Hoïa Thô

Haõy noùi khi aáy ôû trong kinh, khaùch nghe danh toâi maø ñeán nhieàu laém. Nguyeân coù lôøi ñoàn raèng ñöôïc ñaïi thaàn tieán cöû, coù thaùnh chæ tuyeân trieäu, toâi laø baäc kyø taøi nôi nuùi non, coøn y döôïc laø ngheà moïn coù ñaùng keå chi. Töø ñoù caùc quan nha ñeä töû vaø nhöõng ngöôøi trong ñaùm nho hoïc ngaøy ngaøy keùo nhau ñeán hoûi thaêm toâi, hoaëc noùi chuyeän thôøi nay, keå chuyeän thôøi xöa, hoaëc baøn luaän caùi hay, caùi dôû trong ngheà thuoác. Choã ngoài khoâng luùc vaéng khaùch, cheùn nöôùc khoâng buoåi vôi traø. Trong nhöõng ngaøy aáy cuøng ngöôøi thuø taïc thaät laø baän roän. Ngaøy kia Hình quan teân Baät Tröïc, ngöôøi ôû An Toaøn. Giaùm sinh teân Haèng ngöôøi ôû Noän Lieãu vaø hai Huaán ñaïo, moät teân Dö, moät teân Vuï, ñeàu laø anh em ôû Ñoâng Luõy; caû boán oâng aáy laø nhöõng daät só, cuøng vôùi Giaùm sinh Sôn Taây hieäu Thanh Hoà, Sôn Nam Thi Xaõ hieäu Thuùy Anh cuøng mang theo röôïu vôùi ñoà nhaém ñeán choã toâi nguï ñaùnh cheùn. Caùc oâng hoûi toâi raèng :"Nghe noùi tieân sinh ñaõ tinh thoâng caùi hoïc veà tính meänh laïi coù caùi thi töù phong löu cuûa Lyù Ñoã, chaéc ñaõ soaïn thaønh nhieàu baøi thô, xin ñöøng giaáu lôøi vaøng ngoïc maø cho keû haäu boái ñöôïc thaêm choán cung töôøng, coù neân chaêng ?". Toâi töø taï maø raèng :"Thô laø ñeå noùi leân caùi chí cuûa mình, caùi chí aét hieän ra ôû lôøi thô; chaúng qua cuõng goùp nhaët nhöõng baøi cuõ kyõ, lôøi thì taïp nhaïp, tieáng thì queâ muøa, haù daùm muùa rìu qua maét thôï ñeå laøm troø cöôøi sao ?". Caùc oâng noùi :"Tieân sinh chaúng neân quaù khieâm toán, chuùng ta ñeàu laø ñoàng ñaïo, yù ñaõ hôïp, haø taát ngaàn ngaïi chi". Toâi môùi ñem baøi thô Caûm Hoaøi luùc ñi ñöôøng vaâng chæ veà kinh ñeä naïp ñeå caùc oâng coi. Vieân Hình coâng noùi :"Ñaïm baïc maø coù yù vò, hoøa nhaõ maø ra kieâu caêng. Chaúng noùi ñeán sang maø noùi ñeán giaøu, ñuùng laø yù taïi ngoân ngoaïi. YÙ vò chöùa ñöïng chaúng cuøng vaäy". Vieân Giaùm sinh noùi :"Moät gioøng khí vò do caûnh khoùi maây taïo ra cho thaáy roõ raøng ngaøi laø baäc aån giaû vaäy". Toái ñeán tieäc tan, moïi ngöôøi giaûi taùn. Ngaøy hoâm sau, caùc oâng aáy ñeàu sai ngöôøi nhaø ñöa thö ñeán. Toâi môû ra coi thì laø nhöõng baøi thô hoïa laïi thô cuûa toâi, toâi giöõ caû laïi ñeå löu chieåu.

Thô hoïa cuûa Vieân Hình Coâng vaø lôøi daãn
Tieân sinh voán doøng traâm anh, rôøi boû ñeán choán laâm tuyeàn ñaõ bao nhieâu naêm thaùng roài. Keû bieát thôøi vuï nhö tieân sinh haún coù ñieàu sieâu vieät khaùc ngöôøi, laùnh aån tu döôõng, chôi coi nöôùc non, ñaùng laø vò laõnh tuï troïng voïng nhö sôn ñaåu, boïn sinh sau thöïc chaúng noi kòp. Nay thaêm nhaø : khaên taåm saéc khoùi maây vaån, lôøi ñöôïm muøi döôïc hoa thôm, thaät laø vui thích thay ! Laïi nghe noùi ngoùn ñaøn caàm cuûa tieân sinh cuõng laø moät caùi thuù cao dieäu (luùc ñoù choã toâi ngoài coù caùi ñaøn caàm baûy daây). Phong nhaõ khieán ngöôøi meán phuïc; baát giaùc toái saäp ñeán, nay xin noái ñieâu, neáu thô ñöôïc thaâu nhaän thì laáy laøm haân haïnh.
Thuø thò traâm anh khöù luyeän chaân Kim sa ngaân tuyeát baát öng baàn Nhaát lung queá truaät döôïc trung vaät Vaïn traïng yeân haø phöông ngoaïi thaân Chöõ thaïch laïc nhieâu tri vò xöù Tieâu ñoàng haän thieåu thaåm aâm nhaân Cung tinh thöû nhaät Hieân Kyø hoäi Haûo teá thò daân phuï thò quaân.	Coi nheï coâng danh luyeän tính chaân Caùt vaøng tuyeát baïc haù ñaâu baàn Moät loàng queá truaät beàn höông döôïc Muoân lôùp yeân haø göûi taám thaân Chöû thaïch ai kia vui bieát vò Tieâu ñoàng khaùch giaän ít cao nhaân Kyø Hoaøng hoäi aáy ngaøy nay gaëp Gaéng cöùu daân laïi giuùp Thaùnh quaân.

Thô hoïa cuûa Noän Lieãu Giaùm Sinh vôùi lôøi daãn
Nhaø lan quyeån vaøng, giöõa haï gioù maùt, ñoù laø caùi laïc thuù cuûa oâng vaäy. Nay oâng tuoåi haïc ñaõ cao maø caùi chí cuõng cao. Böõa noï haân haïnh ñöôïc ngoài haàu chuyeän, oâng cho coi baøi thô Thuaät hoaøi luùc ñi ñöôøng, ñoïc ñi ñoïc laïi, nhaän thaáy yù thô maïnh meõ, coát caùch cao quyù, toû noãi löu luyeán non xöa vôùi ñaù traéng maây hoàng. Nay troäm noái ñieâu maø hoïa laïi.
Caây vöøng cuû nuùi döôõng thieân chaân Ñaát toát dong chôi haù chòu baàn Sôn daõ caàm kyø vui daät khaùch Trí nhaân non nöôùc ñöôïc nhaøn thaân Lieâm ngoan tuïc caûi phoâ taâm tích Cao teã linh ñan cöùu theá nhaân Ñaõ saün saâm linh ñem boå trôï Coøn ñieàu nguõ vò giuùp minh quaân.	Hoà ma sôn döôïc döôõng thieân chaân Sinh ñòa öu du baát ngaõ baàn Tuïc ñoaïn caàm kyø sôn daõ khaùch Thong dong thuûy thaïch trí nhaân thaân Phong ñaúng vieãn chí lieâm ngoan tuïc Thaûo tieãn linh sa hoaït theá nhaân Nguyeân bò saâm linh kham boå teã Öng ñieàu nguõ vò taùn minh quaân.

Thô hoïa cuûa quan Huaán Ñaïo (ngöôøi anh)
Chaúng ñeán Höông sôn hoûi giaû chaân Haõy coi phu töû chæ vui baàn Nuùi röøng hoïc ñaïo thanh nhaøn thuù Ñaát nöôùc nghe danh ñaïo ñöùc thaân Ngöôøi haùm lôïi danh quen theá tuïc Ta ñaâu xu höôùng gioáng thôøi nhaân Giaø gaây söï nghieäp nhôø taøi lôùn Môùi roõ toâi hieàn gaëp Thaùnh quaân.	Maïc töïu Höông sôn ñính nhaïn chaân Chæ khan phu töû laïc nhi baàn Laâm tuyeàn thuùc nhó thanh nhaøn thuù Kinh quoác phieân nhieân ñaïo ñöùc thaân Chæ kieán thao thao voâ töï ngaõ Coá öng luïc luïc baát nhö nhaân Vaõn thaønh khaû kieán kinh luaân hoäi Höõu thò thaàn tö höõu thò quaân.

Thô hoïa cuûa quan Huaán Ñaïo (ngöôøi em)
Cung ñaøn lyù thuù döôõng thieân chaân Hoà deã giaøu sang böùc ñöôïc baàn Hoa ñoäng bay höông vui daät khaùch Traêng song voâ saéc ñöôïc nhaøn thaân Ñoùn ngheânh leã aáy tröng long ñieån Caàm haïc tình naøy töïa coå nhaân Thaønh thò laâm tuyeàn qua laïi khaép Giöõ troøn haønh chæ ñaïo thaàn quaân.	Nhaát khöông lyù thuù laïc thieân chaân Phuù quyù yeân naêng böùc ñaéc baàn Hoa quaät höõu höông cung thaéng khaùch Nguyeät song voâ saéc nguï nhaøn thaân Cung tinh sa giaùc phi thöôøng ñieån Caàm haïc trung thaønh söï thích nhaân Tuyeàn haùc thò thaønh kinh lòch xöù Thôøi tai haønh chæ thaùi thieân quaân.

Thô hoïa cuûa Giaùm sinh Sôn Taây
Haïo nhieân khí aáy bôûi thieân chaân Ngaøy thaùng tieâu dao xaù keå baàn Baùt traän xöa nay am theå cheá Tam taøi trôøi ñaát thaáu taâm thaân Taøi khoâng Khöông-Phoù hay yeân nöôùc Voïng saùnh Kyø Hoaøng töøng cöùu nhaân Ta muoán thay lôøi Saøo Höùa noùi : Ba vua Boán Thaùnh buoåi minh quaân.	Haïo nhieân chính khí ñaéc thieân chaân Tueá nguyeät tieâu dao baát keå baàn Baùt traän coå kim minh theå cheá Tam taøi thieân ñòa hoäi taâm thaân Taøi phi Khöông Phoù naêng y quoác Voïng thieáp Kyø Hoaøng luõ hoaït nhaân Vò ngaõ ñöông vi Saøo Höùa ngöõ Tam hoaøng, Töù thaùnh thaùi bình quaân

Thô cuûa Cöïu Thi Xaõ Thuôû thieáu thôøi toâi töøng keát baïn vôùi haøng chuïc ngöôøi ôû kinh doâ, laäp thaønh moät thi xaõ. Nay toâi trôû laïi ñaây thì ngöôøi ngöoøi ñaõ phaân taùn, chæ coøn laïi vaøi ba keû maø thoâi.
Ñaõ saün loøng chay döôõng tính chaân Khoâng caàn giaøu Khaûi, hoïc Nhan baàn Ba nghi sôn thuûy ta tìm thuù Traêm traän bieân thuøy keû daán thaân Treân loä traàn ai cam löõ khaùch Tröôùc saân phong nguyeät hoïp thaân nhaân Duø ai coù hoûi ta sinh keá Cöoøi troû linh ñan coá Laõo quaân.	Laõnh ñaéc trai taâm döôõng ñaéc chaân Voâ caàu Khaûi phuù hoïc Nhan baàn Thanh sôn laïc ngaõ tam nghi thuù Töû taùi nhieâu tha baùch chieán thaân Loä thöôïng traàn ai haønh löõ khaùch Ñình tieàn phong nguyeät coá tri nhaân Thuyeát dö caûm vaán tam sinh keá Tieáu chæ linh ñan coá Laõo quaân.

Sau khi ñoïc nhöõng baøi thô aáy, toâi noùi :"Vieân Hình coâng coù phong vò nhaø thô. Coøn Giaùm sinh ôû Noän Lieãu, Giaùm sinh ôû Sôn Taây cuøng vôùi hai vieân Huaán ñaïo ñeàu coù khí vò cuûa nhaø nho maø chöa thoaùt tuïc. Ñeán nhö thô cuûa Thuùy Anh thì tö töôûng bay boång taän trôøi cao, vieãn voâng khoâng ñaâu, thaät ñaùng nöïc cöôøi". Toâi bieân cheùp taát caû ñeå coi cho vui.

Muïc Luïc

Phaàn Tröôùc

Phaàn Sau

Thuø taïc : noùi chuû khaùch môøi ñaõi nhau.
Hình quan : quan coi veà vieäc hình.
Giaùm sinh : hoïc sinh nhaø Giaùm. ÔÛ kinh ñoâ coù nhaø Giaùm, töùc Quoác töû giaùm, nôi ñaây quan teá töûu vaø quan tö nghieäp laøm giaûng quan.
Noän Lieãu : teân xaõ thuoäc huyeän Nam Ñaøn,tænh Ngheä An.
Vieân Hình Coâng : töùc Buøi Baät Tröïc, laøm quan ñeán thaùi thöôøng töï khanh; sau naøy luùc quaân Taây Sôn ra Baéc, ñöôïc vua Leâ sai giöõ chöùc than taùn quaân vuï taïi Sôn Nam.
Chöû thaïch : naáu ñaù. Ngöôøi ñaïo só naáu vaøng ñaù laøm thuoác; uoáng thuoác aáy thì thaønh tieân, ñoù laø kim ñan. YÙ noùi thuoác hay.
Tieâu ñoàng : ngöôøi ta duøng goã ñoàng laøm ñaøn caàm, neân ñaøn caàm cuõng goïi tieâu ñoàng.
Trí nhaân : trích caâu Trí giaû nhaïo thuûy, nhaân giaû nhaïo sôn trong saùch Luaän Ngöõ; coù nghóa : keû trí öa thích chôi vôùi nöôùc, keû nhaân öa thích chôi vôùi nuùi.
Lieâm ngoan tuïc : lieâm laø trong saïch, traùi vôùi ngoan laø tham. Laøm cho thoùi tham hoùa lieâm.
Thieân chaân : söï chaân thaønh raát möïc bôûi trôøi phuù cho - caùi baûn tính thieân nhieân.
Caàm haïc : ñieån Trieäu Bieän ngöôøi Taây An ñôøi Toáng, ñoã tieán só, töøng giöõ chöùc Ñieän trung thò ngöï söû, tính ngöôøi cö ông chính. Khi ñi chòu chöùc ôû Thaønh Ñoâ, chæ ñem theo moät caây ñaøn vaø m oät con haïc, vieäc cai trò daân raát giaûn dò.
Haønh chæ : laøm quan vaø thoâi vieäc quan, yù noùi laøm quan phaûi tuøy thôøi tieán thoaùi ñeå baûo toaøn danh phaän cuûa mình. Baøi haùt vònh Haøn Tín ñôøi Haùn cuûa Nguyeãn Coâng Tröù coù caâu : Neáu bieát chöõ khaû haønh khaû chæ, thì Naêm Hoà moät laù cho xong !
Thieân quaân : beà toâi vaø nhaø vua (khoâng coù tieáng quoác aâm dòch ñöôïc hai chöõ thieân quaân coù nghóa laø loøng ngöôøi, neân taïm duøng hai chöõ thaàn quaân, coù sai nghóa, nhöng ñeå hoïa nguyeân vaä n).
Haïo nhieân chính khí : caùi khí tieát ngay thaúng, cöùng raén cuûa nhöõng anh huøng, lieät só.
Baùt traän : taùm moân cuûa nhöõng phöông thuoác trò beänh ñaõ ñöôïc chia ra trong saùch thuoác Caûnh Nhaïc.
Theå cheá : caùch thöùc cheá ra, caùch thöùc xaây döïng leân.
Tam taøi : ba ngoâi laø trôøi, ñaát vaø ngöôøi.
Khöông-Phoù : Khöông Töû Nha vaø Phoù Duyeät. Töû Nha tuoåi giaø ôû aån, ñi caâu. Vua Vaên Vöông nhaø Chu ñi saên, gaëp Töû Nha ôû soâng Vò, cuøng nhau chuyeän troø ñaéc yù, cho leân xe cuøng veà, toân laøm thaày, goïi laø sö thöôïng phuï. Vuõ Vöông dieät Truï maø coù thieân haï laø nhôø möu chöôùc cuûa Töû Nha. Nguyeân toå tieân cuûa oâng ñöôïc phong ôû ñaát Löõ, neân Töû Nha cuõng ñöôïc goïi laø Löõ thöôïng. - Phoù Duyeät : hieàn töôùng ñôøi nhaø AÂn. Vua Cao Toâng moäng thaáy Duyeät, tìm veà caát leân laøm töôùng, nöôùc ñöôïc thònh trò.
Tam Hoaøng : coù nhieàu thuyeát khaùc nhau. Theo saùch Ñeá Vöông Theá Kyù thì Phuïc Hy, Thaàn Noâng, Hoaøng Ñeá laø tam hoaøng.
Töù Thaùnh : boán vò thaùnh trong y hoïc xöa töùc laø Hoaøng Ñeá, Kyø Baù, Taàn Vieät Nhaân vaø Tröông Cô.
Khaûi : Vöông Khaûi, nhaø cöï phuù ñôøi Taán, cuøng vôùi moät nhaø cöï phuù khaùc laø Thaïch Suøng ganh ñua nhau aên chôi xa xæ.
Nhan : Nhan Hoài, teân moät vò trong töù phoái, thöôøng goïi laø Nhan töû. Hoïc troø gioûi cuûa Khoång Töû, nhaø raát ngheøo, chæ ham hoïc ñaïo.
Linh ñan : thuoác luyeän cuûa thaàn tieân. Theo nghóa roäng, chæ lieàu thuoác hay.
Laõo quaân : Lyù Nhó ñôøi nhaø Chu, goïi laø Laõo Töû, toå Ñaïo giaùo.