Ngaøy 12 thaùng aáy, thaáy hai ngöôøi dòch muïc cuûa quan thöï traán baûn xöù sai tôùi. Vöøa môùi vaøo tröôùc saân hoï ñaõ noùi raèng : "Baûn quan kính möøng." Toâi chöa bieát laø vieäc gì, môû giaáy ra coi thì thaáy hai ñaïo vaên thö.
Böùc thö thöù nhaát laø baûn sao tôø chæ, truyeàn raèng noäi san bình phieân Traïch Trung Haàu vaâng chæ truyeàn cho quan thöï traán Ngheä An laø Coân Lónh Haàu haõy tìm hoûi tính danh ngöôøi con cuûa tieàn thöôïng thö hoï Leâ ôû huyeän Ñöôøng Haøo, xaõ Lieâu Xaù; ngöôøi con ñoù laø Leâ Höõu Traùc, tuïc goïi laø Chieâu Baûy, hieän nguï queâ meï ôû huyeän Höông Sôn, xaõ Tình Dieãm. Chæ coøn truyeàn cho traán binh töùc khaéc ñoùn veà kinh ñôïi meänh.
Chæ truyeàn naêm Caûnh Höng thöù 42, thaùng 11 ngaøy 29.
Böùc thöù hai do chính quan thöï traán vieát, toû lôøi möøng, ñaïi löôïc noùi raèng keû só ôû choán hoang vu moät sôùm danh thaáu Cöûu truøng, haún caùi tieán trình vaïn lyù seõ nheï böôùc khoân keå, coøn theâm raèng Vöông meänh khoâng ñôïi thaéng ngöïa, noät trong ngaøy phaûi leân ñöôøng ñi traán Vónh Höng, nôi ñaây traán binh ñeàu ñaõ saün saøng chôø ñoùn ñeå ra ñi. Ngöôøi mang thö coøn noùi rieâng raèng : "Vieäc naøy do quan Chính Ñöôøng ñeà cöû ñeå coi bònh Ñoâng cung Vöông Theá töû bò ñau naëng töø laâu; vieäc chaúng nhoû, ngaøy ñeâm phaûi gaáp ñöôøng m aø ñi". Toâi nhaän thaáy cô söï naøy raát lôïi haïi, laáy laøm kinh haõi, ngöôøi nhö ngoác nhö si giôø laâu. Ngöôøi nhaø nghe thaáy vaäy, keû hieåu toâi vì toâi maø lo phieàn, keû khoâng bieát toâi thì möøng cho toâi. Söï oàn aøo nhaát thôøi baát taát noùi laøm gì.
Nguyeân boán, naêm naêm veà tröôùc, quan Chính Ñöôøng vaâng meänh ra traán ñaát Hoan Chaâu, töøng môøi toâi ñeán baét maïch, chöõa beänh, ñaõi toâi nhö thöôïng khaùch, ngoài lieàn chieáu, aên uoáng laáy leã ñaõi raát haäu. Sau oâng deïp giaëc bieån coù coâng, veà trieàu töôùc vò ñeán tam coâng ñöôïc tin duøng khoâng ai baèng. Vieäc naøy toâi nghe bieát töø nhieàu naêm, loøng lo aâu nhö ñeo naëng moät vieäc gì, thaàm coù söï öu phieàn saâu xa, thöôøng than vôùi moân nhaân raèng :"AÉt coù moät phen ta phaûi nhoïc nhaèn vaøo kinh, laên loän trong caùi phoàn hoa ñaát ñoâ hoäi, phuï tình hoa coû choán non xöa". Söï theå ngaøy nay laø giaän mình chaúng vaøo ôû saâu theâm trong nuùi. Tuy nhieân vò naøy coù taøi nhö Cô coâng, thöôøng kính nhöôøng haäu ñaõi keû só trong thieân haï, huoáng hoà ñoái vôùi mình sao ?". Coù keû vì toâi giaûi muoän maø raèng :"OÂng daøy coâng thaâu thaùi, hieåu roõ caùi hoïc veà tính maïng con ngöôøi, chaúng laøm löông töôùng thì cuõng laøm löông y chaúng sai ñaâu; giöõ gìn veû quyù, che giaáu ñöùc toát, coá nhieân laø thaùi ñoä cao thöôïng. Nay cöûu truøng tri ngoä, boán beå nghe danh, haù chaúng phaûi laø vieäc xöùng ñaùng cuûa keû tröôïng phu sao ?". Luùc ñoù loøng toâi böùt röùt thaâu ñeâm chaúng nguû, toâi thaàm nghó :"Thuôû thieáu thôøi maøi göôm ñoïc saùch, möôøi laêm naêm troâi giaït choán giang hoà, chaúng neân moät vieäc gì. Khi ñaõ gaït boû coâng danh roài, laøm nhaø ôû Höông Sôn, nuoâi meï, ñoïc saùch, chuyeân chuù vaøo caùc saùch Hieân Kyø, gìn giöõ söùc khoeû mình, cöùu giuùp keû khaùc, töï laáy laøm ñaéc saùch. Boãng moät sôùm laïi vöông vaøo caùi hö danh".
Ñeán ñoù toâi laïi töï an uûi :"Loøng ta haêng haùi töï löïc cöïc nhoïc trong vieäc hoïc thuoác ñaõ 30 naêm roài, nay môùi soaïn thaønh Boä Taâm Lónh, maø chaúng daùm giöõ laøm cuûa rieâng mình, töï ñem truyeàn thuï, muoán noù thaønh cuûa chung thieân haï, chæ hieàm söùc moïn, vieäc laïi troïng ñaïi, khoù maø töï mình laøm troïn ñöôïc. Quyû thaàn thaønh caûm seõ giuùp mình chuyeán ñi naøy coù choã gaëp gôõ neân hay, cuõng chöa theå bieát ñöôïc". Nghó ñi nghó laïi, baát giaùc möøng rôõ, maët maøy hôùn hôû. Toâi lieàn tieáp ñaõi söù giaû, phuùc thö quan baûn traán. OÂng naøy voán chôi thaân vôùi toâi, muoán thay toâi laøm tôø khaûi, toâi phaûi keâu laø toâi tuoåi giaømình yeáu, kính xin chaâm chöôùc maø mieãn cho. Chaúng ñöôïc maáy ngaøy quan baûn traán laïi sai thuoäc nha ñöa khaån ñeán moät böùc vaên thö noùi laø baûn traán ñaõ chu bieän moät caùi ñoø doïc duøng ñeå di chuyeån ñeán traïm, neáu trì hoaõn sôï coù lieân luïy. Nhöõng con chaùu trong nhaø cuõng heát söùc khuyeân nhuû toâi. Toâi lieäu theá chaúng ôû laïi ñöôïc, töùc thì baùo tin cho ñaïo ñoà hay maø taäp hôïp laïi. Vaøo ngaøy 14 thaønh taâm laøm moät leã lôùn cuùng tieân thaùnh tieân hieàn, ca xöôùng naùo nhieät moät phen. Ñeán ngaøy 16 thaáy toâi phaûi ñi xa, boïn aáy laïi toå chöùc moät buoåi haùt xöôùng nöõa. Ngaøy 17 ñoà thö nöûa gaùnh, göôm ñaøn moät bao toâi böôùc leân thuyeàn theo ñöôøng thuûy, nhaém huôùng Vónh Dinh maø tieán phaùt. Baáy giôø taân khaùch ñaày nhaø, keû xin thuoác, ngöôøi tieãn chaân, duøng daèng treøo keùo. Maët trôøi ñaõ ngaû veà taây môùi ñoäng maùi cheøo. Toâi ngoài trong thuyeàn, tình rieâng ñoái caûnh, noãi khaùch baâng khuaâng, khoân caàm loøng, mieäng ñoïc maáy vaàn thô raèng :
 |
Löu thuûy haø thaùi caáp Haønh nhaân yù duïc trì Quaàn sôn phaân ngaïn taåu Nhaát traïo phích yeân phi Sa nhaïn thaân nhö toáng Du ngö caáp duïc truy Vaân gian höông lónh thuï Thaùi baùn dó taø huy. |
| Nöôùc chaûy sao maø leï Ngöôøi ñi nhöõng muoán thö Non chia ñoâi ngaïn chuyeån Maùi reõ ñaùm söông môø Vòt baõi theo ñöa tieãn Caù soâng doõi löõng lôø Maây che Huông lónh khuaát Quaù nöûa ñaõ chieàu taø |
 |
Nhaát giang yeân thuûy tónh Khaùch töù maõn quan haø Phong troïng chinh phaøm caáp Söông thaâm khöù nhaïn taø Haøn san lai daï khaùnh Vieãn phoá xuaát ngö ca Kim tòch do nhö thöû Minh trieâu thaû naïi haø ? |
| Nöôùc maây soâng phaúng laëng Noãi khaùch choán quan haø Gioù maïnh buoàm ñöa gaáp Söông daøy nhaïn löôïn qua Nuùi saâu vang töï khaùnh Caûnh toái nay nhö theá Mai ñaây bieát chaêng laø ? |
Troâng veà nam nuùi non ñen toái
Buoàn cho ai laën loäi ñöôøng xa ..
Höôùng veà Caåm Sôn maø ñi, sang ñoø Caám Giang thì ñeán Thieát Caûng. Toaøn laø hôi khoùi treân non, söông muø ngoaøi bieån, hang ñoäng thì môø aûo. Ñaây chính laø 106 ngoïn nuùi, coù taêng giaø ñi laïi maø chaúng bieát töø xöù naøo vaäy. Trong naêm böôùc khoâng nom roõ ñöôïc ngöôøi hoaëc vaät, chæ nghe vöôïn hoùt chim keâu trong maây; moät maøu hôi khoùi, moät thuù sôn laâm khieán ngöôøi xuùc caûnh sinh tình. Toâi thaàm nghó : Traûi 30 naêm nay, moät tröôøng danh lôïi phoù doøng nöôùc xuoâi, chæ vui chôi caûnh suoái röøng, laáy caùi nhaøn laøm ñaéc saùch; ai coù hay loøng ñaõ khoâng thieát tha vôùi danh lôïi maø caùi thaân laïi vöôùng maéc vaøo danh lôïi. Chaúng qua mình ñaõ khoâng ñaït ñöôïc caùi chaân ñoän neân môùi ñeán noãi naøy.Nhaân caûm hoaøi maø töï thuaät trong moät baøi thô :
 |
Ñoän theá toøng y döôõng nhaát chaân Baát tri vi phuù khôûi tri baàn Laâm tuyeàn duïc lieãu tam sinh ñaïo Luaân phaát nan töø vaïn lyù thaân Baùn ñaûn yeân haø lao dòch maõ Maõn san vieân haïc toáng chinh nhaân Hö danh töï suûy voâ tha bí Hoaøng khuûng sô cuoàng ñoái thaùnh quaân. |
| Hoïc thuoác xa ngöôøi ñeå döôõng chaân Phuù khoâng hay bieát bieát chi baàn Ba sinh röøng nuùi mong troøn ñaïo Vaïn lyù khaâm thöøa daùm tieác thaân Nöûa coõi khoùi maây choàn böôùc ngöïa Ñaày non haïc vöôïn tieãn haønh nhaân Hö danh ñaõ boû khoâng mô öôùc Sô khaùng coøn lo ñoái thaùnh quaân ! |
 |
Y sôn cöông taùc töï Baïng thaïch giaù sôn chung Teá vuõ mieâu xuaân thaûo Minh haø laïc vaân tuøng Nhaân ngaâm taøn chi'eâu lyù Ñieåu ngöõ loaïn laâm trung Phuïng chieáu xu haønh dòch Caàn lao tieáu Laõn OÂng |
|
Chuøa töïa söôøn non döïng Chuoâng keá vaùch ñaù treo Muøa xuaân töôi coû sôùm Raùng ñoû phuû thoâng chieàu Chim hoùt trong röøng raäm Ngöôøi ca buoåi boùng xieâu Ra ñi vaâng chieáu chæ OÂng Laõn cuõng caàn lao ! |
Cô ñoà nhaø Toáng nghìn thu haän
Vuõ truï trôøi Nam töù quyù xuaân
Ñaïi Toáng cô ñoà thieân coå haän
Nam thieân vuõ truï töù thôøi xuaân.
Ngaâm xong, moïi ngöôøi cöù phaûi ñi quanh co maõi, roài ñeán khe Laõnh Thuûy (nôi ñaây laø phaân giôùi Thanh Hoùa vaø Ngheä An) thì thaáy moät nhoùm ngöôøi ñöùngbeân ñöôøng, höôùng veà toâi maø vaùi chaøo. Ñoù laø maáy ngöôøi ôû aáp gaàn ñoù, töø kinh ñoâ trôû veà. Toâi cuõng döøng caùng ñaùp leã. Moät laùt sau hoï môùi ra ñi. Khi naøy tình queâ noãi khaùch daøo daït, toâi öùng khaåu ñoïc moät baøi thô ñeå taû taâm traïng :
 |
Hoan AÙi phaân cöông ñòa Quaàn sôn hoã toáng ngheânh Tieàu ca vaõn loä xuaát Ñieåu ngöõ coác phong sinh Phuïc thaïch ñöông ñoà laäp Dao thieân ñoaïn bích hoaønh Haønh nhaân thuyeát höông töù Duy ngaõ thöôïng thaàn kinh. |
| Hoan AÙi chia ñoâi vöïc Ngheânh toáng nuùi beân ñöôøng Tieàu haùt trong maây nguùt Chim ca ñaùy coác vang Trôøi xanh maøu loeù raïng Loái ngheõn ñaù naèm ngang Ai keå tình nhaø ñoù ? Veà kinh traûi daëm tröôøng. |
Nhôù xöa Taàn Hoaøng, Vuõ Ñeá hao toån taâm tö veà chuyeän "Tieân thaïch vaân nang", roát cuoäc nöûa boùng Boàng Lai cuõng chaúng ñöôïc troâng thaáy. Ñieàu ñoù chaúng laø laàm laïc laém ru ? Ngöôøi xöa roõ raøng ñaõ lo laéng cho raèng keû laøm quan laën loäi trong beå hoaïn, phaûi gaùnh chòu caùi nguy cô noåi chìm. Maét troâng ra xa chæ thaáy khoùi soùng mòt muø, mieäng öùng ñoïc moät baøi thô nhö sau :
 |
Haûi ngaïn kinh haønh khaùch Thöông mang vaïn lyù thu Ba ñaøo chaán ngao cöïc Vaân vuï khôûi thieân thu Duïc nhaët thieân truøng laõng Tuøy phong nhaát dieäp chu Coå nhaân ta hoaïn haûi Thaâm yù taïi traàm phuø. |
| Troâng bieån loøng ai sôï Khí thu toûa khaép mieàn Ba ñaøo xua caù vöïc Vaân vuï maáy taàng thieân Trôøi taém ngaøn truøng soùng Gioù ñöa moät laù thuyeàn Hoaïn ñoà ngöôøi thuôû tröôùc Thaêng giaùng yù lo phieàn. |
Muïc
Luïc
Phaàn
Sau
