Nhaø Hoà vaø giaëc Minh (1400-1418)

1. Nhaø Hoà cöôùp ngoâi nhaø Traàn

Quyù-Ly gaém-gheù vaïc Traàn.
Quyeát dôøi keû-chôï veà gaàn An-toân.
Ñaõ xui truyeàn vò cho con,
Ngoïc-Thanh laïi keát oan-hoàn moät giaây.
Gaëp khi Thieáu-Ñeá thô-ngaây,
Khaùt-Chaân, Traàn Haõng ñeâm ngaøy hôïp-möu.
Hoäi-minh vöøa môùi leân laàu,
Ba traêm ñoà-ñaûng cuøng nhau hieäp-tình.
Duøng-daèng chöa kòp caát binh,
Hôû cô moät phuùt tan-taønh nhö tro.
Quyù-Ly môùi ñoåi hoï Hoà,
Quoác-danh laø hieäu Ñaïi-Ngu chöông-hoaøng.
Truyeàn ngoâi con caû Haùn-Thöông,
Töï xöng laø Thaùi-thöôïng-hoaøng ôû trong.
Sai ngöôøi daâng bieåu caàu-phong,
Doái Minh xin ñeå noái doøng quoác-quaân.

2. Quaân Minh dieät nhaø Hoà

Nguyeãn-Khang giaû tieáng hoï Traàn,
Sang Minh xin laáy vieän-quaân ñöa veà.
Chi-laêng nghe ñoäng coå-beà,
Lyù-Baân, Moäc-Thaïnh troû côø tôùi nôi.
Quaân Minh nhaân theá ñuoåi daøi,
Nhò Hoà môùi chaïy ra ngoaøi phöông xa.
Nuùi Cao-voïng, beán Kyø-la,
Ñöôøng cuøng phaûi baét cuõng laø trôøi xui!
Toân-vinh keå ñöôïc maáy hôi,
Saùu naêm tieám-vò, muoân ñôøi oâ-danh

3. Traàn-Giaûn-Ñònh choáng Minh

Quyù-Ly toäi aùc ñaõ ñaønh,
Roài ra laïi gaëp ngöôøi Minh hung-taøn.
Chia phuû, huyeän, ñaët quaân-quan,
Coû caây ñeàu phaûi laàm-than hoäi naøy
Doøng Traàn chöa döùt moät daây,
Trieäu-Cô coøn raép ra tay ñoà-hoài.
Laïi phuø Giaûn-Ñònh leân ngoâi,
Caûnh-Chaân, Ñaëng-Taát vua toâi hieäp-tình.
Môû côø ñaùnh vôùi quaân Minh,
Phaù ñoàn Coå-loäng, ñoát thaønh Boâ-coâ.
Ví hay nhaân theá traøng-khu,
May ra khoâi-phuïc cô-ñoà cuõng neân.
Truøng-höng cô-töï chöa beàn,
Boãng khoâng ñem keû töôùng hieàn gieát ñi,
Cho neân haøo-kieät baïn-ly,
Caùnh vaây khoâng coù, coøn gì maø mong?

4. Traàn-Truøng-Quang choáng Minh

Töôùng-moân laïi coù con doøng,
Ñaëng-Dung, Caûnh-Dò môùi cuøng hôïp möu.
Moät hai quyeát-chí ñoàng-cöøu
Cuøng ñem binh-só ruoåi vaøo Chi-la.
Laïi tìm doøng-doõi Traàn-gia,
Toân-phuø Quyù-Khoaùng, aáy laø Truøng-Quang.
Ñem binh vaøo phuû Thieân-traøng,
Ñoùn vua Giaûn-Ñònh veà ñaøng Ngheä-an.
Cuøng nhau gaùnh vieäc gian-nan,
Haï-hoàng teá ngöïa, Bình-than ñoã-thuyeàn.
Quaân Minh coá giöõ thaønh beàn,
Boãng ñaâu Tröông-Phuï baêng mieàn laïi sang.

5. Quaân Minh chieám toaøn coõi Ñaïi-Vieät

Töø khi Giaûn-Ñònh ñaàu haøng,
Ngheä-an ñaát cuõ Truøng-Quang laïi veà.
Quaân Minh chieám giöõ Baéc kyø,
Vua Traàn laùnh ôû Nam-thuøy moät nôi.
Ñaëng-Dung, Caûnh-Dò maáy ngöôøi,
Theá cuøng duø coù töôùng taøi cuõng thua.
Tröôùc sau möôøi boán ñôøi vua,
Moät traêm taùm chuïc xuaân-thu chöa chaày.
Loaïn-cô bôûi töï ai gaày?
Quyù-Ly tieám-thieát toäi daây muoân ñôøi.
Chaúng qua lòch ñoåi, soá dôøi,
Xui ra cho ñöùa gian-hoài nhuoám tay.

6. Chính-saùch nhaø Minh

Coác-laêng trôøi kheùo ñoåi thay,
Giaän rieâng bôø coõi töø naày thuoäc Minh.
Ngöôøi trí-thöùc, keû taøi danh,
Nam-sôn ñaøo-ñoän, Baéc-ñình caâu löu,
Thueá tô, thueá thoùc tham caàu,
Moû vaøng moû baïc, tröng-thaâu cuõng nhieàu;
Saên baïch-töôïng, haùi hoà-tieâu,
Moø chaâu, caám muoái, laém ñieàu haïi daân.

| |

Chuù thích:

vaïc Traàn: cô-nghieäp (laøm vua) cuûa nhaø Traàn


keû-chôï: kinh-ñoâ
Hoäi-minh
: hoïp baøn vôùi nhau
chöông-hoaøng
: röïc-rôõ, khoe khoang
quoác-quaân
: vua cuûa nöôùc (Nam)
coå-beà
: troáng traän
troû côø
: chæ côø ñeå mang quaân tôùi
nhaân theá
: thöøa cô thaéng theá
tieám-vò
: cöôùp ngoâi vua (nhaø Traàn)
oâ-danh
: tieáng xaáu
[Back to the top]

ñoà-hoài
: möu söï khoâi phuïc (nhaø Traàn)
nhaân theá traøng-khu
: nhaân luùc thaéng maø ñaùnh ñuoåi luoân nöõa
Truøng-höng cô-töï
: xaây döïng laïi neàn moùng (nghieäp nhaø Traàn)
töôùng hieàn
: töôùng trung vaø gioûi; chæ Ñaëng Taát vaø Nguyeãn Caûnh Chaân
baïn-ly
: phaân lìa; yù noùi ai cuõng chaùn naûn khoâng muoán giuùp nöõa
Töôùng-moân
: doøng doõi nhaø töôùng; Ñaëng Dung laø con Ñaëng Taát: Caûnh Dò laø con Caûnh Chaân
ñoàng-cöøu
: cuøng theo duoåi moät moái thuø (giaëc Minh)
Toân-phuø
: toân leân laøm vua maø giuùp ñôõ
teá
: chaïy ñeàu boán chaân, cuõng-coøn goïi laø chaïy nöôùc kieäu (noùi veà ngöïa)
Baéc kyø
: mieàn Baéc
[Back to the top]

Nam-thuøy
: bieân-thuøy phía Nam (nöôùc ta) hoài aáy laø Hoùa-chaâu
xuaân-thu
: naêm
Loaïn-cô
: goác cuûa söï loaïn-laïc
tieám-thieát
: cöôùp ngoâi vua
lòch ñoåi, soá dôøi
: thôøi theá vaø soá phaän thay ñoåi
gian-hoài
: gian taø
Coác-laêng
: hang vaø goø, luùc xuoáng luùc leân, yù noùi söï bieán ñoåi
Nam-sôn ñaøo-ñoän
: troán traùnh ôû röøng nuùi nöôùc Nam
Baéc-ñình caâu löu
: caàm giöõ ôû trieàu dình nhaø Minh (beân Taàu)
tham caàu
: ñoøi moät caùch tham lam quaù ñaùng
tröng-thaâu
: cöôõng eùp phaûi noäp
baïch-töôïng
: voi traéng
chaâu
: chaâu ngoïc