Ñeán Kinh Thaønh

Toâi böôùc xuoáng ñoø maø ñi. Ñeâm nay ñeán moät caùi ñieám, truù taïi ñoù. Quan vaên thö ñeán taän ñieám maø baûo toâi raèng :"Chuyeán ñi naøy can heä deán vieäc coâng khaån yeáu. Boïn ta ñi moät ngaøy chaúng vöôït quaù naêm möôi daëm ñöôøng. Tröôùc kia ñöôïc leänh ngaøy muøng möôøi thì ñeán Vónh Dinh, nay saép heát nöûa thaùng roài maø ñöôøng daøi coøn phaûi ñi saùu, baûy ngaøy nöõa. Neáu vieäc phaûi taáu trình thì söï ñaúng ñaõi naøy thöïc ñaùng sôï, mong laõo sö ñò nh ñoaït, choïn nhöõng keû khoeû maïnh cho ñi theo, cöù ban ngaøy thì ñi, ñeâm khuya môùi döøng ñeå nghæ, gaáp ñöôøng maø tieán, boïn yeáu ñuoái thì cho ôû laïi sau." Toâi cöôøi maø ñaùp raèng :"Quyù huynh baát taát phaûi quaù lo ! Tuy coù chæ truyeàn ngaøy moàng möôøi thì ñeán nhaø toâi, nhöng toâi baän chöõa beänh phöông xa, ñi tìm veà ñaõ maát maáy ngaøy, vaû trong luùc ñi ñöôøng coøn gaëp gioù möa caûn trôû. Nhö vaäy töôûng raèng ngaøy nay daãu moïc loâng moïc caùnh vò taát seõ ñeán nôi ñuùng kyø haïn ñöôïc". OÂng ta vöøa cöôøi vöøa noùi :"Caùi theá taát phaûi nhö vaäy". Troø chuyeän uoáng traø xong, ai naáy veà nhaø troï. Ngaøy 27 gaø gaùy ñaõ voäi khôûi haønh. Beân ñöôøng ñi nuùi non ñöùng söõng, bao boïc laáy nhau, khoùi maây mòt muø che khaép maët ñaát. Höôu nai nghe böôùc chaân ñi thì voäi chaïy taùn loaïn; chim choùc nghe tieáng ngöôøi noùi bay vuùt leân ñaàu non (hieäu Ba Doäi). AÙnh hoàng ban mai môùi daâng cao, maøn söông ñeâm giaù tan chöøng nöûa. Boïn haønh nhaân aùo quaàn öôùt aùt phaûi döøng böôùc nghæ ngôi treân nuùi, trong moät caùi quaùn boû khoâng. Chuùng ñoát löûa, hô aùo, ngoài söôûi cho aám. Toâi sai ngöôøi lau saïch caùi thaïch baøn, töïa löng vaøo moät caønh coå thuï beân thaïch baøn aáy. Döôïc ñoàng pha traø, söûa soaïn böõa aên saùng. Toâi cho môøi quan vaên thö ñeán, cuøng nhau uoáng röôïu. Treøo leân cao maø troâng ra xa, môùi caûm thaáy caùi thuù vò man maùc laø döôøng naøo. Toâi ñoïc maáy caâu thô cuûa coå nhaân ñeå giaûi phieàn trong loøng, baát giaùc thoát leân raèng :

Taàn Lónh maây nhaø che khuaát boùng
Lam quan tuyeát phuû ngöïa choàn chaân
Vaân hoaønh Taàn lónh gia haø taïi ?
Tuyeát uûng Lam quan maõ baát tieàn

Ngaâm xong döôøng nhö quaù bò xuùc caûm, toâi thaãn thôø chaúng noùi naêng gì. Quan vaên thö thaáy toâi buoàn baõ hieän ra saéc maët thì cöôøi maø raèng :"Traêm khoùm hoa coû, moät khoaûnh caøn khoân, döôøng coù caùi phong vò cuûa Höông Sôn. Laõo sö xuùc caûnh sinh tình, coù veû khoâng vui". OÂng ta laïi tieáp :"Laõo sö laàm roài ! Keû só quaân töû coù hai ñöôøng : xuaát vaø xöû. Xöû (ñi ôû aån) thì giöõ ñaïo laøm vui; xuaát (ra laøm quan) thì ñem duøng ñaïo giuùp ñôøi. Laõo sö che giaáu tung tích choán nuùi saâu, moät sôùm cöûu truøng bieát teân, ñaïi thaàn troïng ñaõi, thöïc laø cuoäc gaëp gôõ laï kyø, ngaøn naêm môùi coù, côù gì laïi theá !". Toâi cöôøi, ñaùp raèng :"Quan lôùn khen quaù lôøi, khieán ngöôøi phaûi hoå theïn. Ngöôøi xöa taøi cao hoïc roäng, uaån suùc kinh luaân, xöû thì trau gioài veû quyù, caát giaáu ñöùc saùng, xuaát thì phoø vua giuùp nöôùc. Coøn nhö toâi hoïc haønh thoâ keùm, taøi heøn trí thieån, ñoái vôùi ñôøi thaät laø voâ duïng; hoïc ñöôïc caùi ngheà moïn tuøy thaân ñaõ laø may maén roài, töôûng ñaâu moät sôùm ñeán ñöôïc theá naøy, khaùc chi aùo maëc khoâng xöùng ñöùc, sao goïi laø ñieàu haïnh ñöôïc !". Quan vaên thö noùi raèng :"Toâi töøng ñöôïc nghe quan toâi trong nhöõng luùc nhaøn ñaøm, yù giaû laõo sö muoán cao aån maø möôïn caùi danh laø laøm thuoác ñoù thoâi". Toâi cöôøi maø raèng :"Haù laïi coù caùi lyù aáy sao ?". Quan vaên thö laïi tieáp :"Chí laõo sö nhö vaøng ñaù, toâi chaúng daùm daøi lôøi, ñöôïc bieát laõo s ö ngaâm vònh raát nhieàu, nguyeän ñöôïc nghe lôøi vaøng, roài toâi cuõng xin noái ñieâu ñeå daâng cöôøi maø giaûi muoän ñöôïc chaêng ?". Toâi möøng rôõ maø raèng :"Keû oâm ñaøn khoå taâm vì khoâng baïn tri aâm. Caâu cao sôn löu thuûy haún oâng ñaõ bieát roài vaäy". Toâi goïi tieåu ñoàng mang buùt möïc laïi. Toâi ñoïc tröôùc m oät baøi nhö sau :

Nhaát baùch luïc phong lam vuï meâ
Nhaân toøng tam caáp thöôïng vaân theâ
Yeân hoaøn traàm luïc hoaønh thieân baéc
Loa keá phuø thanh phoù haûi teâ
Chöû mính söông hoa khuynh phaán haõn
Ngaâm thi u ñieåu höôùng nhaân ñeà
Moãi phuøng thaéng caûnh vi thi luïy
Khieán quyeån thôøi dö thuûy quaù kheâ
Tam caáp leo treøo ñaù vôùi maây
Nuùi traêm leû saùu khí suông ñaày
Khoùi ngaøn traàm luïc daêng trôøi baéc
Ñaù nuùi phuø thanh khuaát beå taây
Naáu nöôùc söông hoa lìa phaán raõ
Nghe thô chim nuùi hoùt ai hay
Chaúng qua ngaâm vònh vì yeâu caûnh
Bòn ròn giôø laâu suoái loäi chaày.
Ñeà xong ñöa baøi thô cho oâng ta coi ñeå hoïa vaàn. OÂng xem ñi xem laïi ñeán boán laàn, roài noùi raèng :"Thô cuûa laõo sö gioáng nhö nhöõng baøi Baïch Tuyeát Döông Xuaân khoù maø hoïa ñöôïc, xin ñeå toâi boøn nhaët trong khuùc ruoät khoâ trong maáy ñeâm nöõa roài môùi daùm baøy caùi xaáu cuûa mình ra". R oài cuøng daét tay nhau xuoáng nuùi maø ñi. Ngaøy hoâm aáy, chieàu toái thì ñeán chôï Vaân Saøng troï laïi. Ngaøy 28 ñeán Khöông Kieàu ñoã laïi. Ngaøy 30 troï taïi Thònh Lieät Kieàu. Quan vaên thö baøn vôùi toâi raèng :"Trong tôø khaûi coù noùi ngaøy maáy thì tieáp chæ truyeàn, ngaøy maáy khôûi trình, ngaø y maáy thì tôùi nôi, xin xem qua theå thöùc trong tôø khaûi ñeå tieän ñeä baåm", roài ñö a tôø khaûi cho toâi coi, laïi cöôøi maø noùi raèng :"Nhaát nhaát ñeàu y theo söï ñònh ñoaït cuûa laõo sö ôû doïc ñöôøng; tuy nhieân, vaøo chieàu ngaøy hoâm sau, moïi ngöôøi neân ñeán dinh quan Chính Ñöôøng xem coù coâng vieäc gì khoâng ?". Öôùc ñònh xong xuoâi, ai naáy veà ñi nghæ. Saùng ngaøy hoâm sau quan vaên thö noi ñöôøng beân taû, ñi ñöôøng taét thoân Nhaân Muïc ñeán ñöôøng Hoaøng Mai, theo Caàu Trieàn maø tieán vaøo thaønh. Luùc aáy coù teân Thuaàn laø hoïc troø ñi theo noùi vôùi toâi raèng :"Naêm tröôùc toâi coù ngöôøi baïn taâm giao, con moät ngöôøi Taøu, y teân laø Söï, cö nguï taïi queâ meï laø Lai Traøo Ngung töùc laø Hieán Nam Cung; nay y dôøi cö ñeán cöûa taây Khöông Ñình laøm ngheà thaøy thuoác. Toâi thaáy y chaân thaønh hieáu höõu, coù cho y moät boä Taâm Lónh cuûa thaày. Töø ngaøy ñoù y ngaøy ñeâm hoïc taäp, tay chaúng rôøi saùch, hoïc thuaät ngaøy tieán boä, trong kinh th aønh nhieàu ngöôøi bieát tieáng, Y thöôøng than raèng : Vaïn daëm xa xoâi, chaúng theå ñeán choã cung töôøng, chæ chieâm ngöôõng maø thoâi, muoán ñeán Hö ông Sôn baùi yeát, nhöng vì coøn meï giaø, chaúng theå boû ñi xa. Y coù thieát laäp moät sôû töï ñeå thôø sinh vò thaøy, sôùm toái ñeø n nhang ñeå baùo ñöùc. Ngôø ñaâu trôøi cuõng chieàu ngöôøi, cho y ñöôïc thaân ñeán baùi tieáp. Vaû laïi töø nhaø y vaøo thaønh chæ hôn vaøi daëm; ñöôøng ñi vaøo thaønh so vôùi ñöôøng Caàu Trieàn daøi ngaén baèng nhau, toâi muoán ñi tröôùc baùo cho y hay, chaúng bieát coù ñöôïc khoâng ?". Toâi thaáy con ngöôøi coù nghóa neân cuõng öng thuaän. Teân Thuaàn ñöôïc leänh beøn ñi tröôùc. Toâi noi ñöôøng beân taû maø ñi, vöôït hôn vaøi daëm ñaõ thaáy y ra ñoùn ôû beân ñöôøng caùi quan. Y thaáy toâi thì laáy laøm möøng rôõ, môøi vaøo nhaø baùi taï, keå leå caùi tình khao khaùt baáy laâu. Y môøi löu laïi nguû moät toái, khoaûn ñaõi raát haäu. Toâi noùi raèng :"Haø taát phaûi nhö theá ! Toâi cuøng quan veä toáng (töùc quan vaên thö) ñaõ öôùc heïn ngaøy hoâm nay thì cuøng gaëp nhau ôû dinh quan Chính Ñöôøng; vieäc naøy thaät khaån caáp. Trong luùc ñi ñöôøng ñaõ bò gioù möa caûn trôû, nay môùi tôùi ñöôïc ñaây, khoâng theå chaäm treã ñöôïc. Coù ñieàu toâi quen ôû trong nuùi, neân ñöôøng ñi loái laïi trong ñoâ thaønh ñeàu queân maát caû, oâng neân vì toâi ñi tröôùc ñöa ñöôøng". Uoáng traø xong, ñöùng daäy, teân Söï daãn ñaïo, cuøng ñi theo cöûa Vuõ Quan,nhaém cöûa thaønh maø vaøo. Toâi thaáy moät caùi thoå thaønh khoâng cao laém, keà beân coù moät daõy töôøng nhoû, treân maët tuôøng ngöïa ñi ñöôïc; phía ngoaøi laø haøng raøo tre daøy ñaëc, döôùi haøng raøo coù haøo saâu, trong haøo thaû choâng, thaät laø möôøi phaàn kieân coá. Ba taàng voïng canh ñöôïc thieát laäp nôi ñaây, taàng naøo cuõng coù quaân lính ñöùng thaønh haøng hai beân, ñao thöông xaùn laïn, haøo quang nhö tuyeát. Lính giöõ cöûa thaáy boïn toâi ñi coù mang binh khí, xeùt hoûi thaät nghieâm ngaët, ñeán khi bieát roõ ñaàu moái, laïi nhaän thaáy daáu hieäu aùo lính traán ñaát Ngheä An, môùi ñeå cho ñi. Chuùng toâi taïm nghæ ngôi. Nguyeân taïi ñaát naøy thuôû nhoû toâi tuøng du hoïc vaø truù nguï. Toâi môùi choáng gaäy, thuû boä töù phía, du ngoaïn nôi ñaát cuõ. Tuy hoà sôn vaãn nhö tröôùc maø Phaät ñieän, ñình ñaøi, quan xaù, quaân cö nhaát nhaát khoâng coøn hình daïng thuôû xöa. Ngöôøi qua keû laïi nhö neâm, ngöïa xe roän raøng, khieán loøng caûm khaùi, nhaân laøm moät baøi thô giaõi loøng :
Laïc phaùch giang hoà tam thaäp nieân
Ngaãu tuøy ñan phöôïng nhaäp Tröôøng Yeân
Y quan vaên vaät sinh trung thoå
Laâu quaùn ñình ñaøi tieáp vieãn thieân
Thoâ xuaát nhieãm thaønh sôn daõ tính
Xu boâi tu ñoái ngoïc ñöôøng tieân
Thieáu thôøi lòch lòch hi du xöù
Kim nhaät truøng lai baùn baát nhieân !
Phieâu baït giang hoà maáy chuïc nieân
Chieáu vôøi moät sôùm ñeán Tröôøng Yeân
Laâu ñaøi ñình quaùn beân trôøi ngaát
Vaên vaät y quan giöõa coõi truyeàn
Sôn daõ buoâng tuoàng quen tính tuïc
Ngoïc ñöôøng lui tôùi theïn cung tieân
Ñaát naøy thuôû nhoû töøng du hí
Khaùc laï ngaøy nay ñaõ hieån nhieân !
Muïc Luïc Phaàn Tröôùc Phaàn Sau
  1. Daëm : moät ñoaïn ñöôøng daøi 135 tröôïng = 540 m (laø hôn nöûa caây soá ngaøy nay).

  2. Ba Doäi : vuøng nuùi giaùp giôùi tænh Thanh Hoùa vaø tænh Ninh Bình, cuõng goïi laø nuùi Tam Ñieäp.

  3. Uaån suùc kinh luaân : chöùa ñöïng taøi trò daân giuùp nöôùc (kinh luaân laø sôïi doïc vaø sôïi xe, nghóa boùng noùi veà taøi chính trò).

  4. Coù caâu y phuïc xöùng kyø ñöùc, noùi caùch aên maëc töông xöùng vôùi caùi ñöùc cuûa mình.

  5. Cao aån : giaáu mình nôi heûo laùnh maø khoâng döï vaøo vieäc ñôøi.

  6. Vaøng vaø ñaù : Nghóa boùng noùi lôøi nguyeän öôùc gaén boù vôùi nhau vöõng beàn nhö vaøng vaø ñaù. ÔÛ ñaây noùi chí cuûa Laõn OÂng khoâng thay ñoåi.

  7. Noái ñieâu : do caâu tuïc ngöõ "Ñieâu baát tuùc, caåu vó tuùc", coù nghóa laø ñuoâi con ñieâu thieáu, laáy ñuoâi con choù theá vaøo. Nghóa boùng : lôøi noùi khieâm, laáy caùi khoâng hay cuûa mình maø tieáp vaøo caùi hay cuûa ngöôøi.

  8. Döông Xuaân Baïch Tuyeát : khuùc ca thôøi coå.

  9. Vaân Saøng : thuoäc tænh lî tænh Ninh Bình ngaøy nay.

  10. Thònh Lieät : teân laøng thuoäc ngoaïi oâ Haø Noäi ngaøy nay.

  11. Nhaân Muïc : thöôøng goïi laøng Moïc, thuoäc huyeän Thanh Trì, Haø Ñoâng.

  12. Caàu Trieàn : thöôøng goïi OÂ Caàu Deàn.

  13. Hoaøng Mai : teân laøng, nay laø ngoaïi oâ Haø Noäi.

  14. Cung töôøng : nhaø boán beân coù töôøng, choã ôû vaø mieáu thôø ñeàu ôû trong, töôøng veà phía Nam coù cöûa ñeå thoâng xuaát nhaäp. Sau ngöôøi ta duøng hai chöõ aáy ñeå goïi sö moân (cöûa nhaø thaày daïy).

  15. Sôû töï : nôi thôø phuïng.

  16. Sinh vò : baøi vò thôø ngöôøi soáng.

  17. Tröôøng Yeân : kinh ñoâ nhaø Taây Haùn, nay laø tænh Thieåm Taây, taùc giaû möôïn ñeå chæ kinh ñoâ nhaø vua.

  18. Ngoïc ñöôøng : ñeàn nhaø vua, choã caùc quan vaên hoïc lui tôùi laøm vieäc.