|
|
Jean-Francois. - Ñieàu khoâng theå choái caõi laø söï phoå-bieán cuûa Phaät-giaùo taïi Taây-phöông ñaõ ñöôïc thuaän lôïi nhôø thaûm kòch saûy ra cho Taây-taïng, bôûi söï kieän laø ñöùc Ñaït-Lai-Laït-Ma ñaõ phaûi soáng löu vong, vaø nhieàu vò Laït-ma khaùc, caùc tu-só, caùc ngöôøi theá-tuïc ñaõ phaûi chaïy troán khoûi Taây-taïng vaø bò daãn tôùi vieäc phaûi soáng chung vôùi caùc neàn vaên-hoùa khaùc, treân moïi nôi treân theá-giôùi vaø beân ngoaøi Chaâu-AÙ. Duø theá ñieàu aáy khoâng ñuû ñeå giaûi thích cho söï quan taâm hieän nay, nhöng laø moät yeáu toá thuaän lôïi cho söï toø moø cuûa Chaâu AÂu vôùi Phaät-giaùo. Toân-giaùo naøy ñaõ chöùng toû coù moät khaû naêng thích hôïp raát cao, vì noù ñaõ bò doàn eùp phaûi soáng löu vong keå töø cuoái theá-kyû thöù XII. Caàn phaûi nhôû laïi laø vaøo theá-kyû thöù III tröôùc Thieân-chuùa, vaøo thôûi vua A-xaø-theá (Ashoka), moät theá-kyû röôõi sau khi Phaät nhaäp Nieát-baøn (vua A-xaø-theá cuõng laø moät phaät-töû), giaùo-lyù cuûa ñöùc Phaät ñöôïc toûa roäng heát AÁn-ñoä vaø caùc nöôùc laùng gieàng. Phaät-giaùo vaø AÁn-ñoä giaùo laø hai toân-giaùo chính cuûa AÁn-ñoä töø theá-kyû thöù VI tröôùc Thieân-chuùa cho tôùi theá-kyû thöù XII, vaø XIII, thôøi kyø maø Phaät-giaùo bò böùc baùch khi Hoài giaùo xaâm chieám xöù naøy. Vieäc Hoài-giaùo tieán vaøo AÁn-ñoä laø moät söï chaán ñoäng cho moïi ngöôøi, vaø töø theá-kyû thöù XII tôùi theá-kyû thöù XVIII, moät phaàn cuûa AÁn-ñoä ôû döôùi söï thoáng trò cuûa Hoài-giaùo. AÁn-ñoä giaùo duø sao vaãn coøn laø toân-giaùo chính. Phaät-giaùo thì bò queùt ra. Taïi sao?
Mathieu - Veà vaán ñeà löu laïc, thì chính xaùc laø naêm 1960, ngöôøi ta thaáy treân maïn phía nam cuûa raëng Hy-maõ-laïp-sôn thuoäc AÁn-ñoä, Bhoutan, vaø Neùpal moät söï taäp trung laï-thöôøng cuûa caùc ñaïo sö coù tieáng cuûa Taây-taïng. Hoï ñaõ chaïy troán söï xaâm laêng cuûa Trung-hoa. Neáu hoï ôû laïi thì ngöôøi ta phaûi ñi boä haøng thaùng hay baèng ngöïa ñeå tôùi gaëp hoï, vôùi giaû duï laø ngöôøi ta bieát hoï ôû ñaâu. Nhöõng bieán coå ñau buoàn naøy -- xöï xaâm chieám cuûa Trung-hoa vaø vieäc tò-naïn -- ñaõ giuùp cho Taây-phöông coù dòp gaëp gôõ nhöõng ñaïo sö cuûa moät truyeàn thoáng coù töø nghìn naêm. Raát nhieàu ngöôøi trong ñaùm ngöôøi aáy thì giaø caû, nhieàu ngöôøi khoâng coøn soáng nöõa. Ñoù cuõng laø ñieàu laøm cho caùc phim cuûa Arnaud Desjardins coù tính caùch khaùc thöôøng.
Toång quaùt hôn, Phaät-giaùo theo doøng lòch-söû khoâng phaûi di chuyeån khoán khoå nhö theá. Caùc tu-só Phaät giaùo thì ña soá laø caùc ngöôøi nay ñaây mai ñoù. Chính ñöùc Phaät cuõng di chuyeån khoâng ngöøng, vaø chæ ôû moät nôi trong ba thaùng ñeå "an cö trong muøa möa". Trong thôøi gian naøy caùc taêng-sinh soáng trong caùc leàu taïm baèng tre vaø laù, sau ñoù hoï tieáp tuïc ñi du phöông. Theo naêm thaùng coù nhöõng ñeä töû cuûa ngaøi cuùng döôøng moät nôi maø ngaøi vaø caùc ñeä-töû coù theå trôû veà ñeå an cö trong ba thaùng muøa heø. Nhöõng ngöôøi naøy baét ñaâu xaây nhöõng nhaø baèng vaät lieäu naëng, maø hình daùng gioáng nhö nhöõng tuùp leàu baèng tre. Daàn daø coù moät soá caùc tu-só ôû caû naêm trong trong nhöõng "vihara" naøy -- ñoù laø teân cuûa chuùng --, roài caû moät nhoùm ñoâng ñaûo cuõng tuï laïi moät nôi, vaø ñoù laø söï hình thaønh nhöõng tu-vieän ñaàu tieân. Ban ñaàu, Phaät-giaùo chæ giôùi haïn ôû tænh Maghada, baây giôø laø Bihar thuoäc AÁn-ñoä. Sau ñoù noù phaùt-trieån khaép AÁn-ñoä, cho tôùi taän Afghanistan. Ñaõ coù söï trao ñoåi vôùi Hy-Laïp, vôùi baèng côù ôû caùc baûn thaûo trieát-lyù döôùi hình thöùc cuoäc ñoái thoaïi giöõa moät tu-só Phaät-giaùo vaø vua Hy-Laïp teân Meùnandre, ngöôøi cai trò Bactriane vaøo theá-kyû thöù II tröôùc Thieân-chuùa.
J.F. - Chuùng ta neân noùi roõ veà lòch-söû Hy-laïp coå ñaïi cho nhöõng ñoäc-giaû khoâng bieát. Thôøi ñaïi cuûa vua Meùnandre keùo daøi töø thôøi kyø coù thaønh-phoá Hy-laïp theo nghóa nguyeân chöõ, chaám döùt vaøo cuoái theá-kyû thöù IV tröôùc Thieân-chuùa; vaø thôøi ñaïi ñeá-quoác La-maõ vaøo giöõa theá-kyû thöù nhaát tröôùc thôøi ñaïi chuùng ta.
M. - Nhöõng söï ñi ñi laïi laïi cuûa caùc ñoaøn buoân chaéc chaén giuùp cho söï gaëp gôõ giöõa Phaät-giaùo vaø neàn vaên-minh Hy-laïp, raát côûi môû vôùi caùc doøng yù-nghó beân ngoaøi.
J.F. - Vaø söï chinh-phuïc cuûa ñaïi ñeá Alexandre gia taêng theâm caùc söï tieáp xuùc, vieäc aáy ñaõ gaây neân ngheä-thuaät coù saéc thaùi Hy laïp-Phaät giaùo.
M. - Vaøo theá-kyû thöù VIII, vaø nhaát laø theá-kyû thöù IX, Phaät-giaùo giaùo ñöôïc truyeàn tôùi Taây-taïng bôûi vua Padmasambhava, vò naøy ñöôïc môøi qua Taây-taïng bôûi vua Trisong Deùtsen. Vò vua naøy ñaõ coù moät vò ñaïo-sö laøm thaày, muoán xaây caát moät tu-vieän lôùn ñaàu tieân cho Taây-taïng. Theå theo lôøi khuyeân cuûa vò thaày ñaïo-sö naøy, nhaø vua môøi vua Padmasambhava, moät hieàn-trieát ñöôïc troïng neå nhaát ñöông thôøi. Vua Padmasambhava ngaøy nay ñöôïc caùc ngöôøi Taây-taïng coi nhö laø "ñöùc Phaät thöù hai", vì nhôø oâng ta maø ñaïo Phaät ñöôïc lan roäng tôùi Taây-taïng. Vì theá, vò thaày naøy ñaõ tôùi vaø troâng nom vieäc xaây döïng tu-vieän Samyeù, tu-vieän ñaàu tieân cuûa Taây-taïng. Ñoù cuõng laø nôi maø caùc kinh-ñieån Phaät-giaùo baèng tieáng Phaïn ñöôïc dòch ra tieáng Taây-taïng. Tu-vieän cuõng môøi qua Taây-taïng caùc vò tinh thoâng Phaät phaùp lôùn ôû AÁn-ñoä, vaø gôûi caùc ngöôøi treû Taây-taïng qua AÁn-ñoä ñeå hoï hoïc tieáng Phaïn. Sau ñoù moät tröôøng ñaïi-hoïc goàm nhöõng nhaø dòch thuaät Taây-taïng, nhöõng vò tinh thoâng Phaät-phaùp AÁn-ñoä ñaõ ôû tu-vieän Samyeù trong gaàn naêm möôi naêm ñeå dòch ba traêm quyeån Caùc lôøi chæ daïy cuûa ñöùc Phaät vaø hai traêm möôøi ba quyeån Chuù giaûi aán-ñoä veà caùc Lôøi daïy cuûa ñöùc Phaät.
Trong hai hay ba theá-kyû tieáp theo, caùc ñaïo-sö Taây-taïng qua AÁn-ñoä, hoï ôû ñoù ñoâi khi möôøi naêm, hai möôi naêm, vaø mang veà Taây-taïng nhöõng kinh saùch ñaõ khoâng ñöôïc dòch trong ñôït ñaàu. Nhöõng yù töôûng nhö -- töù dieäu ñeá -- ñöôïc ñaët ra do söï suy nghó cuûa caùc ñaïo-sö lôùn naøy. Söï naûy nôû cuûa Phaät-giaùo taïi Taây-taïng ñaõ tieán trieån khoâng ngöøng cho tôùi khi Trung-hoa coäng-saûn xaâm laêng xöù naøy.
J.F. - Trong khi aáy thì nhöõng gì ñaõ saûy ra ôû AÁn-ñoä?
M. - Taïi AÁn-ñoä, vaøo cuoái theá-kyû XII vaø ñaàu theá-kyû XIII, söï ñaøn aùp cuûa ñaïo Baø-la-moân vôùi Phaät-giaùo ñaït tôùi cao ñieåm. Ñaïo Phaät khi naøy ñang bò suy thoaùi, laø moät muïc-tieâu deã daøng, vì caùc tröôøng ñaïi-hoïc Phaät-giaùo thì raát deã nhaän thaáy vaø bò laàm töôûng laø laâu ñaøi. Nhö hai tröôøng ôû Nalada vaø Vikramashila chaúng haïn, coù nhieàu ngaøn taêng sinh soáng döôùi söï daïy doã cuûa caùc ñaïo-sö danh tieáng thôøi aáy. Hai nôi naøy coù nhöõng thö-vieän vó-ñaïi, vaø phong phuù coù theå saùnh vôùi thö-vieän noåi tieáng Alexandrie beân Ai-Caäp. Taát caû caùc toøa nhaø bò phaù huûy, taát caû kinh saùch bò ñoát chaùy, caùc tu-só bò gieát cheát.
J.F. - Coù phaûi vì söï roõ raøng cuûa Phaät-giaùo vôùi nhöõng ñaïi-hoïc, thö-vieän, tu-vieän maø toân-giaùo naøy bò queùt khoûi AÁn-ñoä moät caùch deã daøng, trong khi AÁn-ñoä giaùo vaãn choáng giöõ laïi ñöôïc?
M. - Khoâng haún nhö theá. Phaät-giaùo ñaõ baét ñaàu suy thoaùi taïi AÁn-ñoä, vì nhöõng lyù do khoâng roõ raøng. Vaøo theá-kyû thöù VI, vieäc laøm môùi laïi nhöõng truyeàn-thoáng Baø-la-moân giaùo vaø söï toùm thaâu moät soá khaùi-nieäm cuûa Phaät-giaùo vaøo Veùdanta -- moät trong nhöõng gioøng chính veà sieâu-hình cuûa AÁn-ñoä giaùo -- ñaõ laøm suy giaûm aûnh höôûng cuûa Phaät-giaùo, sau khi ñaõ lan truyeàn khaép AÁn-ñoä, bò thu goïn laïi taïi vuøng Maghada, baây giôø laø Bihar, vaø vuøng baây giôø laø Bangladesh. Veùdanta advaita, nhaán maïnh ñeán söï khoâng hai, ñaõ thaâu toùm nhöõng ñieåm chính yeáu cuûa trieát-lyù Phaät-giaùo, trong khi vaãn coâng kích toân-giaùo naøy ôû nhöõng ñieåm khaùc. AÛnh höôûng naøy ñaõ laáp moät phaàn caùi hoá ngaên caùch Phaät-giaùo vaø AÁn-ñoä giaùo. Hôn nöõa, AÁn-ñoä thì gaàn nhö gaén chaët vôùi heä-thoáng nhöõng taàng lôùp xaõ-hoäi, maø Phaät-giaùo thì baùc boû hoaøn toaøn. Ngoaøi ra, söï quan troïng cuûa nhöõng trung-taâm hoïc taäp vaø tu-vieän laø nhöõng muïc ñích deã daøng cho caùc ñoaøn quaân Ba-la-moân, hoï laàm töôûng ñoù laø nhöõng phaùo ñaøi!
J.F. - Coù nhöõng yù-nghó naøo cuûa Phaät-giaùo coøn vöông vaán trong AÁn-ñoä-giaùo khoâng?
M. - Ta haõy noùi laø ñöôïc thaâu toùm, hay hoäi nhaäp vaøo, trong khi trieát-lyù AÁn-ñoä vaãn ñaû kích Phaät-giaùo ôû nhöõng ñieåm khaùc treân bình dieän chuû thuyeát.
J.F. - Phaät-giaùo laø moät thí-duï hieám hoi veà moät toân-giaùo -- ta taïm duøng danh töø toân-giaùo vì söï tieän lôïi cuûa teân naøy -- bò queùt saïch khoûi saân-khaáu ñòa-lyù maø noù ñaõ ñöôïc sinh ra, lôùn leân, vaø thònh haønh trong caû hôn nghìn naêm. Ta coù theå keå theâm moät thí-duï khaùc: söï boùp cheát, tuyeät dieät, laøm saïch moät phaàn caùc toân-giaùo ôû nam Myõ, do cuoäc chinh-phuïc cuûa Taây-ban-nha vaø AÂu-chaâu noùi chung taïi vuøng naøy.
M. - Phaät-giaùo cuõng lan veà phía nam vôùi Sri Lanka (Tích-lan), roài veà phía ñoâng tôùi Thaùi-lan, Dieán-ñieän, Laøo ... döôùi daïng goïi laø Tieåu thöøa (Theùravada). Noù cuõng di chuyeån veà phöông baéc tôùi Trung-hoa, vaøo theá-kyû thöù VI, döôùi daïng Ñaïi-thöøa, vaø khi tôùi Nhaät-baûn thì thaønh Phaät-giaùo Thieàn (Zen), ñaët troïng taâm nôi vieäc quan saùt caùc tính chaát cuûa yù-thöùc.
J.F. - Khoaûng giöõa sau theá-chieán thöù hai, vaø naêm 1970, Phaät-giaùo Thieàn laø loaïi Phaät-giaùo ñöôïc bieát nhieàu nhaát, vaø hôïp thôøi trang nhaát taïi Taây-phöông. Caùc sinh vieân cuûa ñaïi hoïc Berkeley trong nhöõng naêm 60, trong dòp phaûn khaùng vaên minh taây-phöông, gaàn nhö bò loâi cuoán bôûi Phaät-giaùo Thieàn. Vaøi ngöôøi coøn tìm caùch toång hôïp moät chuû-thuyeát chính-trò vôùi Phaät-giaùo vaø ñaët teân cho noù laø "Thieàn Maxít", maø ba khoâng ngaàn ngaïi noùi khoâng ñöôïc laâu.
M. - Phaät-giaùo Thieàn thì vaãn phaùt-trieån ôû Taây-phöông. Nhöng ñieàu ñaùng chuù-yù laø ôû Taây-taïng, taát caû nhöõng khía caïnh, nhöõng möïc ñoä cuûa Phaät-giaùo, ñieàu maø ngöôøi ta goïi laø "tam thöøa" vaãn ñöôïc gìn giöõ, vaø truyeàn thöøa moät caùc trung thöïc, vaø cho pheùp moät ngöôøi ñi töøng böôùc moät treân con ñöôøng taâm linh. Vieäc thöïc haønh theo moân phaùi Tieåu-thöøa, hay duøng moät teân long troïng hôn laø Theùravada, laø "Theo lôøi cuûa tieàn nhaân", ñaët caên baûn treân söï thanh-lieâm theá-tuïc vaø nhöõng quy luaät tu-vieän veà söï quaùn töôûng raèng theá giôùi thì khoâng hoaøn haûo vaø söï baän taâm voâ voïng veà caùc coâng vieäc cuûa moät con ngöôøi. Nhöõng söï phaân tích nhö theá seõ daãn moät ngöôøi tu taäp thoaùt khoûi nhöõng khoå ñau vaø voøng sinh töû luaân hoài cuûa "nghieäp".
Phaùi Tieåu-thöøa khoâng thieáu tình thöông vôùi caùc ngöôøi chung quanh, hay loøng töø bi ñoái vôùi nhöõng ngöôøi bò ñau khoå, nhöng Ñaïi thöøa nhö ñöôïc thaáy ôû Taây-taïng, Trung-hoa, Nhaät-baûn nhaán maïnh ñaëc bieät treân tình thöông vaø loøng töø bi. Theo tinh thaàn cuûa Ñaïi thöøa thì thaät laø voâ voïng neáu thoaùt khoûi khoå ñau trong khi moïi ngöôøi khaùc vaãn coøn bò chìm ñaém trong ñoù. Muïc ñích cuûa con ñöôøng naøy seõ chuû yeáu laø thay ñoåi noäi taâm ñeå giuùp nhöõng ngöôøi khaùc. Taïi AÁn-ñoä, vaø nhaát laø taïi Taây-taïng cuõng coù moät thöøa thöù ba nöõa goïi laø Vajrayana (Ñoán ngoä?). Phaùi naøy theâm vaøo hai phaùi treân moät soá phöông caùch taâm-linh giuùp cho söï mau choùng ñaït tôùi chöùng ngoä Phaät taùnh, ñeå hieåu roõ veà "söï trong suoát nguyeân thuûy" cuûa moïi söï vaät. Nhaõn quan nhö theá thì khoâng heà xa lìa loøng töø bi, nhöng cuûng coá vaø laøm xaâu ñaäm theâm. Nhö theá, söï hoäi tuï cuûa caùc ñieàu kieän ñòa-dö vaø chính-trò ñaõ giuùp cho Taây-taïng goàm caû ba thöøa treân ñeå thaønh moät con ñöôøng tu haønh ñaëc bieät.
J.F. - Nhö theá Phaät-giaùo hình nhö coù moät khuynh höôùng vöôït qua moïi quoác gia, ñieàu naøy coù theå giuùp cho söï phaùt trieån taïi Taây-phöông. Noù khoâng dính daùng vaøo moät neàn vaên-hoùa xaùc ñònh naøo, duø theo doøng lòch-söû noù nhö gaén lieàn vôùi moät soá neàn vaên-hoùa. Duø cho Taây-taïng, ñöôïc coi nhö moät thaønh trì vöøa veà ñòa-dö vöøa veà taâm-linh, ñaõ gìn giöõ nhöõng tinh tuùy cuûa Phaät-giaùo trong hôn nghìn naêm, maø vaãn coù nhöõng söï lan truyeàn tôùi nhöõng neàn vaên-minh khaùc haún nhö ôû Sri-Lanka vaø Nhaät-baûn. Nhö theá Phaät-giaùo coù mang theâm "saéc thaùi" cuûa quoác-gia nôi noù ñöôïc thònh haønh khoâng?
M. - Taïi Taây-taïng coù moät toân-giaùo ñòa phöông teân "bon" coù mang theâm saéc thaùi ñoäng vaät, nhöng cuõng coù khía caïnh sieâu hình phöùc taïp vaø haõy coøn toàn taïi tôùi ngaøy nay. Vaøo theá-kyû thöù IX, coù nhöõng cuoäc tranh-luaän giöõa "bon" vaø Phaät-giaùo. Moät vaøi phong-tuïc cuûa "bon" thì ñöôïc du nhaäp vaøo Phaät-giaùo. Nhöõng hieän-töông töông töï cuõng saûy ra ôû Thaùi-lan, Nhaät-boån, vaân vaân..., vaø chaéc seõ saûy ra taïi Taây-phöông. Nhöng nhöõng ñieàu chính yeáu cuûa Phaät-giaùo thì khoâng thay ñoåi.
J.F. - Nhö theá, söï giaûng daïy vaø söï thöïc haønh Phaät-giaùo coù moät tính chaát phoå quaùt. Nhöng nhieàu toân-giaùo cuõng reâu rao coù tính phoå quaùt. Thieân chuùa giaùo, vaø ñaëc bieät laø Coâng-giaùo, vì chöõ "catholicisme" (coâng giaùo) coù goác Hy-laïp nghóa laø phoå quaùt. Ñoù laø nguyeân nhaân khi hoï töï nhaän coù quyeàn caûi ñaïo nhöõng ngöôøi khaùc baèng vuõ löïc. Hoài giaùo cuõng theá, coù khung höôùng duøng dao döïa vaø suùng oáng. Vì trong caùc toân giaùo naøy, ñeå trôû thaønh moät tín ñoà, phaûi coù loøng tin veà moät soá söï vieäc. Phaät-giaùo thì khoâng theá. Khía caïnh phoå quaùt naøy, taïm goïi: traûi roäng tôùi nhöõng neàn vaên minh khaùc maø noù khoâng ñöôïc sinh ra, khoâng ñoøi hoûi moät söï phuïc tuøng veà moät loøng tin nôi ngöôøi môùi nhaäp ñaïo, cuõng khoâng coù söï baét buoäc naøo.
M. - Ñöùc Phaät ñaõ noùi: "Ñöøng nhaän nhöõng lôøi daïy cuûa ta vì kính troïng ta; haõy xem xeùt vaø khaùm phaù trôû laïi söï thaät". Ngaøi cuõng noùi: "Ta ñaõ chæ ra con ñöôøng, baây giôø vieäc cuûa caùc con laø ñi theo con ñöôøng aáy". Nhöõng lôøi daïy doã cuûa ñöùc Phaät thì gioáng nhö moät quyeån saùch ghi cheùp laïi nhöõng ñieàu caàn nhôù, dieãn taû laïi vaø caét nghóa nhöõng söï vieäc treân con ñöôøng chöùng ngoä maø ngaøi ñaõ traûi qua. Ñeå trôû neân moät phaät-töû theo ñuùng nghóa cuûa chöõ, ngöôøi ta nöông nhôø vaø ñöùc Phaät khoâng phaûi nhö moät vò Thöôïng-ñeá, nhöng nhö moät ngöôøi höôùng ñaïo, hay moät bieåu töôïng cuûa söï giaùc ngoä. Ngöôøi ta cuõng nöông nhôø vaøo nhöõng lôøi daïy, caùc kinh saùch, khoâng phaûi nhö moät chaân lyù, nhöng nhö moät con ñöôøng. Ngöôøi ta cuõng nöông nhôø vaøo caùc ñoàng ñaïo cuøng ñi treân moät con ñöôøng. Nhöng Phaät-giaùo khoâng tìm caùch môû nhöõng caùnh cöûa baèng vuõ löïc, cuõng khoâng tìm caùch caûi ñaïo moät ai. Ñoái vôùi phaät giaùo ñieàu aáy khoâng coù nghóa.
J.F. - Cuõng chính vì vieäc noù khoâng duøng tôùi söï caûi ñaïo baèng eùp buoäc, maø theo noù laø khoâng theå quan nieäm ñöôïc; söï
thaám nhaäp cuûa Phaät-giaùo vaøo moät xaõ-hoäi hoaøn toaøn khaùc vôùi xaõ-hoäi maø noù ñöôïc sinh ra caàn ñöôïc nghieân cöùu, neáu vieäc aáy tieáp tuïc thì laïi caøng caàn ñöôïc caét nghóa.
M. - Phaät-giaùo khoâng coù thaùi ñoä xaâm laêng, noù hoaït ñoäng nhö laø moät nguoàn aùnh saùng taâm-linh. Nhöõng ai muoán bieát veà noù phaûi laø ngöôøi ñi böôùc ñaàu tieân vaø khaùm phaù ra noù baèng nhöõng kinh nghieäm cuûa chính baûn thaân. Thaät laø moät ñieàu thích thuù khi quan saùt caùch thöùc Phaät-giaùo phaùt trieån ôû Taây-taïng vaø Trung-hoa: caùc ñaïo sö ñi du phöông, vaø phong thaùi cuûa hoï loâi keùo caùc ñeä töû ñeán vôùi hoï nhö nhuïy hoa loâi keùo caùc con ong.
J.F. - Trong cuoäc ñoái thoaïi, ba nhaän thaáy söï phong phuù veà vieäc duøng caùc aån duï trong Phaät-giaùo!... Ñieàu ñoù khoâng laøm ba phaät yù. Platon cuõng duøng raát nhieàu ñeå noùi veà nhöõng chuyeän thaàn thoaïi vaø caùc söï so saùnh. Ba ñoàng yù vôùi vieäc duøng thi vaên trong trieát hoïc. Nhöng ba khoâng nghó laø chuùng coù theå ñuû ñeå traû lôøi cho taát caû caùc caâu hoûi ngöôøi ta ñaët ra.
M. - Veà ñieåm naøy con laïi duøng moät hình aûnh nöõa, ngöôøi ta noùi caùc aån duï ñoù cuõng gioáng nhö "ngoùn tay chæ maët traêng". Ngöôøi ta phaûi nhìn maët traêng chôù khoâng phaûi ngoùn tay. Moät hình aûnh thöôøng noùi nhieàu hôn laø moät baøi giaûi thích daøi doøng.
J.F. - Caâu hoûi chính yeáu cuûa neàn vaên-minh taây-phöông laø hieåu ñöôïc ñieåm thieáu soùt trong vieäc duøng taát caû nhöõng khaû naêng taâm linh ñeå caét nghóa cho moät soá nhu caàu, vaø nhöõng caâu traû lôøi cuûa Phaät-giaùo ñaùp öùng ñuùng nhöõng ñieàu aáy. Neáu chæ chuù yù ñeán vieäc moät chuû thuyeát coù theå ñöôïc duøng ñeå traû lôøi cho moät soá nhöõng caâu hoûi, cuõng coù theå laø moät caùi baãy. ÔÛ Taây-phöông, coù nhöõng con ngöôøi thuoäc moät heä phaùi maïo nhaän naøo ñoù, vaø ñoâi khi gieát ngöôøi nöõa. Ñeå keát luaän, caâu hoûi ñöôïc ñaët ra laø coù theå coi nhöõng söï thaät vaø nhöõng söï xaùc nhaän cuûa Phaät-giaùo nhö laø moät khoa-hoïc cuûa taâm linh khoâng?
M. - OÀ... muïc ñích chính cuûa söï ñieàu tra cuûa Phaät-giaùo laø ñaëc tính cuûa yù thöùc, thì noù coù hôn hai nghìn naêm traêm naêm veà kinh-nghieäm! Ñoù laø söï xaùc thöïc. Coøn veà söï thaät, thì noùi gì hôn ... Coù theå söï thaät cuûa noù seõ coù ñuû söùc maïnh. Con nghó raèng chuùng ñöôïc theå hieän qua caùc söï vieäc vaø nhöõng con ngöôøi choáng ñôõ nhöõng thöû thaùch cuûa thôøi gian, vaø caùc tình caûnh, vaø söï khaùc bieät cuûa caùc moân phaùi chæ laø moät beà maët bò ñoå naùt ngay khi coù cô hoäi. Tính chaát giaû doái cuûa caùc moân phaùi duø coù loâi keùo ñöôïc nhieàu ngöôøi ñi theo thì cuõng ñaày raãy nhöõng söï khaùc bieät beân trong, nhöõng ñieàu tai tieáng, ñoâi khi gheâ tôûm, nhö ñaõ xaûy ra. Traùi laïi, söï gia taêng cuûa söï löu taâm tôùi Phaät-giaùo ôû Taây-phöông thì raát kín ñaùo. Caùc "Trung taâm Phaät-giaùo" laø nhöõng nôi ngöôøi ta thöôøng thaáy caùc baïn beø cuøng moät öôùc nguyeän vaø muoán cuøng nhau goùp söùc treân con ñöôøng tu hoïc, dòch nhöõng kinh saùch, nhöõng khaûo luaän ra ngoân ngöõ taây-phöông. Muïc-ñích cuûa hoï laø muoán cho ngöôøi khaùc bieát veà moät phong tuïc chính thaät vaø soáng ñoäng. Caùc nôi naøy thöôøng ñöôïc ñoùn nhaän baèng moái thieän caûm cuûa daân chuùng ñòa phöông.
J.F. - Ba khoâng heà so saùnh moät söï khoân ngoan ñaõ coù hôn hai nghìn naêm nhö Phaät-giaùo vôùi nhöõng giaùo phaùi, ñoâi khi quyû quaùi, haàu nhö luoân luoân löøa bòp, vaø ñöôïc thieát laäp chæ ñeå löøa bòp ngöôøi khaùc. Ba khoâng heà coù yù ñoù! Nhöng ba muoán neâu leân nhöõng xung löïc cuûa baûn tính nôi con ngöôøi, ba chæ muoán caûnh giaùc veà vieäc hoäi tuï cuûa moät nhoùm ngöôøi veà moät lyù thuyeát naøo ñoù, maø ngöôøi xöôùng ra coù moät soá uy tín nôi caùc ngöôøi ñi theo, thì coù theå laø moät keû tieám danh. Söï hoäi tuï naøy khoâng theå chöùng minh raèng lyù-thuyeát hoï ñi theo laø toát ñeïp. Caàn coù moät söï chöùng minh phuï theâm!
M. - Moät söï chöùng minh nhö theá chæ coù theå coù ñöôïc sau moät thôøi gian tu taäp laâu daøi. Ngöôøi ta thöôøng noùi: "Keát quaû cuûa söï tu hoïc laø söï laøm chuû ñöôïc chính baûn thaân; keát quaû veà phöông dieän thöïc haønh laø söï suy giaûm cuûa caùc tình caûm höôùng haï". Söï hoäi tuï nhaát thôøi cuûa moät nhoùm ngöôøi thì khoâng coù giaù trò gì.
J.F. - Ñoù chính laø ñieàu ba muoán noùi! neáu ngöôøi ta chæ quan taâm tôùi söï quan saùt ñôn thuaàn nhöõng söï kieän, thì ñieàu hieån nhieân laø khoâng theå so saùnh Phaät giaùo vôùi caùc giaùo phaùi khaùc. Tuy nhieân khoâng neân queân raèng ñoâi khi caùc ngöôøi ñöôïc coi laø thöùc giaû cuõng bò ñaùnh löøa. Ba bieát coù nhöõng baùc só ñaõ ñi theo caùc heä phaùi vieån voâng trong nhieàu naêm vaø uoán mình theo caùc söï ñoøi hoûi cuûa giaùo phaùi naøy! Vì theá khoâng neân haøi loøng nhö laø söï thaät veà moät öôùc nguyeän thaønh thaät nôi con ngöôøi veà moät giaùo chuû naøo, coù khi chæ laø moät keû ñieân. Thaät laø baát haïnh, con ngöôøi coù khuynh höôùng veà moät öôùc nguyeän veà baát cöù caùi gì! Vì theá gaùnh naëng cuûa vieäc chöùng minh ôû veà phía lo vieäc daïy doã.
M. - Con ñöôøng taâm linh ñích thöïc caàn phaûi khaét khe vôùi chính noù vaø khoan dung vôùi moïi ngöôøi, ngöôïc laïi caùc heä phaùi thöôøng khoù khaên vôùi keû khaùc ñoâi khi traùi ngöôïc vôùi chính mình moät caùch thoâ baïo veà nhöõng ñieàu giaûng daïy. Chæ caàn moät ngöôøi coù ñoâi chuùt khaû naêng quyeán ruõ laø coù theå khai thaùc caùc con ngöôøi yeáu keùm veà tinh thaàn caàn hoäi tuï vôùi nhau, ñeå phuïc tuøng veà caû theå xaùc laãn tinh thaàn. Nhöng ñieåm khaùc bieät chính yeáu laø moät heä phaùi thöôøng ñöôïc sinh ra do söï khaùc bieät moät soá yeáu toá, söï rôi rôùt cuûa moät truyeàn thoáng khoâng ñöôïc ñaët caên baûn treân moät söï truyeàn thöøa chính thoáng naøo vaø khoâng ñaët caên baûn treân moät nguyeân taéc sieâu-hình ñích thöïc naøo. Vì theá noù khoâng theå daãn ñeán moät söï thaêng tieán taâm linh laâu daøi naøo, maø chæ gaây neân söï boái roái vaø söï chaùn chöôøng.
|
|