Tieãn Baïn

Moät ngaøy kia, Haøm Xuyeân Haàu ñeán choã toâi nguï. Trong luùc cuøng nhau troø chuyeän, saéc maët oâng ta ñoåi khaùc, hai ba laàn mieäng muoán noùi laïi thoâi. Toâi hoaûng sôï noùi raèng :"Quaân haàu ngaøy ngaøy cuøng toâi coù thaân maät, tình nghóa troïn veïn, coù vieäc gì ñeàu cho nhau bieát, khoâng giaáu gieám gì. Hoâm nay, Quaân haàu ra chieàu boái roái ngaïi nguøng, hoaëc giaû toâi coù ñieàu chi loãi ñaïo maø chaúng nôõ noùi ra chaêng ?". Quaân haàu ñaùp :"Ñaâu coù leõ aáy ! Toâi may ñöôïc giao du cuøng laõo sö, thöôøng giöõ leã ñeä töû, ñaïo nghóa khoâng söùt meû. Chæ vì nhaø naøy laø bieät thaát cuûa anh toâi, nhaân coù vieäc veà queâ anh toâi boû khoâng caùi dinh naøy, toâi môùi môøi laõo sö ôû taïm taïi ñoù, cuõng laø tieän ñöôøng vaøo chaàu. Nay laõo sö vaïn phaàn khoâng chaéc ñöôïc hoài höông, baát nhaät aét ñöoïc ban caáp binh daân, chöøng aáy seõ xin ñaát laäp dinh cho tieän. Trong hôn moät thaùng nay,toâi coøn ñöôïc ôû nhaø; maët tröôùc caïnh hoà coù moät mieáng ñaát boû khoâng coù theå ôû ñuôïc. Thöôøng toâi muoán xaây moät caùi nhaø rieâng, môøi laõo sö ñeán yeân nghæ; baáy giôø môùi tìm anh toâi trôû veà nhaø cuõ. Chaúng ngôø toâi vaâng meänh laøm giaùo khaûo cuoäc thi baén giöõa caùc quaân binh, coâng vieäc cuûa toâi beà boän, khoâng luùc raûnh rang, cho neân chöa laøm xong nhaø. Hieän nay nhaø ngoaøi choã toâi ôû cuõng khaù roäng raõi, vaäy xin laõo sö ñôïi vaøi ba ngaøy nöõa caùi nhaø beân hoà laøm xong thì doïn ñeán ôû. Baèng khoâng, sang dinh quan An Quaûng cuõng ñöôïc nhaøn tónh. Chaúng bieát yù toân sö nhö theá naøo ?" - Toâi nghe vaäy thì cöôøi maø ñaùp :"Ñaïi tröôïng phu cuøng nhau gaëp gôõ, sao laïi caâu neä nhö theá. Vieäc naøy toâi seõ lo xong, xin ñöøng baän taâm laøm gì". OÂng aáy nghe noùi vaäy, döôøng nhö coù veû vui möøng. Toâi thaàm nghó :"Nhaø ngoaøi cuûa vieân quan naøy, binh lính lai vaõng tuï taäp, khoâng theå ôû ñöôïc. Coøn dinh quan An Quaûng, trong ngoaøi laø nhaø cöûa caû ñaáy; nhöng dinh aáy boán beà khoâng töôøng vaùch, nôi aáy laïi laém troäm cöôùp, haún chaúng ôû yeân oån. Mình môùi ñöôïc bieát quan Haäu Traïch ôû caïnh hoà, coù vaøi ba ngoâi nhaø tieáp giaùp vôùi nhau, ñaát cao nöoùc saïch, neân baùo ngay cho oâng ta chænh ñoán rieâng moät sôû, roài dôøi nguï ñi môùi ñöôïc haún hoi". - Toâi bieân thö cho Haøm Xuyeân Haàu ñeå caùo bieät; nghe ñaâu "haàu" thaáy vaäy thì trong loøng aùy naùy, phuùc ñaùp thö toâi, keøm theâm moät baøi thô gôûi ñeán. Thö vieát nhö sau :

"Ñaõ töø laâu nghe ñaïi danh nhö seùt ñaùnh beân toâi, cöù haän khoâng ñöôïc bieát hoï Haøn. Tieân sinh ruoåi xe vaøo cöûa khuyeát; toâi ñöôïc troäm nghe lôøi giaùo hoái, töï bieát laø haân haïnh raát nhieàu.Thöôøng sôùm toái muoán ñöôïc thöøa tieáp xuaân phong, khoâng phuï cuoäc giaûi caáu vong nieân naøy. Ngaøy tröoùc toâi coù daønh rieâng caùi nhaø tranh ôû ñaây laøm nôi "phöôïng" ñaäu, ñöôïc tieân sinh chaúng boû qua maø daønh troïn caùo ôn thaém thieát aáy. Hieän taïi anh toâi trôû laïi kinh, toâi chaúng bieát noùi laøm sao. Tieân sinh muoán lo dôøi goùt, baûn taâm toâi ñaâu coù muoán theá maø loøng coøn canh caùnh chaúng nôõ xa nhau. Neáu ôø dinh quan An Quaûng roäng raõi troáng traûi khoâng tieän thì neân dôøi ñeán teä xaù saûnh ngoaøi, cuõng yeân sôû, chaúng caàn phaûi ñi xa xoâi, qua beân kia caùi hoà sen laøm gì, khieán toâi baâng khuaâng nhö bò maát maùt gì ñaây. Ñoù laø tình thaät, tieân sinh neân nghó laïi moät chuùt. Coù hai ñieàu, xin choïn laáy moät laø neân taïm truù, sôùm muoän toâi seõ xaây rieâng bieät moät ngoâi nhaø, tuaàn nhaät seõ laøm xong, tieân sinh seõ naèm thaûnh thôi beân cöûa soå vaäy. Noùi chaúng heát lôøi, neân phaûi coù thô, ngoõ haàu taû roõ caùi chaân tình maø thoâi". Thô raèng :

	Thöôïng sôn saéc haï nhaïn trung chaân Ñöùc thieäu nieân toân ñaïo baát baàn Coát laän chaân ngoân voâ aån nhó Ñònh tri thaïch thöôïng höõu tieàn thaân Maõ ngöu töông caäp giai Hoàng quaän Phì tích nan naêng lieäu bieät nhaân Kim nhaät thöû tình voâ haïn haän Nhaát traøng taâm söï phoù thieân quaân
	Thöông sôn kieäm baïc giaû maø chaân Ñöùc lôùn nieân cao ñaïo chaúng baàn Lôøi troïng nhö vaøng khoâng aån yù Duyeân ghi treân ñaù noái tieàn thaân Ngöïa traâu thaønh baïn nguyeân ñoàng quaän Gaày beùo ñieàu thang khoù keùn nhaân Ñeo haän ngaøy nay tình xieát keå Noãi loøng cam ñeå göûi thieân quaân

Toâi coi roài laáy laøm caûm ñoäng, döôøng khoù maø caùo bieät ñöôïc.. Ñaây laø vieäc baát ñaùc dó, chaéc loøng oâng aáy chaúng muoán theá. Toâi phuùc thö noùi raèng :

"Laõn toâi bò vôøi veà kinh, nöûa gaùnh haønh trang, ôû nhôø beân ñoâng, taïm truù beân taây, may ñöôïc toân haàu thaønh taâm ñoái ñaõi. Ñaõ hôn möôøi tuaàn nay traùnh gioù che möa, Laõn toâi töôûng theá naøo cuõng coù ngaøy vieäc seõ gôõ ra xong, göôm ñaøn trôû veà nuùi; coù nghó ñaâu vaãn bò raøng buoäc ôû ñaây theá naøy. Theá roài tuy trong gang taác maø laïi caùch bieät, khieán loøng toân haàu baên khoaên bieåu loä ôû lôøi thô. Laõn toâi loøng caøng xuùc ñoäng, coù baøi thô luaät Ñöôøng kính ñaùp nhö sau :

	Thaâm tình cao nghò xuaát thieân chaân Haøm keát voâ do chí duõ baàn Moä coå thaàn chung suy löõ moäng Ñoâng kieàu taây nguï luïy nhaøn thaân Thanh sôn cöïu öôùc haø voâ phaän Töû caùc tieàn trình khoå caùo thaân Töù haûi taân baèng tuy maõn toïa Taâm tri hoaøn höõu kyû nhö quaân
	Tình naøy baïn aáy ngaãm thieân chaân Uaát öùc vì ñaâu ñeå chí baàn Troáng sôùm chuoâng chieàu noâng noãi khaùch Ñoâng kieàu taây nguï nöôùc beøo thaân Non xanh cöïu öôùc sao voâ phaän Gaùc tía tieàn trình ñeå naõo nhaân Boán beå baïn beø ñaày daãy ñoù Maáy ai bieát buïng ñöôïc nhö quaân

Khi aáy saùt vaùch choã toâi nguï laø dinh quan Traïch Öu Höõu. Vieân quan naøy thöôøng ñau beänh laïnh buïng. Toâi cho thuoác, beänh ñôõ ñöôïc phaân nöûa. Baø vôï oâng maéc coá taät ñaõ hôn möôøi naêm, cuõng xin chöõa trò; sau hai thaùng duøng thuoác thì baø heát ñau. Hai oâng baø nghe toâi muoán tìm choã troï môùi, hoûi laïi Haøm Xuyeân Haàu cho bieát roõ, roài chaúng baûo cho bieát truôùc, ñem ngay giöôøng chieáu keâ ñaët chænh teà ôû caùc nhaø giöõa, goàm ba gian, nhaø naøy maùi ngoùi vaùch voâi. Tröôùc saân coù caây laï ñaù choàng, hoa nôû thôm tho. Ngoaøi ba gian duøng laøm nôi tieáp khaùch, coù moät gian duøng laøm gian nhaø beáp, queùt doïn saïch seõ, boán beà chia ra trong ngoaøi, laïi môû cöûa trong cöûa ngoaøi ñeå tieän xuaát nhaäp. Taát caû ñeàu ñuôïc xaép xeáp oån thoûa xong xuoâi, oâng baø môùi ñeán môøi toâi laïi ôû. Toâi chaúng hieåu nguyeân côù gì, sôï coù ñieàu phieàn nhieãu ngöôøi, neân chæ bieát thaâm taï haäu tình, chaúng chòu doïn ñeán. Hai vôï choàng môøi ñi môøi laïi maõi, noùi raèng :"Laõo sö khoâng xeùt loøng thaønh cuûa chuùng toâi, xin taïm sang coi qua moät löôït". Toâi ñeán nôi thì thaáy trong ngoaøi phoøng oác ñeàu ñöôïc thieát laäp chænh teà, nghó thaàm raèng :"Vôï choàng ngöôøi ta cö xuû nhö theá maø mình cöï tuyeät ñöôïc chaêng ?". Toâi baèng loøng di nguï tôùi. Haøm Xuyeân Haàu nghe bieát vaäy möøng laém, oâng voäi ñeán gaëp toâi.

Nguyeân quan Traïch Öu laø toå thuùc Haøm Xuyeân Haàu, tieân trieàu coù ban cho moät khu quan thoå. Vì theá hoï haøng ñöôïc ôû chung hai dinh tieáp giaùp nhau. Quan Traïch Öu coøn cho môû moät cöûa nhoû ñeå Haøm Xuyeân Haàu qua laïi cho tieän. Toâi cuøng hai oâng aên ôû vôùi nhau, sôùm ñaøo toái maän, tình ngaøy caøng thaém thieát. Quan Traïch Öu cuõng caám ngaët ngöôøi nhaø khoâng cho lui tôùi choã toâi ôû, ñuû bieát oâng kính ñaõi toâi theá naøo.

Töø luùc toâi ñeán ôû nôi naøy thì loøng öa yù thích. Moät ñeâm kia traêng chieáu vaøo hieân, nhaän thaáy truùc thöa gioù loït, tieát trôøi eâm dòu, hình boùng u nhaõ, moùc ñoïng treân hoa, höông bay nheø nheï. Thaät laø ñeïp ñeõ thuù vò. Traø ñoàng pha traø, toâi ngoài töïa lan can uoáng moät mình. Boãng coù oâng Vieân Hình laø em reå toâi ñeán keå leå chuùt vieäc rieâng. Toâi vui möøng xieát keå, cuøng oâng uoáng traø. OÂng Vieân Hình noùi raèng :"Ñeâm ñeïp theá naøy, traêng trong gioù maùt, thaät khoâng phuï ta, ta laïi nôõ phuï sao ?". Toâi ñaùp raèng :"OÂng noùi phaûi laém, oâng neân cuøng toâi laøm moät baøi thô, laáy ñeà taøi Ñeâm traêng uoáng traø noùi chuyeän cuõ maø duøng caùc vaàn canh, thanh, phanh, kinh".

Toâi ñoïc tröôùc raèng	OÂng Vieân hình hoïa raèng

Traø aâu phuø nguyeät saéc Haøn ngoïc taåm baêng thanh Moäng giaùc nhaân thieân lyù Ca taøn daï nhò canh Cam ngoân voâ nghòch nhó Khoå minh baát tu phanh Tinh ñaåu kinh thi cuù Ngaâm dö duïc ky kình	Trôï ngaõ ngaâm hoaøi khoaùt Ñöông song nguyeät saéc thanh Haûo ñaøm thi vaïn truïc Baát giaùc daï tam canh Löõ khaùch taâm nhö hoûa Traø ñoàng thuû quyeän phanh Ñieâu thanh haø xöù caáp Nghi thò vieãn chung kình
Cheùn traø loàng boùng nguyeät Saéc traéng töïa baêng thanh Moäng tænh ngöôøi thieân lyù Ca taøn luùc nhò canh Lôøi ñöôøng tai thích thuù Traø caïn aùo phong phanh Sao chuyeån caâu thaàn caûm Ngaâm xong muoán cöôõi kình	Ngaâm xöôùng giuïc loøng khaùch Hoä song chieáu nguyeät thanh Maûi baøn thô vaïn cuoán Boãng ñaõ ñeâm tam canh Keû troï loøng löûa ñoát Traø pha treû aùo phanh Ñieåm canh ñaâu goõ gaáp Ngôø ñoù tieáng chuoâng kình

Ngaâm xong, hai ngöôøi ñeàu laàn löôït ñoïc nhöõng baøi coå thi, cuøng nhau bình duyeät, canh khuya môøi ñi naèm. Ngaøy hoâm sau oâng Vieân Hình coù vieäc phaûi caùo bieät. Giöõa luùc aáy Noän Lieãu Giaùm sinh nhaân dòp veà Hoan Chaâu, ñeán töø bieät toâi. Toâi noùi :"Toâi cuøng oâng ñeàu laø khaùch Tröôøng Yeân. OÂng thì ñi Nam ñi Baéc, coøn toâi nhö chim trong loàng, khoâng töï do maø ñi hay ôû ñöôïc. Keû ôû ngöôøi veà ñeàu buoàn baõ caû, bieát laøm sao ñöôïc".

Toâi môùi ngaâm moät baøi thô ngaén ñeå taëng oâng, keøm theo lôøi giaûi nhö sau :"Ñoàng loaïi thì tìm ñeán nhau, ñoàng ñaïo thì tin caäy laãn nhau. Moät ngaøy chaúng nom thaáy nhau thì daøi gheâ. Huoáng nay ñöôøng trôû veà Hoan xe ñi vaïn daëm, Laõn toâi haù khoâng töôûng nhôù sao ? - Töø nay toâi ôû nhaø troï, gioù sôùm traêng ñeâm buoàn baõ. Sau ba cheùn traø bieát cuøng ai noùi chuyeän thô. Coøn nhö oâng treân ñöôøng ñi, moãi khi gaëp danh thaéng, muoán xöôùng muoán ngaâm deã queân toâi ñöôïc chaêng ? - Tình khoân xieát keå, coù thô ñeå daõi loøng".

	Phaân hueà haø maëc maëc Nan ngöõ vò tình ña Lieãu ngaïn haøm kim saéc Höông sôn chieáu ngoïc nga Tieàu laâu kinh coå gioác Khaùch töù ñoäng quan haø Coäng öôùc ñoâng tieàn haäu Tam thu thaû naïi haø
	Chia tay cuøng laúng laëng Khoù noùi bôûi tình daøi Ngaøn lieãu maøu vaøng aùnh Non Höông boùng nguyeät soi Laàu canh chuoâng moõ toái Noãi khaùch tieãn ñöa ai Cuøng heïn ñoâng tieàn haäu Ba thu töôûng nhôù hoaøi

OÂng Noän Lieãu ñang khi ngoài taïi ñoù, ñoøi laáy giaáy buùt ñeå ñaùp laïi. Coù lôøi môû ñaàu raèng :"Coå nhaân noùi moät ñeâm chuyeän troø coøn hôn caû moät buïng thô. Haèng toâi ñöôïc baùi yeát phong quang vaø ghi taùc nhöõng lôøi ñaïo ñöùc, nhaát laø thöôøng ñöôïc hoïa thô thì laáy laøm vui möøng laém. Nay xin thuaät lôøi queâ muøa ñeå phuïng hoïa".

	Höông boài vi nhaät thieåu Lieãu taëng kyù hoaøi ña Trònh troïng duy thanh ñónh Truø tröø voïng toá nga Vaõng lai giai löõ khaùch Thuø xöôùng chæ quan haø Tuy höõu truøng phuøng öôùc Kim chieâu thaû naïi haø ?
	Höông boài ngaøy chöûa maáy Lieãu taëng yù neân daøi Trònh troïng neo thuyeàn laïi Ngaån ngô ngoù traêng soi Vaõng lai ñeàu noãi khaùch Xöôùng hoïa caûm loøng ai Gaëp laïi tuy giao öôùc Buoåi nay bòn ròn hoaøi

Ai naáy caàm baøi thô taëng mình xem ñeán ba, boán löôït, moái tình vöông vaán khoân xieát keå. Trong luùc cöôøi noùi, tuy neùt maët coá giöõ veû bình thöôøng, nhöng lôøi noùi vaø daùng veû ñeàu khoù giaáu noåi thaéc maéc buoàn raàu. Uoáng xong vaøi ba cheùn traø thì cuøng nhau caùo bieät.

Muïc Luïc

Phaàn Tröôùc

Phaàn Sau

Nguyeân vaên : Moãi dó baát thöùc Haøn vi haän : laáy ñieàu chaúng bieát hoï Haøn laøm haän. Trong böùc thö gôûi Haøn Trieàu Toâng, tröôûng söû Kinh Chaâu, Lyù Baïch coù caâu : Sinh baát duïng vaïn hoä haàu, ñaõn nguyeät baát thöùc Haøn Kinh Chaâu (Soáng khoâng caàn laøm vaïn hoä haàu, chæ mong moät laàn ñöôïc bieát Haøn Kinh Chaâu).
Xuaân phong : gioù xuaân. Nghóa boùng : daùng daáp vui töôi, hoøa nhaõ.
Giaûi caáu vong nieân : cuoäc tình côø gaëp gôõ maø khoâng keå tuoåi. YÙ noùi chôi bôøi keát baïn cuøng nhau maø khoâng keå laø giaø hay treû.
Thöông sôn : teân nuùi ôû tænh Thieåm Taây. Cuoái ñôøi nhaø Taàn, Töø Haïo tî naïn ôû aån taïi ñoù, hieäu laø Thöông Sôn Töø Haïo. Nuùi naøy röøng saâu vöïc thaúm, hình theá u thaéng.
Kieäm baïc : ít oûi, nhoû moïn. YÙ noùi tuy vui caûnh nuùi non ñeïp ñeõ, nhöng soáng trong caûnh thanh baàn.
Ñoàng quaän : Haàu naøy cuøng toâi ñeàu laø ngöôøi phuû Thöôïng Hoàng (lôøi chuù cuûa taùc giaû Laõn OÂng).
Ñieàu thang : bieán cheá, gia giaûm caùc vò thuoác ñeå pha laãn thaønh thang.
Ñoâng kieàu : ôû nhôø nôi phía ñoâng.
Traïch Öu : teân rieâng chæ thöù quaân öu binh ñöôïc keùn laøm quan tuùc veä canh giöõ ñeàn vua, phuû chuùa : thöù quaân naøy laáy ôû ba phuû ñaát Thanh Hoùa vaø boán phuû ñaát Ngheä An.
Khoå minh baát tu phanh : traø ñaéng chaúng neân naáu (phanh : naáu) - Trong quoác aâm khoâng gieo ñöôïc vaàn phanh ñeå dieãn dòch cho ñuùng nghóa caâu. ÔÛ ñaây gieo ñuùng vaàn thì sai nghóa.
Höông boài : boài tieáp chaàu chöïc choán thôm tho, yù noùi ñöôïc gaàn guûi ngöôøi coù ñöùc thôm, coù phaåm caùch quyù.
Lieãu taëng : beû caønh lieãu maø taëng nhau tröôùc khi töø bieät. Nguyeân ôû phía ñoâng thaønh Tröôøng Yeân coù caùi caàu teân goïi Baùi kieàu. Ngöôøi Haùn ñöa tieãn khaùch ôû caùi caàu aáy thì beû caønh döông lieãu maø taëng nhau.