Ngö raèng : Beänh nhieãm hôi taø,
Sao laø ngoaïi caûm, sao laø noäi thöông ?
1805- Chöùng kieâm ngoaïi caûm noäi thöông,
Pheùp thaày trò lieäu theo ñöôøng naøo oâi ?

Moân raèng : Saùch coù bieän roài,
Noäi thöông, ngoaïi caûm, hai hoài phaân minh.
Noäi thöông ñeàu bôûi thaát tình,
1810- Ñau töø naêm taïng trong mình gaây ra.
Ngoaïi thöông ñeàu bôûi xoâng pha,
Khieán neân saùu phuû chòu taø luïc daâm.
Hôïp coi maïch lyù döông aâm,
Maïch Phuø ngoaïi caûm, maïch Traàm noäi thöông.
1815- Beänh naøo aên uoáng noäi thöông,
Tay höõu Khí khaåu maïch cöôøng nhaûy to,
Beänh naøo caûm maïo ngoaïi lo,
Nhaân ngheânh tay taû maïch to nhaûy veà.
Noäi thöông noùng laïnh chaúng teà,
1820- Thoaït noùng, thoaït maùt, reà reà naøo kham,
Ngoaïi thöông noùng laïnh ñeàu laøm,
Buoåi khoâng xen hôû, naèm daàm reân than.
Ngoaïi thöông chöùng thaät oá haøn,
Duø gaàn beáp löûa chaúng tan hôi haøn.
1825- Noäi thöông chöùng cuõng oá haøn,
Ñaêng meàn neäm aám beøn tan laïnh luøng,
Ngoaïi thöông chöùng cuõng oá phong,
Gheùt luoàng gioù lôùn thoåi gioâng ñuøng ñuøng.
Noäi thöông chöùng cuõng oá phong,
1830- Gheùt hôi gioù nhoû loøn trong cöûa nhaø.
Ngoaïi thöông roõ ôû muõi va,
Muõi hôi ngheït cöùng, hoaëc ra nöôùc boài.
Noäi thöông roõ ôû mieäng moâi,
Mieäng khoâng bieát vò, trong ngoâi chaúng hoaø.
1835- Laïi coi treân baøn tay va,
Löng baøn tay noùng, aáy laø ngoaïi thöông.
Khaùc thay maáy chöùng noäi thöông,
Loøng baøn tay noùng, pheùp thöôøng chaúng sai,
Ngoaïi thöông thöôøng nhöùc ñaàu hoaøi,
1840- Bao giôø truyeàn lyù môùi phai nhöùc ñaàu.
Noäi thöông cuõng coù nhöùc ñaàu,
Thoaït eâm thoaït nhöùc, mau laâu khoâng chöøng.
Ngoaïi thöông tieáng noùi laãy löøng,
Lôøi ra tröôùc nheï, sau ngöøng naëng hôi.
1845- Noäi thöông tieáng döùc ra lôøi,
Tröôùc naëng sau nheï, ít hôi ñaõ ñaønh.
Ñeán nhö maáy chöùng truyeàn kinh,
Trong ngoaøi ñeàu coù beänh tình ñua nhau.
Hôïp coi lôøi bieän tröôùc sau,
1850- Pheùp laøm hoaõn, caáp, theo ñau trò ñieàu.
Baèng tay chöùng ngoaïi caûm nhieàu,
Chöùng noäi thöông ít, kíp theo ngoaïi ñieàu.
Baèng tay chöùng noäi thöông nhieàu,
Chöùng ngoaïi caûm ít, kíp theo trong ñieàu.
!855- AÁy raèng trò baûn, trò tieâu,
Hoaëc chaày, hoaëc kíp, pheùp ñieàu ôû ta.
Trò tieâu thôøi phaùt taùn ra,
Goïi raèng ngoaïi caûm, thaät laø höõu dö.
Trò baûn thôøi chuyeân boå hö,
1860- Goïi raèng baát tuùc, goác töø trong ñau.
Duø cho noäi ngoaïi ñeàu ñau,
Baûn, tieâu kieâm trò, coù maøu thuoác phaân.
Ngoaøi nhieàu trong ít chaúng caàn,
Saùu phaàn trò ngoaïi, boán phaàn trò trong.
1865- Ngoaøi chaày trong kíp chaúng ñoàng,
Trò ngoaøi phaàn ít, trò trong phaàn nhieàu,
Cho hay thöông, caûm chaúng ñeàu,
Xöa nay trò luaän saùch neâu nhieàu baøi.
Tuïc coâng hoïc thuoác sô saøi,
1870- Laáy trong baát tuùc laøm ngoaøi höõu dö,
Chaúng thoâng hai chöõ thöïc, hö,
Pheùp duøng haõn, haï roái nhö tô voø.

Tieàu raèng: Soâng bieån deã doø,
Beänh tình chaân giaû ít moø ñaëng ra.
1875- Pheùp y thoå, haõn, haï, hoaø.
Laøm sao nhaèm beänh, daïy ta khoûi laàm?

Moân raèng : Noùng laïnh haàm haàm,
Giaû haøn, giaû nhieät, deã laàm dung y.
Giaû haøn ngoaøi laïnh töù chi,
1880- Hoïng khoâ, khaùt nöôùc, ñaùi ñi vaøng giaø.
Giaû nhieät noùng ôû ngoaøi da,
Truøm khoâng khaùt nöôùc, ñaùi ra trong ngaàn,
Laïnh giaû thôøi noùng aét chaân,
Noùng giaû thôøi laïnh, thaät phaân cho töôøng.
1885- Nhö chöùng caùch aâm ñôùi döông,
Ngoaøi rôø gioáng höïc, trong thöôøng laïnh haâm.
Laïi nhö maáy chöùng töï aâm,
Ngoaøi rôø noùng laïnh, trong haàm noùng ran.
Pheùp y trò nhieät, trò haøn,
Muoán chia chaân giaû hai beân,
Voïng, vaên, vaán, thieát, pheùp treân hôïp löôøng.
Cho hay laø khí nhieàu ñöôøng,
Voán khoâng ñònh voùc, bieán döôøng trôû tay.
1895- Pheùp y thoå, haõn, haï hay,
Quaû nhö thöïc chöùng, duøng daøy môùi neân.
Thoå vì taø thöïc ôû treân,
Thöôïng tieâu töùc ngheïn, ñoùng beàn hôi ngaên,
Haõn vì bieåu thöïc taø giaêng,
1900- Buoàn hoâi chaúng ròn, naèm laên vaät mình.
Haï vì taø nhoùm aâm kinh,
Gaáp ñau buïng daï thöïc tình bôûi trong,
Taø nhö xen nöûa ngoaøi trong,
Hôïp laøm hoaø giaûi môùi roøng ngheà hay.
1905- Bieåu hö pheùp haõn chôù baøy,
Hôïp laøm thanh giaûi cho taøy kinh döông.
Lyù hö pheùp haï baát löông,
Hôïp laøm tieâu boå, gìn ñöôøng kinh aâm.
Cho hay maáy beänh u thaâm,
1910- Haï laàm aâm thoaùt, haõn laàm vong döông,
Hôõi oâi saùch thuoác laém phöông,
Boå hoøa, coâng, taùn, veõ ñöôøng saün cho.
Toå sö lôøi daïy bo bo,
Chöùng soi hö thöïc, maïch doø ngoaøi trong.
1915- Hoïc sau saùch thuoác chaúng thoâng,
Ñaùng boå laøm taû, ñaùng coâng laøm hoaø.
Khieán neân môû cöûa daét taø,
Chöùng khinh hoaù troïng, hoïc ra khuaáy ñôøi.

Ngö raèng : Nhieäm baáy cô trôøi,
1920- Coi vaøo saùch thuoác nhieàu nôi mòt muø.
Trong Kinh coù luaän moät caâu :
"Cang haïi thöøa cheá" ôû sau khí vaàn.
Voán chöa roõ ñaëng maùy thaàn,
"Cang haïi" hai chöõ xin phaân cho raønh.

1925- Moân raèng : Khí baåm trong mình.
Goác nôi thaùi cöïc sinh thaønh ngöôøi ra,
AÂm döông nam taïng bình hoaø,
Tieân thieân phoái ngaãu ñoâi ñaø xöùng nhau,
Quaân hoaû coù aâm tinh theo,
1930- Töôùng hoaû coù thuûy khí theo raèng thöøa.
Thuûy xuoáng coù thoå khí thöøa,
Thoå xuoáng coù moäc khí thöøa vaàn theo.
Moäc xuoáng coù kim khí theo,
Kim xuoáng coù hoaû khí theo voán hoaø,
1935- AÂm, döông, ñaõ saùnh ñoâi nhaø,
Naêm haønh meách thaéng môùi ra tai naøn.
Hôi daâm thaùi quaù laø cang,
Hôi theo chôø traû thuø oan laø thöøa.
Khí cang thôøi coù khí thöøa.
1940- Leõ trôøi baùo öùng naøo chöøa ñaâu ñaâu.
Trong Kinh luaän aáy moät caâu,
Nghóa con vì meï traû thuø môùi an.
Treân daàu caäy theá laêng loaøn,
Chôø thôøi döôùi cuõng thaàm toan vieäc mình.
1945- Loaïi nhö quaân hoûa chaúng bình,
Ñoäng cang thôøi haïi, aâm tình pheá kim.
Thaän thuûy laø con pheá kim,
Theo beøn cheá hoaû daèn kìm hôi cang.
Laáy ñoâi thuûy, hoûa laøm daøng,
1950- Coøn kim, moäc, thoå, cuõng baøn nhö ñaây.
AÁy beøn taïo vaät maùy xaây,
AÂm döông sinh saùt leõ naøy raát coâng.
Cho hay choã dieäu hoùa coâng,
Trong ñoäng coù tónh, heát cuøng laïi thoâng.
1955- Suy ra leõ aáy caû ñoàng,
Vaät toät thôøi phaûn, voán khoâng toät hoaøi.
Leõ ñaâu cang haïi ñaëng dai,
Ñeán khi cang cöïc, nghieâng vai chòu caàm.
Chöõ raèng : moäc cöïc töï caâm (kim),
1960- Kim cöïc töï hoûa, noùng xaâm saét ruoàng,
Hoûa cöïc töï thuyû, ñoå buoàn,
Thuûy cöïc töï thoå, ñoïng duoàng caùu doanh.
Thoå cöïc töï moäc, ñoäng mình.
AÁy laø taïo hoaù maùy linh loá maøu.
1965- Thöû xem phong moäc laøm ñau,
Giaõy vuøng toät söùc, roài sau nghieâng mình.
Moäc cöïc töï kim ñaõ ñaønh,
Ñoäng qua phaûi tónh, heát tình thôøi thoâi.
Thaáp thoå laøm beänh cöïc roài,
1970- Gaân run thòt ñoäng giöït roài tay chaân,
Thoå cöïc töï moäc ñaõ öng,
Tónh laâu phaûi ñoäng, theo chöøng môùi xong.
Laáy hai chöùng aáy ghi loøng,
Duø muoân beänh cuõng tôùi trong xeùt löôøng.
1975- Choã raèng "AÂm chöùng töï döông,
Döông töï aâm aáy" y phöông deã laàm,
Duø khoâng xeùt maùy döông aâm,
Bieän caâu "cang haïi" ít laøm gieát ngöôøi.
Laïi nhö taïp chöùng ñau ngöôøi,
1980- Laïng qua noùng laïi, khuyeân ngöôi thaùm tình.
Ñau sau buoåi troïng buoåi khinh,
Hoaëc chôø ngaøy ñeán truyeàn kinh roài laønh.
Xöa raèng "chaúng thuoác maø laønh",
Gaãm caâu "thöøa cheá", beänh tình khaù troâng.
1985- Dòch raèng "Taïo hoùa linh thoâng",
Maùy xaây chaúng ñeán chung cuøng laïi laâu.
Beänh chôø thôøi vaän ñeán ñaàu,
Nhôù hôi thöøa cheá, ñau ñaâu cuõng laønh.
Hôõi oâi thaày thuoác taøi laønh.
1990- Theå theo yù aáy cöùu sinh cho ngöôøi.
Trò beänh hôïp xeùt thôøi trôøi,
Khí cang laøm haïi, traùch nôi khí thöøa.
Côù sao cang haïi traùch thöøa ?
Bôûi thöøa chaúng ñuû söùc ngöøa hôi cang.
1995- Thieân naøy nhieàu tieáng ngoïc vaøng,
Chôù neà lôøi tuïc phuï phaøng noâm na.

Ngö raèng : Taïng phuû khaùc xa,
AÂm chöùng, döông chöùng sao maø gioáng nhau.
AÂm döông maùy hieåm vaû saâu,
2000- Thò phi muoán bieän theo ñaâu khoûi laàm ?

Moân raèng : Döông chöùng töï aâm,
Ngoaøi da laïnh ngaét, trong haàm noùng ran.
Tröøng ra con maét ñoû vaøng
Mieäng moâi khoâ khaùt, hai ñaøng tieän nan.
2005- Maïch Saùc æa boùn, ñaùi vaøng,
Thöïc laø döông thònh giaû haøn hôi xen.
Duø cho laïnh ñaép run en,
Hôïp cuøng thuoác maùt, trò beøn ñaêng an.
Töï aâm voán chaúng phaûi haøn,
2010- Thöøa khi, Giaûi ñoäc, caùc thang neân ñaàu,
Laïnh laâu thôøi noùng cuõng laâu,
Trong khi noùi aáy moät caâu nghóa töôøng.
Laïi nhö aâm chöùng töï döông,
Ngoaøi da noùng röïc, trong thöôøng laïnh tanh.
2015- Tröøng ra nöôùc daõi trong thanh,
Doäp moâi, nhôùt mieäng, muïc thanh, maïch Trì.
Naèm co truøm ñaép boá vi,
Ít ñoøi uoáng nöôùc, æa ñi baõ heøm.
Ví duø noùi quaáy noùi saøm,
2020- Muoán boân neâ thuûy cuõng laøm töï döông,
Thuoác oân trò chöùng töï döông,
Lyù trung, Töù nghòch caùc phöông hôïp duøng.
Hôõi oâi ñôøi laém tuïc coâng,
Leõ aâm döông toät, chaúng thoâng aét laàm.
2025- AÂm phaûn döông, döông phaûn aâm,
Cang cöïc thôøi bieán, coå caâm (kim) leõ thöôøng
Muoán cho roäng chöôùc y phöông,
Ñoïc lôøi ca quyeát, thaáy ñöôøng chaúng xa,

LXV.- (Töø: LXXVIL. AÂm chöùng töï döông beänh ca)
(Baøi ca veà beänh aâm chöùng töï döông)
Dòch nghóa :
AÂm chöùng töïa döông neân nhaän roõ,
Buoàn böïc, böùt röùt, maët ñoû, mình hôi noùng. Ñoù laø aâm laïnh phaùt buoàn böïc, neân duøng thuoác oân (aám).
Beänh aáy boä Xích vaø Thoán maïch ñi Vi vaø Traàm, noùi cho anh bieát.

LXVI.- (Töø: LXXVIII.- Döông chöùng töï aâm beänh ca)
(Baøi ca veà beänh döông chöùng töïa aâm )
Dòch nghóa :
Döông chöùng töïa aâm, laáy gì maø löôøng bieát,
Chaân tay laïnh giaù, tieåu tieän ñoû,
Ñaïi tieän thì hoaëc boùn, hoaëc ñen,
Beänh aáy maïch ñi Traàm, Hoaït, anh neân roõ.

Ngö raèng : Vaän khí voán hoaø,
2030- Beänh khoâng thuoác uoáng, thôøi qua cuõng laønh.
Cang cöïc thöøa cheá ñaõ ñaønh,
Beänh ngöôøi naëng nheï, töû sinh coù trôøi.
Chuyeân theo vaän khí ôû trôøi,
Coøn laøm thaày thuoác ôû ñôøi laøm chi ?

2035- Moân raèng : Hôïp laáy leõ suy,
Baèng caàm moät maïch, bieát chi giuùp ñôøi ?
Töôïng ngöôøi tuøy öùng töôïng trôøi,
Chæn ngöôøi vaät duïc laém hôi chaúng ñoàng,
Hoaëc vì töûu saéc ñaém lung,
2040- Hoaëc vì ñoùi laïnh, söùc noâng nhoïc laøm.
Mình gaày ñau oám ñaõ cam,
Traùch trôøi, trôøi bieát xuoáng laøm sao cho ?
Vaäy neân taïo vaät sôùm lo,
Môû röøng döôïc phaåm, nhen loø teá sinh,
2045- Naáy cho caùc baäc thaùnh minh,
Döïng phöông phaùp trò trong mình ngöôøi ta.
Saùch nho raèng "trí trung hoøa".
"Tham thieân taùn hoùa" aáy laø löông y.
Choã raèng "baát döôïc truùng y",
2050- AÁy laø nhaân beänh thieân thì öùng nhau.
Hôi trôøi vay phaát laøm ñau,
Chôù khi thöøa cheá theo sau beøn laønh.
Ñeán nhö nhaân duïc haïi mình,
Ñau khoâng uoáng thuoác sao bình maùu hôi.
2055- Neân raèng vaän khí ôû trôøi,
Cuõng coù vaän khí ôû nôi mình ngöôøi.
Thôøi trôøi hôn aáy theo trôøi,
Beänh ngöôøi hôn aáy theo ngöôøi xeùt tra.
Laáy trong hai aáy chia ra,
2060- Ñaâu laø y bieán, ñaâu laø y nguyeân.
Hôõi oâi ai bieát y nguyeân,
Troïn nôi vaän khí, aáy chuyeân theo trôøi.
Môùi hay y bieán theo ngöôøi,
Luoáng caàm phöông saün laàm ñôøi sao neân ?
2065- Muoán cho roõ leõ döôùi treân,
Lôøi thô Tröông töû chôù queân maø laàm.

LXXIX.- Tröông Töû Hoøa thi
(Baøi thô cuûa Tröông Töû Hoaø)
Dòch nghóa :
Beänh neáu khoâng hôïp vôùi vaän khí trong naêm,
Thì xem noù hôïp vôùi vaän khí naêm naøo.
Cöù theo naêm aáy maø chaâm chöôùc caùch chöõa,
Môùi bieát laø ñeàu trong voøng chí lyù.

Tieàu raèng: Ba boä maïch thöôøng,
Thoán, Quan, Xích ñuû aâm döông ra vaøo.
Chia nam, baéc chính côù sao ?
2070. Thieân hoaø baát öùng, naêm naøo boä chi ?

Moân raèng : Vaän khí xaây ñi,
Nam chính, baéc chính, ñònh vì chuùa, toâi,
Saùu hôi quaân hoaû cao ngoøi,
Chaúng duøng laøm vieäc, moät ngoài raûnh rang.
2075.- Naêm vaän thaáp thoå quyeàn sang,
Duøng neân soá ôû giöõa baøn trung öông,
Cho hay vaän thoå laøm vöông,
Maët nam ra leänh boán phöông ñeán chaàu.
Moäc, kim, thuûy, hoaû öùng haàu,
2080.- Ñeàu toâi maët baéc, cuùi ñaàu xöngphan(phieân).
Chia ngoâi nam, baéc roõ raøng,
Laáy trong möôøi chöõ thieân can hoùa vôøi.
Nam chinh aáy noùi ñaïo trôøi,
Baéc chính ñaïo ñaát thaät lôøi saùch bieân.
2085.- Thöû xem Giaùp, Kyû hai nieân,
Hoùa ra phaän thoå, thaät quyeàn nam quaân.
Taùm naêm baéc chính ñeàu thaàn,
Ñinh, Nhaâm, Canh, AÁt, Bính, Taân, Quí, Moà (Maäu).
Laáy hai ngoâi chính phaân ñoà,
2090.- Theo nieân baøn maïch noùi phoâ môùi raønh.
Thieân hoaø maïch aáy voán binh,
Maïch traàm chæn luaän tình hình tam aâm.
Thaùi aâm, Thieáu aâm, Quyeát aâm.
Giöõ trôøi, giöõ ñaát, xeùt taàm theo nieân.
2095.- Nam chinh Thaùi aâm tö thieân,
Boä thoán tay höõu maïch chuyeân ñi chìm,
Nam chinh Thaùi aâm taïi tuyeàn,
Boä Xích tay höõu maïch chuyeân ñi chìm,
Nam chinh Quyeát aâm tö thieân,
2100.- Boä Thoán tay taû maïch chuyeân ñi chìm.
Nam chinh Quyeát aâm taïi tuyeàn,
Boä Xích tay taû maïch chuyeân ñi chìm.
Nam chinh Thieáu aâm tö thieân,
Boä Thoán, taû, höõu ñeàu chuyeân ñi chìm.
2105.- Nam chinh Thieáu aâm taïi tuyeàn,
Boä Xích taû, höõu ñeàu chuyeân ñi chìm.
Baéc chính Thaùi aâm tö thieân,
Tay höõu, boä Xích, maïch rieâng ñi chìm.
Baéc chinh Thaùi aâm taïi tuyeàn,
2110.- Tay höõu, boä Xích, maïch rieâng ñi chìm.
Baéc chinh Quyeát aâm tö thieân,
Tay taû boä Xích maïch rieâng ñi chìm.
Baéc chinh Quyeát aâm taïi tuyeàn,
Tay taû boä Thoán maïch rieâng ñi chìm.
2115.- Baéc chinh Thieáu aâm tö thieân,
Taû, höõu boä Xích ñeàu rieâng ñi chìm.
Baéc chinh Thieáu aâm taïi tuyeàn,
Taû, höõu boä Thoán ñeàu rieâng ñi traàm.
AÁy laø maïch lyù tam aâm,
2120.- Goïi raèng baát öùng ñeàu traàm trong tay.
Cam chaâu saùch laïi toû baøy,
Coi ngoâi quaân hoaû naêm nay boä naøo.
ÔÛ nôi Xích Thoán boä naøo.
Maïch raèng chaúng öùng chìm vaøo loät xöông.
Cho hay pheùp maïch aáy thöôøng,
Boán muøa beänh bieán nhieàu ñöôøng chaúng caâu.
Kinh raèng trôøi ñaát maùy saâu,
Khí laøm thaéng phuïc maïch ñaâu thaáy hình .
Xem hôi thaéng phuïc cho tinh,
2130.- Chöõ thôøi,chöõ beänh, maëc tình trò theo.
Ñaïo y laém choã cheo leo,
Chaúng neân chaáp nhaát laøm ngheøo ngöôøi ta.
Doùn thay moät maïch thieân hoaø,
Toå xöa saün ñaët baøi ca daïy ñôøi :

LXXX.- Ca vieát
(Ca raèng)
Dòch nghóa :
Noùi veà maïch Thieân hoøa chæ baøn ñeán ba khí aâm,
Nam chính tö thieân thì baéc chính taïi tuyeàn.
Thaùi aâm chuyeân chuû boä Thoán vaø Xích tay phaûi,
Quyeát aâm chuyeân chuû boä Thoán vaø Xích tay traùi,
Thieáu aâm thì Xích vaø Thoán caû hai beân ñeàu khoâng öùng.
Neáu giao hay phaûn laø saép cheát.

2135- Ngö raèng : Gaãm leõ döôùi trôøi,
Ñaõ sinh döôïc phaåm cöùu ñôøi nhaân gian.
Côù sao laém keû ngoã ngang,
Ñau thôøi caàu pheùp dò ñoan ñoä mình.
Hoaëc caàu thaày saõi tuïng kinh,
2140- Hoaëc caàu thaày phaùp raäp rình chöõa chuyeân,
Hoaëc caàu thaàn quyû cho thuyeân,
Hoaëc caàu ñoàng boùng chuùc nguyeàn chö linh ?
Thaáy laøm nhöõng vieäc baát kinh ,
Buøa ñeo, thuoác giaûi, beänh tình cuõng thuyeân.
2145- Chaúng hay ñaïo thuoác xöa truyeàn,
Phöông naøo trò ñaëng thoùi xieân nhaân tình ?

Moân raèng : Trong cuoäc u, minh ,
Ngöôøi cuøng thaàn quyû yeâu tinh khaùc ñöôøng,
Bôûi ngöôøi aên ôû khoâng thöôøng,
2150- Hôi taø duoàng gioù vaán vöông tai naøn.
Nhö nay mieãu saäp chuøa hoang,
Thaàn ngheøo, quyû ñoùi möôïn ñaøn laøm oân.
Nhö nay hoà mò hôùp hoàn,
Vöïc giao baén boùng , ñeàu phoàn yeâu tinh.
2155- Coù nôi quyû mò hieän hình,
Laøm cho beänh nhieãm trong mình ngöôøi si.
Saùch raèng "truùng aùc truyeàn thi ",
AÁy laø taät quaáy, beänh kyø xieát bao.
Toå xöa laøm thuoác aáy cao,
2160- Coù phöông laïi coù pheùp maøu nhieàu moân
OÂng thôøi laáy thuoác ñuoåi oân,
Laáy traâm tröø quyû, tieáng ñoàn ñaõ vang,
OÂng thôøi eám huyeät Cao hoang ,
Chích hang Quyû nhaõn , giaûi naøn cöùu tai.
2165- OÂng thôøi muõ aùo traéng trai,
Phaù hình caøy gaùi tröø loaøi yeâu ma.
Ñao ta laém chöôùc tröø taø,
Yeâu tinh, quyû quaùi khoù qua thaùnh hieàn.
Vaäy neân trong saùch thuoác bieân,
2170- Chöõ raèng hoaït phaùp roäng truyeàn nhieäm thay !
Thaày nay chaáp nhaát chaúng hay,
Gaëp côn taø thaéng khoanh tay, laéc ñaàu.
Khieán baày thuaät só theo sau,
Ra laøm pheùp baäy ñua nhau doái ñôøi.
2175- Daân ngu chaúng toû leõ trôøi,
Ñau thôøi sôï cheát, khaép vôøi chö sö.
Loøng taø gaây bôûi chö sö,
Daân phong laàn nhieãm ngaøy hö thoùi ñôøi.
Duø ngöôøi ñau toû leõ trôøi,
2180- Y coøn pheùp bí, ai vôøi dò ñoan ?
Muoán cho deïp luõ dò ñoan
Doø theo pheùp toå, rôõ raøng ñaïo ta.
Ngöôøi ñau coù chính coù taø,
Nhaø y pheùp trò coù khoa bieán thöôøng .
2185- Beänh chính thôøi duïng thuoác thöôøng,
Beänh taø thôøi duïng bieán phöông pheùp ngoaøi
Trôøi sinh muoân vaät ñeàu taøi,
Hoïc cho toät leõ, tröø loaøi yeâu tinh,
Loaïi nhö vaät ueá tröø tinh,
2190- Vaät höông tröø quaùi, quyû kinh A nguøy.
Hoà tinh sôï choù saên ñi,
Xaø yeâu sôï toûi, laïi nghi Huøng hoaøng,
Laáy vaøi vaät aáy suy baøn,
Bieát trong taïo hoùa nhieàu ñaøng thuoác tinh,
2195- Vaät ñeàu coù choã hôïp sinh ,
Khaùc nhau thôøi aét coù hình cheá nhau.
Cho hay vaät coù cheá nhau,
Khaép xem Baûn thaûo tröôùc sau chaúng ñoàng.
Saùch neâu tinh döôïc nhieàu oâng,
2200- Neám muøi chaúng moät Thaàn Noâng xöa truyeàn.

LXXXI.- Baûn thaûo daãn (Loâi coâng soaùn tieäp kinh)
(Lôøi daãn veà baûn thaûo. Toùm taét saùch Loâi coâng baøo cheá)
Dòch nghóa :
Baûn thaûo truyeàn trong ngheà thuoác ; coøn löu cho tôùi ngaøy nay.
Vua thaùnh toâi hieàn lòch ñaïi, ai cuõng löu taâm ;
Ngöôøi nhaân, con hieáu töø xöa, thaûy ñeàu chuù yù.
Sinh laøm ngöôøi trong khoaûng hai nghi ; Ñuùc neân xaùc nhôø coâng boán chaát,
Phong haøn, thöû, thaáp, naáu nung; Möøng, giaän, nghó lo, uaát keát,
Heùo töôi, khoå, söôùng, taát toån ñeán tinh thaàn;
Nhoïc, roãi, ñoùi, no, ñeàu haïi cho khí huyeát.
Ñaõ coù soáng khoù maø troán khoûi;
Ñaõ coù thaân ai cuõng theá thoâi.
Baåm thuï ngöôøi hö thöïc chaúng ñoàng, phaûi giöõ möïc thöôøng môùi ñöôïc;
Caây coû chaát ñoäc laønh ñeàu khaùc, chöa roõ tính noù chôù duøng.
Thuoác naøo maø chaúng hieäu; Duøng ñuùng thì hay.
Thöû ngaäm oâ mai, raêng eâ ngay maø nöôùc daõi chaûy;
Vöøa thoåi Boà keát, haét hôi lieàn maø loã muõi thoâng.
AÊn caûi cay maø leä voøng quanh; Nhai Hoa tieâu maø hôi beá taéc.
AÂm giao doø bieát nhoït trong ôû ñaâu;
Tieâu maït chöõa chöùng ñaàu ñau töôûng cheát !
Ñaùi vaët, daùi saên, ñeâm saéc Tyø giaûi; Mình laïnh, buïng lôùn, nhôø caû Loâ töø.
Nöôùc ñaùi ruøa chöõa ñöôïc caám khaåu;
Xöông xaûu chuoät laøm cho moïc raêng.
Töø thaïch baét ñöôïc muõi kim;
Hoå phaùch nhaët ñöôïc haït caûi.
Maät raùi reõ ñöôïc nöôùc, Keo loan noái ñöôïc xöông;
Cho ngoù sen maø tieát khoâng ñoâng;
Boû xaùc cua maø sôn tan röõa.
Nhöïa coù theå naáu tan queá ra nöôùc;
Môõ coùc coù theå laøm meàm ngoïc nhö buøn.
Taïm keå ít ñieàu ñeå laøm chöùng nghieäm roõ raøng;
Cho roõ heát thaûy ñeàu coù coâng duïng rieâng bieät
Thöôøng khi duøng moät, khí thuaàn nhaát thì coâng hieäu caøng nhanh.
Hoaëc luùc kieâm nhieàu, vò phöùc taïp maø keát quaû hôi chaäm.
Taù, söù bieát ñeå taâm keùn kyõ, giuùp ñôõ theâm thì choùng thu coâng;
Uyù, oá laàm nhöõng vò traùi nhau, ganh gheùt loän seõ thaønh raéc ñoäc.
Möøng, lo troâng caû ôû beänh lui hay tieán;
Cheát soáng quan heä bôûi phöông dôû hay hay.
Phaûi tinh töôøng theo saùch ñònh baøi;
Chôù quaáy quaù gaëp chaêng hay chôù !
Ñoái chöùng laäp phöông, phaûi loïc laáy sôû tröôøng trong caùc saùch;
Tuøy nghi duøng thuoác, hoïa laø mong coâng hieäu ñöôïc vaïn toaøn.

Tieàu raèng: Hoûi phuï nhaân khoa,
Xin nghe caùc chöùng ñaøn baø coù thai.
Coi trong kinh laïc möôøi hai,
Chia theo möôøi thaùng nuoâi thai xöa baøn
2205- Döôõng thai moät thaùng kinh can,
Hai thaùng kinh ñaûm, ba sang taâm baøo,
Boán thaùng kinh tieåu tröôøng trao,
Naêm thaùng tyø döôõng, saùuvaøo vò höông,
Baåy thaùng kinh pheá nuoâi thöôøng
2210- Böôùc qua taùm thaùng ñaïi tröôøng thay phieân
Chín thaùng kinh thaän noái lieàn,
Troïn phaàn möôøi thaùng veà mieàn baøng quang.
Möôøi kinh, möôøi thaùng chia ñaøng,
AÂm döông thuû tuùc nuoâi baøng Xung Nhaâm
2215- Côù sao kinh Thieáu Taâm,
Cuøng Tam Tieâu phuû chaúng caàm nuoâi thai ?

Moân raèng : Moät vieäc döôõng thai,
Coù lôøi Saøo thò ñeå baøi saùch bieân.
Taâm laøm maãu taïng chuû chuyeân.
2220- Tam tieâu phuû aáy laøm truyeàn toáng quan,
Goác thai laáy maùu laøm sang,
Maùu nhôø taâm chuû toùm ñaøng maïch kinh.
Cho hay maïch maùu caùc kinh,
Nhoùm nuoâi chöûa ngheùn neân hình bôûi taâm.
Phaûi nhöôøng kinh Thuû Thieáu aâm,
Chaúng chia phieân thöù moái caàm chuû tröông,
Gaãm trong kinh laïc aâm döông,
Naêm haønh ñaép ñoåi leõ thöôøng sinh nhau,
Coù oâng Phuøng thò noái sau,
2230- Goác theo Kinh chæ, lôøi maàu luaän cao,
Kinh raèng "taâm vôùi taâm baøo",
Tuy chia hai maïch thöïc vaøo moät nôi.
Möôøi hai kinh laïc maùu hôi,
Ngaøy naøo chaúng khaép vaàn nôi trong mình,
2235- Coù thai roài laïi beá kinh
Vaày hôi nhoùm maùu, ñoàng tình nuoâi thai.
Laáy lôøi Saøo thò luaän thai,
So lôøi Phuøng thò vaén daøi khaùc nhau,
Hoïc thôøi saùng leõ laøm ñaàu,
2240- Lôøi naøo xaùc lyù phaûi caàu xeùt coi,

Tieàu raèng: Thai ñaõ ñaëng nuoâi,
Coù thai thôøi ñeû xong xuoâi vuoâng troøn.
Côù sao laém keû chöûa non,
Hoaëc naêm ba thaùng, roài con chaúng thaønh,

2245- Moân raèng : Moät vieäc thai sinh,
Neân hö traùch ôû trong mình phuï nhaân.
Thuaàn Khoân laø ngöôøi phuï nhaân,
Maùu hôi ñaày ñuû trong thaân toát laønh.
Coù thai ñuû thaùng thôøi sinh,
2250- AÁy laø trôøi ñaát thöôøng tình xöa nay.
Bôûi ngöôøi khí huyeát chaúng ñaày
Maïch Xung Nhaâm yeáu gioáng gaày sao neân,
Thai nguyeân goác ñaõ chaúng beàn
Laïi theâm beänh hoaïn döôùi treân nhoän nhaøng,
2255- Traùch chi chöûa ngheùn chaúng an,
Tieåu saûn, baùn saûn, lieàn mang nôi mình.
Ví nhö traùi troå treân nhaønh,
Goác caây chaúng vöõng, traùi ñaønh ruïng non,
2260- Maùu hôi moûng yeáu ñeû con ra gì.
Theâm loøng daâm duïc loãi nghi,
AÊn chôi chaúng keå vaät chi döõ laønh.
Theâm thaày hoát thuoác baát kinh,
Laàm ñem vò ñoäc haïi tinh huyeát ngöôøi.
2265- Muoán cho xen giuùp thôï trôøi,
Trò thai phaûi duïng coi lôøi caám xöa.

LXXXII.- Nhaâm thaàn caám phuïc ca
(Baøi ca veà caùc vò thuoác caám duøng cho ñaøn baø coù thai)
Dòch nghóa :
Nguyeân truøng, ban mieâu, ñæa vaø manh truøng
OÂ ñaàu, Phuï töû vaø Thieân huøng
Daõ caùt,Thuûy ngaân cuøng Ba ñaäu,
Ngöu taát, yù dó vaø Ngoâ coâng (con reát),
Tam laêng, Nguyeân hoa, Ñaïi giaû thaïch, Xaï höông,
Ñaïi kích, Xaø thueá (Xaùc raén), Thö hoaøng, Huøng hoaøng,
Nha tieâu, Mang tieâu, Maãu ñôn, Queá,
Hoøe hoa, Khieân ngöu, Taïo giaùc (boà keát),
Baùn haï, Nam tinh, Thoâng thaûo,
Coà maïch, Can khöông cuøng Ñaøo nhaân,
Chu sa, Can taát, Giaûi traûo giaùp (mai cua),
Ñòa ñaûm, Mao caên (goác coû tranh) ñeàu khoâng ñöôïc duøng.

Tieàu raèng: Pheùp trò tröôùc thai,
Bao nhieâu chöùng nhieät, duøng baøi thuoác löông.
Ñeán nhö chöùng laïnh khoâng thöôøng,
2270- Caám duøng thuoác noùng, coøn phöông phaùp gì ?

Moân raèng : Muoán roäng chöôùc y,
Beänh thöôøng, beänh bieán, phaûi suy cho töôøng.
Thai tieàn hôïp duïng thuoác löông,
AÁy laø choã luaän beänh thöôøng pheùp y.
2275- Ñeán nhö beänh bieán chöùng kyø,
Quen theo thöôøng trò, laáy gì laøm coâng ?
Nhö ñau laïnh thaáu töû cung,
Can khöông, Queá, Phuï chaúng duøng sao an ?
Nhö ñau maùu chöùa baøng quang,
2280- Phöông naøo khoûi hoát Ñaïi hoaøng, Ñaøo nhaân ?
Beänh thôøi beänh chòu ñaõ öng,
Choã ñau coù côù, naøo töøng phaïm thai?
Xöa raèng y bieán thaät taøi,
ng theo maùy trò, nhieàu loaøi, nhieàu phöông.
2285- Coi thieân "thai döïng bieán thöôøng"
Vieäc ngöôøi chöõa ngheùn laém ñöôøng baát kinh.
Coù ngöôøi goïi chöùng "aùm kinh",
Thaùng khoâng nhô ueá maø mình neân thai.
Coù ngöôøi goïi chöùng "caáu thai",
2290- Ngheùn roài, kinh nguyeät xaày xaày maùu ra.
Maùu ra maø ngheùn chaúng sa,
Goïi raèng "thai laäu", thaät laø huyeát dö.
Coù ngöôøi ngheùn moät naêm dö,
Hoaëc möôøi baûy taùm thaùng chöø môùi sinh.
2295- Goïi "thai baát tröôûng" laø danh,
Bôûi ngöôøi khí huyeát trong mình chaúng sung.
Gaëp thai maáy chöùng laï luøng,
Khuyeân ngöôøi chaån maïch cho roøng, khoûi sai.
Laïi coøn chöùng goïi "quyû thai",
2300- "Tröng haø", "bó khoái", cuõng loaøi buïng to,
"Tröng ñaøm" chöùng aáy buïng to, Nhôùt nhau hôi heát, giaû ñoø gioáng thai.
Maùu hö chöùa ñoïng ngaøy daøi,
Goïi raèng "suùc huyeát", gioáng thai moät döôøng.
2305- Hôõi oâi beänh bieán khoân löôøng,
Dò thöôøng trong laïi dò thöôøng bieát bao,
Kinh raèng baûy baûy tuoåi cao,
Döùt ñöôøng thieân quyù, leõ naøo coù thai.
Vôï ngöôøi Tònh Phoå laø ai,
2310- Mình ñaø saùu chuïc tuoåi ngoaøi, coøn mang.
Kinh raèng hai baûy tuoåi naøng,
Thoâng thöôøng thieân quyù môùi toan gaû choàng.
Toâ Khanh coù gaùi maù hoàng,
Môùi möôøi hai tuoåi laáy choàng lieàn thai.
2315- Coi hai daáu söû bieân ngoaøi,
Nghieäm vaøo saùch thuoác, khaù naøi sao oâi!
Hoïc thôøi thoâng bieán maø thoâi,
Bieán khoâng chöøng hieän, naøo roài lieäu löông.
Luaän ngöôøi gaëp bieán cöù thöôøng,
2320- Beänh ngöôøi gaëp bieán cöù thöôøng sao xong.
Muoán cho lôùn maät, nhoû loøng,,
Gaëp côn y bieán neân coâng môùi taøi.

Tieàu raèng: Chaån maïch tröôùc thai,
Chia tay höõu gaùi, taû trai ñaõ ñaønh.
2325- Taû di hoaït taät trai sinh,
Höõu di hoaït taät gaùi sinh phaûi roài.
Coøn e ngöôøi ngheùn thai ñoâi,
Hai tay saùu boä, chuû coi maïch gì?

Moân raèng : Ba boä maïch ñi,
2330- AÂm döông hai chöõ, thònh suy khaùc hình.
Goác trong taïng phuû, naêm haønh,
Saùnh duyeân choàng vôï, toû tình meï con.
An ngoâi choàng vôï, meï con,
"Tung, hoaønh, thuaän, nghòch" xaây coøn trong tay.
2335- Boä aâm maø maïch döông vaày,
Choàng thöøa ngoâi vôï, leõ naøy raèng "tung"
Laïi nhö vôï ñeán ngoâi choàng,
Boä döông maø maïch aâm thoâng, raèng "hoaønh".
Con thöøa ngoâi meï nghòch danh,
2340- Meï thöøa con aáy thuaän tình ôû nhau.
Laëng loøng theo maïch xeùt caàu,
Maùy aâm döông nhoùm, bieát ñaàu gaùi trai.
Ba döông maïch thònh, con trai,
Ba aâm maïch thònh, gaùi thai haún hoøi.
2345- Taû ñôùi tung, aáy trai ñoâi,
Höõu ñôùi hoaønh aáy gaùi ñoâi hôi hoøa.
Taû döông maïch nghòch, trai ba,
Höõu aâm maïch thuaän, gaùi ba neân hình.
Muoán coi taïo hoùa maùy linh,
2350- Ñoïc lôøi bí quyeát Maïch kinh truyeàn loøng.

LXXXIII.- Chaån nhaâm thaàn maïch quyeát
(Bí quyeát xem maïch ngöôøi coù thai)
Dòch nghóa :
Can chuû huyeát chöø, pheá chuû khí.
Huyeát laø vinh chöø, khí laø veä,
AÂm döông ñoâi löùa chaúng so le,
Hai taïng thoâng hoaø cuøng moät leä,
Huyeát suy, khí vöôïng quyeát khoâng thai.
Huyeát vöôïng, khí suy chaéc coù thai,
Thoán Vi, Quan Hoaït, Xích hôi Saùc,
Ñi laïi trôn tru, hoaëc töôùc traùc :
AÁy maïch con treû hieän hình roài,
Môùi vaøi thaùng neân chöa bieát thoâi !
Taû mau laø trai, höõu laø gaùi,
Trôn tru thoâng nhau, mau ñi, laïi
Quan boä hai tay Hoaït cuøng Ñaïi,
Coù thai nhöng coù cuõng laø môùi.
Thaáy hình con treû, hai laø phaûi...
Tay taû thaáy tung hai ñöùa trai:
Tay höõu thaáy hoaønh gaùi moät ñoâi;
Tay traùi maïch thuaän, ba gaùi roài...
Thoán, Quan, Xích, hai beân ñeàu nhau :
Moät trai, moät gaùi, coù sai ñaâu.
Tay traùi Traàm Thöïc, trai chaéc haún...
Tay phaûi Phuø Thöïc, gaùi roõ maøu.
Döông maïch laø trai, aâm maïch gaùi,
Roõ raøng döôùi ngoùn nhôù kyõ laáy,
Ba boä Traàm ñeàu chaúng coøn ngôø,
Xích boä khoâng döùt, coù thai ñaáy !
Maïch theâ thöøa phu goïi laø hoaønh,
Maïch phu thöøa theâ tung ñaõ raønh,
Maïch töû thöøa maãu thöïc nghòch khí,
Maïch maãu thöøa töû môùi thuaän tình.
Huyeàn, Khaån, Lao, Hoaït, Cöôøng yeân oån,
Traàm, Teá vaø Vi, cheát ñaõ raønh.

Tieàu raèng: Trong buïng ñaøn baø,
Coù thai maáy chöùng saùch ñaø roõ bieân.
Loaïi nhö töû giaûn, töû huyeàn,
Töû thuõng, töû khí, töû phieàn, töû laâm.
2355- Bao nhieâu chöùng "töû" hoaøi nhaâm,
Ñeàu nhaân hôi ngheùn gaây thaàm ñau trong.
Ñaõ hay chöùng giaûn laø phong,
Thuõng khí laø thaáp, ñeàu trong buïng truyeàn.
Hôi ñi nghòch aáy laøm huyeàn,
2360- Noùng trong, noùng döôùi laøm phieàn, laøm laâm.
Ñaøm nhieàu laøm chöùng aùc taâm,
Döôùi hö laøm chöùng ñau xaêm chuyeån baøo,
Thai ñoäng thôøi buïng ñau baøo,
Laäu thai buïng lôùn, ñeàu traøo maùu ra.
2365- Chöùng thai ñoäng laäu khaùc xa,
Ñoäng laø khí baùch, laäu laø nhieät thöông,
Thaáy lôøi thai luaän bieán, thöôøng,
Phong ñaøm, nhieät, thaáp, noäi thöông khaùc ngoaøi.
Khöû taø môùi giöõ ñaëng thai,
2370- Chöùng naøo thuoác naáy, theo loaøi trò an.
Chæn lo moät chöùng mô maøng,
Ngheùn chöa ñuû soá, buïng naøng lieàn ñau.
Ngheùn vöøa baûy taùm thaùng sau,
Thoaét la chuyeån buïng, gioáng ñau giaû ñoø,
2375- Khieán neân thaày hoát thuoác doø.
Chöùng khoâng thaáy saùch, loø moø leânh cheânh.
Nöûa thôøi muoán hoát thoâi sinh,
E chöa ñuû thaùng haïi mình ngöôøi thai.
Nöûa thôøi muoán hoát an thai,
2380- E caïn ngaøy thaùng hoa khai loãi kyø.
Muoán cho khoûi tieáng tuïc y,
Xin phaân chöøng aáy thuoác chi vaïn tuyeàn (toaøn)?

Moân raèng : Maáy chöùng thai tieàn,
Ngöôøi ñaø bieát ñaëng saùch bieân luaän töôøng,
2385- Leä thai möôøi thaùng laø thöôøng,
Ñeán ngaøy con ñoû tìm ñöôøng chun ra.
Buïng ñau caáp xuùc reân la,
Löng ñau nhö gaõy, maét hoa bay ngôøi.
Ví nhö döa chín cuoáng rôøi,
2390- Traùi muoài môùi thaáy bay hôi thôm laønh.
Goïi raèng "chính saûn" cho mình,
Hôïp coi chöùng maïch, thaåm tình gaàn xa.
Thai vöøa baûy taùm thaùng qua,
Thoaét la chuyeån buïng aáy laø loäng thai.
2395- Teân raèng "thí nguyeät", "loäng thai",
Buïng ñau xaêm xæa, laøi xaøi nhaët lôi.
Tuïc raèng ñau daïo ñöôøng chôi,
Con chöa ñuû thaùng, naøo rôøi meï ñaâu.
Laøm thaày chaúng khaù caàu mau,
2400- Hoûi tra ngaøy thaùng tröôùc sau cho raønh.
Chæn coi moät maïch ly kinh,
Loäng thai, chính saûn, tình hình khaùc xa.
Nhaâm thaàn ñeán böõa khai hoa,
Duø khoâng thuoác guïc, ñeû ra cuõng thaønh.
2405- Leõ trôøi naøo ñôïi thoâi sinh,
Thoâi sinh loãi duïng, haïi mình ngöôøi ta,
Thöû xem keùn böôùm, tröùng gaø,
Ñuû ngaøy roài caén moû ra con baày,
An thai loãi duïng cuõng gay,
2410- Ñeán ngaøy öng ñeû, bò thaày caûn con.
Muoán neân ñeàu leõ vuoâng troøn,
Loäng thai, chính saûn, chöøng coøn tay ta,
Ñaõ Ly kinh aáy cho ra,
Chöa Ly kinh aáy, hôïp hoaø maùu hôi.

LXXXIV.- Ly kinh maïch quyeát
(Pheùp xem maïch ly kinh)
Dòch nghóa :
Moät hôi saùu laàn ñeán : Ly kinh,
Traàm Teá maø hoaït cuõng cuøng danh.
Nöûa ñeâm thaáy ñau chaéc saép cöõ,
Sôùm mai, tröa mai seõ thaáy sinh.

2415- Tieàu raèng: Sinh saûn coù trôøi,
Chöûa roài thôøi ñeû, naøo lôøi ai than.
Coù sao coøn keû saûn nan,
Coi loaøi suùc vaät ñeû an hôn ngöôøi ?

Moân raèng : AÁy bôûi ngöôøi ñôøi.
2420- ÔÛ an loãi ñaïo, trích trôøi haø can ?
Trôøi naøo nôõ khieán saûn nan,
Saûn nan heä bôûi mình naøng gaây ra.
Thaùnh xöa laøm thuoác phuï khoa,
Nhaân neâu baûy chuyeän ñaøn baø saûn nan.
2425- Moät nhaân an daät, thanh nhaøn,
Chaúng quen khoù nhoïc vieäc vaøng xoâng pha.
Khieán neân khí huyeát laáp sa,
Ñeán kyø chuyeån buïng naêm ba baûy ngaøy,
Hai nhaân phuïng döôõng vò daøy
2430- Mieáng ngon vaät laï lieàn ngaøy aên no,
Khieán neân thai beùo baøo to,
Ñeán ngaøy sinh ñeû buïng goø ñau laâu.
Ba nhaân daâm duïc tình saâu,
Neäm loan goái phuïng lieàn haàu phoøng lao,
2435- Gaây neân löûa ñoát tinh hao,
Ñeán côn chuyeån buïng thai baøo khoâ khan.
Boán nhaân ñeû chuùt chaäm gaøn,
Öu nghi hai chöõ buoäc raøng vaøo thaân.
Khieán neân vaán boác caàu thaân,
2140- Laêng xaêng thaêm hoûi gaây phaàn loaïn sinh.
Naêm nhaân nhuyeãn khieáp trong mình,
Buïng ñau nhaët thuùc cuùi hình khom löng.
Ngöûa nghieâng traèn troïc khoâng chöøng,
Khieán trong cöûa ñeû bít döøng khoân toan,
2445- Saùu nhaân hai chöõ saûn hoaøng,
Con chöa quaøy xuoáng voäi vaøng raën khan.
Nghe lôøi baø muï raën khan,
Khieán con ra ngöôïc ra ngang loãi ñöôøng.
Baûy nhaân hö phaïp noäi thöông.
2450- Trong mình oám yeáu naøo thöôøng maùu hôi.
Sôùm duøng söùc raùn raën khôi,
Nöôùc nguoàn khoâ rít, khoân dôøi con ra,
Hôõi oâi phaän söï ñaøn baø,
Coù nhaân baûy aáy môùi ra tai naøn.

2455- Saùch y maáy chuyeän saûn nan,
Ñieàu bieân pheùp trò roõ raøng, khaù coi.
Töû, sinh, ngöôøi ñeû coù moøi,
Xöa truyeàn pheùp töôùng haún hoøi chaúng ngoa.
Saûn nan coi töôùng ñaøn baø,
2460- Maët laø chöøng meï, löôõi laø chöøng con.
Maët töôi löôõi thaém vuoâng troøn,
Meï coøn cöùu meï, con coøn cöùu con,

LXXXV.- Töôùng saûn phuï bí phaùp
Dieän dó haäu maãu, thieät dó haäu töû
(Bí quyeát xem ñaøn baø khi sinh
Maët ñeå xem meï, löôõi ñeå xem con)
Dòch nghóa :
Ngöôøi ñeû khoù, trieäu chöùng soáng cheát gaàn gioáng nhau.
Xem saéc löôõi vaø maët ñoû hay xanh,
Löôõi xanh vaø laïnh giaù, meï seõ cheát.
Löôõi xanh maët ñoû rieâng con cheát,
Maët xanh, löôõi ñoû rieâng meï soáng,
Moâi mieäng ñeàu xanh, laïi nheãu daõi,
Meï con cheát caû roõ raønh raønh.

Tieàu raèng: Ngöôøi môùi ñeû roài,
Trong mình khí huyeát hö ñoài bieát bao.
2465- Pheùp y ñieàu lyù döôøng naøo,
Chöùng cuøng maïch lyù xin trao cho nhôø.

Moân raèng : Saûn haäu moät khoa,
Chöùng naøo thuoác naáy saùch ñaø luaän rieâng.
Ta nghe taâm phaùp thaày truyeàn,
2470- Beänh ngöôøi saûn haäu coù nguyeân ba ñieàu.
Moät laø maùu troáng löûa dieâu (dao)
Gaây trong noùng taùo, chöùng nhieàu cuoàng kinh,
Moät laø baïi huyeát voïng haønh,
Buïng ñau ñaàu nhöùc, reâm mình tay chaân.
2475- Moät laø aên uoáng quaù chöøng,
Gaây neân möûa æa, treân ngöng, giöõa ñaày.
Laïi nghe saûn haäu beänh gay,
Ba xung, ba caùp, chöùng naøy nguy hung.
Xung laø baïi huyeát laøm hung,
2480- Xung taâm, xung pheá vôùi xung vò taøo.
Caáp laø môùi ñeû hôi hao,
Hoaëc thoå, hoaëc taû, hoaëc traøo buoàn hoâi.
Toå xöa duøng thuoác ñeû roài,
Coù ba lôøi caám, ngöôøi oâi ghi loøng.
2485- Caám thang Phaät thuû chôù duøng,
Bôûi vì trong coù vò Xuyeân khung chaúng laønh.
Xuyeân khung taùn khí ñaõ ñaønh,
Laïi hay phaùt haõn, trong mình hö theâm.
Caám thang Töù vaät phöông keøm,
2490- Ñòa hoaøng, Thöôïc döôïc chaúng hieàm duïng sinh.
Ñòa hoaøng soáng laïnh maùu kinh,
Ngaët thôøi phaûi duïng, chín mình cheá ñi,
Ñeû sau khí huyeát ñang suy,
Thöôïc döôïc chua laïnh, duøng thì töûu sao.
2495- Caám duøng thang Tieåu saøi hoà,
Hoaøng caàm tính maùt, ngaên hoà huyeát ñi.
Cho hay beänh saûn nhieàu nguy,
Maáy lôøi Kinh huaán chuû trì chôù queân.
Ñeû roài phaùt haõn chaúng neân,
2500- Chaúng neân laøm haï, chaúng neân lôïi tieàn (tieän),
Maáy muøi tính döôïc chaúng hieàn,
Chôù cho phaïm vò, phaïm mieàn tam tieâu.
Ví duø bieåu chöùng thaáy nhieàu,
Ñeàu laøm giaû töôïng, raát nhieàu trong hö.
2505- Xöa nay bieát maáy tieân sö,
Trò khoa saûn haäu roõ töø Ñan Kheâ.
Ñan Kheâ Chu töû roøng ngheà,
Ñeû sau khaù boå, chuû veà maùu hôi.
Goác laøm khaù boå maùu hôi,
2510- Duø nhieàu chöùng taïp, ñeàu nôi ngon ngaønh.
Goác beàn thôøi ngoïn cuõng xanh
So cuøng baù thuaät khaùc tình thieân uyeân,
Coù lôøi maïch quyeát xöa truyeàn,
Coi ngöôøi saûn haäu thaáy duyeân maát coøn:

LXXXVI.- Chaån saûn haäu maïch quyeát
(Pheùp xem maïch ñaøn baø sau khi sinh)
Dòch nghóa :
Môùi sinh, maïch Hoaït, Hoaõn laø toát,
Thöïc, Ñaïi, Huyeàn, Caáp cheát tôùi nôi,
Neáu ñöôïc Traàm, Tieåu thì cuõng toát,
Coøn nhö Lao, Khaån, maïng thoâi roài.
Thoán khaåu : Saùu nhanh khoâng ñeàu, cheát,
Traàm, Teá saùt xöông thì soáng thoâi.
Xeùt caùc maïch aáy, ghi cho roõ,
Khaéc coát ghi taâm nhôù suoát ñôøi.