Vaøo haàu laïy tröôùc ñaøi xuaân,
Höông ñöa cheùn chuoác gaám nhuaàn tieäc cao.
915.- Baáy laâu con hoïc theá naøo?
"Ngoïc-kinh nghe ñaõ xoân-xao môû tröôøng.
"Neä gì ñònh tænh leã thöôøng,
"Laøm cho thaân hieån danh döông môùi laø".
Phu-nhaân laïi daïy chuyeän nhaø:
920.- "Ñaïi khoa nhaân theå tieåu khoa cuõng vöøa".
Noãi Löu noùi keå sau xöa,
Tay trao cho nhaän maáy tôø thieáp-canh.
Noãi mình laïi ngaùn cho mình,
Trôøi sao saám daäy, ñaát bình saàu xaây.
925.- Loøng thô nhö daïi nhö ngaây,
Göûi qua thoaét ñaõ trôû giaøy veà song.
"Thoâi thoâi loøng ñaõ phuï loøng !
"Traêm naêm beû moät chöõ ñoàng vì ai.
"Beõ baøng traêng toái möa mai,
930.- "Sao duyeân ngang ngöûa cho ngöôøi dôû-dang?
"Ngöôøi xa ñaønh leõ chöa töôøng,
"Cöûa thu luoáng chöïc tin söông goùc trôøi.
"Daãu vaøng daãu ñaù vôùi ngöôøi,
"Naëng tình ñaâu daùm nheï lôøi song thaân.
935.- Naêm canh cung nguyeät löïa daàn,
Naêm laàn xa nhôù, naêm laàn thôû-than.
"OÂng tô kheùo leõ ña ñoan,
"Ba sinh luoáng ñôïi Ngoïc Hoaøn coøn laâu.
"Khuoân xanh kia môùi hieåm-saâu,
940.- "Ñaõ löøa nhau, laïi toû nhau nöõa maø".
AÙc vaøng thaám-thoaùt bay qua,
Phuû Döông sinh-nhaät moät nhaø ñaày vui.
Chaøng Dieâu ñeä leã sang chôi,
Röôïu ñua cuoäc thaùnh thô boài caâu tieân.
945.- Khi vui chaïnh nhôù baïn hieàn,
Thaáy Dieâu haàu deã neân queân söï chaøng,
Raèng: "Töø beû lieãu leân ñöôøng,
"Göûi mai sao haõy treã-traøng ñeán nay".
Vieäc Löu, Dieâu môùi giaõi-baøy:
950.- "YÙ vì hoân-söï neân chaày chöa sang".
Naøng vöøa ñöùng tröôùc reøm töông,
Beân tai moät traän theâ-löông gioù aøo.
Nghe qua voäi trôû goùt vaøo,
Soùng troâi lôùp lôùp nhöôøng xao beå loøng.
955.- "Vì ai lôû ñænh laáp gioøng,
"Ñaõ ñaønh goái chieác, chaên mong nhaàm ngöôøi".
Caïn lôøi Höông môùi löïa lôøi:
"Duø ai nôõ phuï chi ai luoáng chôø!
"Nhuïy ñaøo veïn-veû coøn tô,
960.- "Ví ra böôùm loïc ong löøa hieám ai".
Thoaûng nghe nhöõng tieáng traùi tai,
Theùt raèng: "Gioïng kheùo doâng-daøi gôùm chaêng!
"Vì ai quyeán gioù ruû traêng,
"Baây giôø coøn daùm ñaõi-ñaèng vôùi ai?
965.- "Phaän ñaøn-baø, ngôõ laø chôi,
"Moät ngaøy taêm-tieáng, muoân ñôøi maét tai.
"Maëc ai theà nhaït, nguyeàn phai,
"Töï ta xuaân khoùa maây caøi vôùi ta".
Ñôõ lôøi Nguyeät môùi thöa qua:
970.- "Tô duyeân cuõng chöûa haún laø döùt xong,
"Duyeân kia duø haún phuï loøng,
"Maëc ai xin haõy thung-dung nghó naøo"!
"Möa tuoân ngaán ngoïc nhö baøo,
"Phaän ñaønh laø theá daãu sao cuøng ñaønh!
975.- "Roài ñaây beøo nöôùc leânh-ñeânh,
"Caønh hoa voâ chuû ñaõ ñaønh töø ñaây.
"Buoàng rieâng thöùc thöùc phoâ-baøy,
"Loøng naøo vui nhöõng cuûa naøy vôùi ai.
"Ngoùn caàm duø löïa vaøo tai,
980.- "Ñieäu cao ñaõ vaäy naøo ngöôøi tri aâm?
"Tuùi thô duø ñuùc neân ngaâm,
"Phaåm-ñeà ai keû ñoàng taâm vôùi mình?
"Buùt hoa duø veõ neân tranh,
"Laáy ai maø nhaän neùt tình cho hay?
985.- "Cuoäc côø ai keû ngang tay?
"Thaáy côø maø töôûng nhöõng ngaøy chôi ñeâm.
"Naøo göông, naøo chæ, naøo kim,
"Vì ai maø ñeå chi theâm baän loøng.
"Saïch-sanh phoù traän löûa noàng,
990.- "Tieân theà ñaønh ñeå ghi loøng kieáp sau".
Baäp-buøng chöa nguoäi beáp saàu,
Nheän sa chôït maûng tin ñaâu tröôùc maønh.
Döông-gia chuyeån thuï thaêng kinh,
Ñeà-hueà chuyeån soaïn thuûy trình traåy ra.
995.- Noãi mình theâm roän noãi nhaø,
Khi xa, xa bieát laø xa maáy truøng.
Haønh-trang saém-söûa vöøa xong,
Con thuyeàn chen-chuùc ñöa giong caùnh leøo.
Giang-sôn taùm böùc saàu treo,
1000.- Caûnh mai ñeå chaïnh, saéc chieàu nhö xui.
Kìa ñaâu caùt baüng moät doi,
Maáy choøm leách-ñeách loâi-thoâi traän nhaøn.
Kìa ñaâu maây taän chaân ngaøn,
Löng ñeøo xao-xaùc, hôïp tan chôï chieàu.
1005.- Kìa ñaâu vieãn-phoá quaïnh-hiu,
Chaân trôøi thaáp-thoaùng con cheøo veà khôi.
Kìa ñaâu bôø-beán loâi-thoâi,
Ngö-thoân maáy moùc, maët trôøi taø-döông.
Kìa ñaâu nghi-nguùt khoùi söông,
1010.- Chaøy khuya maáy tieáng, chuoâng vang beân chuøa.
Kìa ñaâu nöôùc laïnh trôøi thu,
Ñoäng-ñình phaúng laëng moät hoà traêng in.
Kìa ñaâu ban toái ñoã thuyeàn,
Traéng bay hoa tuyeát giang-thieân moät maøu.
1015.- Kìa ñaâu truùc leä nhuoäm thaâu,
Tieâu-töông lích-chích möa mau canh chaày.
Caûnh kia theâm baän loøng naøy,
Phöôïng-thaønh saùng môû naøo hay ñaõ gaàn.
Cöûa doanh-lieãu môùi röôùc xuaân,
1020.- Bieân thö ñaõ thaáy taáu vaên beä thieàu.
Rôï Hoà loãng thoùi con kieâu,
Ruoåi muø buïi ngöïa, traåy theo aûi nhaøn.
Saân phong löïa maët sai quan,
Laïi sai Döông-töôùng giöõ-giaøng vieäc bieân.
1025.- Hòch mau moät maûnh sao truyeàn,
Ñaønh chaêm vieäc nöôùc, phaûi queân vieäc nhaø.
Haøn-laâm saün coù Tieàn-nha,
Vôùi phu-nhaân vaû cuõng laø ñoàng thaân.
Haõy sang taïm truù cho gaàn,
1030.- Ñôïi ngaøy deïp giaëc, xem chöøng chaúng khôi.
Tieàn nghe ñoùn röôùc taän nôi,
Doïn laàu söûa choán nghæ-ngôi thanh-nhaøn.
Chò em, caäu, chaùu ñoaøn vieân,
Ñaønh loøng Döông môùi gioùng yeân coõi ngoaøi.
1035.- Moät phöông ñoùng vöõng thaønh daøi,
Nuoát khoâng Hoà-yeát sa loaøi khuyeån-döông,
Tình kieàu-töû, daï phaàn höông,
Duø cay-ñaéng cuõng phaän thöôøng nghó nao.
Saàu kia keå ñaõ laø bao,
1040.- Noãi ngöôøi chieác boùng ra vaøo laïi thöông.
Sinh töø nuùm-naùu phaàn höông,
Trôøi thu ba cöõ, doaønh Töông moät ngaøy.
Buïi troâng muoân hoäc chaát ñaày,
Caùnh naøo bay ñeán ngoû baøy tröôùc trang.
1045.- Lieäu cô ra laïy toân-ñöôøng,
Traøng-chaâu xin laïi tìm sang cöïu-trình.
Ñöôïc lôøi theo loái thuûy-haønh,
Thaúng giong buoàm laù theânh-theânh xuoâi gioøng.
Soâng nguyeàn, beå daën truøng truøng,
1050.- Phuï-phaøng noï nhöõng theïn-thuøng nöôùc non.
Vöôøn rieâng coøn thuù caàm-toân,
Hoaøng-dieâu, Töû-nguïy vaãn coøn chöa phai.
Caønh troâng coãi ngaém chôø ai,
Ñaày song tuyeát ñieåm hoa mai traéng ngaàn.
1055.- Laàn sang thaêm thuù vöôøn gaàn,
Moät vuøng coû bieác maáy laàn cöûa son.
Lô thô caây coãi caønh non,
Reâu in caàu ñaù, tuyeát moøn loái thôm.
Laàu thô khoùi toûa maây truøm,
1060.- Choài sai thöa beû, khoùm sôøm vaéng via.
Bieát ai haàu hoûi söï duyeân,
Vieân-oâng ñaõ thaáy trong mieàn roø ra.
Mon-men thaêm hoûi gaàn xa,
Môùi töôøng mon-maïch, nay ñaø phoù kinh.
1065.- Ngaùn chieàu laû chaû ñoâi doaønh,
Buoàn nöông beân trieän, daïo quanh khaép toøa.
Baên-khoaên ñeán tröôùc ñình Ba,
Löông khoâng yeán ñoã, song taø nheän traêng.
Daãu thô vaùch haõy daêng daêng,
1070.- Xaõ-thô caùch maáy möôi töøng ngöôøi thô.
Hieân caøi laùc ñaùc sao thöa,
Saân reâu noï choán ngaøy xöa cheùn ñoàng.
Maøy döông-lieãu maët phuø-dung,
Ngaém hoa theâm nhaéc taám loøng sinh-ly.
1075.- Traêng theà vaãn ñoù tri tri,
Lieãu chöông-ñaøi bieát nay ñi ñaâu roài.
Möøng xuaân ñaøo haõy ngaäm cöôøi,
Veû hoàng trô ñoù, maët ngöôøi naøo ñaâu?
Khi sao son gaùc phaán laàu,
1080.- Giôø sao tan taùc maëc daàu khoùi söông.
AÁy ai daäp löûa vuøi höông,
Ñeå ai naùt ñaù phai vaøng vôùi ai ?
Giaän rieâng traêm noãi chaát ñaày,
Moät hôi giaù ngaét, hai tay laïnh ñoàng,
1085.- May sao vöøa gaëp Vieân-coâng,
Ruïng rôøi kíp goïi gia-ñoàng thuoác thang.
Tænh ra veà ñeán truù-phöôøng,
Giaác buoàn chöa giaõ, maïch töông laïi ñaày.
Noãi chaøng keå ñaõ chua cay,
1090.- Noãi naøng naøo bieát ñeán raøy nhöõng sao.
Moät mình moät ngoïn ñeøn hao,
AÙng maây bieân-aûi, chieâm bao cho lieàn.
Chôït nghe Tieàn-caäu baùo tin:
"Giaëc Hoà nghieâng nöôùc, vaây mieàn ngoïc quan.
1095.- "Döông coâng luyõ maûnh quaân ñôn,
Mieáu-ñöôøng truyeàn hòch möu toan tôi bôøi".
Moät nhaø nghe noùi ruïng-rôøi,
Söï mình kia vôùi söï ñôøi hay sao:
"Ví chaêng laøm kieáp maù ñaøo,
1100.- "Thì ra tay thöôùc quaûn bao caùt laàm".
Laàu khuya theû caïn canh traàm,
Thoâi lai laùng töôûng, laïi thaàm thì than.
Aæ maây tin-töùc khôi ngaøn,
Cöûa beøo neânh-noåi, nhaø lan laät-löøa.
1105.- Xieát bao phaän moûng nhö tôø,
Nôï bình-sinh, noãi toùc-tô chöa ñeàn.
Ñeâm ñeâm vöøng nguyeät hoa ñeøn,
Mai gaày-guoäc voùc, lieãu ñen-ñuûi maøy.
Beå saàu caøng vôïi caøng ñaày,
1110.- Ñaõ ñöôøng kia laïi noãi naøy, môùi gheâ !
Ñình Ba töø trôû goùt veà,
Tieáng quyeân ñaõ goïi boùng hoøe theo xuaân.
Dieâu-sinh thaêm hoûi aân-caàn,
Laáy kyø thi-cöû, eùp phaàn thuoác thang.
1115.- Sinh raèng :"Duyeân nghieäp dôû-dang,
"Thoâi thôøi coøn nghó chi ñöôøng lôïi-danh".
Daùm thöa : "Daïy theá sao ñaønh,
"Saân lai saùu kyû, song huyønh möôøi thu.
"Laïi gì cho troïng hôn ru ?
1120.- "Maø coi muoân daëm vaân cuø laøm chôi.
"Gioù baèng chín vaïn bay khôi,
"Baát bình daãu vieäc taøy trôøi cuõng xong".
Nghe lôøi nhö deïp côn noàng,
Nhaân kyø phoù cöû quyeát loøng taàm phöông.
|
|
Chuù thích:
ñaøi xuaân: laø nôi cha ôû.
tieäc cao: tieäc coù nhieàu cao löông myõ-vò.
Ñaïi khoa: laø thi ñoã.
tieåu khoa: laø cöôùi vôï.
thieáp-canh: tôø thieáp ghi teân tuoåi cuûa vieäc hoân-nhaân.
cung nguyeät: laø cung baäc cuûa ñaøn nguyeät-ñaøn hình troøn nhö maët nguyeät neân goïi laø nguyeät.
Ngoïc Hoaøn: töùc laø Döông ngoïc Hoaøn hay Döông quí Phi vôï vua Ñöôøng Minh Hoaøng. Ñaây vì Giao Tieân cuõng hoï Döông neân duøng ñieån aáy.
AÙc vaøng: laø con quaï vaøng do chöõ kim-oâ töùc laø maët trôøi.
Röôïu ñua cuoäc thaùnh thô boài caâu tieân: Röôïu thaùnh thô tieân laø röôïu ngon thô hay,
beû lieãu: saùch Tam-phuï Hoaøn-ñoà cheùp : nôi Baù-kieàu (caàu ôû gaàn kinh-ñoâ Traøng-an) ngöôøi ñöa nhau ñeán ñoù beû lieãu taëng nhau laøm roi ngöïa. cho neân sau duøng chöõ chieát-lieãu (beû lieãu) laø chæ söï tieãn-bieät,
Göûi mai: do chöõ kyù mai ôû truyeän Luïc Khaûi beû caønh mai göûi theá phong thö,
reøm töông: reøm baèng tre ñoào-moài.
lôû ñænh laáp gioøng: nghóa boùng : phaù hoaïi söï theà non heïn beå.
goái chieác, chaên mong: nghóa laø khoâng coù löùa ñoâi, phaûi duøng caùi goái leû chaên ñôn
xuaân khoùa: laø khoùa vöôøn xuaân. Nghóa boùng giöõ-gìn neát-na,
ngaán ngoïc: Ngoïc do chöõ ngoïc leä : nöôùc maét nhö ngoïc. Ngaán noïc : laø hoen-oá nöôùc maét cuûa moät gaùi ñeïp.
beøo nöôùc: do chöõ Bình-thuyû. Ví söï löu-laïc cuûa ngöôøi nhö maët nöôùc caùnh beøo, troâi-noåi khoâng ñònh vaøo ñaâu.
Nheän sa: moãi khi coù con nheän sa ngöôøi ta ñoaùn laø coù tin laønh hoaïc ñieàm döõ saép ñeán,
Chaøy khuya: töùc laø caùi chaøy ñeå doäng chuoâng. Chaøy khuya : laø tieáng chuoâng chuøa ñeâm khuya,
truùc leä: nöôùc maét doû vaøo caønh truùc,
doanh-lieãu: laø teân moät doanh-thöï ôû ñaát teá-lieãu.
beä thieàu: laø nôi theàm quí-baùu nhaø vua, do chöõ thieàu laø nhaïc thieàu.
con kieâu: do chöõ kieâu-töû . Saùch Haùn-thö cheùp roõ chuyeän rôï Hung-noâ, caâu quoác-thö cuûa rôï Thuyeàn-vu göûi vua Haùn raèng : Phöông nam coù nhaø ñaïi Haùn, phöông baéc coù cöôøng Hoà, aáy laø ñöùa con kieâu-ngaïo nhaø vua vaäy,
aûi nhaøn: do chöõ Nhaïn-moân quan ; cöûa aûi ñi sang rôï Hoà, ñöôøng nuùi cao vaø nguy hieåm neân chim nhaïn thöôøng bay ngang qua.
Saân phong: bôûi chöõ phong ñình. Caây phong töïa caây baøn, muøa thu laù ñoû coù veû ñeïp neân thöôøng troàng ôû saân chaàu cuûa vua.
sao truyeàn: do chöõ tin truyeàn ; truyeàn ñi gaáp, ñi suoát ngaøy ñeâm. sao ban ñeâm
Hoà-yeát: laø teân rôï ôû xöù Hung-noâ,
kieàu-töû: Kieàu, moät thöù caây cao vaø thaúng coù veû nghieâm-trang. Töû : moät thöù caây luøn coù veû phuïc tuøng neân ngöôøi ta ví Kieàu töû laø cha con,
phaàn höông: laø laøng vua Haùn Cao-toå ôû, goïi laø Phaàn-du, veà sau xöng laø Phaàn-höông laø queâ laøng laø bôûi thoùi quen,
Caùnh naøo bay: laø yù mong chaép caùnh chaép caùnh bay ñeán,
Hoaøng-dieâu, Töû-nguïy: maøu vaøng cuûa hoï Dieâu, maøu tím cuûa hoï Nguî laø hai teân rieâng cuûa hoa maãu-ñôn goïi laø Dieâu-hoaøng, Nguî-töû
Löông: töùc caùi röôøng nhaø,
Xaõ-thô: bôûi chöõ thi-xaõ : nhoùm ngöôøi hay thô hoïp nhau laøm moät hoäi ngaâm thô,
döông-lieãu: töùc caây lieãu yeáu, ngaøy xuaân duû caønh nhö tô.
Lieãu chöông-ñaøi: bôûi ñieån Haøng Hoaèng yeâu moät kyõ nöõ laø Lieãu-thò ôû ñöôøng chöông-ñaøi, taïi thaønh-ñoâ, veà sau boû naøng ñaõ ba naêm khoâng ñem veà ôû chung, sau göûi thöûi thö thaêm naøng coù caâu : Lieãu Chöông-ñaøi, lieãu Chöông-ñaøi ngaøy xöa xanh toát, ngaøy nay theá naøo ? Lieãu-thò traû lôøi : lieãu Chöông-ñaøi, lieãu Chöông-ñaøi, coøn xanh chi xieát tay ngöôøi haùi vin. veà sau Lieãu-thò bò töôùng phieân ñoaït. Roài Höùa Tuaán laïi cöôùp laïi maø traû cho haøng Hoaèng. Ñieån naøy thöôøng duøng hoûi thaêm ngöôøi tình-nhaân.
daäp löûa vuøi höông: bôûi chöõ höông hoaû nhaân-duyeân. Ngöôøi xöa khi theà nguyeân nhaân-duyeân cuøng nhau thöôøngduøng höông löûa maø theà nguyeàn tröôùc thaàn-linh,
theû caïn: töùc canh khuya. Xöa duøng caùi ñoàng-hoà baèng caùi chaäu ñoàng doû nöôùc vaø caùi theû ghi giôø.
nhaø lan: do chöõ lan-thaát laø söï giao-du vôùi ngöôøi quaân-töû,
vaân cuø: ñöôøng maây, töùc ñöôøng coâng-danh cuõng nhö thang maây,
baèng: con chim lôùn nhaát, moãi khi caát caùnh bay ñeán saùu muoân daëm môùi nghæ.