9.- Vân-Tiên được tin mẹ chết, quày quả trở về (câu 553 - câu 846)

Khai phong mới tỏ sự cơ,
Mình gieo xuống đất dật-dờ hồn hoa.
Hai hàng lụy ngọc nhỏ sa,
Trời Nam, đất Bắc xót xa đoạn tràng.
Anh em ai nấy đều thương,
Trời ơi! Há nỡ lấp đường công danh.
Những lăm công toại danh thành,
Nào hay từ mẫu u-minh sớm dời.
561.- Gắng vào trong quán an nơi,
Tớ thầy than thở, liệu thời qui-lai.
Tiểu-đồng thở vắn than dài,
"Trời ơi! trời nỡ phụ tài người ngay."
Trực rằng: "Đã đến nỗi nầy,
"Tiểu đồng, bậu hãy làm khuây giải phiền.
"Sớm mai thang thuốc giữ-gìn,
"Chờ ta vài bữa ra trường sẽ hay.
"Bây giờ kíp rước thợ may,
"Sắm đồ tang phục, nội ngày cho xong.
571.- "Dây rơm, mũ bạc, áo thùng,
"Cứ theo trong sách Văn-công mà làm."
Tiên rằng: "Mẹ Bắc con Nam,
"Nước non vòi vọi đã cam lỗi nghì.
"Trong mình không cánh không vi,
"Lấy chi bớt dặm, lấy chi bớt đàng."
Vào tràng phút lại gặp tang,
Ngẩn ngơ người ở, ngỡ-ngàng kẻ đi.
Việc trong trời đất biết chi,
Sao dời vật đổi còn gì mà trông.
581.- Hai hàng lụy ngọc ròng ròng,
Tưởng bao nhiêu lại đau lòng bấy nhiêu.
Cánh buồm bao quản gió xiêu,
Ngàn trùng biển rộng, chín chìu ruột đau.
Thương thay chín chữ cù lao,
Ba năm nhũ bộ biết bao nhiêu tình.
Quán rằng: "Trời đất thình lình,
"Gió mưa đâu phút gãy cành thiên hương."
Ai ai trông thấy cũng thương,
Lỡ bề báo hiếu, lỡ đường lập thân.
591.- Dầu cho chước quỷ mưu thần,
Phong trần ai cũng phong trần như ai.
Éo le ai khéo đặt bày,
Chữ tài liền với chữ tai một vần.
Đường đi hơn tháng chẳng gần,
Khi qua khi lại, mấy lần xông pha.
Xảy đâu bạc-tác vừa ra,
Trực cùng Hâm, Kiệm xúm mà đưa Tiên.
Hâm rằng: "Anh chớ ưu phiền,
"Khoa này chẳng gặp ta nguyền khoa sau."
601.- Thấy nhau khó nỗi giúp nhau,
Một vừng mây bạc dàu dàu khá thương.
Vân-Tiên cất gánh lên đường,
Trịnh-Hâm ngó lại đôi hàng nhỏ sa.
Đi vừa một dặm xa xa,
Phút nghe ông quán bôn-ba theo cùng.
Quán rằng: "Thương đấng anh hùng,
"Đưa ba huờn thuốc để phòng hộ thân.
"Chẳng may gặp lúc gian-truân,
"Đương khi quá đói, thuốc thần cũng no."
611.- Tiên rằng: "Cúi đội ơn cho,
Tấm lòng ngài ngại hãy lo xa gần."
Quán rằng: "Ta cũng bâng khuâng,
"Thấy vầy nên mới tị-trần đến đây.
"Non xanh nước biếc vui-vầy,
"Khi đêm rượu cúc, khi ngày trà lan.
"Dấn thân vào chốn an nhàn,
"Thoát vòng danh lợi, lánh đàng thị-phi."
Nói rồi quày-quả ra đi,
Vân-Tiên xem thấy càng nghi trong lòng.
621.- Trông chừng dặm cũ thẳng xông,
Nghĩ đòi cơn lại não-nồng đòi cơn.
Nên hư chút phận chi sờn,
Nhớ câu dưỡng dục, lo ơn sinh thành.
Mang câu bất hiếu đã đành,
Nghĩ mình mà thẹn cho mình làm con.
Trọn dồi một tấm lòng son,
Chí lăm trả nợ nước non cho rồi.
Nào hay nước chảy hoa trôi,
Nào hay phận bạc như vôi thế này.
631.- Một mình ngơ ngẩn đường mây,
Khác nào chiếc nhạn lạc bầy kêu sương.
Đến nay lâm việc mới tường,
Hèn chi thầy dậy khoa trường còn xa.
Tiểu-đông thấy vậy thưa qua:
"Gẫm đây cho đến quê nhà còn lâu.
"Thế sao chẳng bớt cơn sầu,
"Mình đi đã mỏi, giòng châu thêm nhuần.
"E khi mang bệnh nửa chừng.
"Trông nom khó liệu, giũa rừng khôn toan."
641.- Tiên rằng: "Khô héo lá gan!"
Ôi thôi! con mắt đã mang lấy sầu.
Mịt mù nào thấy chi đâu,
Chân đi đã mỏi, mình đau như dần.
Có thân phải khổ vì thân,
Thân ôi! thân biết mấy lần chẳng may!
Đồng rằng: "Trời đất có hay,
"Ra đi vừa đặng mười ngày lại đau.
"Một mình nhắm trước xem sau,
"Xanh xanh bờ cõi, dàu dàu cỏ cây.
651.- "Vốn không làng xóm chi đây,
"Xin lần tới đó tìm thầy thuốc thang."
Vừa may gặp khách qua đàng,
Người người đều chỉ vào làng Đồng-Văn.
Dắt nhau khi ấy hỏi phăng,
Gặp thầy làm thuốc, hiệu là Triệu-Ngang.
Ngang rằng: "Khá tạm nghỉ an,
"Rạng ngày coi mạch đầu thang mới đành.
"Gặp ta bệnh ấy ắt lành,
"Bạc tiền trong gói sẵn dành bao nhiêu?"
661.- Đồng rằng: "Tiền bạc chẳng nhiều,
"Xin thầy nghĩ lượng được điều thuốc-thang.
"May mà bệnh ấy đặng an,
"Bạc còn hai lượng trao sang cho thầy."
Ngang rằng: "Ta ở chốn nầy,
"Ba đời nối nghiệp làm thầy vừa ba.
"Sách chi cũng đủ trong nhà,
"Nội-kinh đã sẵn, ngoại-khoa thêm mầu.
"Trước xem y-học làm đầu,
"Sau coi Thọ-Thế, thứ cầu Đông-Y.
671.- "Gẫm trong Ngân-Hải, Tinh-vi,
"Cùng là Cang-mục thua gì Thanh-nang.
"Gẫm trong Tập-nghiêm lương phang,
"Cùng là Ngự-toản trải đàng Hồi-xuân.
"Vị chi sẵn đặt quân-thần,
"Thuốc thời bào chế mười phần nở-nang.
"Mạch thời đọc mạch Lư-san,
"Đặt vào tay bệnh biết đàng tử-sinh.
"Lục-quân. Tứ-vật thang danh,
"Thập-toàn, Bát-vị, sẵn dành nội thương.
681.- "Lại thông bát trận tân phương,
"Lâm nhằm ngoại cảm đầu thang Ngũ-sài."
Đồng rằng: "Thầy thiệt có tài,
"Xin vào coi mạch luận bài thuốc chi."
Ngang rằng: "Lục bộ đều suy,
"Bộ quan bên tả, mạch đi phù-hồng.
"Cứ trong kinh lạc mà thông,
"Mạng môn tước quả đã xông lên đầu.
"Tam tiêu tích nhiệt đã lâu,
"Muốn cho giáng hỏa, phải đầu Tư-âm.
691.- "Huỳnh-liên, huỳnh bá, huỳnh-cầm,
"Gia vào cho bội nhiệt tâm mới bình.
"Ngoài thời cho điểm vạn-linh,
"Trong thời cho uống hoàn-tình mới xong.
"Khá trao hai lượng bạc ròng,
"Bổ thêm vị thuốc để phòng đầu thang.
"Chảng qua làm phúc cho chàng,
"Nào ai đòi chuộc đòi đàn chi ai."
Tiểu-đồng những ngỡ thiệt tài,
Vội-vàng mở gói chẳng nài liền trao.
701.- Mười ngày chẳng bớt chút nào,
Thêm đau trong dạ, như bào như xoi.
Đồng rằng: "Vào đó thầy coi,
"Bệnh thời không giảm, thầy đòi tiền thêm."
Ngang rằng: "Nằm thấy khi đêm,
"Tiên-sư mách bảo một điềm chiêm bao.
"Quỉ-thần người ở trên cao,
"E khi đường-sá lẽ nào biết đâu?
"Tiểu-đồng ngươi khá qua cầu,
"Cùng ông thầy bói ở đầu Tây-viên."
711.- Tiểu-đồng nghe nói đi liền,
Gặp ông thầy bói đặt tiền mà coi.
Bói rằng: "Ta bói hẳn-hoi,
"Bói hay đã dậy, người coi đã đầy.
"Ta đây nào phải các thầy,
"Bá vơ, bá vất, nói nhây không nhằm.
"Ôn nhuần, Châu-diệc mấy năm,
"Sáu mươi bốn quẻ, ba trăm dư hào.
"Huỳnh-kim, Dã-hạc sách cao,
"Lục-nhâm, Lục-giáp chỗ nào chẳng hay."
721.- "Can, chi đều ở trong tay,
"Đã thông trời đất, lại hay việc người.
"Đặt tiền quan mốt bốn mươi,
"Khay trầu, chén rượu cho tươi mới thành.
"Thầy bèn gieo đặng quẻ lành,
"Chiếm tên tuổi ấy lộ-trình mắc chi?
"Ứng vào rùa với cỏ thi,
"Rồi thầy coi quẻ, một khi mới tường."
Đồng rằng: "Người ở Đông-phương,
"Nhân đi buôn bán giữa đường chẳng an.
731.- "Con nhà họ Lục là chàng,
"Tuổi vừa hai tám, còn đàng thơ-ngây."
Bói rằng: "Đinh-mão năm nay,
"Hèn chi giáp-tí ngày rày chẳng an.
"Mạng kim lại ở cung càn,
"Tuổi này là tuổi giầu sang trong đời.
"Cầu tài quẻ ấy xa vời,
"Khen ngươi khéo nói những lời trêu ta."
Cầm tiền gieo xuống xem qua,
Một Giao, hai Sách, lại ba hào trùng.
741.- Trang thành là quẻ lục xung,
Thấy hào phụ mẫu khắc cùng tử-tôn.
Hóa ra làm quẻ du-hồn,
Lại thêm thế động khắc dồn hào-quang.
Cứ trong quẻ ấy mà bàn:
"Tuổi nầy mới chịu mẫu tang trong mình.
"Xui nên phát bệnh thình lình,
"Vì chưng ma quỉ lộ-trình rất thiêng.
"Muốn cho bệnh ấy đặng yên,
"Phải tìm thầy pháp chữa-chuyên ít ngày."
751.- Đồng rằng: "Thầy pháp đâu đây."
Bói rằng: "Cũng ở chốn nầy bước ra.
"Pháp hay tiếng dậy dồn xa,
"Tên là Đạo-sĩ, ở Trà-hương thôn."
Tiểu-đồng mới chạy bôn-bôn,
Hỏi thăm đạo-sĩ hương thôn chốn nào?
Chợ đông buôn bán lao xao,
Người ta liền chỉ nơi nào chẳng xa.
Đồng đi một buổi tới nhà,
Đạo-sĩ xem thấy lòng mà mừng thay!
761.- Đồng rằng: "Nghe tiếng thầy đây,
"Trừ ma ếm quỉ, phép thầy rất hay."
Pháp rằng: "ấn đã cao tay,
"Lại thêm phù, chú xưa nay ai bì.
"Qua sông cá thấy xếp vi,
"Vào rừng cọp thấy phải quỳ lạy đưa.
"Pháp hay hú gió kêu mưa,
"Sai chim, khiến vượn, đuổi lừa, vật trâu.
"Pháp hay miệng niệm một câu,
"Tóm thâu muôn vật vào bầu hồ-linh.
771.- "Phép hay sái đậu thành binh,
"Bện hình làm tướng phá thành Diêm-vuơng .
"Phép hay dạo hỏa phó thang,
"Ngồi gươm đứng giáo mở đàng thiên hoang.
"Có ba lượng bạc trao sang,
"Đặng thầy sắm-sủa lập đàn chữa cho,"
Đồng rằng : "Tôi chẳng so đo,
"Khuyên thầy gắng sức chớ lo khó giàu.
"Bấy lâu thầy tớ theo nhau,
"Bạc dành hai lượng phòng sau đi đàng.
781.- "Chữa-chuyên bệnh ấy đặng an,
"Rồi tôi sẽ lấy đem sang cho thầy. "
Pháp rằng : "Về lấy sang đây,
"Cho thầy toan liệu lập rày đàn ra."
Đồng rằng: "Tôi đã lo xa,
"Cực vì nguời bệnh ở nhà chẳng yên.
"Xin thầy gắng sức chịu phiền,
"Ra công bùa chú chữa-chuyên dường nào."
Pháp rằng: "Có khó chi sao,
"Người nằm ta chữa rối trao phù về."
791.- Đồng rằng: "Tôi vốn thằng hề,
"Bệnh chi mà khiến chịu bề chữa-chuyên ? "
Pháp rằng: "Ta biết kinh-quyền,
"Đau nam chữa bắc mà thuyên mới tài. "
Tiểu-đồng nghe lọt vào tai,
Lòng mừng vội-vã nằm dài chữa chuyên .
Pháp bèn cất tiếng hét lên:
"Mời ông Bàn-cổ toạ tiền chứng miêng.
"Thỉnh ông Đại-thánh Tề-thiên,
"Thỉnh bà Võ-hậu đều liền đến đây.
801.- "Thỉnh ông Nguyên-soáì chinh Tây ,
"Cùng bà Vương-mẫu sum vầy một khi.
"Thỉnh ông Phật-tổ A-di,
"Thập phương chư Phật phù-trì giúp công.
"Lại mời công chúa Ngũ-long,
"Bình Nam ngũ -hổ hội-đồng an dinh.
"Thỉnh trong thiên-tướng, thiên-binh,
"Cùng là tam-phủ Động-đình Xích-lân.
"Thỉnh trong khắp hết quỉ-thần,
"Cùng đều xuống chốn dương-trần vui chơi ."
811.- Cho ngươi ba đạo phù trời,
Uống vào khoẻ mạnh như lời chẳng sai.
Tiểu-đồng vâng lĩnh theo lời,
Lấy phù trở lại toan bài thuốc-thang.
Vào nhà thưa với thầy Ngang.
"Pháp phù đã đủ thầy toan phương nào ?"
Ngang rằng: "Còn bạc trong bao,
"Thời ngươi khá lấy mà trao cho thầy "
Đồng rằng: "Tôi hãy ở đây,
"Bệnh kia dầu khá mình nầy bán đi."
821.- Triệu-Ngang biết chẳng còn chi,
Kiếm đường tráo-chác đuổi đi khỏi vòng:
"Ở đây làng xóm khó lòng,
"E khi mưa nắng ai cùng đỡ che."
Đồng rằng: "Trong gói vắng hoe,
"Bởi tin nên mắc, bởi nghe nên lầm.
"Mới lo chạy hết một trăm,
"Mình ve khô xép ruột tằm héo don.
"Thương thay tiền mất tật còn,
"Bơ vơ đất khách thon-von thế này.
831.- "Thôi thôi gắng gượng khỏi đây ,
"Tôi đi khuyên-giáo đỡ ngày gạo rau."
Vân -Tiên chi xiết nỗi sầu,
Tiểu-đồng dìu-dắt gần cầu Lá- buôn.
Đương khi mưa gió luông-tuồng,
Nguời buồn lại gặp kiểng buồn khá thương.
Xiết bao ăn tuyết nằm sương,
Màn trời chiếu đất dặm trường lao đao,
Dầu cho tài trí bực nào,
Gặp cơn nguy-hiểm biết sao mà nhờ.
841.- Tiên rằng: "Đi đã ngất ngơ,
"Tìm nơi cây-cối bụi-bờ nghỉ chưn."
Đồng rằng: "Chốc nữa khỏi rừng,
"Tìm nơi quán-xá sẽ dừng nghỉ-ngơi."
Non tây vừa khuất mặt trời,
Tớ thầy dìu-dắt tới nơi Đại-đề.

10.- Trịnh-Hâm hại Vân-Tiên, trói tiểu-đồng trong rừng, xô Vân-Tiên xuống sông (câu 847 - câu 944)

Trường thi một lũ vừa về.
Trịnh Hâm xem thấy lại kề hỏi thăm:
"Anh về nay đã hai rằm,
"Cớ sao mang bệnh còn nằm nơi đây.
851.- Tiên rằng tôi vốn chẳng may,
"Chẳng hay chư hữu khoa nầy thế nao?."
Hâm rằng :"Tử Trực đậu cao,
"Tôi cùng Bùi-Kiệm đều vào cử-nhân,
"Một mình về trước viếng thân,
"Hai người trở việc còn lần đi sau.
"Đương cơn hoạn nạn gặp nhau,
"Người lành nỡ bỏ người đau sao đành.
"Từ đây tới quận Đông thành,
"Trong mình có bệnh, bộ hành sao xong.
861.- Lần hồi đến chốn Giang trung,
"Tìm thuyền ta sẽ tháp tùng với nhau."
Tiên rằng:"Tình trước ngãi sau,
"Có thương xin khá giúp nhau phen này."
Hâm rằng:"Anh tạm ngồi đây,
"Tiểu -đồng người tới trước nầy cùng ta.
"Vào rừng kiếm thuốc ngoại khoa,
"Phòng khi sông biển phong-ba bất kỳ . "
Tiểu -đồng vội vã ra đi,
Muốn cho đặng việc quản gì lao-đao.
871.- Trịnh Hâm trong dạ gươm đao,
Bắt người đồng-tử trói vào gốc cây:
"Trước cho hùm cọp ăn mày,
Hại Tiên phải dụng mưu nầy mới xong."
Vân Tiên ngồi những đợi trông,
Trịnh -Hâm về nói tiểu-đồng cọp ăn.
Vân-Tiên than khóc nằm lăn:
"Có đâu địa hãm thiên băng thình-lình.
"Bấy lâu đất khách lưu-linh,
"Một thầy một tớ lộ-trình nuôi nhau.
881.- "Nay đà hai ngả phân nhau,
"Còn ai nâng đỡ trước sau cho mình."
Hâm rằng: "Anh chớ ngại tình,
"Tôi xin đưa tới Đông-thành thời thôi."
Vân-Tiên chi xiết lụy rơi,
Buồm đà theo gió chạy xuôi một bề.
Tiểu-đồng bị trói khôn về,
Kêu la chẳng thấu bốn bề rừng hoang:
"Phận mình đã mắc tai-nàn,
"Cảm thương họ Lục suối vàng bơ vơ.
891.- "Xiết bao những nỗi dật-dờ,
"Đò-giang nào biết, bụi bờ nào hay.
"Vân-Tiên hồn có linh rày,
"Đem tôi theo với đỡ tay chưn cùng !"
Vái rồi lụy nhỏ ròng ròng,
Đêm khuya ngồi dựa cội tòng ngủ quên.
Sơn-quân ghé lại một bên,
Cắn dây mở trói cõng lên ra đàng.
Tiểu-đồng thức dậy mơ-màng,
Xem qua dấu đất ràng-ràng mới hay.
901.- Nửa mừng nửa lại sợ thay,
Chạy ra chốn cũ kiếm thầy Vân-Tiên.
Mặt trời vừa khỏi mái hiên,
Người buôn, kẻ bán, chợ phiên nhộn-nhàng.
Hỏi thăm bà quán giữa đàng,
Bữa qua có thấy người tang chăng là?
Quán rằng thôi đã ra ma,
"Khi mai làng xóm người đà đi chôn."
Tiểu-đồng nghe nói kinh hồn,
Hỏi rằng: "Biết chỗ nào chôn chỉ chừng."
911.- Tay lau nước mắt rưng rưng,
Xảy nghe tiếng nói đầu rừng lao xao.
Tiểu-đồng vội-vã bước vào,
Xóm làng mới hỏi: "Thằng nào tới đây?"
Đồng rằng : "Tớ tới kiếm thầy,
"Chẳng hay người thác mả nầy là ai ?"
Người nầy : "Một gã con trai,
"Ở đâu không biết lạc-loài đến đây.
"Chưn, tay, mặt, mũi tốt thay,
"Đau chi nên nỗi nước nầy khá thương."
921.- Tiểu-đồng chẳng kịp hỏi han,
Nằm lăn bên mả khóc than một hồi.
Người đều xem thấy thương ôi !
Kêu nhau vác cuốc đều lui ra đàng.
Tiểu-đồng nằm giữa rừng hoang,
Che chòi giữ mả lòng toan trọn bề.
Một mình ở đất Đại-đề,
Sớm đi khuyên-giáo, tối về quảy đơm.
Dốc lòng trả nợ áo cơm,
Sống mà trọn nghĩa, thác thơm danh hiền.
931.- Thứ nầy đến thứ Vân-Tiên,
Năm canh ngồi dựa be thuyền thở-than.
Trong khăn lụy nhỏ chứa-chan,
Cảm thương phận tớ mắc nàn khi không.
Lênh-đênh thuyền giữa biển đông,
Riêng than một tấm cô bồng ngẩn ngơ.
Đêm khuya lặng-lẽ như tờ,
Nghênh-ngang sao mọc, mịt-mờ sương bay.
Trịnh-Hâm khi ấy ra tay,
Vân-Tiên bị gã xô ngay xuống vời.
941.- Trịnh- Hâm giả tiếng kêu trời,
Cho người thức dậy lấy lời phôi pha.
Trong thuyền ai nấy kêu la,
Đều thương họ Lục, xót xa tấm lòng.

| |