Nhaø Lyù (1010-1225)

1. Lyù-Thaùi-Toå

Baéc-giang trôøi môû thaùnh minh ,
Lyù-Coâng teân Uaån nhaân tình ñôùi suy .
Leâ trieàu laøm chöùc chæ-huy,
Luõ Ñaøo-Cam-Moäc öùng kyø phuø leân.
Ñaàu naêm caûi hieäu Thuaän-Thieân,
Thaêng-Long môùi ñoåi ñaët teân kinh-thaønh.
Ñònh ra thueá leä phaân minh,
Tuùc xa, quaûn giaùp quaân danh cuõng töôøng.
Hoãn doàng moät moái phong cöông ,
Hai möôi boán loä caùc ñöôøng môùi chia.
Cöû long saám daäy binh uy ,
Dieãn-chaâu gioù ñoäng tinh kyø thaân chinh .
Bieän loan gaëp luùc hoái minh ,
Höông nguyeàn caûm caùch, soùng kình cuõng eâm.
Boán phöông trong trò, ngoaøi nghieâm,
Chieâm-Thaønh, Chaân-Laïp xa ñem cung caàu .
Ngöïa man sang tieán Baéc trieàu,
Toáng hoaøng ban thöôûng quan-baøo theâm vinh.
Ví hay ñaïo hoïc tinh minh ,
Ñeá-vöông söï-nghieäp nöôùc mình ai hôn?
Coù sao tin hoaëc dò ñoan,
Say vui ñaïo Phaät löu tieân caûnh chuøa?
Ñeå cho daân tuïc tranh ñua,
Ni coâ noái goùt, taêng-ñoà chen vai.
Bôûi vì sinh cöûa Nhö-lai ,
Tieâu-sôn töø thuôû anh-haøi môùi ra.
Soùng tình chìm noåi aùi-haø ,
Chín ngoâi hoaøng-haäu, pheùp nhaø cuõng sai.
Töï mình ñaõ döïng leä-giai ,
Khieán neân con caùi, theâm baøi töông-tranh .

2. Lyù-Thaùi-Toâng bình Nuøng, phuïc Chieâm

Thaùi-Toâng noái nghieäp thuû-thaønh,
Anh em laïi raép ñua giaønh ngoâi cao.
Cuøng nhau binh maõ saán vaøo,
Caám-thaønh boãng choác xoân-xao chieán-tröôøng.
Traän tieàn gieát Vuõ-ñöùc-Vöông,
Ñoâng-Chinh, Döïc-Thaùnh tìm ñöôøng chaïy xa.
Khoan hình laïi xuoáng chieáu tha,
Thaân phieân ñaõ ñònh, nöôùc nhaø môùi yeân.
Ban hình luaät, canh tòch-ñieàn ,
Môû ñoà nhaát thoáng caàm quyeàn töù chinh .
Möøng xem "Phieân phuïc, Nuøng bình" ,
Huy xöng coù chöõ raønh raønh bieåu tieân .
Vaén daøi laø soá töï nhieân,
Tuïng kinh caàu thoï , kheùo neân chuyeän cöôøi.

3. Lyù-Thaùnh-Toâng, moät oâng vua nhaân duõng

Thaùnh-Toâng vaên hoïc hôn ñôøi,
Bình Chieâm, ñaùnh Toáng, ñuû taøi kinh luaân.
Khuyeán noâng chaêm vieäc caàn-daân ,
Chieáu chaên thöông keû tuø-nhaân laïnh luøng.
Thaùnh hieàn toâ töôïng hoïc cung ,
Ñaët khoa baùc-só, öu dung ñaïi-thaàn.
AÂn rieâng möa-moùc ñöôïm nhuaàn,
Ñaõ tieàn laïi luùa aân caàn döôõng-lieâm .
Hoà taây vui thuù Daâm-ñaøm ,
Nôõ ñem cuûa nöôùc xaây laøm cung tieân.
Chuoâng Suøng-Khaùnh , thaùp Baùo-Thieân ,
Phaät vaøng ñuùc töôïng, say thieàn laï sao.
4. Baø YÛ-Lan nhieáp-chaùnh

Nhaân-Toâng tuoåi chöûa laø bao,
Ngoaøi ra trieàu-yeát , trong vaøo giaûng minh .
Thuï-di coù Lyù-Ñaïo-Thaønh,
YÛ-Lan hoaøng-haäu buoâng maønh giuùp neân.
Môû khoa baùc-hoïc caàu hieàn ,
Ba thaêng moät maãu, thueá ñieàn nheï thay!
Coù khi xem gaët, xem caày,
Loøng chaêm ñieàn-daõ , moät ngaøy maáy tao .
Möa aân ngaám khaép doài-daøo,
Chuoäc ngöôøi baàn-nöõ gaû vaøo quan-phu .

5. Lyù-Thöôøng-Kieät baïi Chieâm, phaù Toáng

Thaân chinh xe ngöïa trì khu ,
Phaù Sa-ñoäng baét man tuø Nguïy-Phang .
Chieâm-Thaønh noäp ñaát xin haøng,
Ba chaâu qui-phuï moät ñöôøng thanh-di .
Toáng binh xaâm nhieãu bieân thuøy,
Töôùng quaân Thöôøng-Kieät döïng côø Baéc chinh .
Beân song Nhö-Nguyeät truù dinh ,
Giang sôn döôøng coù thaàn linh hoä-trì .
Mieáu tieàn phaûng phaát ngaâm thi,
Nhö phaân ñòa theá, nhö trì thieân binh .
Baáy giôø Toáng môùi hö-kinh ,
Giaûng hoøa laïi traû maáy thaønh coá cöông .
Laïi coøn hoái haän moät chöông:
"Tham voi Giao-Chæ, maát vaøng Quaûng-nguyeân"
Naêm möôi naêm leû laâu beàn,
Vuõ coâng vaên-ñöùc raïng truyeàn söû xanh.
Thöôïng-döông sao nôõ baïc tình,
Ñeå baø Döông-haäu moät mình ngaäm oan.
Kìa Leâ-vaên-Thònh möu gian,
Thöông chi quaùi hoå maø khoan löôùi hình!
Phaät töø nhö quaû chöùng minh ,
Chuoâng chuøa Dieân Höïu ñaõ thaønh phuùc cai .
Côù sao Tröø quaân laïi thaùc vaøo ngöôøi hoaù duyeân?

6. Lyù-Thaàn-Toâng khuyeán khích vieäc noâng

Thaàn-Toâng sinh cöûa Suøng hieàn,
Daáu hang thi-giaûi coøn truyeàn Saøi-sôn.
Thöùc noàng nhoäm veû chi-lan ,
Thoâng-minh hoïc-vaán kieâm toaøn caû hai.
Naêm ñaàu vöøa môùi leân ngoâi,
Giaûng caàu tröôùc ñaõ môû baøi kinh-dieân .
Qui noâng cho lính canh phieân,
Roäng aân laïi traû quan-ñieàn cho daân.

7. Ñoã-Anh-Vuõ loäng quyeàn

Anh-Toâng coøn thuôû xung nhaân ,
Ñoã-Anh-Vuõ laáy ngoaïi-thaân loäng haønh .
Ra vaøo trong tröôùng, ngoaøi maønh,
Cuøng Leâ-Thaùi-Haäu coù tình rieâng chung.
Toáng giam ñaõ baét vaøo trong,
Maø Leâ-Haäu laïi coøn loøng ñeo ñai.
Röôïu côm vaãn cöù ñöa môøi,
Vaøng cho nguïc toát lieäu baøi thoaùt ra.
Nghò ñoà roài laïi ñöôïc tha,
Ñeå ñoaøn Vuõ-Ñaùi ñeàu laø thaùc oan.

8. Taøi kinh-quoác cuûa Toâ-Hieán-Thaønh

Roài ra vaéng maët quyeàn gian ,
Hieán-Thaønh heát söùc caùn-toaøn môùi neân.
Khi trieàu Toáng, khi sính Nguyeân ,
Moät nieàm cung thuaän , ñoâi beân ñöôïc loøng.
An-nam Toáng môùi caûi phong ,
Quoác danh töø aáy raïng doøng vieâm-phöông .
Thaønh nam môû choán voõ-traøng ,
Taäp-taønh cung ngöïa phoâ tröông tinh kyø .
Uy danh raäy ñeán bieân thuøy,
Chieâm-thaønh, Ngöu-hoáng man di cuõng bình.
Tuaàn-du ñaõ toû daân tình,
Sôn xuyeân traûi khaép ñòa-hình gaàn xa.
Tröø quaân vì moät aáu nieân .
Thaùc coâ nhôø coù toâi hieàn,
Daãu ngöôøi hoái-chuùc maø quyeàn chaúng sai.
Cao-Toâng ba tuoåi noái ñôøi,
Hieán-Thaønh cö-nhieáp , trong ngoaøi ñeàu yeân.
Di löu coøn muoán taùn döông .

9. Lyù-Cao-Toå thaát-chính

Tieác khoâng duøng keû trung töông ,
Cao-Toâng hoang tuùng moïi ñöôøng ai can?
Daáu xe quanh khaép giang san,
Chính mình loãi tieát , du quan quaù thöôøng .
Laïi theâm thoå-moäc cung töôøng ,
Mua quan baùn nguïc nhieàu ñöôøng rieâng taây.
Nhaïc Chieâm raàu-ró kheùo baày,
Nhöõng laø tai-bieán töø naøy hieän ra.
Traâu ñaâu leân ngoïn am-la ,
Thöôùc ñaâu laøm toå goùc nhaø Kính-thieân .
Boán phöông troäm cöôùp noåi leân,
Quaân Chieâm, ngöôøi Toáng Quyeàn-cöông ngaøy moät ñoåi dôøi,
Phaïm-Du ñaõ phaûn laïi vôøi veà kinh.
Bænh-Di laø keû trung-thaønh,
Nghe deøm maø nôõ kim giai .
Xe loan laùnh chaïy ra ngoaøi,
Hoaøng-thaân ñeá thích moãi ngöôøi moät phöông.

11. Hoï Traàn giuùp vua Lyù

Tröø-quaân ñi ñeán Thieân-tröôøng.
Tình-côø laïi gaëp moät nöôøng tieåu-thö.
Con nhaø Traàn-Lyù coâng ngö .
Löôùi chaøi nhöng cuõng phong-tö khaùc thöôøng.
Traêng giaø ñöa moái tô vöông,
Môùi hay con taïo môû ñöôøng di-duyeân .
Hoï Traàn töø aáy noåi leân.
Keát beø thích-lyù , döïng neàn tieám-giai .
Traàn-Töï-Khaùnh ôû phöông ngoaøi,
Ñem quaân Haûi-aáp vaøo nôi ñoâ thaønh.

12. Lyù Hueä-Toâng phaùt ñieân

Hueä-toâng gaëp böôùc gaäp-gheành,
Nheï aân maãu-haäu , naëng tình phu-nhaân .
Laïng-chaâu xe ñaõ Baéc-tuaàn ,
Nöûa ñeâm rieâng vôùi naøng Traàn leûn ñi.
Gaëp quaân Töï-khaùnh röôùc veà,
Ñuông côn gioù buïi boán beà chöa eâm.
Hueä-toâng cuoàng-taät laïi theâm.
Khi ngaøy ñöùng muùa khi ñeâm naèm daøi.
Xuaát-gia laïi muoán tu trai ,
Ngoâi-thieâng phoù-thaùc cho ngöôøi ñaøo thô .
Ñaèng-sôn boùng nhaät ñaõ môø,
Hai traêm möôøi saùu Lyù-cô coøn gì?"

13. Lyù Chieâu-Hoaøng nhöôøng ngoâi cho choàng

Chieâu-hoaøng laø phaän nöõ-nhi,
Phaán son gaùnh vieäc gian-nguy ñöôïc naøo!
Xaây vaàn cô-taïo kheùo sao?
Boãng xui Traàn-Caûnh hieän vaøo haàu trong.
Ngöôøi yeåu-ñieäu, keû thö phong ,
Beùn hôi rôm löûa, ñoäng loøng möa maây ,
Vaåy nöôùc chaäu, vaét khaên tay,
Khi ñeâm ñaäp boùng, khi ngaøy ngoài chung .
Hoa ñaøo ñaõ daïn gioù ñoâng.
Vua toâi phaän ñeïp, vôï choàng duyeân may.
Chieáu roàng ban xuoáng naêm maây .
Möøng raèng nöõ-chuùa ngaøy nay coù choàng.

| |

Baéc-giang: teân cuõ chæ Kinh-baéc trong coù tænh Baéc-ninh baây giôø