Nhaø Traàn Thôøi-Kyø suy (1341-1400)
1. Nhaø Traàn baét ñaàu suy
Duï-toâng em laïi thöøa-dieâu,
Ngoâi thay anh caû, quyeàn theo Thöôïng-hoaøng.
Thöôïng-thö môùi ñaët tænh-ñöôøng,
Ñeà-hình chuyeån-vaän chöùc thöôøng coù teân.
Khuyeán-noâng sai söù ñoàn-ñieàn,
Vaân-ñoàn ñaët traán tra thuyeàn khaùch-nhaân.
Khu-taøo thoáng-lónh caám-quaân,
Phong-ñoaøn laïi môùi keùn daàn caùc ñoâ.
Uy-thanh xa ñoäng bieân-ngu,
Chieâm-thaønh Cheá-Moä daâng ñoà thoå-nghi
Mong nhôø ñöa loái veà queâ,
Hay ñaâu gaëp gioù trôû veà luoáng coâng.
Thöôïng-hoaøng ñaõ vaéng maët trong,
Naøo ai kieâng sôï maø loøng chaúng di?
Ñeàn Song-queá, ao Thanh-trì,
Muoâng-chim hoa-coû thieáu gì troø chôi!
Trong cung côø baïc chôi bôøi,
Tieäc vui chuoác cheùn, traän cöôøi leo daây!
Ñaïo thöôøng chaúng caån phoøng-vi,
Chò em chung-chaï loaïn beà ñaïi-luaân.
2. Döông-Nhaät-Leã tieám-vò
Truyeàn ngoâi con ñöùa öu-nhaân,
Ñeå Döông-Nhaät-Leã tieám traàn döïng leân.
Thoùi nhaø baøi-höôùc ñaõ quen,
Tieáng hoøa nhòp phaùch, haùt chen cung ñaøn.
Hieán-töø ñaõ phaõi haøm-oan,
Traàn-coâng möu hôû thaân-taøn cuõng thöông!
Ngheä-toâng doøng-doõi thieân-hoaøng,
Ñaø-giang laùnh daáu, lieäu ñöôøng khuaát-thaân,
Tieàm möu vôùi keû toân-thaàn,
Ñem veà xaõ-taéc nhaø Traàn thuûa xöa.
Yeâu-phaân daønh ñaõ taûo-tröø,
Cuõng laø noái moät moái thöøa laïi sau.
3. Chieâm-thaønh xaâm-nhieãu
Tieác sao moät böïc öu-nhu,
Ñoâng-A töø aáy cô-ñoà môùi suy.
Giaäu pheân troáng-traûi bieân-thuøy,
Giaëc Chieâm giong-ruoåi ñoâ-kyø xoân-xao.
Quyù-Ly cho döï khu-taøo,
Baùu-thieâng laïi ñeå gian-haøokhaûi-du
Dueä-toâng haêm-hôû phuïc-thuø,
Ñaùnh Chieâm naøo quaûn tri-khu daëm tröôøng.
Khinh mình vaøo ñoäng Ky-mang,
Tinh-kyø tan-taùc gioù söông mòt-muø.
Em laø Pheá-ñeá hoân-ngu,
Choân tieàn giaáu cuûa nhö ñoà treû chôi.
4. Leâ-Quyù-Ly pheá-laäp
Quyù-Ly quyeàn laán trong ngoaøi
Buoâng lôøi saøm-giaùn queân baøi toân-thaân.
Truyeàn vôøi Pheá-Ñeá vaøo saân,
Luïa ñaøo moät taám beå traàn keát-oan.
Thuaän-toâng tuoåi moïn taøi heøn,
Ngoài khoâng maø ñeå chính-quyeàn maëc ai.
Phaûi chaêng bôûi taïi möu ngöôøi,
Maø ñieàm traãm-trieäu cô trôøi laï sao!
Thöôïng-hoaøng moät giaác chieâm-bao,
"Baïch-keâ, xích-chuûy" öùng vaøo caâu thô.
Loaïn-tröng ñaõ hieän töø giôø,
Maø ñoà töù-phuï ai ngôø veõ ra!
Chim con ñem göûi aùc giaø,
Chaéc ñaâu phoù-thaùc haún laø ñaéc-nhaân!
| 
| 
Chuù thích:
thöøa-dieâu: noái ngoâi vua
thöôïng thö: chöùc quan ñöùng ñaàu haønh chaùnh
tænh ñöôøng: chöùc quan ñöùng ñaàu moät boä
ñeà hình: chöùc quan coi vieäc hình aùn
chuyeån vaän: chöùc quan coi vieäc hoä vaø chuyeân chôû löông thaûo
khuyeán noâng, ñoàn ñieàn: khuyeán noâng laø chöùc quan coi vieäc canh noâng; ñoàn ñieàn laø nôi lính phaù vôõ ñaát hoang. Nhaø Traàn ñaët chöùc khuyeán noâng ñeå phuï-traùch vieäc duøng binh lính phaù vôõ ñaát hoang
tra: kieåm soaùt
khaùch nhaân: ngöôøi ngoaïi quoác
khu taøo: ti (sôû) coi vieäc quaân
thoáng lónh, caám quaân: cai quaûn quaân canh giöõ nôi vua ôû
[Back to the top]
phong ñoaøn: teân rieâng ñaïo quaân coù traùch nhieäm naõ baét troäm cöôùp; ñaïo quaân aáy chia ra töøng "ñoâ"
bieân ngu: (goùc) bieân thuøy
thoå nghi: saûn vaät rieâng cuûa ñaát nöôùc (Chieâm)
löoáng coâng: phí maát coâng
chaúng di: chaúng thay ñoåi
caån phoøng vi: caån laø thaän troïng kieâng deø, phoøng vi laø phoøng ñaøn baø ôû. Khi coøn laø thaùi töû, Duï toâng bò ñaém ôû Hoà taây, coù thaày thuoác teân laø Traâu Canh cöùu soáng, nhöng sau bò beänh, Canh baûo aên gan treû con vaø loaïn luaân môùi khoûi
öu nhaân: con haùt ngöôøi laøm troâ
baøi höôùc: phöôøng cheøo
hieán töø, haøm oan: hieán töø, teân rieâng baø Hoaøng thaùi haäu (meï vua Traàn) bò Döông Nhaät Leã gieát , haøm oan laø ngaäm oan (bò gieát oan)
traàn coâng, thaân taøn: Traàn coâng laø Traàn Nguyeân Traùc khôûi binh ñaùnh Nhaät Leã nhöng bò thua vaø bò gieát, thaân taân laø cheát [Back to the top]
thieân hoaøng: doâng vua
khuaát thaân: khuaát laø co laïi (nhòn nhuïc) thaân laø duoãi ra (cöông-quyaát) yù noùi meàm moûng, kheùo leùo tuøy cô maø lieäu neøn cöông (cöøng) nhay neân nhu
tieàm möu: möu ngaàm
toân thaàn: beà toâi coù vôùi vua
yeâu phaân: khí yeâu quaùi. Chæ vieäc Nhaät Leã tieám vò
taûo tröø: queùt saïch
öu nhu: nhu nhöôïc
Ñoâng A: chöõ Ñoâng beân caïnh chöõ A, laø chöõ Traàn
ñoâ kyø: kinh ñoâ (Thaêng long)
khu taøo: toøa coi vieäc quaân [Back to the top]
baùu thieâng: ngoâi vua
gian-haøo: gian taø
khaûi-du: doøm ngoù
trì khu: giong ruoåi
tinh kyø: côø (cuûa quaân ra traän)
em: taùc giaû laàm Pheá ñeá laø con Dueä toâng
hoân ngu: ngu muoäi
quyeàn laán trong ngoaøi: chieám daàn heát caû quyeàn ôû trong trieàu vaø ôû caùc ñòa phöông
saøm giaùn: deøm pha ñeå ly-giaùn vua vôùi moïi ngöôøi
toân thaân: tình thaânthích vôùi nhaø vua [Back to the top]
traãm trieäu: ñieàm öùng tröôùc
baïch keâ, xích chuûy: vua Ngheä toâng naèm mô thaáy caâu thô trong coù noùi "trong khoaûng buïi coù con khæ moõm ñoû (xích chuûy haàu) laêm le leân laàu Baïch keâ, Xích chuûy haàu aùm chæ Quyù Ly, Baïch keâ (keâ töùc laø naêm Daäu tuoåi vua Ngheä toâng) Caâu thô aáy baùo tröôùc Quyù Ly seõ tieám vò cuûa vua Ngheä toâng
loaïn tröng: trieäu chöùng loaïn
ñoà töù phuï: böùc veõ boán ngöôøi baày toâi coù coâng giuùp nhoû (Chu Coâng giuùp Thaønh Vöông, Hoaéc Quang giuùp Thieáu Ñeá, Khoång Minh giuùp vua cuoái nhaø Haùn, Toâ Hieán Thaønh giuùp Lyù Cao toâng), vua ngheä toâng cho Quyù Ly böùc veõ aáy ñeå ngoû yù tin Quyù Ly heát söùc phuø Traàn Thuaän toâng Nhö vaäy toû raèng Ngheä toâng u meâ, khoâng khaùc gi ñem gaø co göûi quaï giaø
aùc: con quaï
phoù thaùc: göûi gaép
ñaéc nhaân: ngöôøi vöùng ñaùng, ñaùng choïn