Nhò Thaäp Töù Hieáu 
Toâi duøng quyeån "Nhò thaäp töù hieáu" cuûa nhaø xuaát-baûn Taân-Vieät (saùng laäp naêm 1937), taïi 20 Amiral Courbet, Sai-goøn. Saùch naøy do Chu-Lang Cao-Huy-Giu ñính-chính vaø chuù-thích. Theo nhö nhaø xuaát-baûn thì saùch ñöôïc in theo giaáy pheùp soá 134/T.X.B boä Thoâng-tin Nam-Vieät).
Tieåu-söû cuï Lyù Vaên Phöùc
Cuï Lyù vaên Phöùc töï laø Laân Chi, hieäu laø Khaéc Trai, ngöôøi laøng Hoà-khaåu, hieäu Vónh-Thuaän, tænh Haø-noäi ngaøy xöa, thuoäc Ñaïi-lyù Hoaøn-long, ngoaïi thaønh Haø-noäi.
Cuï laø baäc tuùc nho, vaên-hoïc uyeân-baùc, ñoã cöû-nhaân khoa kyû-maõo trieàu Gia-long thöù 18 (1819) , laøm quan luoân ba trieàu : Minh-meänh, Thieäu-trò vaø Töï-ñöùc
Khoaûng naêm Taân-söûu, Thieäu-trò nguyeân nieân (1841), sung chöùc chaùnh-söù sang Taøu vaø nhieàu laàn ñöôïc cöû ñi phaùi-boä caùc nöôùc laân-caän vôùi nöôùc ta. Moãi laàn ñi ñaâu veà, cuï ñeàu coù soaïn thaønh buùt kyù hay thi-taäp.
Naêm Canh-daàn, Minh-meänh thöù 11 (1830), ñi phaùi boä Tieåu taây Döông, cuï soaïn taäp "Taây haønh kieán vaên luïc hay Kyû-löôïc.
Hai naêm Quyù-tî vaø Giaùp-ngoï, Minh-meänh thöù 14, 15 ñi phaùi-boä Taân-gia-Ba (Singapour); Löõ-toáng (Lucon) Quaûng-ñoâng, cuï soaïn 2 taäp "Vieät-haønh ngaâm hoaëc Thi-thaûo" vaø "Vieät-haønh tuïc ngaâm". Khi ñi AÙ0-moân (Macao), cuï soaïn taäp "Kinh haûi tuïc ngaâm"
Ngoaøi ra cuï coøn coù maáy boä baèng quoác aâm: "Phuï chaâm tieän laõm", "Töï thuaät kyù", "Baát phong löu truyeän", "Söù trình tieän laõm khuùc" vaø baûn "Nhò-thaäp-töù hieáu" naøy.
Löôïc truyeän 24 hieáu-töû
1.- Ngu Thuaán
Vua Thuaán hoï Dieâu, teân hieäu laø Thuaán, quoác hieäu laø Ñaïi-Ngu, cha laø Coå Taåu, (coù maét cuõng nhö muø, vì khoâng bieát keû hay ngöôøi dôû, ngöôøi ñôøi baáy giôø môùi taëng cho teân laø Coå Taåu ), meï ñeû maát sôùm, meï keá laø ngöôøi öông gaøn, em (cuøng cha khaùc meï) laø Töôïng tính laïi hoãn-xöôïc, cha vaø meï keá cuøng em ngaøy ngaøy chæ kieám caùch ñeå gieát ngaøi ñi; nhöng ngaøi vaãn moät loøng treân hieáu vôùi cha meï, döôùi hoøa cuøng em, loøng hieáu caûm ñoäng ñeán trôøi, nhö khi cha ngaøi baét ngaøi caøy ruoäng moät mình ôû nuùi Lòch-sôn, thì voi veà caøy ruoäng, chim veà nhaët coû. Khi sai ngaøi daùnh caù ôû hoà Loâi-traïch thì gioù laëng soùng yeân .Vua Nghieâu nghe tieáng, goïi gaû 2 con gaùi cho ngaøi vaø truyeàn ngoâi cho ngaøi. Khi ngaøi laøm vua, trong 18 naêm chæ ngoài gaûy ñaøn, haùt khuùc Nam-phong maø thieân-haï raát thaùi-bình thònh-trò .
Thô
Ñoäi ñoäi canh ñieàn töôïng,
Phaân phaân vaân thaûo caàm.
Phuï Nghieâu ñaêng baùo vò,
Hieáu caûm-ñoäng thieân-taâm.
Giaûi nghóa ñen
Haøng ñaøn voi veà caøy ruoäng,
Haøng baøy chim ñeán nhaët coû
Giuùp vua Nghieâu leân ngoâi baùu,
Loøng hieáu-thaûo ñoäng ñeán trôøi.
Dòch noâm
Voi veà caøy ruoäng haøng baøy,
Chim veà nhaët coû haøng ngaøn khoâng ngôi.
Giuùp vua Nghieâu, noái ngoâi trôøi,
Cho hay hieáu caûm-ñoäng vôøi cao xanh.
2.- Vaên-ñeá
Vua Vaên-ñeá nhaø Haùn, teân laø Haèng, con thöù vua Haùn Cao-toå, em vua Hueä-ñeá, meï laø Baïc-haäu (vôï leõ vua Haùn Cao-toå), tröôùc phong laø Ñaïi-vöông, töùc laø thaân-vöông ôû ñaát Ñaïi beân ngoaøi, tính raát hieáu, sau Hueä-ñeá cheát khoâng coù con noái nghieäp, caùc quan trong trieàu ñoùn ngaøi veà laøm vua. Khi ngaùi ñaõ laøm vua roài, Baïc-haäu bò oám trong 3 naêm trôøi, ngaøi luùc naøo cuõng ñoùng muõ-aùo ñai-caân ñöùng haàu meï, thöùc suoát ñeâm khoâng daùm nguû, thuoác thang daâng ñeán, ngaøi töï neám tröôùc roài môùi daâng cho meï xôi, vì sôï coù thuoác ñoäc. Daân-gian thaáy ngaøi hieáu-thaûo nhö theá, ai cuõng baét-chöôùc, moïi ngöôøi ñeàu hieáu-thaûo caû, thieân-haï raát thònh-trò, khoâng keùm gì ñôøi tam-ñaïi ( nhaø Haï, nhaø Thöông vaø nhaø Chu ) ngaøy xöa.
Thô
Nhaân-hieáu laâm thieân-haï,
Nguy nguy quaùn baùch vöông,
Haùn-dình söï hieàn-maãu,
Thang ñöôïc taát tieân thöôøng.
Giaûi nghóa ñen
Laáy ñaïo nhaân-hieáu daïy-baûo thieân-haï,
Coâng cao hôn caû traêm vua khaùc,
Phuïng-döôõng meï hieàn ôû coâng-dình nhaø Haùn,
Thuoác-thang phaûi töï neám tröôùc.
Dòch noâm
Ñem loøng nhaân-hieáu daïy daân,
So traêm vua khaùc coù phaàn laïi hôn,
Khi haàu meï oám thuoác-thang,
Töï mình neám tröôùc, döôùi maøn môùi daâng
3.- Taêng-töû
Taêng-töû teân laø Saâm, töï laø Töû Dö, ngöôøi aáp Vuõ-thaønh nöôùc Loã, sinh vaøo thôøi Xuaân-thu, laø hoïc-troø vaøo baäc gioûi cuûa ñöùc Khoång-töû, sau ñöôïc lieät vaøo baäc töù-phoái (boán oâng phoái höôûng vôùi ñöùc Khoång-töû). OÂng thôø cha meï raát hieáu, böõa aên naøo cuõng coù röôïu thòt. Khi cha meï aên xong, coøn thöøa laïi moùn aên, oâng hoûi cha meï baûo ñeå cho ai, thì oâng vaâng theo lôøi maø cho ngöôøi aáy. Moät hoâm oâng ñi vaøo röøng kieám cuûi vaéng, ôû nhaø coù khaùch ñeán chôi, meï oâng khoâng bieát laøm theá naøo cho oâng veà ngay, beøn caén ngoùn tay mình, ñeå cho ñoäng loøng con, quaû-nhieân oâng ôû trong röøng thaáy quaën ñau trong daï, oâng voäi gaùnh cuûi veà ngay.
Thô
Maãu chæ taøi phöông khieát,
Nhi taâm thoáng baát caêm,
Phuï taän quy vò vaõn,
Coát-nhuïc chí tình thaâm.
Giaûi nghóa ñen
Meï vöøa caén ngoùn tay,
Con thaáy ñau trong daï,
Voäi vaøng ñoäi cuûi veà,
Tình coát-nhuïc caûm-öùng choùng nhö theá.
Dòch noâm
Mong con vöøa caén ngoùn tay,
Trong röøng con boãng daï naøy quaën ñau.
Voäi-vaøng ñoäi cuûi veà mau,
Cho hay coát-nhuïc tình saâu laï nhöôøng.
4.- Maãn Töû-Khieân
Teân chöõ laø Toån, sinh vaøo ñôøi Xuaân-thu, hoïc-troø ñöùc Khoång-töû, meï oâng maát sôùm, cha oâng laáy ngöôøi vôï sau (töùc laø meï keá) sinh ñöôïc 2 con. Meï keá ñoái vôùi oâng raát cay nghieät, nhöng oâng vaã thôø cha vaø thôø meï keá raát hieáu . Muøa reùt, meï keá cho hai con mình maëc aùo boâng daøy, cho oâng maëc aùo baèng hoa lau, chöù khoâng coù boâng. OÂng tuy thaáy khoâng ñuû aám, nhöng kgoâng heà noùi gì. Moät hoâm oâng ñaåy xe cho cha ñi chôi, vì reùt quaù coùng tay, rôøi tay xe ra. Cha oâng suy-xeùt maõi môùi bieát laø oâng bò meï keá ñeå cho maëc reùt, cha oâng töùc laém ñònh ñuoåi ngay ngöôøi vôï keá ñi, oâng khoùc vaø coá keâu van vôùi cha, xin ñöøng ñuoåi meï keá, vì raèng: coù meï keá thì chæ moät mình oâng bò reùt thoâi, neáu ñuoåi meï keá ñi thì caû ba anh em oâng cuøng phaûi khoå-sôû caû. Cha oâng nghe lôøi oâng khoâng boû ngöôøi vôï keá nöõa. Ngöôøi meï keá nghe bieát chuyeän, veà sau ñoái-ñaõi vôùi oâng raát toát, thaønh ra moät ngöôøi meï hieàn.
Thô
Maãn thò höõu hieàn lang,
Haø taèng oùan vaõn nöông,
Ñöôøng tieàn löu maãu taïi,
Tam töû mieã phong söông.
Giaûi nghóa ñen
Nhaø hoï Maãn coù ngöôøi con hieàn,
Khoâng bao giôø oaùn-traùch meï sau,
Tröôùc maët boá xin cho meï sau ôû laïi,
Ñeå ba con khoûi phaûi khoå sôû.
Dòch noâm
Töû-Khieân hieáu-thaûo tình saâu,
Khoâng heà oaùn traùch meï sau noàng-naøn.
Xin cha chôù döùt daây loan,
Cho con khoûi phaûi cô-haøn caû ba.
5.- Töû Loä
Töû Loä teân laø Troïng Do, ngöôøi aáp Bieän, nöôùc Loã, sinh vaøo ñôøi Xuaân-thu, laø hoïc-troø ñöùc Khoång-töû. Thôø cha meï raát hieáu, nhaø ngheøo, thöôøng phaûi ñi ñoäi gaïo ñöôøng xa traêm daëm veà nuoâi cha meï; böõa aên khoâng coù thöùc aên, phaûi ra vöôøn haùi rau deàn rau muoáng veà naáu canh cho cha meï aên. Sau cha meï oâng cheát caû, oâng môùi ñi sang nöôùc Sôû, ñöôïc vua nöôùc Sôû duøng, cho laøm quan sang, boång-loäc nhieàu. Nghó ñeán coâng cha meï, oâng laáy laøm ñau tuûi, muoán laïi ñöôïc ñi ñoäi gaïo vaø naáu canh rau ñeå phuïng-döôõng cha meï, thì khoâng ñöôïc nöõa.
Thô
Phuï meã cung cam chæ,
Ninh töø baùch lyù lao,
Thaân hoaøn thaân dó moät,
Do nieäm cöïu cuø-lao.
Giaûi nghóa ñen
Ñoäi gaïo ñeå cung-caáp cha meï mieáng ngoït mieáng buøi,
Khoâng neà-haø ñöôøng xa traêm daëm,
Ñeán luùc ñöôïc sung-söôùng thì cha meï cheát roài,
Vaãn nhôù ñeán coâng khoù nhoïc cuûa cha meï.
Dòch noâm
Doác loøng phuïng-döôõng meï cha,
Ñöôøng ñi ñoäi gaïo duø xa cuõng gaàn.
Ñeán khi nheï böôùc thanh-vaân,
Muoán mong baùo-ñaùp, hai thaân ñaâu coøn ?
6.- Dieãm töû
Dieãm töû sinh vaøo ñôøi nhaø Chu, thôø cha meï raát hieáu; cha meï tuoåi giaø, maét loøa, theøm uoáng söõa höôu, Dieãm töû laáy da höôu khoâ laø aùo maëc, giaû laøm höôu con, vaøo röøng laân-la ñeán gaàn nhöõng con höôu meï ñeå vaét laáy söõa. Moät hoâm gaëp boïn ngöôøi ñi saên, töôûng laø höôu con, döông cung toan baén, Dieãm töû voäi boû loát höôu con ra vaø baøy-toû cho ngöôøi ñi saên bieát, ngöôøi aáy môùi thoâi khoâng baén nöõa.
Thô
Thaân laõo tö loäc nhuõ,
Thaân phi loäc bì y,
Nhöôïc baát cao thanh ngöõ,
Sôn trung ñôùi tieán quy.
Giaûi nghóa ñen
Cha meï giaø theøm uoáng söõa höôu,
Mình maëc aùo da höôu,
Neáu khoâng voäi keâu to leân,
Thì bò truùng phaûi teân baén ôû trong nuùi.
Dòch noâm
Söõa höôu tuoåi-taùc öôùc-ao,
Da höôu ñoäi loát laàn vaøo röøng xanh.
Gaëp ngöôøi neáu chaúng keâu nhanh,
AÉt laø gaëp söï chaúng laønh xaûy ra.
7.- Laõo Lai-töû
Laõo Lai-töû ngöôøi nöôùc Sôû, sinh vaøo ñôøi Xuaân-thu, ñaõ 70 tuoåi haõy coøn cha meï > OÂng thôø cha meï raát hieáu. Khoâng muoán ñeå cho cha meï thaáy oâng ñaõ giaø maø lo-buoàn, oâng thöôøng maëc aùo saëc-sôõ, nhôûn-nhô muùa haùt tröôùc maët cha meï, laïi coù khi oâng böng nöôùc haàu cha meï, oâng giaû caùch ngaõ, roài khoùc oa oa, laøm nhö ñöùa treû leân 7 leân 3 vaäy. YÙ oâng laø coát ñeå laøm cho cha meï luùc naøo cuõng vui-veû trong loøng.
Thô
Hyù vuõ hoïc kieàu sy,
Xuaân phong ñoäng thaùi y,
Song thaân khai khaåu tieáu,
Hyû saéc maõ ñình-vi.
Giaûi nghóa ñen
Chôi ñuøa nhö theå treû em,
Gioù xuaân lay ñoäng aùo hoa saëc-sôõ,
Hai cha meï cuøng môû mieäng cöôøi,
Caûnh vui ñaày caû cöûa nhaø.
Dòch noâm
Chôi ñuøa hoïc loái treû-thô,
Thaáp cao ñieäu muùa, phaát-phô aùo muøi,
Hai thaân cuøng nôû nuï cöôøi
Gioù xuaân ñaàm-aám, caûnh vui ñaày nhaø.
8.- Ñoång Vónh
Ñoång Vónh sinh vaøo ñôøi Haäu-Haùn, nhaø ngheøo, tính raát hieáu, cha cheát khoâng coù tieàn choân caát, phaûi ñeán moät nhaø giaøu ôû laøng khaùc, vay tieàn coâng deät non, heïn sau seõ deät traû 300 taám luïa. Khi vay ñöôïc tieàn veà choân caát cha xong roài, ñònh ñi ñeán nhaø giaøu ñeû deät traû luïa, ñi ñöôïc nöûa ñöôøng, thì gaëp moät ngöôøi con gaùi xin keát laøm vôï choàng, nhöng giao heïn haõy cuøng ñi ñeán nhaø giaøu kia deät luïa traû nôï ñaõ, roài môùi veà aên-ôû cuøng nhau. Khi ñaõ deät ñuû 300 taám luïa, traû nôï xong roài, hai ngöôøi cuøng veà, ñeán choã gaëp nhau khi tröôùc, thì ngöôøi con gaùi aáy bieán maát . Vì Ñoång Vónh coù loøng hieáu-thaûo caûm ñoäng ñeán trôøi. neân Trôøi sai tieân-nöõ xuoáng giuùp.
Thô
Taùng phuï thaûi khoång phöông,
Tieân-coâ loä thöôïng phuøng,
Chöùc khieâm thöôøng traùi chuû,
Hieáu caûm-ñoäng phöông-khung .
Giaûi nghóa ñen
Vay tieàn ñeå choân caát cha,
Giöõa ñöôøng gaëp naøng tieân,
Deät luïa traû chuû nôï,
Loøng hieáu caûm-ñoäng ñeán trôøi.
Dòch noâm
Vay tieàn lo-lieäu tang cha,
Giuõa ñöôøng gaëp aû tieân-nga giuùp cuøng,
Deät luïa ñuû, traû nôï xong,
Cho hay hieáu-thaûo ñoäng loøng trôøi xanh .
9.- Quaùch Cöï
Quaùch Cöï sinh vaøo ñôøi nhaø Haùn, cöûa nhaø sa-suùt, thôø meï raát hieáu. Hai vôï choàng môùi sinh ñöôïc moät ñöùa con leân 3 tuoåi, oâng thöôøng thaáy böõa aên meï oâng khoâng daùm aên no, cöù bôùt laïi ñeå phaàn cho con mình aên, vôï choàng baøn nhau raèng : vôï choàng mình ñöông-thì sinh-ñeû, meï giaø chæ coù moät laàn, ñaõ chaúng phuïng-döôõng meï ñöôïc sung-tuùc, laïi ñeå cho con mình xeû ngoït chia buøi cuûa meï, thì khoâng phaûi ñaïo .Beøn baøn nhau ñaøo hoá ñem choân ñöùa con ñi; vôï cuõng nghe theo lôøi oâng. Khi ñaøo hoá môùi ñöôïc ñaâu ñoä 3 thöôùc, thì thaáy coù moät huõ vaøng, treân coù chöõ ñeà laø; "hieáu-töû Quaùch Cöï, hoaøng kim nhaát huõ, duïng dó töù nhöõ " Nghia laø; "ngöôøi con hieáu laø Quaùch Cöï, moät huõ vaøng ñaây ñeå cho maøy ". Hai vôï choàng laïi ñem con veà.
Thô
Quaùch Cöï tö cung caáp,
Mai nhi nguyeän maãu toàn.
Hoaøng kim thieân sôû töù,
Quang thaùi chieáu haøn-moân.
Giaûi nghóa ñen
Quaùch Cöï chæ nghó vieäc phuïng-döôõng meï,
Choân con ñi mong cho meï soáng,
Trôøi cho ñöôïc huõ vaøng.
Ñöông ngheøo ñöôïc neân giaøu coù.
Dòch noâm
Nhaø ngheøo hieáu-thaûo doác loøng,
Choân con nuoâi meï vôï choàng baøn nhau.
Huõ vaøng daønh döôùi hoá saâu,
Trôøi cho phuùt choác neân giaøu laï thay.
10.- Khöông Thi
Khöông Thi sinh vaøo ñôøi nhaø Haùn, vôï laø Baøng-thò; hai vôï choàng ñeàu hieáu-thaûo caû. Meï choàng muoán uoáng nöôùc soâng, Baøng thò haøng ngaøy ñi gaùnh nöôùc ôû soâng xa veà. Trôøi reùt, meï muoán aên goûi caù töôi, vôï choàng coá ñi tìm kieám cho ñöôïc ñuû thöù ñem veà. Laïi sôï meï coù moät mình buoàn, thöôøng thöôøng môøi caùc baø giaø ôû haøng xoùm sang chôi vôùi meï cho vui. Sau töï nhieân ôû beân caïnh nhaø coù suoái nöôùc ngoït chaûy ra, ñuùng nhö vò nöôùc soâng vaø ôû suoái aáy haøng ngaøy laïi coù hai con caù cheùp, ñuû duøng laø goûi gheùm. Töø ñaáy vôï choàng khoâng phaûi ñi quaûy nöôùc soâng vaø ñi kieám caù nöõa.
Thô
AÙ traéc cam-tuyeàn xuaát,
Thaát trieâu song lyù-ngö,
Töû naêng tri söï maãu,
Phuï caùnh hieáu ö coâ.
Giaûi nghóa ñen
Beân nhaø coù suoái nöôùc ngoït chaûy ra,
Moãi ngaøy coù hai con caù cheùp,
Con trai ñaõ bieát ñaïo thôø meï,
Naøng daâu laïi hieáu vôùi meï choàng.
Dòch noâm
Boãng ñaâu suoái chaûy beân nhaø,
Ngaøy ñoâi caù cheùp nhaûy ra leä thöôøng.
Choàng maø laáy hieáu laøm cöông,
AÉt laø vôï phaûi noi göông theo choàng.
11.- Thaùi Thuaän
Thaùi-Thuaän sinh vaøo ñôøi nhaø Haùn, nhaø ngheøo, moà coâi cha töø thuûa beù, thôø meï raát coù hieáu. Bò naêm loaïn laïc keùm ñoùi, phaûi ñi vaøo röøng tìm kieám nhöõng quaû daâu chín ñem veà aên cho ñôõ ñoùi. Tìm ñöôïc quaû naøo chín ñem ñeå ra moät beân. Gaëp ngöôøi töôùng giaëc Xích-my ñi qua, troâng thaáy hoûi: "Vì côù gì ñeå laøm hai nôi nhö theá ?" OÂng traû lôøi: "Quaû naøo chín ñen thì ngoït, ñeå rieâng ñeå bieáu meï toâi, coøn quaû naøo ñoû thì chua, ñeå rieâng toâi aên." Ngöôøi töông giaëc khen laø coù hieáu, beøn truyeàn quaân laáy ra moät thuùng gaïo vaø moät caùi ñuøi traâu ñeå taëng oâng.
Thô
Haéc thaàm phuïng huyeân vy,
Ñeà cô leä maõn y,
Xích-My tri hieáu thuaän,
Ñaåu meã taëng quaân quy.
Giaûi nghóa ñen
Quaû daâu chín ñen ñeå bieáu meï,
Buïng ñoùi nöôùc maét chaûy thaám caû aùo.
Giaëc Xích-my bieát laø ngöôøi coù hieáu,
Taëng cho thuùng gaïo mang veà.
Dòch noâm
Quaû daâu ñen, daønh meï xôi,
Loøng cam chòu ñoùi, leä rôi thaám baøo,
Xích-my giaëc aáy cuõng haøo,
Taëng cho gaïo traéng moät bao ñem veà.
12.- Ñinh Lan
Ñinh Lan sinh vaøo ñôøi nhaø Haùn, moà coâi cha meï töø luùc beù, ñeán khi lôùn leân, nhôù ôn cha meï thueâ thôï taïc töôïng cha meï baèng goã ñeå phuïng-thôø, ngaøy thì daâng hai böõa côm, toái thì söûa-soaïn chaên-goái, haàu-haï chaêm nom nhö luùc cha meï coøn soáng vaäy .Phuïng-thôø nhö theá haèng maáy möôi naêm, sau ngöôøi vôï oâng sinh ra naûn loøng, coù moät hoâm ngöôøi vôï laáy kim chaâm vaøo keõ tay töôïng goã, töùc thì coù maùu töôi chaûy ra. Ñeán böõa côm, oâng böng côm vaøo cuùng, thaáy töôïng goã rôùm-rôùm nöôùc maét, oâng xeùt kyõ môùi bieát laø vì vôï oâng chaâm kim vaøo tay töôïng goã, oâng töùc thì ñuoåi boû ngay ngöôøi vôï aáy ñi.
Thô
Khaéc moäc vi phuï maãu,
Hình döng taïi nhaät thaàn,
Kyù ngoân chö töù ñieät,
Caùc yeáu hieáu song thaân.
Giaûi nghóa ñen
Taïc goã laøm töôïng cha meï,
Thôø-phöôïng gioáng nhö luùc coøn soáng.
Nhaén baûo caùc con chaùu,
Ai ai cuõng neân hieáu vôùi cha meï caû.
Dòch noâm
Taïc hình cha meï nhö y,
Ñem ngaøy thôø-phuïng töïa khi sinh thôøi,
Nhaén khuyeân con treû maáy lôøi,
Laøm con phaûi hieáu, ai ôi ghi loøng .
13.- Luïc Tích
Luïc Tích sinh vaøo ñôøi Ñoâng-Haùn, môùi leân 6 tuoåi, ñaõ bieát hieáu-thaûo. Coù moät hoâm theo cha sang quaän Cöûu-giang vôùi Vieân Thuaät; Thuaät laøm tieäc theát ñaõi. Tích thaáy trong tieäc coù quít ngon, beøn laáy giaáu 2 quaû boû vaøo tay aùo, khi ra veà cuùi chaøo Vieân Thuaät khoâng may quít ôû trong tay aùo rôi ra, Thuaät noùi ñuøa: "Sao laáy quít giaáu nhö theá ? Tích traû lôøi: "Vì meï toâi thích aên quít, nhaân thaáy quít ngon, giaáu ñi vaøi quaû ñem veà bieáu meï toâi". Thuaät khen laø ngöôøi coù hieáu.
Thô
Hieáu ñeã giai thieân tính,
Nhaân-gian luïc tueá nhi,
Tuï trung hoaøi luïc quaát,
Dò maäu söï kham kyø.
Giaûi nhóa ñen
Loøng hieáu ñeã do trôøi phuù tính cho,
Ñöùa treû con leân 6 tuoåi trong theá gian naøy,
Giaáu quít vaøo trong tay aùo,
Ñem veà bieáu meï cuõng ñaùng laáy laøm laï.
Dòch noâm
Cho hay phuù giöõ thieân chaân,
Leân saùu tuoåi, bieát hieáu thaân môùi kyø,
Quít ngon maáy quaû giaáu ñi,
Ñem veà bieáu meï, nhöõng thì öôùc-ao.
14.- Giang Caùch
Giang Caùch sinh vaøo ñôøi nhaø Haùn, moà coâi cha töø luùc beù, thôø meï raát hieáu, nhaø ngheøo, gaëp buoåi loaïn-laïc, coõng meï ñi laùnh naïn, giöõa ñöôøng gaëp boïn giaëc toan baét oâng ñi, OÂng khoùc van vôùi giaëc noùi laø oâng coøn meï giaø, chæ coù 2 meï con nöông-töïa nhau, nay bò baét ñi, thì khoâng coù ai nuoâi meï giaø. Boïn giaëc nghó thöông tình, tha khoâng baét oâng ñi nöõa, OÂng coõng meï chaïy veà Haï-bì, roài oâng coá söùc laøm thueâ laøm möôùn, cuõng nuoâi meï ñöôïc no ñuû qua côn loaïn-laïc.
Thô
Phuï maãu ñaøo nguy gian,
Trung ñoà taëc phaïm taàn,
Ai caàu caâu hoaïch mieãu,
Dung löïc dó cung thaân.
Giaûi nghóa ñen
Coõng meï ñi traùnh naïn,
Giöõa ñöôøng gaëp giaëc baét luoân luoân,
Keâu van ñeàu ñöôïc tha,
Coá söùc laøm thueâ ñeå nuoâi meï.
Dòch noâm
Traùnh naøn coõng meï gian-truaân,
Giuõa ñöôøng gaëp giaëc toan phaàn baét ñi,
Giaõi tình van laïy naèn-nì,
Thoaùt voøng loaïn-laïc, tôùi khi yeân-laønh.
15.- Hoaøng Höông
Hoaøng Höông sinh vaøo ñôøi Ñoâng-Haùn, naêm leân chín tuoåi meï cheát, thöông khoùc thaûm-thieát, trong laøng ai cuõng khen laø ngöôøi coù hieáu. ÔÛ vôùi cha, sôùm khuya haàu-haï, khoâng luùc naøo rôøi, muøa ñoâng thì naèm uû vaøo chaên-chieáu cuûa cha ñeå laáy hôi noùng cuûa mình vaøo chaên-chieáu cho cha khoûi laïnh, muøa heø thì laáy quaït quaït maøn goái cuûa cha cho heát hôi noùng, vì theá cha luùc naøo cuõng ñöôïc vui-veû, quanh naêm khoâng bieát coù muøa ñoâng muøa heø. Quan thaùi-thuù quaän aáy thaáy Höông laø ngöôøi hieáu-thaûo, laøm sôù taâu leân vua Haùn ban cho Höông taám bieån chöõ vaøng laø ngöôøi con hieáu-haïnh.
Thô
Ñoâng nhaät oân khaâm noaõn,
Vieân thieân phieán chaåm löông,
Nhi ñoàng tri töû chöùc,
Thieân coå nhaát Hoaøng Höông.
Giaûi nghóa ñen
Muøa ñoâng thì uû cho aám chaên,
Muøa nöïc thì quaït cho maùt goái,
Treû thô ñaõ bieát ñaïo laøm con,
Nghìn xöa chæ coù moät Hoaøng Höông maø thoâi.
Dòch noâm
Ñoâng thì uû aám chieáu-chaên,
Heø thì quaït maùt moïi phaàn noàng-oi,
Treû thô ñaõ bieát hieáu roài,
Nghìn thu chæ coù moät ngöôøi khoâng hai.
16.- Vöông Thoâi
Vöông Thoâi ngöôøi nöôùc Nguïy (ñôøi Tam-quoác) cha oâng laøm quan trieàu Nguïy, sau Taây-Taán dieät Nguïy, thoáng nhaát thieân-haï, cha oâng bò Taây-Taán gieát haïi, oâng thöông xoùt quaù, phuïc ôû beân moä maø khoùc maõi, ñeán noãi nöôùc maét cuûa oâng chaûy ra thaám xuoáng goác caây traéc beân moà töôi laïi. Caû ñôøi oâng khoâng bao giôø ngoài ngaûnh maët veà höôùng taây (vì Taây-Taán ôû veà phöông taây ), ñeå toû yù oâng khoâng laøm toâi nhaø Taây-Taán. Meï oâng luùc sinh thôøi hay sôï saám, neân khi meï oâng cheát roài, heã khi naøo möa coù saám, oâng laïi ra aùp moà vaø khaán raèng: " coù con ôû ñaây roài", ñeå cho vong hoàn meï khoûi sôï. OÂng laø ngöôøi taøi gioûi, vua nhaø Taây-Taán thöôøng môøi ra laøm quan, oâng nhaát ñònh khoâng chòu ra, ôû nhaø môû tröôøng daïy hoïc, moãi khi oâng giaûng saùch cho hoïc-troø, ñeán thieân Luïc-nga trong Kinh Thi coù caâu raèng : phuï heà sinh ngaõ thì oâng laïi thöông cha chaûy nöôùc maét khoùc. Vì theá, hoïc-troø cuõng caûm-ñoäng, boû thieân Luïc-Nga khoâng daùm ñoïc ñeán nöõa,
Thô
Töø maãu phaï vaên loâi,
Baêng hoàn tuùc daï ñaøi,
AÙt höông thôøi nhaát chaán,
Ñaùo moä nhieãu thieân hoài,
Giaûi nghóa ñen
Meï hieàn sôï nghe saám
Hoàn thôm naèm döôùi suoái vaøng,
Khi thaáy coù tieáng saám ñoäng,
Ñeán moà meï di quanh nghìn laàn.
Dòch noâm
Meï xöa tính sôï saám vang,
Hoàn thôm ôû döuôùi suoái vaøng nhöõng lo.
Moãi khi möa gioù saám to,
Thaân ra aáp moä quanh-co nghìn vaøng
17.- Ngoâ Maõnh
Ngoâ Maõnh sinh vaøo ñôøi nhaø Taán, leân 8 tuoåi, thôø cha meï raát hieáu, nhaø ngheøo, muøa heø nhieàu muoãi, khoâng coù tieàn mua maøn, oâng sôï cha meï bò muoãi ñoát khoâng nguû ñöôïc, oâng côûi traàn naèm cho muoãi ñoát, khoâng daùm xua, sôï raèng neáu mình xua ñi thì muoãi laïi ñeán ñoát cha meï chaêng ?
Thô
Haï daï voâ vaên tröôùng,
Vaên ña baát caûm huy,
Töù cöø baõo cao huyeát,
Mieãn söû nhaäp thaân vi.
Giaûi nghóa ñen
Ñeâm muøa heø khoâng coù maøn,
Muoãi nhieàu khoâng daùm xua,
Cho noù ñoát no maùu cuûa mình,
Ñeå noù khoûi ñeán choã cha meï naèm.
Dòch noâm
Ñeâm heø laém muoãi khoâng maøn,
Tha hoà muoãi ñeán haøng ñaøn vo ve,
Traàn mình cho muoãi no-neâ,
Hai thaân ñöôïc oån giaác hoøe laø hôn.
18.- Vöông Töôøng
Vöông Töôøng sinh vaøo ñôøi nhaø Taán, meï cheát sôùm, ôû vôùi cha, bò meï keá cay nghieät, ngaøy thöôøng xui-giuïc, laøm cho cha oâng gheùt boû oâng, nhöng oâng vaãn doác loøng hieáu-thaûo vôùi cha vaø meï keá. Muøa ñoâng nöôùc ñoùng vaùng, meï keá muoán aên caù töôi, oâng côûi traàn naèm treân vaùng nöôùc, ñeå tìm caù, boãng töï nhieân vaùng nöôùc nöùt ñoâi ra, coù hai con caù cheùp nhaûy leân, oâng ñem veà cho meï keá xôi. Thaáy oâng hieáu-thaûo nhö theá, sau cha vaø meï keá oâng caûm-ñoäng, laïi yeâu-quyù oâng laém.
Thô
Keá maãu nhaân-gian höõu
Vöông Töôøng thieân-haï voâ,
Chí kim haø thöôïng thuûy,
Nhaát phieán ngoïa baêng voâ.
Giaûi nghóa ñen
Meï keá thì nhaân-gian thöôøng coù.
Hieáu nhö Vöông Töôøng thì thieân-haï khoâng coù ai,
Ñeán baây giôø ôû treân soâng
Chaû coù ai naèm traàn mình treân vaùng nöôùc caû.
Dòch noâm
Nhaân-gian meï keá laø thöôøng,
Loøng con hieáu töïa Vöông Töôøng coù ñaâu !
Gaãm xem töø ñaáy veà sau,
Naèm treân vaùng nöôùc saâu maáy ngöôøi.
19.- Döông Höông
Döông Höông sinh vaøo ñôøi nhaø Taán, môùi 14 tuoåi, tính raát hieáu, cha ñi ñaâu cuõng theo ñi haàu. Coù moät hoâm, hai cha con cuøng ñi thaêm ruoäng ñöôøng xa, giöõa ñöôøng gaëp con hoå nhaûy soå ñeán ñònh voà cha oâng, oâng tay khoâng, quyeát xoâng vaøo daùnh nhau vôùi hoå, hoå phaûi boû chaïy, cha con ñeàu ñöôïc voâ söï caû.
Thô
Thaâm sôn phuøng baïch ngaïch,
Noã löïc baùc tinh phong,
Phuï töû caâu voâ dang,
Thoaùt ly hoå khaåu trung.
Giaûi nghóa ñen
Choán röøng saâu gaëp con hoå traéng maù,
Coá söùc ñaùnh ñuoåi gioáng hoâi-tanh,
Cha con ñeàu voâ söï caû,
Khoûi ñöôïc tai-naïn bò hoå aên thòt.
Dòch noâm
Giöõa röøng gaëp coïp tay khoâng,
Duø raèng thuù döõ quyeát xoâng ñaùnh lieàn,
Cha con ñeàu ñöôïc bình-yeân,
Mieäng haàm ñaõ thoaùt ñoaøn vieân cuøng veà.
20.- Maïnh Toâng
Maïnh Toâng ngöôøi ôû Giang-haï, veà ñôøi Tam-quoác, moà coâi cha, ôû vôùi meï, tính raát hieáu. Moät hoâm meï bò oám, theøm aên canh maêng, nhöng vì khi aáy ñöông muøa ñoâng, khoù tìm ñöôïc maêng, oâng laàn vaøo röøng tre, moät mình ngoài khoùc, boãng choác coù maáy gioø maêng moïc ôû döôùi ñaát leân, oâng ñem veà naáu canh cho meï xôi, roài meï khoûi oám.
Thô
Leä khaáp soùc phong haøn,
Tieâu tieâu truùc soå can,
Tu du ñoâng duaån xuaát,
Thieân yù baùo bình an,
Giaûi nghóa ñen
Ngoài khoùc trong khi gioù baác reùt naëng.
Leøo teøo coù maáy caây tre,
Phuùt choác maêng muøa ñoâng moïc ra.
YÙ trôøi cho meï ñöôïc khoûi beänh.
Dòch noâm
Muøa ñoâng gioù baác laïnh luøng,
Moät mình suøi-suït trong vuøng röøng tre,
Boãng ñaâu maêng moïc ñem veà,
Meï xôi, beänh ñaõ moïi beà tieâu-tan
21.- Söu Kim Laâu
Kim Laâu ngöôøi nöôùc Teà, tính raát hieáu, ñöôïc boå laøm thaùi-thuù ôû quaän Bình-laêng, ñeán nhaän chöùc chöa döôïc 10 hoâm, boãng töï nhieân thaáy taâm thaàn baøng-hoaøng, boà hoâi chaûy ra nhö taém, oâng bieát laø ôû nhaø coù vieäc chaúng laønh, beøn töø chöùc veà queâ ; khi veà ñeán nhaøthì cha bò oám ñaõ 2 ngaøy, oâng thaáy thaày thuoác noùi raèng: "nhöõng ngöôøi oám maø phaân ñaéng thì deã chöõa, khoâng daùng lo ngaïi, ngöôøi naøo oám maø phaân ngoït, oâng laáu laøm lo-ngaïi, cöù ñeâm ñeâm 3 laàn ñoát höông höôùng veà sao Baéc-ñaåu maø khaán, xin cheát thay cho cha. Sau naèm thaáy coù ngöôøi caàm moät theû vaøng coù maáy chöõ: "saéc trôøi cho bình-an". Ngaøy hoâm sau cha oâng ñöôïc qua khoûi.
Thô
Ñaøo huyeän vò tuaàn nhaät,
Xuaân-ñình tao taät thaâm,
Nguyeän töông thaân ñaïi töû,
Thöôøng phaån khôûi öu taâm.
Giaûi nghóa ñen
Laøm quan ñeán nhaäm chöùc chöa ñöôïc 10 ngaøy,
Cha ôû nhaø bò ñau naëng.
Xin laáy mình cheát thay cho cha,
Neám phaân sinh loøng lo-ngaïi.
Dòch noâm
Tôùi huyeän nha, chöa bao laâu,
Xuaân-ñöôøng thoaùt bò beänh ñau ôû nhaø,
Khaán trôøi xin cheát thay cha,
Neám phaân thaáy ngoït bieát laø beänh nguy.
22.- Thoâi phuï Ñöôøng-thò
Ñöôøng-thò laø vôï moät nhaø hoï Thoâi, thôø meï choàng raát hieáu, meï choàng tuoåi giaø raêng moùm, khoâng nhai ñöôïc côm . Ñöông-thò cöù haøng ngaøy taém-röûa saïch-seõ, roài ñeán cho meï choàng buù; haèng maáy naêm meï choàng khoâng phaûi aên côm maø cuõng no Caûm ôn aáy meï choàng khoâng bieát laáy gì ñaùp laïi, khi meï choàng saép cheát, coù khaán nguyeän vôùi trôøi xin cho con chaùu daâu nhaø hoï Thoâi ngaøy sau, ai ai cuõng ñöôïc hieáu-thaûo nhö Ñöôøng-thò caû. Roài sau caùc con-chaùu daâu nhaø hoï Thoâi baét chöôùc nhau ngöôøi naøo cuõng hieáu-thuaän. Vì theá, nhaø hoï Thoâi ñöôïc höng-thònh.
Thô
Hieáu baùo Thoâi gia phuï,
Nhuõ cô thaân quaùn sô,
Thöû aân voâ dó baùo,
Nguyeän ñaéc töû toân nhö.
Giaûi nghóa ñen
Vôï hoï Thoâi ôû coù hieáu vôùi meï choàng.
Haønh ngaøy taém röûa roài cho meï choàng buù,
Ôn aáy meï choàng khoâng laáy gì baùo laïi,
Khaán trôøi mong cho con chaùu daâu cuûa Ñöôøng-thò laïi hieáu-thaûo vôùi Ñöôøng-thò.
Dòch noâm
Daâu hoï Thoâi hieáu-thaûo thay,
Cho meï choàng buù, haèng ngaøy taém lau,
Giaû ôn khaán nghuyeän veà sau,
Daâu naøo cuõng hieáu nhö daâu hoï Ñöôøng .
23.- Chu Thoï Xöông
Chu thoï Xöông sinh vaøo ñôøi nhaø hoï Toáng, oâng laø con vôï thöù, naêm oâng leân 7 tuoåi, thì meï ñích oâng ñuoåi meï oâng ñi, sau oâng ñöôïc laøm quan, nghó ñeán coâng meï ñeû khoù nhoïc, nay mình ñöôïc sung-söôùng,
ñeå meï ñeû löu-laïc trong loøng khoâng ñang. OÂng quyeát töø quan ñi tìm meï ñeû.Tröôùc khi ñi, oâng coù theà raèng: "neáu khoâng tìm thaáy meï, thì cheát cuõng ñaønh". Sau ngaãu nhieân ñi ñeán Ñoàng-chaâu thì meï con gaëp nhau. Meï con xa caùch nhau ñaõ 50 naêm nay laïi ñöôïc gaëp nhau, raát laø vui-veû, oâng beøn ñem meï veà phuïng-döôõng.
Thô
Thaát tueá sinh ly maãu,
Saâm Thöông nguõ thaäp nieân,
Nhaát trieâu töông kieán dieän,
Hyû khí ñoâng Hoaøng Thieân.
Giaûi nghóa ñen
Leân 7 tuoåi bò lìa xa meï ñeû,
Nhö sao hoâm sao mai ñaõ 50 naêm trôøi,
Moät sôùm ñöôïc thaáy maët nhau,
Vui-möøng caûm-ñoäng ñeán trôøi.
Dòch noâm
Meï con chia reõ ñoâi nôi,
Saâm Thöông xa caùch naêm-möôi naêm troøn,
Boãng ñaâu meï laïi gaëp con,
Möøng naøy ai bieát haõy coøn hoâm nay.
24.- Hoaøng Ñình Kieân
Hoaøng ñình Kieân sinh vaøo ñôøi nhaø Ñöôøng, laøm quan ñeán chöùc Thaùi-söû (quan coi vieäc cheùp söû) thôø cha meï raát hieáu, tuy mình laøm quan sang, coù nhieàu ñaày-tôù haàu-haï nhöng caùc ñoà cuûa cha meï duøng ñeå ñaïi tieåu tieän, duø dô-baån ñeán ñaâu, oâng cuõng töï tay röûa laáy, khoâng sai ngöôøi nhaø lau röûa bao giôø caû.
Thô
Quyù hieån vaên thieân-haï,
Bình sinh hieáu söï thaân,
Thaân thaân ñòch nieäu khí,
Baát duïng hoaùn gia-nhaân.
Giaûi nghóa ñen
Giaøu-sang thieân-haï ai cuõng bieát tieáng,
Ngaøy thöôøng thôø cha meï raát hieáu,
Chính tay mình röûa ñoà ñeå ñaïi tieåu tieän cuûa cha meï,
Khoâng sai ngöôøi nhaø laøm vieäc aáy bao giôø caû.
Dòch noâm
Duø mình chöùc troïng quyeàn cao,
Taám loøng hieáu-thaûo khi naøo daùm sai,
Ñoà thaân duøng daãu baån hoâi,
Tay röûa laáy, chaúng sai ai bao giôø.
| 