thuùc ba laàn roài. Luùc aáy binh lính theo haàu duøng caùng chôû toâi ñi, ra söùc chaïy nhanh, treân ñöôøng ñi baát luaän sang heøn ñeàu bò ñaùnh ñuoåi. Ñeán cöûa phuû, caùng haï xuoáng, toâi böôùc vaøo ñaõ thaáy quan Chính Ñöôøng ñöùng chôø ôû döôùi theàm. OÂng baûo toâi theo sau oâng maø ñi, khi ñeán cöûa Caám, baûo toâi döøng laïi ñôïi leänh, coøn oâng ñi vaøo. Chaúng bao laâu, quan Noäi Sai laø Thaïch Trung Haàu ñeán truyeàn leänh daét toâi vaøo. Ñi qua daõy nhaø ngang möôøi böôùc thì treøo leân moät caùi nhaø cao, phía sau nhaø naøy laø moït caên nhaø roäng raõi, töùc ngöï taåm ôû ñoù. Quan Noäi Sai caàm tay aùo toâi maø daét, môû tröôùng gaám, qua vaøi ba laàn tröôùng maøn nöõa thì thaáy ôû giöõa nhaø, Thaùnh Thöôïng naèm treân caùi voõng maéc nôi ngöï toïa daùt vaøng. Ngöï toïa coù ñeäm gaám. Beân höõu laø giöôøng ngaøi ngöï, treân giuôøng gaám voùc saéc vaøng maáy löôït boû ruû xuoáng, laïi coù maøn che muoãi. Quan Chính Ñöôøng cuøng vôùi quan Tham Ñoàng (vò quan naøy laø ngöôøi Vieät An, ngöï y ñöôïc tin duøng) ngoài haàu ôû beân taû, thò thaàn chæ coù Thaïch Trung Haàu ñöùng taïi ñaáy. Ngöï toïa coù moät böùc tröôùng che ngang, ñaèng sau böùc tröôùng coù tieáng ngöôøi noùi, yù giaû caùc cung nhaân ôû ñoù, vì khaùch ñeán neân laùnh ñi. Tröôùc choã chuùa ngöï coù ñoát moät caây neán caém vaøo moät caùi giaù baèng ñoàng. Luùc aáy toâi ñöùng thaúng ôû tröôùc ngöï toïa, caùch xa ñoä hôn möôøi böôùc. Toâi caát tay ngang traùn muoán laøm leã laïy chaøo. Quan Chính Ñöôøng truyeàn cho toâi ñöôïc mieãn laøm caùi leã aáy. Thaùnh Thöôïng troâng thaáy toâi, quay baûo quan Chính Ñöôøng raèng :"Raát gioáng maët Lieâu sö" - Lieâu sö töùc laø chuù toâi.

Quan Chính Ñöôøng baûo toâi ñeán beân Ngaøi ngöï coi maïch. Toâi khom mình ñi tôùi. Quan Tham Ñoàng baûo toâi ngoàó; quan Chính Ñöôøng laïi baûo toâi ngoài vaøo giöõa, toâi môùi nghieâng mình laùch vaøo. Quan Chính Ñöôøng, quan Tham Ñöôøng taïi taû höõu, toâi ôû giöõa, ba ngöôøi ngoài chaïm vai nhau. Sau löng coù böùc vaùch phaán, böùc vaùch chæ caùch ngöï toïa coù hôn hai thöôùc, mình toâi nhö dính lieàn vaøo baøn ngöï toïa. Thaùnh Thöôïng xuoáng voõng, ngoài treân neäm gaám, quay sang phía taû maø thôû, ñaët tay treân goái gaám cho quan Chính Ñöôøng coi maïch, roài cho toâi coi, sau heát cho quan Tham Ñöôøng coi. Luùc aáy maët tröôùc, ngöï toïa chæ caùch toâi coù vaøi ba thöôùc, toâi chæ cuùi ñaàu, chaúng daùm troâng leân. Quan Chính Ñöôøng baûo toâi raèng :"YÙ kieán theá naøo, cho cöù thöïc noùi ra". Toâi thöa raèng :" Thaàn kính xem caùc maïch taû höõu quan thoán ñeàu chaïy raát mau, maïch taû chaïy mau maø chìm, maïch höõu chaïy mau maø nhoû. Laïi aán tay leân maïch thì thaáy ñeàu voâ löïc".

Thaùnh Thöôïng hoûi :"Hai oâng coù thaáy gì khaùc khoâng ?". Hai oâng ñeàu taâu laø cuøng nhaän thaáy nhö theá, rieâng khoâng thaáy maïch gaêng ôû tay taû. Roài cho toâi ra ngoaøi, baûo toâi bieân ñôn tieán naïp. Toâi ra ngoaøi cöûa cung ñeán ñieám Thò Ky, cuøng ngoài vôùi quan Chính Ñöôøng. OÂng noùi nhoû veà nguoàn beänh, thaáy chöùng beänh theá naøo nhaát nhaát keå cho toâi hay vaø hoûi kín toâi :"Beänh chöùng ra sao ?". Toâi nghó : -Thaân theå gaày goø, da thòt khoâ khan, nöôùc tieåu vaøng ñuïc, ñaïi tieän taùo boùn, buïng ñaày, thôøi thöôøng thôû doác, laïi toaùt khí nhieät, mieäng khaùt, löôõi noåi muïn, ho maát tieáng, moïi thöù ñeàu laø trieäu chöùng tinh khoâ huyeát kieät. Tình theá laïi raát gaáp, sôï raèng caùi khí cuûa daï daày ñaõ suy baïi ñeán cuøng cöïc, maø yù chöøng tröôùc kia trong luùc ñieàu trò chöa töøng boài boå. Coù theå laø chính caên beänh khoâng ñeán noãi theá maø vaõn hoài ñöôïc chaêng ? - Toâi ñaùp :"Khoù hay deã thöïc chaúng daùm quyeát. Xin daâng thuoác moät laàn, neáu saùu ñöôøng maïch trôû laïi hoøa hoaõn môùi khoûi lo ngaïi". Hai oâng thuùc toâi keâ ñôn. Ñôn thuoác nhö sau :

Tieåu thaàn Leâ Höõu Traùc phuïng keâ
Xin phoûng theo baùt vò, coù taêng giaûm ñeå cheá cao
		Thuïc ñòa		5 laïng
		Sôn döôïc		3 laïng (côm rang, sao 2 laàn)
		Sôn chu		2 laïng (duøng röôïu naáu, boû haït)
		Maãu ñôn		1laïng 5 ñoàng caân
		Baïch phuïc linh		1 laïng 5 ñoàng caân (ngaâm söõa)
		Maïch moân		1 laïng 2 ñoàng caân
		Nguõ vò		8 laïng (duøng soáng)
		Queá phuï		5 laïng
		Nhuïc queá		5 laïng (ky löûa)
Cho taát caû vaøo moät noài ñaát, ñun thaønh cao, ñoaïn theâm vaøo :
		Cao loäc nhung		2 laïng
		Cao caâu kyû		1 laïng
Ñun löûa vaø quaáy ñeàu. Ñem cao aáy ra, boû nhuïc queá ñaõ taùn nhoû vaøo, ñaäy naép giöõ kín.
Moãi laàn daâng moät cheùn traø nhoû, sau khi ñaõ ñun to löûa, duøng thaàn thaûo laøm thang
				Nay kính trình

Ñeán toái thaáy quan Noäi Sai laø Thaïch Trung Haàu ñeán tuyeân trieäu quan Chính Ñöôøng, quan Tham Ñoàng cuøng toâi vaøo chaàu. coi maïch nhö laàn tröôùc, laïi xem xeùt beänh moät laàn nöõa. Chaån beänh sau, Thaùnh Thöôïng hoûi :"Maïch ñaõ noåi leân vaø chaïy nhanh, sao laïi duøng queá phuï ?" . Toâi thöa raèng :"Thaàn troäm xeùt maïch voâ löïc, neáu coù nhieät laém cuõng laø nhieät giaû, nay laïi ñöuôïc chaån beänh moät laàn nöõa, quaû thaáy maïch tình thöôïng thöïc haï hö, phöông thuoác tieán naïp thaät laø ñích ñaùng". Thaùnh Thöôïng laïi hoûi :"Ñaõ bò soát, sao buïng laïi ñaày, côm khoâng tieâu ?". Toâi thöa raèng :"Thaàn troäm thaáy trong saùch thuoác coù noùi :- Xeùt maïch thaáy voâ thaàn, chính laø phuø du, caùi noùng phaùt ra ôû da thòt thì ngoaùi noùng maø trong laïnh, thöôïng thöïc haï hö, cho neân buïng ñaày khoâng tieâu". Ngaøi ngöï laïi hoûi :"Trong ñaõ laïnh sao nöôùc tieåu laïi vaøng ñuïc ?". Toâi thöa raèng :"Thaàn thaáy trong saùch noùi beân trong khí khoâng ñuû thì nöôùc phaûi bieán saéc, chaúng phaûi ôû trong thöïc coù noùng". Thaùnh Thöôïng noùi raèng :"Ngöôøi naøy noùi quaû quyeát aét coù ñònh kieán. Vaäy theo ñôn cheá moät teã nhoû duøng thöû". Hai oâng thöa raèng :"Caùi ñôn thuoác tieán naïp aáy thaät ñích ñaùng". Roài moïi ngöôøi ñeàu böôùc ra ñieám Thò Ky cuøng ngoài. Quan Chính Ñöôøng saéc maët toû ra ngaïi nguøng, baûo toâi raèng :"Maïch hoàng saùc maø duøng queá phuï ñeå cho noùng, sôï chaúng phaûi laø hö hoûa maø oâng quaû quyeàt nhö vaäy, thaät laø ñaùng sôï". Quna Tham Ñoàng noùi :"Löû a ñoå theâm daàu, neáu chaúng phaûi laø ñieàu chaân kieán, haù chaúng daùm laøm lieàu". Toâi noùi :" Buùa rìu ngay taïi tröôùc maët, toâi haù laïi khoâng bieát ñieàu hoïa phuùc sao ? Chæ bieát ñem heát caùi kieán thöùc cuûa mình ra cho heát loøng. Vaû laïi tröôùc ñaây ñaõ duøng thuoác maùt maø nhieät chaúng giaûm, buïng laïi ñaày theâm, ñoù laø caùi côù trong thì laïnh, chaúng coøn hoà nghi gì nöõa". Quan Tham Ñoàng khen raèng :"Nhö theá laø coù baèng cöù roài". Quan Chính Ñöôøng cöôøi noùi traèng :"Phaûi gaáp cheá thuoác". Roài oâng sai quan thuû phieân Höõu Vieän man caùi röông thuoác ngöï ñeå moïi ngöôøi cuøng caân löôøng, trao thuoác cho quan thò döôïc ñeå ñem ñun leân. Hai oâng ñeàu quay veà truï sôû. Toâi cuøng caùc quan coi thuoác höõu vieän chuyeän troø. Toâi thaáy moät vieân hoaïn gaùc cöûa, ñöùng ôû choã giaû sôn nhaø quaûng ñöôûng, caùch toâi vaøi ba chuïc böôùc, ñöa tay ra vaãy toâi. Toâi ñöùng ngay daäy maø ñeán vôi y. Vò quan naøy noùi raèng :"Vaâng chæ truyeàn cuûa Thaùnh maãu ñeán vôøi laõo sö coi maïch, khoù deã ra sao, cho ñöôïc cöù söï thöïc maø thöa". Toâi nghó moät luùc khaù laâu môùi noùi raèng :"Toâi laø ngöôøi choán sôn daõ, moät sôùm trieàu kieán maët trôøi, laáy laøm sôï haõi, möôøi phaàn chaúng noùi leân ñöôïc moät. Tuy coù xem maïch, coøn sôï bieän nhaän chaúng ñuùng, nay ñang baän coi thuoác thang, sau ñoù môùi bieát hay dôû, xin quyù haàu xeùt caùi tình thöïc cuûa toâi maø taâu leân cho". Vò quan naøy trôû vaøo trong cung Caám. Toâi quay laïi truï sôû hoûi vieân tröïc nhaät y vieân quan aáy laø ai. Y noùi ñoù laø Thaûn Trung Haàu, quan noäi sai taïi Coâng Phieân Quaûn thò Caùn Quaân. Toâi ñi ñeán cung Thaäp Töï xin pheùp trôû veà nhaø. Quan Chính Ñöôøng baûo :"Saùng sôùm thì quay laïi". Toâi ñöôïc pheùp roài ra ñi. Ñeâm aáy vaøo giöõa canh naêm toâi ñeán cöûa phuû, cöûa chöa môû, ngoài ñôïi cöûa môû roài vaøo. Toâi thaáy quan Chính Ñöôøng maët muõi vui töôi, thì cuõng möøng thaàm, nhö vaäy quaû queá phuï khoâng noùng. Quan Chính Ñöôøng noùi raèng :"Thuoác aáy daâng Ngaøi ngöï laàn thöù nhaát ñöôïc hoøa bình, ho giaûm bôùt, ñeán gaø gaùy theo ñdn cheá moät teã daâng leân, thì tieåu tieän deã daøng maø ít vaøng, aét laø nhieät ñaõ giaûm roài. OÂng baûo toâi ñi theo vaøo cöûa Caám; ñeán ngoaøi cöûa ñöùng ñôïi, coøn oâng vaøo trong tröôùc. Moät nhaùy maét sau ñaõ thaáy coù leänh truyeàn cho toâi vaøo, vaø cho thaêm maïch. Thaùnh Thöôïng noùi raèng :"Uoáng thuoác aáy vaøo cuõng ñöôïc thanh thaùi, hôi coù yù muoán aên, nay neân laøm theá naøo ?". Toâi tieán leân thöa raèng :"Söùc thuoác coøn keùm coûi, chöa ñöôïc thaønh coâng, xin cho cheá cao döôïc. Khi khí thuaàn, löïc toaøn môùi duøng ñeán thuoác boå".

Ngaøi ngöï truyeàn quan Chính Ñöôøng gaáp ruùt cheá cao döôïc. OÂng ñöôïc leänh, cuøng toâi raûo böôùc ñi ra ñeán ñieám Thò Ky. OÂng ñeán truï sôû aên saùng, baûo toâi ôû ñoù ñôïi côm böõa. Chaúng bao laâu nhaø beáp böng maâm côm ñeán. Ñoà aên ngon laønh chaúng caàn phaûi keå. Töø ñoù moãi ngaøy ba böõa toâi aên côm taïi ñoù. Quan Chính Ñöôøng chieàu toái thì ñeán ñieám Thò Ngö baûo toâi caân, choïn vaø cheá thuoác cao. Toâi môùn choïn nhöõng thöù raát toát ñeå laøm thuoác, veà loäc nhung chæ choïn Baéc nhung, laáy maàm non nôi coù huyeát ngöng 10 laïng, naáu thaønh cao 2 laïng ñeå hoøa hôïp v ôùi thuoác cao khaùc, laïi choïn nhaân saâm thöù to beùo (1 caân) 45 chi, giaù tieàn laø moät ngaøn moät traêm quan tieàn, naáu moïi thuù maø cheá thaønh thang thuoác. Quan Chính Ñöôøng giao cho quan thò traø coi giöõ vaø nung naáu, chaúng noùi ñeán vieäc naøy.

Toâi laïi thaáy Thaûn Trung Haàu thuôû noï baûo toâi raèng :"Vaâng chæ truyeàn cuûa Thaùnh maãu ñeán cho quyù sö hay laø nay thaáy Thaùnh Thöôïng ngöï traø raát ñöôïc thanh thaùi, Thaùnh maãu raát vui möøng vaø truyeàn hoûi laõo sö laø Thaùnh maãu thöôøng bò ñau ôû hoâng nôi caïnh söôøn ñaõ hôn moät naêm nay, nay ñieàu trò coù choíng khoûi khoâng ?" - Toâi noùi :"Cöù nhö beänh aáy chöõa khoâng khoù, coøn choùng hay chaäm khoûi, phaûi xin ñôïi thaêm maïch môùi daùm coù ñònh kieán". Thaûn Trung Haàu boû ñi ra roài, laïi thaáy Thaïch Trung Haàu töø trong cung Caám tôùi ñieám Thò Ky noùi laø vaân g chæ ñeán ban thöôûng laõo sö. Quan Chính Ñöôøng baûo toâi quyø xuoáng. Thaïch Trung Haàu ñöùng xöôùng leân raèng :"Cung hæ Thaùnh chæ ban khen laõo sö vaøo chaàu taáu ñoái minh baïch, laïi am töôøng vieäc xem maïch, vaäy ban thöôûng moät chieác thaùi ngöu, laïi coøn döï ban aùo maùt vaø aùo aám ñeå trôû laïi vaøo chaàu". Quan Chính Ñöôøng truyeàn toâi ñöùng daäy vaø baûo Thaïch Trung Haàu raèng :"Xin oâng anh chieáu leä cho !". Thaïch Trung Haàu quay veà cung Caám. Vì chaúng bieát duyeân côù gì, toâi môùi doø hoûi moât quan thuû phieân ôû Noäi Vieân veà vieäc naøy. OÂng ta cho bieát chieáu leä laø moãi khi coù ban thöôûng thì leä phaûi laøm leã baùi. Toâi laïi hoûi :"Thaùi ngöu laø vaät gì vaäy ?". OÂng ta noùi :"Moät chieác thaùi ngöu laø chuaån cho soà tieàn möôøi quan". toâi hoûi töôøng taän, chaúng am thôøi söï thaät raát nöïc cöôøi. Caâu chuyeän ñaàu ñuoâi ñang muoán tieáp tuïc, thì coù ngöôøi Baéc khaùch teân Chuù Baåy thaáy toâi cheá thuoác thì noùi raèng :"Thaùnh Thöôïng giaøu coù khaép boán beå, thuoác duøng saùu. baûy naêm nay moãi laàn öôùc ñònh giaù tieàn khoâng quaù ba, boán traêm giaùn; nay moät teã thuoác lôùn duøng tieàn tôùi möôøi ngaøn quan, coù duøng theá môùi xöùng vôùi baäc vöông giaû". Nguyeân y raát ñöôïc suûng haïnh neân môùi noùi böøa baõi maø khoâng sôï seät gì. Töø ñoù toâi quen bieát chôi bôøi vôùi y. Luùc aáy cuõng coù caùi khaåu hieäu laø möôøi boán (toâi laø con ñöùng haøng thöù baûy maø y laø chuù Baûy, cho neân goïi laø möôøi boán). Y vôùi toâi khi ngoài thì cuøng chieáu, aên thì cuøng maâm. Gia tình thaät laø khaéng khít. Nguyeân do y coù bieát thuoác, hoïc Vöông ñaïo. Tröôùc ñaây, moãi khi thaáy Thaùnh Thöôïng duøng thuoác laïnh cuøng caùc thöù tieâu ñaïo, y nhieàu laàn coá khuyeân duøng phöông thuoác boài boå, nhöng vì klhaùc bieät vôùi caùc ngöï y, neân chaúng ai chòu nghe theo. Y uaát öùc trong loøng maø khoâng noùi ra ñöôïc. Khi naøy thaáy toâi duøng thuoác boå thaät maïnh thì ñaïo ñoàng, yù hôïp, neân giao du cuøng nhau thaät laø beàn chaët, ñieàu ñoù mieãn noùi ñeán.

Phaàn Tröôùc

Phaàn Sau

1. Ñoác ñoàng : chöùc quan phoù traán döôùi chöùc Ñoác traán; ñaây laø ngöôøi anh hoï cuûa Laõn OÂng laøm Ñoác ñoàng tænh Laïng Sôn.

2. Cöûa phuû : cöûa Phuû lieâu - Töø khi hoï Trònh caàm quyeàn, thì beân nhaø vua goïi laø Trieàu ñình, beân phuû chuùa goïi laø Phuû lieâu.

3. Thaïch Trung Haàu : ngöôøi xaõ Yeân Thöôøng, huyeän Ñoâng Ngaïn (nay laø phuû Töø Sôn, Baéc Ninh); hoï Phaïm, laøm quan Noäi sai, ñöôïc phong töôùc Thaïch Trung Haàu. Sau khi Taây Sôn döùt nhaø Leâ, oâng khôûi binh choáng laïi, nhöng bò thua. OÂng laø thaân phuï Phaïm Thaùi, hieäu Chieâu Lyø, taùc giaû baøi Chieán Tuïng Taây Hoà Phuù.

4. Thang : Vò thuoác theâm ngoaøi ñeå daãn nhöõng thöù thuoác chính.

5. Ñònh kieán : caùi yù kieán ñaõ lieäu roõ maø khoâng thay ñoåi.

6. Chaân kieán : caùi ñieàu hieåu bieát thaáu ñaùo khoâng sai laïc.

7. Buùa rìu : hai thöù ñoà duøng baèng saét, coù löôõi ñeå boå vaø ñeå ñeõo goå, bôûi chöõ phuû vieät dòch ra. Ñaây laø noùi chung veà hình phaùp.

8. Baéc khaùch : ngöôøi khaùch phöông Baéc, chæ ngöôøi Trung Hoa sang ôû nöôùc ta.

9. Tam, töù maïch : maïch laø chöõ duøng thay cho chöõ baùch; saùu möôi hoaëc baûy möôi ñoàng tieàn laø moät maïch, cuõng goïi laø moät traêm giaùn - tam, töù maïch : ba, boán traêm giaùn.

10. Vöông ñaïo : ñaïo chính theo ñôøi Tam vöông. Nghóa roäng : ñaïo laøm chaân chính, ngay thaúng.