Ngaøy möôøi hai thaùng möôøi, saùng sôùm toâi ñi boä ñeán Hoaøng ñình, coù binh lính ra ñöùng gaùc. Quan quaân thuoäc Thò noäi taû ñoùng taïi Hoaøng ñình. Toâi ñeán töø bieät vieân quan ôû ñaây, noãi loøng baên khoaên, boái roái hieän ra saéc maët. Luùc toâi ra ñi, vò quan aáy ñöa taëng moät bao danh traø, vôùi moät baøi thô coù lôøi daãn nhö sau : Canh gaùc Caám thaønh nay ñaõ laâu, vaãn chöa coù vaät gì ñeå taëng, baát giaùc loøng thaáy buoàn baõ. Nay coù traø Baïch haøo (moät caân) xin ñem ñeä naïp.
Thô raèng :
 |
Ngaïo taän haøn söông ñoâng nguõ daï Töông tö huoáng höïu öùc hoaøi nhaân Phaân kyø vaïn lyù kham truø tröôùng Traøng ñoaïn taây sôn nhaät moä vaân |
| Söông daõi ñeâm ñoâng laïnh leõo hoaøi Nhôù nhau neân noãi daï khoân nguoâi Ñöôøng chia nghìn daëm neân buoàn baõ Boùng xeá maây ñoaøi quaën ruoät ai |
 |
Baùi bieät long laâu cöûu beä haøn Mang hueà caàm kieám xuaát ñoâ quan Maõ am cöïu loä hoài trình dò Chu khöù trung löu phaûn traïo nan Vaân nhöôïc ña tình lai khöû thöï Sôn nhö höõu yù vò khai nhan Taây bieân vaïn töïu giai thöông thuùy Duy höõu song phong töï ngaõ loan |
| Giaõ töø cöûu beä vôùi long
laâu Ñaøn kieám ra thaønh daï ngaån ngô Ñöôøng cuõ ngöïa quen neân böôùc deã Doøng saâu thuyeàn ñaåy khoù bôi mau Maây kia coù yù nhö xua naéng Nuùi noï ña tình boãng ñöôïm maàu Vaïn traùi non taây phoâ saéc luïc Song phong maûi ngaém nuùi nhaø ñaâu ? |
Luùc naøy nöôùc soâng chaûy maïnh, thuyeàn nheï, thuaän buoàm, sau giôø ngoï thì ñeán
Laõnh Tuaàn. Toâi boû thuyeàn leân boä, ñeán chôi chuøa Nguyeät Ñöôøng. Chuøa aáy ôû
treân nuùi, coù cöûa môû ra ñöôøng lôùn; moät beân ñaèng sau cöûa naøy laø moät caùi ao
hình baùn nguyeät. ÔÛ bôø ao caây coái ruû boùng lieân lu, tuøng baùch che maët ñaát.
Phía tröôùc coù moät böùc töôøng gaám, töôøng coù cöûa thoâng ra moät con ñöôøng
thaúng. Veà phía ñoâng vaø phía taây saân chuøa, coù hai hoøn nuùi ñaát; treân nuùi
ñeàu coù xaây gaùc chuoâng. ÔÛ giöõa xaây moät caùi cung ñieän roäng, nhaø cao, nhaø
chôi maùt saùng suûa; nhaø gaùc tranh vanh, boán phöông taùm maët ñeàu coù töôøng
veõ
tranh huy hoaøng, nhöõng traán song quanh co, thoâng nhau ngang doïc. Hoa laï
ñua nôû, ngaùng quaûi maéc míu nôi theàm ñaù traéng. Nghìn cöûa thoâng nhau, moät
loái noái lieàn. Toâi du ngoaïn giôø laâu, than raèng :"Thaät laø tieáng ñoàn khoâng
sai, ñaát thaàn tieân cuõng khoâng hôn ñöôïc vaäy ! Chæ coøn hieàm söùc ngöôøi
khoâng
laøm sao ñi ñeán choã hoaøn toaøn nhö thieân nhieân ñöôïc, cho neân tao nhaân maëc
khaùch say meâ caùi khí vò cuûa choán laâm tuyeàn töø laâu laø vì theá". Toâi môùi
laøm
moät baøi thô treân vaùch, roài ra ñi :
 |
Baùn nguyeät trì ñöôøng baát nhò moân Truøng truøng laâu caùc uûng tieàn thoân Hoài lang ñieäp xuaát phi hoa loä Khuùc haïm taø phaân chuûng truùc hieân Cöûu phaåm höông ñaêng nghi baïch truù Song laâu chung coå ñoäng hoaøng hoân Tuøng thu maõn ñòa löu u tòch Ñaõn haän ñình voâ hieán quaû vieân |
| Baùn nguyeät ao kia moät loái vaøo Tröôùc thoân laàu gaùc döïng xaây cao Nhaø ngang khaép neûo hoa bay ruïng Cöûa raûo quanh hieân truùc moïc bao Chín baäc ñeøn höông soi cöûa Buït Hai laàu chuoâng troáng ñoäng trôøi chieàu Baùch tuøng ñaây ñoù taêng u tòch Daâng quaû ngoaøi saân thieáu vöôïn trao |
Saùng ngaøy möôøi taùm, toâi ñeán Nguyeãn xaù, saém söûa sinh leã caùo yeát nhaø thôø beân vôï, roài cuøng vôùi nhöõng ngöôøi thaân thuoäc toû noãi caùch bieät baáy laâu. Luùc aáy quan tri phuû Tieân Hö ng cuõng ôû nhaø, thaáy toâi thì möøng rôõ, keå caùc chöùng beänh cuûa mình ra. Toâi vieát cho oâng moät ñôn thuoác vaø cho oâng moät nöûa laïng queá. OÂng aáy caûm taï maõi.
Luùc naøy gia nhaân cuûa toâi vaø lính theo haàu coäng laïi laø hai möôi ngöôøi. Töø kinh ñeán ñaây, noi ñöôøng thaúng maø ñi thì chæ maát moät ngaøy. Chæ vì sôï treân ñöôøng veà gaëp trôû ngaïi, neân ñaõ ñi heát baûy, taùm ngaøy; löông thöïc ñem theo saép caïn, neân khoâng theå ôû laïi laâu ñöôïc.
Ngaøy möôøi chín, toâi töø bieät moïi ngöôøi leân ñöôøng. Nguyeân con ñöôøng naøy ôû giöõa mieàn soâng nuùi, thuôû nhoû toâi ôû nhaø döôõng phuï toâi taïi ñoù, ngaøy ngaøy toâi töøng ñi du ngoaïn. Veà phía nam laø moät giaûi ñoäng nhö Höông Sôn, Giaûi Oan, Tieân Am, Tuyeát Sôn; veà phía taây coù Hö ông Ñaøi, Höông Traûn, Vaân Moäng vaø Tieân San. Caùc chuøa treân nuùi ñeàu coù phong caûnh tuyeät ñeïp. Chuøa naøo cuõng coù veát chaân cuûa toâi. Duøng ñö ôøng thuûy maø ñi thì deã ngaém phong caûnh. Toâi môùi möôïn thuyeàn cuûa quan tri phuû, töø beán soâng Nguyeãn Xaù thuaän doøng maø xuoâi, ñeán ñænh Haø Xaù laø ñeán nhaø beân meï cuûa cha toâi xöa; con chaùu nay suy baïi, khoâng ñeå daáu veát, toâi coù ñeán tìm cuõng khoâng coøn ai troø chuyeän ñöôïc. Toâi sai buoäc thuyeàn ôû ñình laøng, höôùng troâng phaàn moä toå, voïng baùi maáy baùi, roài laïi xuoáng thuyeàn maø ñi.
Töø Trinh Tieát (teân xaõ) ñeán Phuø Vieân (teân xaõ) öôùc boán, naêm daëm, hai beân bôø soâng toaøn laø danh lam thaéng tích, nôi nôi ñeàu nom thaáy roõ. Phaøm nhöõng choán toâi qua chôi thuôû nhoû ñeàu hoaëc aån hoaëc hieän, töôûng töôïng kyõ laïi cuõng töï thaáy roõ roài. Caûnh aáy tình naøy ñaõ vaäy, laïi nhôù ñeán nhöõng ngöôøi thuôû tröôùc, keû coøn ngöôøi maát, luoáng nhöõng thôû than. Boãng nghe chuoâng chuøa Maõn Nguyeät vang leân maáy tieáng; ñaõ buoàn baõ theâm, toâi môùi ngaâm moät baøi thô ñeå toû noãi loøng :
 |
Nhaát bieät giang höông tam thaäp thu Nhö kim phuïc ñoå cöïu thôøi du Haø ñình daï ñoä hoaøng hoa ngaïn Ñaëng xaù ngö thoân baïch loä chaâu Höông tích nam phuø ngöng vaõn thuùy Tuyeát sôn taây xuaát taåm haøn löu Sôn taêng nhöôïc thöùc ngaâm hoaøi khoå Baát höùa chung thanh thöôûng khaùch chu |
| Soâng caùch laøng xa traûi maáy ñoâng Ngaøy nay trôû laïi choán xöa troâng Ñình Haø beán cuõ hoa trong buïi Xaõ Ñaëng thoân chaøi baõi giuõa ñoàng Höông Tích nam nhoâ ngöng saéc bieác Tuyeát Sôn taây hieän ngaát trieàn soâng Sôn taêng ví bieát taâm tình khaùch Ñöøng ñeå thuyeàn vang ñoäng tieáng chuoâng |
Ngaøy muøng hai thaùng möôøi moät, toâi veà ñeán nhaø cuøng vôï con keå leå moïi vieäc. Ngaøy hoâm sau toâi cho binh lính theo haàu tuøy tieän, keû trôû veà nhaø, keû laïi kinh. Toâi saém sinh leã cuùng toå tieân. Höông lyù thaân baèng ñeàu ñeán hoûi thaêm vaø coù leã möøng. Noãi xa caùch nhôù nhung cuõng laø thöôøng tình, chaúng phaøi daøi lôøi.
Vaøi ba ngaøy sau nöõa, quan Chính Ñöôøng bò haïi, toaøn gia bò gieát. Toâi nghe vaäy than raèng :"Giaàu sang khaùc chi maây noåi, ca nhaïc laâu ñaøi moät sôùm thaùnh hoang pheá vaäy". Toâi laïi möøng thaàm :"Ta aån tung tích nôi laâm tuyeàn, chaúng phaûi lo nghó gì ñeán leõ cuøng thoâng, moät sôùm bò trieäu, choáng gaäy veà kinh, moät naêm trôøi troâi qua ñaõ phaûi traêm thænh nghìn caàu môùi ñöôïc ra khoûi. Ví phoûng yù nguyeän luùc ñaàu laø chaúng muoán ñöôïc moät quan chöùc gì maø ngay nay danh chöûa thaønh, thaân ñaõ bò nhuïc, thì daãu coù hoái haän cuõng laø muoän maø thoâi". May coøn giöõ ñöôïc lôøi theà vôùi non xöa. Tuy ôû choán danh lôïi maø chaúng ñeå danh lôïi meâ hoaëc, beõ baøng maø ñeán, ngheânh ngang maø ñi; laïi gaëp non xöa, töïa vaøo ñaù, nguû tröôùc hoa, mô maøng trong moäng; nghe coù lôøi noùi vaêng vaúng boãng söïc tænh, thaàm nghó :"Ta chaúng bò ngöôøi cheâ cöôøi, chaúng qua loøng khoâng tham maø thoâi".
Sau naøy nhaân luùc cung ñaøn cheùn röôïu ñöôïc nhaøn haï, toâi môùi caàm buùt ñem ñaàu ñuoâi caâu chuyeän ghi laïi ñeå veà mai sau, con chaùu xöû theá neân tuøy duyeân, thuû phaän, bieát töï maõn, bieát töï ngöøng, traùnh söï tham lam laøm vinh, noi caùi göông saùng naøy vaäy.
Muïc Luïc
Phaàn Tröôùc
