1.- Traêm naêm moät sôïi chæ hoàng,
Buoäc ngöôøi taøi-saéc vaøo trong khung trôøi.
Söï ñôøi thöû ngaãm maø chôi,
Tình-duyeân hai chöõ vôùi ngöôøi hay sao ?
5.- Töøng nghe traêng gioù duyeân naøo,
Beå saâu laø nghóa, non cao laø tình.
Ngöôøi dung-haïnh, baäc taøi-danh,
Nghìn thu ñeå moät moái tình laøm göông.
Coõi Toâ-chaâu, giaûi Ngoâ-giang,
10.- Khí thieâng ñuùc laïi hoï Löông moät nhaø.
Töôùng-coâng chöõ goïi AÁn-Ba,
Sang yeâu sôùm ñaõ döï toaø Bình-chöông.
Gioù thanh haây-haåy gaùc vaøng,
Thaûnh-thôi cheøo Phoù, nheï-nhaøng gaùnh Y.
15.- Hoï Dieâu raïng veû moân-mi,
Ñieàm laønh sôùm öùng laân-nhi moät chaøng.
Huùy Phöông-Chaâu, töï Dieäc-Thöông,
Phong-nghi khaùc giaù, töø-chöông toùt loaøi.
Gaám hoa taøi-maïo goàm hai,
20.- Ñua chaân nhaûy phöôïng chen vai côõi kình.
Gia-quan môùi daïo nhaø huyønh,
Thuù nhaø haàu-haï huyeân-ñình baáy laâu.
Song-hoà naán-naù thoân daâu,
Theû roàng xuaân ñieåm ngaøy thaâu chìm-chìm.
25.- Loái thôm khi nheï goùt tìm,
Muøi hoa nhö nöôùc, tieáng chim ngôõ chaøo.
Soùng ñaøo maûnh, maûnh hoa ñaøo,
Hoa xuaân loùng-laùnh khaùc naøo maët xuaân.
Heïn phong-löu ñeå nôï-naàn,
30.- Baïn song aâu theïn vuõng taàn ñoâi uyeân.
Roäng chaân thöû daïo khôi mieàn,
Daåy-dun may ñöôïc nhö nguyeàn bieát ñaâu !
Göûi qua khuùm-nuùm döôùi laàu,
Xin ra du-hoïc Traøng-chaâu queâ ngoaøi.
35.- Daïy raèng : "Hoà thæ chí trai,
"Tìm thaày hoûi baïn chi hoaøi boãng döng.
"Vaû töø queâ Vò khôi chöøng,
"Ngaøy sinh-nhaät môï, sang möøng cuõng hay.
"Saün nôi truù nguï ñaâu taøy,
40.- "Tieän tra phaû-heä baáy nay cho töôøng.
"Roài ra luyeän-taäp vaên-chöông,
"Caùch naøo raïng daáu thö-höông maëc loøng !"
Lónh lôøi saép gaùnh giuïc ñoàng,
Thuyeàn lan moät laù xuoâi doøng theânh-theânh.
45.- Taø taø boùng ngaû im doaønh,
Ñaàu doi bay loä cuoái gheành noåi aâu.
Ca cheøo gioù loït tieáng ñaâu,
Nhaùc troâng ñaõ thaáy Traøng-chaâu gheù thuyeàn,
Nhaø xuaân vöøa môû thoï-dieân,
50.- Cheùn pha gieáng cuùc, baøn chen non ñaøo.
Laïy baøy möøng-rôõ xon-xao,
Laïi truyeàn coâng-töû hoï Dieâu röôùc möøng.
Haøn-huyeân cuøng giaûi töng-böøng,
Môùi hay Dieâu-cöõu chuyeån thaêng Ñoâ-ñöôøng.
55.- Boùng nghieâng chuoác cheùn taøng taøng,
Tieäc thoâi Dieâu môùi ñöa sang truù-phoøng.
Anh em keà veá baøy loøng,
Goùp ñem phong-nguyeät vaøo trong phaåm-ñeà.
Khoùi um maáy ñænh höông-ngheâ,
60.- Chôït nghe tin goïi Dieâu veà thö-trai.
Ñoàng say, khaùch laï, canh daøi,
Moät traêng, moät boùng, moät ngöôøi hoùa ba.
Öa chaân theo thuù laân-la,
Ngaäm traêng nöûa noùc, phun hoa boán heø.
65.- Tieâm caøi, giaù chaát so le,
Veõ nieâm daáu coå, thô ñeà loái chaân.
Caàm-giao saün doùng daây huaân,
Nuoâi töôi chaäu-chaäu, caém xuaân caønh-caønh.
Göông treo boùng loän maøu thanh,
70.- Trong hieân ñaõ vaäy, ngoaøi sanh môùi caøng.
Böùc lan quanh-quaát maët töôøng,
Maøu sen hôn-hôûn, boùng döông raàu-raàu.
Ngoøi thôm dôïn nöôùc laøu-laøu,
Raëng caây khuaát-khuaát, löng caàu khom-khom.
75.- Thuûy-ñình ngaû boùng om-om,
Ruùt ñöôøng khuùc-kænh qua choøm taøng-xuaân.
Ñaøo thôm ñieåm ñieåm ngaân-traàn,
Saøo ngö möôøng-töôïng caém gaàn ñaâu ñaây.
Naûy caønh oanh ñoäng tieáng tieáng say,
80.- Maûnh hoa ñaâu ñaõ tin bay qua töôøng.
Ñöôøng hoa laønh-laïnh hôi söông,
Döøng chaân haàu raép nhaän ñöôøng veà trai.
Tieáng ñaâu gioù loït beân tai,
Ñem thanh döôøng vaãn coøn ai say côø.
85.- Ñeø chöøng reùn böôùc thaån-thô,
Ít nhieàu höông cuïm, nhaët thöa boùng caønh.
Maãu ñôn loä môû con ñình,
Xaï ñaâu ñoøi traän loït maønh phoâi-pha.
Vöøa côn maây bôïn traêng loøa,
90.- Maûnh tình göûi neùt thu-ba ñöa vaøo.
Cuoäc tieân ñoâi aû maù ñaøo,
Rieâng laøn xieâm traéng ñem vaøo maét xanh.
Gioù ñoâng gôøn-gôïn soùng tình,
Döôùi traêng loäng-laãy moät caønh maãu-ñôn.
95.- Maën-maø chìm caù rôi nhaøn,
Nguyeät ghen göông kheùp, hoa hôøn thaém thay.
Thieân-nhieân saün ñuùc daày daày,
Caøng töôi-tænh neùt, caøng say-söa tình.
Buïi traàn chaúng bôïn ñænh-ñinh,
100.- Döôùi tuøng trong quít aâu ñaønh laø ñaây.
Gioù ñaâu run-ruûi duyeân naøy,
Caû lieàu maät saéc vaøo ngay tröôùc baøn.
Reøm töông ñoäng, theùt tieáng hoaøn,
Veû lan vöøa chaùn, goùt sen voäi dôøi.
105.- Nhaùc troâng chieàu mæm-mæm cöôøi,
Soùng daàm khoùe haïnh, chöa rôøi neùt troâng.
Moâi ñaøo heù maët phuø-dung,
Xieâm in boùng tuyeát sen loàng ngaán reâu.
Ngöôøi veà khuaát keû troâng theo,
110.- Xa muø laàn khoùa, vaéng teo gioït laàu.
Tôùi phoøng naëng quôû con haàu :
"Ñi ñaâu maø ñeå ngöôøi ñaâu xoâng caøn",
Vaân Höông trình göûi beân maøn :
"Loøe maây naøo ngôõ khaùch man saán vôøi".
115.- Thaùi-cô nghe noùi ñôõ lôøi :
"Tieäc vui ban toái khi chôi ngoaïi-ñöôøng,
"Nghe raèng coâng-töû hoï Löông,
"Sang haàu, daïy nguï taây-söông maùi ngoaøi.
"Môùi roài haún nghæ chaúng sai,
120.- "Hoâm taêm taïm ngoä, bieát ai ñoù maø !"
Hay tình, laúng-laëng nghe qua,
Daïy ñoøi Bích Nguyeät truyeàn ra tröôùc laàu :
"Baêng chöøng aáy chaúng ai ñaâu,
"con côø coøn ñaáy xem mau ñem veà".
125.- Vaâng lôøi baêng loái ñình khuya,
Vieän lan troâng suoát daõy hoøe laâm daâm.
Boùng saân traêng haõy coøn caàm,
Næ-non van laù, aâm-thaàm traùch hoa.
Nhôû-nhô giaùng Nguyeät coøn xa,
130.- Leùt chöøng sinh ñaõ daàn daø ñeán ngay :
"Tieân naøo ban naõy xuoáng ñaây ?
"Quyeán hoàn khoân, vía daïy naøy ñi ñaâu ?
"Naøng Hoàng duø chaúng giuùp nhau,
"Maùi taây chi ñeå boùng laàu xeá traêng "?
135.- Nghe lôøi Bích nguyeät vuøng-vaèng :
"Ví ñaâu ví laï-luøng chaêng cho ñôøi!
"Ñaøo treân maây, haïnh treân trôøi,
"Nghó chi cho naùt daï ngöôøi nhö töôm !
"Caét phieàn phoù haún con göôm,
140.- "Thoâi ñöøng muoän ñaép saàu ñôm khoù loøng,
Sinh raèng : "Ñoäng khoùa nguoàn phong"
"Daùm ñaâu hoûi beá thaêm doøng xoân-xao !
"Nghó raèng khi trôû goùt vaøo,
"Moät cöôøi xem yù bieát bao xa gaàn.
145.- "Rieâng ai tính vaån toan vaàn,
"Ngöôøi tieân khi bôïn kieáp traàn maø hay".
Nguyeät raèng: "Meâ-maån xinh thay !
"Cöôøi chaêng cöôøi noãi thaøy-lay daïi caøn.
"Taùc maây ñaâu bôï göông Haøn,
150.- "Traêng hoa phaûi söï neân baøn maø chôi".
Vuøng-vaèng mieäng noùi, chaân dôøi,
Vöôøn khuya maëc ñoù, moät ngöôøi ñöùng trô !
Ngaân taø, traêng nhaït, sao thöa,
Dôû-dang leõ ôû, thaån-thô leõ veà.
155.- Ñænh traàm thoang-thoaûng gioù khuya,
Chaäp-chôøn côn tænh côn meâ tröôùc ñình.
Boãng döng vöôùng laáy tô-tình!
Naøy ñoà vöôøn Laõng, naøy tranh non Boàng.
"Ngöôøi sao ngoïc ñuùc tuyeát ñoâng,
160.- "Veû sao giaù chuoát, göông trong, hôõi ngöôøi !
"Chôù cheâ daï khaùch tôi bôøi,
"Töôïng saønh aâu cuõng ruïng rôøi chaân tay!
"Xieâm huyeàn chöa deã ai taøy,
"Huyeàn kia ñaõ lòch, baïch naøy laïi thanh.
165.- "Thôï trôøi duø haún voâ tình,
"Laøm chi ñem gioáng khuynh thaønh treâu ai ?"
Tình daøi deã ngaén canh daøi,
Tieáng ñieâu ñieåm troùt, hieân caøi boùng ñoâng.
Thænh an vaøo tröôùc nhaø trong,
170.- Phu-nhaân thaáy khaùc hình-dung voã-veà.
Raèng : "Ñaây quaùn heïp chôù neà,
"Ñeå cöu daï khaùch loøng queâ keûo thì...
"Maët sau saün thuù vieân-trì,
"Lieàn song sang ñoù, duø khi ñôõ buoàn.
175.- "Goïi laø thuûng-thænh ñieàn thoân,
"Hoà sôn cuõng giuùp caàm toân khi roài".
Ñöôïc lôøi sinh voäi uoán lôøi :
"Daïo traêng ban toái, laïc vôøi böôùc sang.
"Baàu trôøi rieâng chieám phong-quang,
180.- "Caûnh nhöôøng quyeán khaùch, khaùch nhöôøng queân xa.
"Ngaïi chaêng ñoäng tieáng ñaøn-baø,
"Thaâm nghieâm chi ñeå xoâng-pha ngöôøi ngoaøi ".
Daïy raèng : "Hoï aáy chaúng ai,
"Ñeán chôi ngaøy vía, roài mai cuõng veà".
185.- Ñöôïc lôøi roùn-reùn tæ-teâ :
"Nhöõng ai hôi-höôùng, nhöõng beà gaàn xa ?"
Mæm cöôøi roài môùi daïy qua :
"Ñeâm xöa chôi ñoù, hoï nhaø ñoâi chi.
"Moät ngöôøi beà goïi laø dì,
190.- "Thaùi cô hoï Maõ traêng kyø troøn khuyeân.
"AÁy ngöôøi duû böùc xieâm huyeàn,
"Vôùi em ñaây, raép keát duyeân Vieät, Hoà.
"Moät ngöôøi beà goïi laø coâ,
"Con quan Döông-töôùng, Tham-ñoâ tænh naøy.
195.- "Giao Tieân ñoàn khaép chaâu ñaây,
"Tuoåi chöøng ñoâi taùm, xuaân nay chöa nhieàu.
"Vieän thô, khung deät, maøn theâu,
"Chöõ ñeà thieáp tuyeát caàm treo phaû ñoàng.
"Chieàu thanh veû lòch caøng noàng,
200.- "thuyeàn-quyeân ñöông maët, anh-huøng naùt gan".
Laëng nghe rieâng nhöõng baøng-hoaøng,
Tröôùc bình ñöùng söõng, beân baøn ngoài queân.
Roõ tình laïi môû lôøi khuyeân :
"Quyeån vaøng coøn ñoù laø duyeân maù ñaøo.
205.- "Caùnh hoàng haõy gaéng bay cao,
"Töï-nhieân chæ daét, tô trao loï laø!".
Taï tình vöøa xuoáng theàm hoa,
Dieâu-sinh vöøa gaëp ruû ra thö-phoøng.
Löu-lieân khi laïi huyønh-song,
210.- Göông nga ñaõ gaùc non ñoâng nöûa vöøng.
Beáp tình rieâng ñeå baäp-böøng,
Vöôøn thôm thoaùt laïi ñeø chöøng laàn ra.
Chieác ñình gioù loït söông pha,
Xaï phai traän röôùc, sen loøa daáu in.
215.- Taác gang gaùc khoùa laàu then,
Boàng-sôn raèng caùch muoân nghìn chaúng sai !
Chaäp-chôøn boùng nguyeät treâu ai !
Hoa ñaâu ruïng, laù ñaâu rôi tröôùc reøm ?
Keâu söông tieáng nhaïn lay theàm,
220.- Maûnh thö ñöa ñeán cung thieàm ñöôïc khoâng ?
"Phuïng-caàu" duø löïa neân cung,
Ngoùn caàm bieát gaûy ñöôïc loøng hay chaêng ?
Xe duyeân haún phaûi xích-thaèng,
Thì xin xem soå döôùi traêng keûo coøn.
225.- Laïi song, saàu beå, saàu non,
Naøo hay laø khaùch Ñaøo-nguyeân ñaõ veà.
Mình gieo vaøo choán phoøng the,
Luõ hoaøn taáp-naäp môû thìa ñaåy song.
Tröôùng bình keû cuoán ngöôøi phong,
230.- Keû bao göông giaù, ngöôøi xoâng höông maøn.
Ngöôøi ñaøi nöôùc, keû loø than,
Keû loàng ñeäm thuùy, ngöôøi daøn chieáu hoa,
Yeân xong ai naáy trình qua :
"Traûi xem caûnh-trí Dieâu-gia nhöôøng naøo ?
|
|
Chuù thích:
Traêm naêm: bôûi chöõ baùch tueá (traêm tuoåi); moät ñôøi ngöôøi
chæ hoàng: bôûi chöõ xích thaèng. Ñieån Vi-Coá ñeâm ñi chôi gaëp oâng giaø ngoài xem saùch döôùi traêng, tay caàm daây tô ñoû. Hoûi oâng, ñaùp raèng: Saùch ñeå cheùp tuoåi, daây tô ñeå buoäc duyeân phaän. Nhöõng ai ñaõ coù teân ghi vaøo saùch naøy thôøi duø ngöôøi thuø hay ôû nöôùc khaùc cuõng phaûi laáy nhau.
dung-haïnh: ngöôøi coù dung nhan ñeïp vaø coù tính haïnh toát. Taøi danh: ngöôøi coù taøi vaø coù danh.
Khí thieâng: laø linh thieâng tinh-tuù cuûa non soâng ung ñuùc sinh ra ngöôøi quí.
Bình-chöông: töùc laø Teå-töôùng.
gaùc vaøng: gaùc sôn maøu vaøng, nôi coâng-thöï cuûa quan teå-töôùng.
Phoù, Y: Phoù Duyeät, moät vò teå-töôùng gioûi ñôøi AÂn. Y: Y-Doaõn, moät vò hieàn-töôùng ñôøi Thöông.
moân-mi: baûng treo treân cuûa ñeå chæ söï sang quí cuûa caùc nhaø theá gia.
laân-nhi: laân con, chæ söï quí baùu.
nhaûy phöôïng, côõi kình: nhaûy cao nhö phuïng bay. Côõi Kình: côõi caù kình. YÙ noùi coù taøi hoïc cao.
Gia-quan: leã ñoäi maõo. Con trai 20 tuoåi goïi laø gia-quan.
nhaø huyønh: nhaø hoïc.
huyeân-ñình: nôïi meï ôû.
thoân daâu: laøng troàng daâu. Caây daâu duøng ñeå nuoâi taèm, neân thöôøng hay troàng trong laøng cuûa cha meï ôû - neân phaûi kính troïng.
Theû roàng: xöa duøng caùi chaäu ñoàng chaïm hình roàng, duøi loã cho nöôùc doû. Trong chaäu coù khaéc töøng khoaûnh. Moãi khi nöôùc doû löng ñ61n khoaûnh naøo thì boû moät caùi theû ñeå ñeám khaùc vaø giôø trong ngaøy ñeâm.
ñoâi uyeân: chim uyeân öông, thöôøng soáng coù ñoâi.
doaønh: vuõng nöôùc bao la.
loä, aâu: con coø traéng. AÂu: moät loaøi chim beå, chim soâng.
gieáng cuùc: Cuùc tænh. Saùch Phong-tuïc-thoâng cheùp ôû huyeän Ly, ñaát Nam-döông coù suoái Cam-coác coù nöôùc trong vaø ngon, treân nuùi laïi coù laém cuùc. Nöôùc suoái Cam-coác thaám chaûy quanh vuøng aáy. Ngöôøi ñöôïc uoáng nöôùc aáy ñöôïc soáng laâu neân coù danh laù cuùc tænh.
non ñaøo: saùch Lieât-tieân tryueän cheùp ôû huyeân Nga-My, tænh töù-Xuyeân coù nuùi My-sôn coù laém caây ñaøo, aên quûa ñöôïc soáng laâu vaø thaønh tieân.
Haøn-huyeân: laïnh aám, cuõng nhö haøn oân.
Tieâm, giaù: laø caùi theû vieát teân boä saùch ñeå tieän vieäc khi tìm. Giaù: tuû ñeå saùch.
chaân: moät loái chöõ vieát. theo loái chöõ thöïc traùi vôùi loái chöõ vieát thaûo laø loái chöõ vieát nhanh.
Caàm-giao: caây ñaøn khaûm ngoïc giao.
ngö: ngöôøi chaøi caù.
Maãu ñôn: moät thöù hoa chæ nöôùc Taøu môùi coù. Coù boán saéc: traéng, vaøng, tím, ñoû.
Xaï: moät thöù höông raát thôm duøng ñeå öôùp aùo vaø laøm thuoác.
thu-ba: soùng muøa thu. Muøa thu thöôøng coù nhieàu nöôùc ôû caùc ao, hoà, soâng, laïch, neân laøm taêng theâm veû ñeïp cho phong caûnh. Con maét myõ nhaân thöôøng öôùt vaø vaø saéc-saûo neân ví vôùi nöôùc muøa thu.
maét xanh: do chöõ thanh nhaûn. OÂng Nguyeãn-Tòch ñôøi Taán moãi khi ñoái vôùi ngöôøi vöøa yù thí oâng ngoù ngay, con maét thaáy troøng ñen, töùc laø maét xanh.
chìm caù rôi nhaøn: do chöõ "traàm ngö laïc nhaïn". Ñeïp ñeán noãi caù thaáy phaûi chui vaøo choã saâu, chim thaáy phaûi bay cao.
maät saéc: do chöõ saéc ñaûm, yù noùi ngöôøi baïo-daïn, to gan.
Naøng Hoàng: Hoàng laø nöõ tyø cuûa Toâi Oanh Oanh, ngöôøi ñöa tin töùc vaø laøm mai moái giöõa Tröông-quaân-Thuïy vaø Thoâi Oanh Oanh trong truyeän Maùi Taây (Taây söông kyù).
Ñaøo treân maây, haïnh treân trôøi: yù noùi hai thöù aáy sang quí vaø cao xa quaù.
Ñoäng khoùa nguoàn phong: khoaù cuûa ñoäng, ñoùng neûo nguoàn, khoâng ñeå cho ai ñöôïc vaøo.
Haøn: Quaûng Haøn cung: cung ñieän treân maët traêng.
Ngaân: laø baïc, tieáng noùi taét cuûa chöõ Ngaân haø, Ngaân haùn, Ngaân hoøang. Ban ñeâm ta thaáy moät laøn sao nhoû xa troâng nhö moät veät baïc traéng giöõa löng trôøi.
Laõng:töùc laø Laõng-uyeån : vöôøn cuûa tieân chôi.Boàng, töùc Boàng-lai, teân moät hoøn ñaøo cuûa tieân ôû ngoaøi beå.
Thôï trôøi:bôûi chöõ Hoùa-coâng. Baøi phuù cuûa Gæa Nghò coù caâu: Thieân ñòa vi loâ, taïo hoùa vi coâng : nghóa: trôøi ñaát laøm caùi loø, ñaáng taïo-hoùa laøm thôï, do ñoù maø ngöôøi ta duøng chöõ thôï trôøi.
ñieâu:xöa ñi ñaùnh giaëc thöôøng duøng caùi chieâng ñoàng ñeå thuùc giuïc quaân-só. Chieâng aáy ñöïng ñöôïc moät ñaáu gaïo, neân cuõng duøng ñeå naáu côm neân goïi laø Ñieâu-ñaåu.
tuyeát:laø teân oâng trieäu maïnh Phuû hieäu laø Tuøng Tuyeát ñaïo-nhaân, ngöôøi Toáng, coù taøi vieát chöõ raát ñeïp, coù thieáp chöõ cuûa oâng aáy truyeàn ôû ñôøi.
ñoàng:töùc laø caây Ngoâ-ñoàng nggöôøi ta duøng laøm maët ñaøn, tieáng keâu trong vaø daøi. Phaû ñoàng : laø baûn ñaøn cheùp thaønh phaû, tuùc laø saùch daïy ñaøn.
maù ñaøo:ngöôøi con gaùi ñeïp nhö hoa ñaøo,
Caùnh hoàng:do chöõ Hoàng-ñoaøn hay Hoàng-phi :chim Hoàng bay thöôøng cao hôn caùc loaøi chim, ví ngöôøi coù taøi cao hoïc roäng.
chæ daét, tô trao:laáy tích oâng Tröông gia Chaân ñôøi Ñöôøng coù 5 ngöôøi con gaùi, muoán gaû moät ngöôøi cho Quaùch nguyeân Chaân. OÂng baûo 5 ngöôøi con ôû trong maøn theâu caàm moãi ngöôøi moät sôïi chæ saéc khaùc nhau, roài baûo Quaùch nguyeân Chaân ñuùng ngoaøi maøn choïn moät sôïi.Chaân choïn sôïi chæ maøu hoàng, quaû ñöôïc coâ gaùi ñeïp maø Chaân daõ ñeå yù.
huyønh-song:cöûa soå con ñom ñoùm. Bôûi ñieån Traùc Daän, nhaø ngheøo, baét ñom ñoùm boïc trong giaáy theá ñeøn maø hoïc ñeâm.
Göông nga:boùng traêng. Nghóa boùng caùi göông cuûa Haèng Nga,
cung thieàm:thieàm laø con coùc; cung laø cung ñieän. Nghóa boùng laø maët traêng. Maët traêng coù nhöõng chöõ cung thieàm, cung queá, cung haèng, göông nga, boùng thoû.
Phuïng-caàu:töùc Phuïng-caàu-hoaøng: moät kuùc ñaøn raát hay. Tö-maõ Töông Nhö ñaøn khuùc aáy, naøng Traùc vaên Quaân phaûi boû nhaø maø theo.
ñaøi:laø caùi ñeá cao ñeå loùt caùi cheùn nöôùc.
ñeäm thuùy:ñeäm theâu baèng loâng chim phæ-thuyù, coù saéc luïc non töôi pha laãn muøi xanh ñaäm.