6 - Tuaán Khanh boùi teân Töû Trung baét ñöôïc
Chaúng hay duyeân-phaän bôûi trôøi,
Möôïn cô taïo-hoaù thay lôøi nhaân-gian.
Coøn ñang nghó-ngôïi lo toan,
Boãng nghe chim töôùc keâu ran ngoaøi laàu.
Caøng nhö kheâu giuïc côn saàu,
Ngaån-ngô maët ngoïc, aâu-saàu neùt hoa.
Naøng beøn ngöôùc maét troâng ra,
Treân caønh, töôùc ñoã xa-xa vöøa taàm.
Laáy teân mieäng nhoå tay caàm,
Ñeà thô baùt töï laâm-raâm khaán nguyeàn.
Ñeà raèng: "Phaùt taát öùng huyeàn."
Baén con chim töôùc phaûi teân roõ-raøng.
Chim bay rôi xuoáng hoïc-traøng.
Töû Trung thoaét ñaõ voäi-vaøng ra xem.
Thaáy teân caém ôû ñaàu chim,
Nhoå ra chaøng môùi nhaän xem chöõ ñeà.
Voâ tình ai bieát vieäc chi,
Troâng sau boãng coù tuyø-nhi laïi thì...
Caàm teân giao laïi Soaïn Chi,
Raèng: "Tay dieäu thuû, taøi kyø xuyeân döông.
7- Nguïy Soaïn Chi ñính-hoân vôùi Phi Nga
Töû Trung töø-taï baûn tröôøng,
Theo heà hoài tænh löôõng ñöôøng xuaân huyeân.
Soaïn Chi thaáy chöõ ñeà teân,
Raèng: "Tay naøy haún quaû-nhieân ñaïi taøi !
"Song hieàm moät noãi söï ngöôøi,
"Phi Nga chöa roõ gaùi, trai nhöôøng naøo ?"
Moät mình nghó-ngôïi thaáp cao,
Tuaán Khanh thoaét ñaõ trôû vaøo caûi-trang.
Laïi y nam-töû ñöôøng ñöôøng,
Xaêm-xaêm böôùc tôùi hoïc ñöôøng maø lo.
Thaáy Soaïn Chi maët ngaån-ngô,
Caàm teân maø ngaém caâu thô chöõ ñeà.
Tuaán Khanh môùi hoûi: "Raèng thì,
"Teân naøy baét ñöôïc chöõ gì maø coi ?"
Soaïn Chi raèng: "Luùc vöøa roài,
"Thaáy teân baén töôùc coù ñoâi thô ñeà.
"Ñaõ hay raèng cuûa dò-kyø,
"Phi Nga töï kyù thöïc thì nöõ-nhaân.
"Song coøn nghó ngôïi phaân-vaân,
"Ñaøn-baø chöa deã maáy thaân laønh ngheà !"
Tuaán Khanh raèng: "Daùm giaáu gì,
"Phi Nga teân aáy thöïc thì chò toâi.
"Phaûi khi daïo caûnh hieân mai,
"Baén con chim töôùc bay rôi beân naøy.
"Söï tình trình ñeå anh hay,
"Thöïc tay thieáu-nöõ, cuõng tay anh-huøng !"
Soaïn Chi raèng: "Môùi laï luøng !
"Nöõ-nhaân taøi keå ñaàu doøng thuû-khoa.
"Hoûi thaêm chò aû Phi Nga,
"Xuaân xanh ñoä maáy ? Maët hoa nhöôøng naøo ?
"Ñaõ tìm nôi saùnh anh-haøo ?
"Hay coøn cung caám, laàu cao ñôïi thì ?"
Tuaán Khanh raèng hoûi laøm gì ?
"Toâi thì möôøi taùm, chò thì ñoâi möôi !
"Hình-dung theå-daùng con ngöôøi,
"Chò toâi thì cuõng nhö toâi khaùc naøo !
"Ngoïc laønh coøn ñôïi giaù cao,
"Hoân-nhaân chöa ñònh nôi naøo keát nghi.
"Pheùp nhaø chaúng daùm phi-vi,
"Nhìn laøm chi, hoûi laøm chi, hôõi chaøng ?"
Soaïn Chi nghe noùi toû töôøng,
Khaùc naøo Löu, Nguyeãn gaëp naøng tieân-nhaân.
Raèng: "Em muoán keát Chaâu, Traàn,
"Caäy anh gaùnh-vaùc, ñôõ-ñaàn cho neân.
"May maø höông löûa beùn duyeân,
"Cuõng vì maáy chöõ truùc tieân thô ñeà."
Tuaán Khanh raèng chaúng neä gì,
"Vaâng lôøi, em seõ thöû veà hoûi xem,
"Lieäu lôøi maø noùi cho eâm,
"May ra chò laïi nghe em chôø thì.
"Duø maø neân chöõ vu-qui,
"Thôøi anh phaûi laáy vaät gì ñöa sang."
Soaïn Chi môû traùp laáy vaøng,
Ñöa ngay moät chieác ngoïc-trang baùu kyø.
Laïi ñeà tieåu luaät moät thi,
Raèng: "Ñöa vi-vaät laøm ghi taám loøng.
"Phieàn anh ñöa ñeán töôùng-coâng,
"Xin cho chò AÛ laàu trong xem töôøng.
Goïi laø ghi taám loøng vöông,
"Heã xem thaáy cuûa thôøi thöông ñeán ngöôøi,"
Tuaán Khanh xem cuûa chòu lôøi,
Taï töø thoâi môùi taùi hoài baûn gia.
8- Tuaán Khanh yeân chí Soaïn Chi baét ñöôïc teân.
Maët hoa luoáng theïn ñöôøng hoa,
Than raèng: "Söï bôûi traêng giaø treâu ngöôi,
"Loøng ta raép laáy moät ngöôøi,
"Boùi teân thôøi laïi laïc-loaøi khaùc teân."
Naøng buoàn, than-thôû söï duyeân,
Raèng: "Loøng chaúng raép maø neân laï-luøng.
"Tieác thay chaøng Ñoã Töû Trung,
"Ñoàng nieân vaû laïi oai-dung ñöùc-taøi.
"Loøng ta muoán keát duyeân haøi,
"Song teân thì laïi ôû nôi tay ngöôøi !"
9- Soaïn Chi kyù-chuù vieäc ñính-hoân
Soaïn Chi chaéc haún möôøi möôi,
Söï mình chaúng loä cho ai bieát tình.
Ñeâm ngaøy tô-töôûng moät mình.
Tuaán Khanh laïi ñeán taäp-taønh laøm vaên.
Soaïn Chi seõ hoûi söï nhaân,
Tuaán Khanh raèng: "Söï möôøi phaân ñaõ ñaønh.
"Thô tieân em ñaõ ñeä trình,
"Chò raèng: "Hoäi thí danh thaønh seõ hay.
"Ngoïc-trang chò ñaõ caàm tay,
"Vaâng lôøi em môùi sang ñaây töùc thì.
Xin anh chôù neä ñieàu chi,
"Vu-qui cuøng vôùi vinh-qui cuõng maàu !"
Soaïn Chi raèng: "Chaúng bao laâu,
"Nguyeän xin nhö yù sôû caàu cho cam.
"Xin ñöøng ra daï baéc nam,
"Maø cheâ löôn ngaén, laïi tham traïch daøi !"
Tuaán Khanh nghe noùi mæm cöôøi,
Trình raèng: "Ñaõ coù ñoâi nôi cao-daøy.
"Coù tieân thì haäu môùi hay,
"Ñaõ troàng caây ñöùc, aét daøy neàn nhaân,
"Maáy lôøi gaén-boù aân-caàn,
"Ñaønh raèng thieân ñòa, quæ thaàn chöùng ta !"
10-Tuaán Khanh caùo beänh khoâng ñi thi hoäi
Coøn ñöông troø-chuyeän laân-la,
Boãng nghe chieáu-chæ Khai khoa caàu hieàn.
Soaïn Chi thoaét thaáy tin truyeàn,
Ruû hai anh baïn cuøng leân kinh-kyø.
Tuaán Khanh coá yù trôû veà,
Trình quan Tham-töôùng xin thi kòp ngöôøi.
Daïy raèng: "Phaän gaùi nöõ-haøi,
"Thi Höông ñaõ ñoã tuù-taøi thì thoâi.
"Thoâi ñöøng thi-cöû theo ngöôøi,
"Nöõa ngöôøi ta bieát nöõ-haøi thì sao ?
"AÂu laø caùo beänh môùi cao,
"Anh em ai bieát söï naøo maø nghi !"
Thoaét thoâi Ñoã Töû, Soaïn Chi,
Hai anh ñeàu ñeán ruû ñi vaøo tröôøng.
Tuaán Khanh vaâng cöù nghieâm-ñöôøng,
Giaû raèng bò beänh phi thöôøng, caùo thi.
|
|
Chuù thích:
taïo-hoaù: Thôï trôøi, cuõng nhö hoaù-coâng hay taïo-vaät.
nhaân-gian: Ngöôøi theá-gian, ngöôøi ñôøi
töôùc: chim seû, moät thöù chim nhoû, hay aên saâu boï, thöôøng hay ôû quanh gaàn choã coù ngöôøi. Coù baûn cheùp "Chim thöôùc".
baùt töï: Taùm chöõ, Tuaán Khanh ñeà vaøo caùi teân 8 chöõ raèng : "Thæ baát voïng phaùt, phaùt taát öùng huyeàn" nghóa laø teân chaúng baén baäy, baén ra taát phaûi truùng theo vôùi daây cung.
hoïc-traøng: Nhaø hoïc, tröôøng hoïc.
tuyø-nhi: treû theo haàu.
dieäu thuû, taøi kyø xuyeân döông: Dieäu thuû : tay kheùo, tay gioûi. Taøi kyø : Taøi laï, taøi ñaëc-bieät , Xuyeân döông : Thuûng suoát laù döông. Tích naøy laáy ôû Chieán-quoác-saùch : Döôõng Do Cô nöôùc Sôû laø moät tay thieän-xaï (baén gioûi), thöông ñöùng ôû ngoaøi traêm boä baén truùng laù caây döông-lieãu, traêm phaùt khoâng sai moät phaùt naøo. Caâu naøy coù maáy baûn cheùp laø " Taøi kyø vaên-chöông".
baûn tröôøng: Tröôøng hoïc cuûa mình.
heà: töùc heà-ñoàng : treû trai theo haàu.
xuaân huyeân: Xuaân hay thung, moät thöù caây laáy 800 tuoåi laøm muøa xuaân, 800 tuoåi laøm muøa thu, thöù coå thuï soáng raát laâu, ngöôøi ta möôïn ñeå töôïng-tröng ñieåm thoï. Tuïc mong cho cha ñöôïc tröôøng thoï, neân goïi cha laø xuaân-ñöôøng hay thung-ñöôøng. Huyeân töùc Huyeân-ñöôøng, xem chuù thích ôû treân.
nam-töû ñöôøng ñöôøng: Con trai ngoàn-ngoän, yù noùi ngöôøi tuaán-tuù ñaùng baäc taøi trai.
dò-kyø: Laï-luøng.
nöõ-nhaân: Ngöôøi con gaùi.
thuû-khoa: Ñoã ñaàu khoa thi.
anh-haøo: Anh : Anh-huøng , haøo : haøo-kieät, anh-huøng,haøo-kieät, troû veà baäc con trai taøi gioûi hôn ngöôøi,
Ngoïc laønh coøn ñôïi giaù cao: Caâu naøy bôûi chöõ myõ-ngoïc ñaõi giaù trong saùch Luaän-ngöõ. Thaày Töû Coáng hoûi ñöùc Khoång-töû : Nay coù vieân ngoïc quí, boû vaøo hoøm maø caát ñi hay laø caàu gía ñaét maø baùn ? Ñöùc Khoång noùi : Baùn laém chöù ! Baùn laém chöù. Nhöng ta coøn ñôïi gía ! Ñaây noùi veà con gaùi coøn keùn choàng !
keát nghi: vöøa coù nghóa laø keát hôïp theo leã nghi, vöøa coù nghóa laø keát-hôïp hoaø-thuaän theo nhö caâu " Nhi kyø gia thaát".
Löu, Nguyeãn: Löu : Löu Thaàn, Nguyeãn : Nguyeãn Trieäu hai ngöôøi cuøng ñi haùi thuoác nuùi Thieân-thai trong ngaøy moàng 5 thaùng 5, gaëp hai naøng tieân, keát duyeân vôùi nhau trong nöûa naêm, sau nhôù nhaø ñoøi veà, thì ñaõ ñeán ñôøi chaùu thöù 7.
Chaâu, Traàn: Teân moät thoân ôû Töø-chaâu beân Taøu, trong thoân chæ coù hai hoï laø Chaâu vaø Traàn, ñôøi ñôøi thoâng hoân-nhaân vôùi nhau. Baïch Cö Dò thi nhaân ñôøi nhaø Ñöôøng ñaõ coù thô raèng : "Töø-chaâu Coå-phong huyeän, höõu thoân vieát Chaâu, Traàn, nhaát thoân duy löôõng tính, theá theá vi hoân nhaân". Neân tuïc quen duøng tieáng Chaâu Traàn ñeå troû veà söï thoâng-gia.
höông löûa: bôûi chöõ höông hoaû.
truùc tieân: teân baèng truùc, töùc caùi teân cuûa Tuaán Khanh baén chim seû rôi sang nhaøhoïc maø coù ñeà thô.
vu-qui: do caâu "Chi töû vu qui, nghi kyø gia nhaân" Ngöôøi aáy veà nhaø choàng seõ thuaän hoøa vôùi moïi ngöôøi nhaø. Chöõ vu-qui ñaây chæ veà con gaùi ñi laáy choàng.
ngoïc-trang: Ñoà trang-söùc baèng ngoïc.
tieåu luaät: Thô 4 caâu, töù tuyeät. Baøi thô aáy cuûa Soaïn Chi ñeà nhö vaày:
"Troäm nghe danh-giaù ñoäng loøng thô,
"Cung queá höông ñöa traûi maáy thö,
"Toaø ngoïc ra tay buoâng ñaïn seû,
"Soâng Ngaân nhôø dòp baéc caàu OÂ."
vi-vaät: Vaät moïn. Coù baûn cheùp :" vöu-vaät ".
töôùng-coâng: Tieáng goïi toân, ñaây troû veà quan Tham-töôùng, thaân-phuï Tuaán Khanh.
thaáy cuûa thôøi thöông ñeán ngöôøi: Caâu naøy do chöõ "ñoå vaät tö nhaân".
taùi hoài baûn gia: Trôû laïi nhaø mình.
Boùi teân thôøi laïi laïc-loaøi khaùc teân: Boùi teân laø baén teân ñeå boùi xem truùng ai. Khaùc teân laø ngöôøi baét ñöôïc teân baén laïi khaùc, khoâng phaûi teân ngöôøi mình ñaõ ñeå yù.
Tieác thay chaøng Ñoã Töû Trung: Tuaán Khanh khoâng bieát laø Töû Trung nhaët ñöôïc teân tröôùc roài môùi ñöa Soaïn Chi, cöù töôûng Soaïn Chi nhaët ñöôïc ñaàu tieân.
duyeân haøi: nghóa laø nhaân-duyeân hoøa-thuaän. Tuïc thöôøng noùi "phu-phuï duyeân haøi" vôï choàng thuaän duyeân.
Soaïn Chi chaéc haún möôøi möôi: Soaïn Chi yeân chí Phi Nga laø chò gaùi Tuaán Khanh chöù khoâng bieát Tuaán Khanh vaø Phi Nga chæ laø moät.
Thô tieân: Tôø giaáy coù ñeà thô.
Hoäi thí danh thaønh: Thi hoäi thaønh danh, ñoã thi hoäi.
vinh-qui: Ñem söï veû vang maø veà, töùc ngöôøi thi ñoã vinh-qui baùi toå tuïc ta thöôøng noùi.
nhö yù sôû caàu: do caâu "Sôû caàu nhö yù" : Caàu sao ñöôïc vaäy.
cao-daøy: Troû vaøo trôøi ñaát : thieân cao ñòa haäu : trôøi cao ñaát daøy.
Coù tieân thì haäu môùi hay: Tieân : tröôùc, haäu : sau, yù noùi tröôùc coù hay thì sau môùi hay.
caây ñöùc: do chöõ "ñöùc thuï" , neàn nhaân do chöõ " nhaân-cô ", yù noùi ñaõ bieát troàng caây ñöùc laø gioáng caây quí thì taát phaûi ñaép caùi neàn nhaân cho daøy daën. Coù baûn cheùp " ñaõ troàng caây ñöùc aét ngaøy neân nhaân ".
thieân ñòa, quæ thaàn: thieân ñòa : trôøi ñaát . Quæ thaàn : quæ (ma) vaø thaàn, ñeàu laø nhöõng baäc thieâng lieâng. YÙ noùi nhöõng lôøi ta gaén boù vôùi nhau, ñaõ coù trôøi ñaát vaø nhöõng baäc thieâng-lieâng chöùng-giaùm cho ta.
chieáu-chæ Khai khoa caàu hieàn: Nhaø vua haï chieáu-chæ, môû khoa thi ñeå caàu laáy hieàn-taøi ra giuùp vieäc.
nöõ-haøi: Gaùi treû.
Thi Höông: Thi laáy Tuù-taøi vaø Cöû-nhaân, coù ñoã Höông môùi ñöôïc thi Hoäi.
nghieâm-ñöôøng: Cuõng nhö nghieâm-quaân
phi thöôøng: Khaùc thöôøng, chaúng phaûi thöôøng, yù noùi beänh naëng, cuõng coù nghóa laø baát thình lình maéc beänh.