Van chuong Viet-nam

Phật-giáo: Sự khôn ngoan về Từ-bi và Giác-ngộ

Chương năm
Kinh Bản nguyện của Bồ-tát Địa-Tạng
Sự Toàn-hảo to lớn
Sau khi biết rõ những mục-đích và nguyên-tắc của các lời dạy của đức Phật, chúng ta cần đào xâu thêm về sự hiểu biết của Pháp. Pháp là gì? Đó là sự thật về đời sống và vũ-trụ, tất cả sự dạy dỗ của đức Phật, được tìm thấy trong các kinh điển. Những sách vở cổ xưa này ghi chép lại tất cả các sự chỉ dạy của đức Phật bởi các đệ tử của ngài. Quyển căn-bản nhất phải kể là "Kinh Bản nguyện của Bồ-tát Địa-Tạng." Nó có thể được xem như là sách học đầu tiên của học sinh lớp Một, trong ấy, sự thật được trình bày một cách rõ ràng không phải bằng lời nói mà bằng sự phát quang. Quyển kinh, như đức Phật Thích-ca nói, được bắt đầu khi người phát ra hào quang chói lọi muôn màu gọi là:

Áng mây sáng sủa đại viên-mãn
Áng mây sáng sủa đại từ-bi
Áng mây sáng sủa đại trí-tuệ
Áng mây sáng sủa đại bát-nhã
Áng mây sáng sủa đại tam-muội
Áng mây sáng sủa đại phúc-đức
Áng mây sáng sủa đại cát-tường
Áng mây sáng sủa đại quy y
Áng mây sáng sủa đại công-đức
Áng mây sáng sủa đại tán-thán

Mặc dù chỉ nêu ra có mười nhưng không có nghĩa là chỉ có mười. Số mười được coi như tượng-trưng cho sự toàn hảo, cũng như một vòng tròn tượng-trưng cho vô-tận
Điều được gọi là toàn-hảo trong kinh Địa-tạng thì gọi là vô tận trong kinh Vô-lượng-thọ. Không phải chỉ có đời sống là vô tận, tất cả mọi thứ đều có thể vô tận! Tuy nhiên, trong số những sự vô-tận, đời sống là việc quan-trọng nhất. Chúng ta có thể giầu sang không bờ bến và những cơ may không kể hết được, nhưng làm sao chúng ta hưởng được những thứ ấy nếu đời sống của ta bị giới hạn? Vì vậy phái Tịnh-độ dùng 'đời sống vô lượng' để tượng-trưng cho vô-tận. Trong kinh Địa-tạng, Áng mây sáng sủa thứ mười tượng-trưng khái-niệm này. "Một là tất cả, và tất cả là một" cắt nghĩa rõ ràng về vũ-trụ và đời sống vô tận.
Đức Phật căn cứ vào đâu để dạy về đời sống và vũ-trụ? Đầu tiên là Đại Áng mây sáng sủa thứ nhất. Sự toàn-hảo của Phật-giáo Tây-tạng là bản-thể đích thực của Phật-giáo Trung-hoa. Bản-thể đích thực là sự toàn-hảo to lớn. Chín áng mây tiếp theo của từ-bi, khôn ngoan vân vân... là sự hoàn toàn, mọi thứ đều hoàn-toàn. Sự hoàn-toàn to tát là bản thể có sẵn trong mỗi chúng ta, bản-thể đích thực. Chính từ điểm khởi đầu này, đức Phật lập ra vô số phương pháp để dạy dỗ chúng ta, phơi bày bản thể đích thực của mọi sự vật trong vũ-trụ. Tất cả những gì đức Phật dạy đều có sẵn nơi mỗi chúng ta (Phật tánh). Đó là bản-thể đích thực của mỗi người. Mục-đích của bốn mươi chín năm dạy dỗ của ngài chỉ là giúp chúng ta học cách sống hạnh-phúc và có đời sống đầy đủ. Sự giáo-dục đặc-biệt và đầy đủ này dành cho tất cả chúng-sinh hữu tình, nó rộng lớn và xâu xa hơn hệ-thống giáo dục tân-tiến của chúng ta.
Con người làm việc vất vả mỗi ngày. Cái gì thúc đẩy họ dậy sớm làm việc trong nhiều giờ trước khi trở về nhà? Đó là sự theo đuổi về uy-tín và tiền bạc, đặc-biệt là tiền bạc. Họ có còn tiếp tục làm việc nếu họ không được hưởng tiền bạc hay một ít uy danh sau khi làm việc một ngày không? Lẽ dĩ-nhiên là không. Đa số sẽ hững hờ và không muốn làm việc. Như thế, đối với đa số người, động cơ thúc đẩy của xã-hội là uy-danh và tiền bạc.
Các vị Phật và Bồ-tát làm việc không vì uy-danh hay tiền bạc, mà làm sốt sắng hơn chúng ta. Cái gì là động cơ đằng sau sự dạy dỗ có ý-thức trong khi không mong đợi được đền đáp lại? Đó là Đại Áng mây sáng sủa thứ hai, áng mây của lòng từ-bi, giống như tình thương của mẹ đối với con cái, nhất là đối với con vừa mới sinh, nhưng thâm thúy hơn nhiều. Một người mẹ hành động vì tình mẫu tử và từ bi không mong được đền đáp lại. Tình thương này gọi là trái tim từ bi. Lòng từ-bi của các vị Phật và các vị Bồ-tát đối với chúng sinh hữu tình thì không giới hạn, không có điều kiện và đều khắp. Đó là lực thúc-đẩy bất diệt họ giúp đỡ các chúng sinh hữu tình. Vì lẽ ấy Đại Áng mây từ-bi đi theo Đại Áng mây viên mãn.
Để chỉ dạy người khác, chúng ta tu học và khuyến-khích người khác cũng làm như thế. Chúng ta làm thế vì muốn giới-thiệu Phật-giáo với họ. Động cơ thúc đẩy chúng ta là gì? Lòng từ-bi. Nhưng nếu chúng ta làm vì tiền bạc và uy-tín thì cũng giống như là thương mãi, và điều này thì sai lầm và hoàn toàn vi phạm tinh-thần Phật giáo.
Đơn cử, các ấn loát phẩm, dụng cụ giảng dạy, cũng như kinh sách và sách tham-khảo phải không có điều kiện. Những sản-phẩm có tác quyền không phù-hợp với tinh-thần Phật-giáo. Mỗi khi tôi được xem một quyển sách Phật-giáo, tôi xem có tác-quyền không. Nếu nó nói: "Quyển sách này được bảo vệ bởi luật tác-quyền; mọi sự in hay trích dịch phải có phép." Tôi sẽ không đọc quyển sách ấy. Nếu bị hỏi vì sao tôi không muốn đọc nó, thì câu trả lời của tôi là bất cứ sự hiểu biết thật sự và tốt lành phải giúp ích cho người khác không có điều kiện và việc in lại phải được cho phép. Việc đọc các sách có tác quyền là một sự phí phạm thì giờ và công sức. Chỉ có những tác phẩm của các người có tâm hồn khoáng đạt và tấm lòng rộng mở và họ thực sự thực hành các lời giảng dạy của họ là đáng được đọc và học. Làm sao ta có thể hy vọng một người có đầu óc hẹp hòi, muốn tìm lợi nhuận viết về các điều tốt và kết luận chúng với sự toàn-hảo?
Lòng từ-bi được xây trên sự hợp-lý và không vướng mắc tình-cảm. Nếu khác đi, đó là ảo-tưởng và như thế thì sai lầm. Có hai câu nói trong Phật giáo: "Lòng từ-bi là bản-thể; những phương cách để thích hợp với những người có khả-năng khác nhau". Câu khác thì nói gần như ngược lại: "Lòng từ-bi thường phải gánh điều bất hạnh và sự thích nghi thường dẫn đến điều vô luân-lý." Lý-do của sự nghịch-lý biểu kiến này là nếu ta quên sự hợp-lý và chỉ chú ý đến các cảm súc thì lòng từ bi thường dẫn tới bất hạnh trong khi làm ơn cho ai thường dẫn tới sự vô luân-lý. Vì vậy điều này được theo sau bằng Đại Áng mây Trí-tuệ, áng mây thứ ba của mười sự toàn-hảo. Sự toàn-hảo trí-tuệ đưa tới sự toàn-hảo từ-bi. Trí-tuệ hay sự khôn ngoan là phương pháp của sự thích nghi. Chỉ bằng cách dùng những phương cách khác nhau của trí-tuệ và lòng từ bi, chúng ta mới giúp đỡ được các chúng sinh hữu tình đạt tới giác ngộ và thoát khỏi khổ đau.
Áng mây kế là Đại Áng mây Bát-nhã. Sự khác biệt giữa Áng mây sáng sủa đại Trí-tuệ và Áng mây sáng sủa đại Bát-nhã là gì? Kinh Đại Bát Nhã nói "Trí Bát nhã biết tất cả". Đó là sự khôn ngoan trực-giác không biết nhưng biết tất cả. Không biết là cái biết của trực-giác; biết tất cả là cái biết của Bát nhã. Nói cách khác, một cái là Thể, một cái là Dụng. Theo một hướng nhìn khác, Trí Bát nhã là sự hiểu biết mọi sự vật và sự chứng ngộ được sự thật. Sự khôn ngoan trực-giác, sự khôn ngoan căn bản của chúng ta, là thứ giúp ta khỏi khổ đau và buồn rầu. Sự khôn-ngoan đạt được là thứ giúp ta diễn dịch mọi sự việc sảy ra trong vũ-trụ. Nó có gốc từ sự khôn-ngoan nguyên-thủy. Nếu ta không đạt tới được sự toàn-hảo của vũ-trụ thì làm sao ta có thể dạy cho kẻ khác?
Khi các sự bối rối được gột sạch và sự si mê bị xóa tan, chúng ta đạt tới sự toàn-hảo của chính chúng ta và có lại những khả năng nguyên thủy của mình. Kể từ thời điểm đó, chúng ta ở trong trạng-thái có nhận thức hoàn toàn và có thể làm tất cả mọi việc, chúng ta có vạn năng và có mặt ở khắp mọi nơi. Đại Áng mây Trí-tuệ và Đại Áng mây Bát nhã chứa đựng những ý nghĩa xâu xa và là sự khôn ngoan hoàn toàn, đầy đủ.
Làm thế nào chúng ta đạt tới được sự khôn ngoan? Nó có sẵn nơi mỗi chúng ta, nhưng đang bị che phủ. Vậy nó ở đâu? Đức Phật bảo chúng ta rằng nó không mất hẳn nhưng chỉ bị tạm thời che lấp. Khi chúng ta đạt tới giác-ngộ, ta có thể thấy lại sự khôn ngoan này. Vậy thì làm sao ta có thể loại bỏ được các màn vô minh và tìm lại được khả năng nguyên-thủy của mình? Một cách Phật Thích-Ca dạy chúng ta là tu thiền, hay cũng gọi là Áng mây sáng sủa đại tam-muội. Tam muội là phiên dịch từ tiếng Phạn nghĩa là sự hưởng lạc đúng đắn, cũng có nghĩa là tập trung tâm ý thật xâu xa.
Phật-giáo nhấn mạnh đến việc tu hành, hay là sửa đổi các suy-nghĩ và hành-động của chúng ta. Đó là sự sửa đổi mọi thứ thoát ra từ thân, khẩu, ý; ba thứ nghiệp của sự hành sử sai lầm về thân, khẩu, ý. Để sửa chữa nghiệp của mình, ta bắt đầu từ ý như các Thiền sư dạy, "bắt đầu từ cỗi rễ". Cái gì là cỗi rễ? Ý. Nếu ý của chúng ta đúng thì thân và khẩu cũng sẽ đúng.
Trong Phật-giáo có vô số phương-pháp khác nhau. Tất cả chỉ có mục-đích tập trung ý thức tu hành. Không phải chỉ có Thiền tông là nhấn mạnh đến tập trung ý thức tu hành. Tất cả mọi phái đều dùng tuy là họ không gọi tên như nhau.
Phát Tịnh-độ gọi nó là Một Ý không bị nhiễm hay làm sạch ý. Phật-giáo Tây-tạng trình bày như là Ba phương-pháp bí truyền, ba nghiệp của thân, khẩu, ý tương ứng với thân, khẩu, ý của đức Phật. Chữ tương ứng ở đây có nghĩa là tập trung ý thức tu hành. Chúng ta thấy là những tông phái khác nhau cùng nhấn mạnh một nguyên-tác. Họ chỉ dùng tên khác nhau để gọi nó.Vì tất cả đều nhắm đạt tới cùng một mục-đích, mọi phương-pháp có giá-trị ngang nhau, không có phương pháp nào hay hơn phương-pháp nào.
Chúng ta có thể lựa chọn bất cứ phương-pháp nào thích hợp với đời sống của chúng ta và trình độ của chúng ta để tu học. Điều quan-trọng là đi theo phương pháp đó. Càng theo nhiều phương-pháp càng thêm bối rối. Khi càng bối rối thì lại càng khó thành công. Điều này rất quan-trọng vì sa-ma-đề hay tập-trung ý-thức xâu xa là chìa khóa cho sự thành công. Chúng ta cắt nghĩa chúng như là ba phương-pháp tu học hay tự tu, tập-trung tư-tưởng xâu xa và khôn ngoan. Tự tu hay sống có kỷ-luật dẫn tới tập-trung tư-tưởng xâu xa. Từ sự tập-trung tư-tưởng xâu xa đưa tới sự khôn ngoan. Như thế sự khôn ngoan trực-giác đến từ sự tập-trung tư-tưởng xâu xa. Sự tập-trung tư-tưởng xâu xa ở trong bản thể của chúng ta là Áng mây sáng sủa đại tam-muội.
Trong số mười Áng mây đại Trí-tuệ, năm thứ đầu tiên cắt nghĩa những nguyên-tắc căn-bản, và năm thứ kế là năm phương cách. Những nguyên-tắc căn-bản là nền tảng của các sự dạy dỗ của đức Phật. Sau đây là năm phương-pháp.
Đầu tiên là Áng mây sáng sủa đại cát-tường. Phúc đức có nghĩa là gì? Đối với đa số chúng ta, phúc đức có nghĩa là đạt được điều mà ta xứng đáng được hưởng. Nếu ta đạt được điều mà ta không xứng đáng thì không phúc đức. Ý-nghĩa phúc đức trong Phật-giáo thì xâu xa: trải qua đời sống của vũ-trụ, không có gì vượt khỏi sự hiểu biết và kinh-nghiệm của chúng ta. Đâu là sự phúc đức to lớn. Thí dụ khi ta chú tâm tới phật A-di-đà và nguyện sẽ sinh về Tây-phương cực lạc, chúng ta sẽ được sinh ra ở Tây phương. Nếu ta nguyện sinh ra ở thế-giới trong kinh Pháp-hoa, thì ta sẽ đạt tới mức ngộ đạo của đức phật Vairocana. Đây là ý-nghĩa nguyên-thủy của phúc đức.
Trong thế-giới của chúng ta, đức Phật Thích ca dạy dỗ theo nhiều cách khác nhau tùy theo căn cơ của các đệ tử, đây là phúc đức bậc nhất. Thứ nhất, các lời dạy của đức Phật không khi nào trái nghịch với sự thật thật sự về đời sống và vũ-trụ. Thứ hai, đức Phật luôn luôn thích nghi sự dạy dỗ của ngài cho hợp với trình độ của các đệ-tử. Các sự dạy dỗ của ngài sẽ thất bại nếu các đệ tử không hiểu được, hay là chúng quá dễ, nhàm chán đối với họ. Cả hai điều này thì không phúc đức. Vì vậy, sự giảng dạy thích nghi là điều phúc đức nhất. Đức Phật dùng tất cả cách mà theo ngài: chúng ta hiểu được và thu thập được. Đây chính là phúc đức to lớn nhất, hoàn hảo nhất.
Ngày nay, con người chạy theo tiền bạc, sự hiểu biết, sức khoẻ và sống lâu. Các điều này gọi là ự may. Nếu đức Phật dạy dỗ và bảo chúng ta tu hành, nhưng nếu chúng ta không nhận được những gì người nói chúng ta sẽ nhận được, thì chúng ta sẽ chối bỏ các sự dạy dỗ của ngài. Vì sao? Nếu ta không đạt được những gì ta mong muốn trong kiếp này, thì làm sao ta tin được những điều mình sẽ có trong kiếp sống tiếp? Mọi việc quá xa vời và không chắc chắn. Khi chúng ta hưởng được quả đã hứa? Tuy nhiên, nếu chúng ta nhận được phần thưởng trong kiếp này thì chúng ta sẽ dễ tin ở những điều hứa trong tương lai. Bằng việc tu phật một cách thích đáng, chúng ta sẽ đạt tới điều mà mình mong muốn.
Việc này cũng giống như một cây ăn trái. Chỉ khi chúng ta trông thấy hoa thì mới tin là nó sẽ có trái. Nếu hoa không nở thì làm sao chúng ta tin là nó sẽ có trái? Vì lẽ ấy, ta có Đại Áng mây Cát tường theo sau Đại Áng mây Phúc đức. Chúng ta phải gieo giống trước khi mong gặt hái kết quả.
Nguyên-tắc chủ đạo kế tiếp thì được tượng-trưng bằng Đại Áng mây Công đức. Các đức phật trải muôn ức kiếp gieo trồng công đức sau khi đã chứng đạo. Vì sao? Một vị phật không thể giúp các chúng sinh hữu tình nếu vị ấy không có công đức. Người ta sẽ không tin một người thầy, khi vị này không có công đức. Tuy nhiên, nếu vị thầy này có công đức và cắt nghĩa rằng những công đức ấy đến từ sự tu hành, thì người ta sẽ nghe theo. Vì thế, chỉ có người thầy có công đức và đức tính tốt cộng với sự khôn ngoan thì mới có thể giúp đỡ các chúng sinh hữu tình. Vì vậy, đức Phật dạy chúng ta trau dồi hai thứ, sự may và sự khôn ngoan. Tuy nhiên sự may khác với công đức. Công đức chính là thứ giúp chúng ta thoát vòng sinh tử. Chúng ta vun trồng công đức bằng cách tu tập ba thứ: Giới, Định và Huệ hay sự khôn ngoan.
Trong sự tu tập, chúng ta cần nương tựa nơi Đại Áng mây quy y. Đây không phải là như thường hiểu là quy y Tam bảo, Phật Pháp Tăng. Nhưng là sự trở về với bản thể của chính mình.
Đại Áng mây tán thán tượng trưng cho việc chỉ cho người khác biết về Phật giáo. Tán thán công đức hoàn hảo vô lượng và đức hạnh của bản thể sẵn có của con người. Phật giáo dạy chúng ta điều gì? Đạt tới trạng thái hoàn toàn của chúng ta. Thiền của Phật giáo dạy chúng ta tìm kiếm trạng thái nguyên thủy của bản thể toản hảo của chúng ta.
Nói tóm lại, đức Phật Thích Ca Mâu Ni phát quang ở phần đầu của kinh Địa tạng. Ánh sáng này có nhiều ý nghĩa vô biên, hơn là mười điều mà chúng ta vừa đề cập. Năm thứ đầu tiên là năm Sự toàn hảo của bản thể, và năm thứ tiếp là năm công dụng của nó. Mười điều này là những điều căn bản của sự dạy dỗ của đức Phật và còn được tìm thấy trong nhiều kinh điển khác, cũng được tượng trưng bằng sự phát ra ánh sáng. Nhiều người đọc tới chỗ này mà không hiểu tầm quan trọng của nó. Không phải chỉ có kinh này mà tất cả các kinh đều bắt nguồn từ sự Đại Toàn hảo. Chúng ta sẽ thâu thập được nhiều hơn khi chúng ta hiểu được sự tượng trưng này.
Sự toàn hảo của Giáo pháp đại thừa
Thứ tự về tu tập Phật giáo đại thừa ở Trung hoa thì được tượng trưng bằng bốn vị Bồ tát: bồ tát Địa tạng, bồ tát Quan âm, bồ tát Văn thù và bồ tát Vô lượng thọ.
Địa tạng có nghĩa là chứa đựng kho báu của quả đất, tượng trưng cho tâm của chúng ta. Không có trái đất không gì sống được. Vì vậy, đức Phật dùng trái đất để tượng trưng cho tâm của chúng ta, là sự Toàn hảo to tát. Nó bao gồm vô lượng sự từ bi, huệ, sự may, công đức và đức tính. Vì thế, tất cả những điều đức Phật dạy trong các kinh sách là sự Toàn hảo to tát. Hiểu được điều này giúp chúng ta thấy những ý nghĩ vô bờ bên trong.
Kinh Địa tạng dạy chúng ta bắt đầu sự tu tập bằng hiếu với cha mẹ, kính với thầy và các vị trưởng lão. Phật giáo là sự dạy dỗ kính trọng thầy giáo và sự dạy dỗ của họ, được đặt căn bản trên sự hiếu kính với cha mẹ. Làm sao ta có thể trông cậy một người không có hiếu với cha mẹ mình mà lại kính trọng thầy của họ? Một vị thầy , không kể về bất cứ môn gì, cũng không thể trao truyền sự hiểu biết cho học trò nếu người này không kính trọng họ, và chịu nghe lời.
Vì thế, chỉ khi nào ta kính trọng và trân quý sự dạy dỗ của họ thì mới thành công thật sự trong việc tu hành đạo Phật. Kinh Địa tạng bản nguyện công đức là kinh của lòng hiếu, đây là cốt lõi của sự Toàn hảo to tát. Những sự Toàn hảo khác phát xuất từ kinh này. Tại đây, ta mở rộng lòng hiếu kính với cha mẹ tới sự kính trọng thầy giáo và các người già cả.
Chúng ta mở rộng thêm ra từ nơi này đến sự kính trọng và săn sóc không phân biệt hay quyến luyến tất cả chúng sinh hữu tình khác. Đây là sự tăng thêm và nối dài thêm của bồ tát Địa tạng và cũng là sự dạy dỗ của bồ tát Quán thế âm. Như thế, nếu không có sự hiếu kính thì không có sự từ bi to tát. Đây cũng giống như xây một cái nhà. Tầng thứ hai phải được xây trên tầng thứ nhất. Trong khi hiếu kính với cha mẹ và tỏ lòng từ bi với những người khác, chúng ta không nên dùng tình cảm. Ta cần đặt lòng từ bi này trên sự thuần lý và khôn ngoan. Chỉ bằng cách này chúng ta mới đạt được kết quả tốt đẹp.
Kế tiếp là vị bồ tát thứ ba, Văn thù sư lợi, tượng trưng cho sự khôn ngoan và bồ tát Vô lượng thọ, tượng trưng cho sự tu tập lòng hiếu kính, từ bi và khôn ngoan trong đời sống hàng ngày. Nếu chúng ta tu tập những nguyên-tắc này hàng ngày trong khi giao tiếp với mọi người, mọi việc, thì chúng ta chính là bồ tát Vô lượng.
Sự dạy dỗ của bồ tát Vô lượng thì hoàn toàn. Như trong kinh Hoa Nghiêm cho chúng ta biết, chúng ta không thể đạt tới Giác ngộ nếu không theo sự dạy dỗ này. Tại sao? Bồ tát này thì hoàn toàn trong mọi ý nghĩ, mọi hạnh nguyện. Không có sự khôn ngoan thật sự, nguyện của bồ tát Vô lượng không thể nào thành tựu được.
Bốn vị bồ tát này tượng trưng cho sự hiểu biết và tượng trưng cho sự toàn hảo của Phật giáo đại thừa. Vì thế, chúng ta học được đạo hiếu và sự kính trọng từ kinh Địa tạng; học lòng từ bi từ bồ tát Quan Âm; học sự khôn ngoan xâu xa từ bồ tát Văn thù; học nguyện cao cả và phép sử thế từ bồ tát Vô lượng thọ.