|
|
Jean-Francois. - Vieäc moät ngöôøi ruùt lui khoûi cuoäc soáng thöôøng nhaät, theo laêng kính Phaät giaùo, hay laêng kính Thieân-chuùa-giaùo, thì cuõng laø moät caùch ñeå söûa soaïn cho caùi cheát. Moät ngöôøi theo Thieân chuùa giaùo nhö Pascal, khi ñaõ nhaän ra ñöôïc raèng thöïc taïi duy nhaát laø Chuùa Trôøi, thì vieäc soáng ñôøi theá-tuïc khoâng coøn yù nghóa nöõa. OÂng ta phaûi cö söû nhö saép söûa ñoái dieän vôùi ñaáng Hoùa-coâng, vaø luoân luoân soáng nhö chæ coøn vaøi giaây phuùt nöõa maø thoâi. Trong quyeån Penseùes (Caùc söï suy nghó), Pascal luoân nhaéc tôùi ñieàu ñöôïc noùi trong Saùng-theá-kyù: Anh khoâng bieát giaây phuùt naøo Thöôïng-ñeá seõ goïi anh, coù theå laø möôøi naêm, hay trong naêm phuùt. Trieát-lyù cuõng theá -- duø khoâng ñeà caäp tôùi toân-giaùo --, cuõng nhaán maïnh ñeán vieäc chuaån bò cho caùi cheát. Trong quyeån Essais (Khaûo luaän), Montaigne cuõng noùi: "Laøm trieát-gia ñeå chuaån bò cho caùi cheát". Ba nghó raèng vieäc chuaån bò cho caùi cheát cuõng coù moät phaàn quan troïng trong Phaät giaùo. Söï chuyeån tieáp sau khi cheát maø hình nhö ngöôøi ta goïi laø "bardo". Coù saùch bieân khaûo naøo veà Bardo khoâng?
Mathieu - Ñuùng vaäy. YÙ-nghó veà caùi cheát luoân coù nôi ngöôøi tu hoïc. Nhöng khoâng phaûi laø buoàn raàu, nhöng yù nghó aáy thuùc ñaåy keû tu haønh phaûi taän duïng ñôøi soáng ñeå ñaït cho ñöôïc söï thay ñoåi noäi taâm, maø khoâng hoang phí nhöõng ngaøy giôø quyù baùu cuûa ñôøi soáng. Neáu khoâng nghó veà caùi cheát, vaø söï voâ thöôøng, ngöôøi ta deã nghó raèng: "Ñeå toâi laøm xong nhöõng vieäc toâi ñang laøm. Khi toâi xong vieäc roài toâi seõ coù thì giôø ñeå lo cho ñôøi soáng taâm-linh". Vaø ngöôøi aáy seõ soáng nhö coøn taát caû thôøi giôø ñeå laøm moïi vieäc, thay vì soáng nhö chæ coøn giaây phuùt thoâi; ñoù laø sö sai laàm cheát ngöôøi. Vì caùi cheát coù theå ñeán baát cöù luùc naøo khoâng baùo tröôùc. Ngaøy giôø cuõng nhö caùc ñieàu kieän cuûa söï cheát thì khoâng ai löôøng ñöôïc. Taát caû nhöõng tröôøng hôïp sinh soáng haøng ngaøy -- ñi, aên, nguû -- ñeàu coù theå trôû neân caùc ñieàu kieän cuûa söï cheát. Moät ngöôøi tu hoïc phaûi luoân luoân ghi nhôù ñieàu aáy. Khi moät ngöôøi aån cö nhoùm löûa buoåi saùng thì cuõng nghó laø coù theå seõ khoâng coøn nhoùm löûa saùng hoâm sau. Khi ngöôøi aáy thôû ra, thì töï coi nhö sung söôùng bieát raèng coøn thôû voâ. Vieäc suy nghó veà söï voâ thöôøng vaø caùi cheát vì theá laø moät caùi kim khuyeán khích khoâng ngöøng tu taäp treân ñöôøng taâm-linh.
J.F. - Vôùi moät ngöôøi theo ñaïo Phaät, caùi cheát coù laø moät söï sôï haõi khoâng?
M. - Thaùi ñoä veà caùi cheát thay ñoåi song song theo söï tu hoïc. Ñoái voùi moät ngöôøi môùi baét ñaàu, chöa ñaït ñöôïc söï giaø daën veà taâm linh, caùi cheát laø moät söï sôï haõi: ngöôøi aáy caûm thaáy nhö moät con nai bò maéc baãy, vaø tìm moïi caùch ñeå thoaùt khoûi. Roài, thay vì töï hoûi moät caùch tuyeät voïng: "Laøm sao toâi thoaùt khoûi caùi cheát?" ngöôøi aáy seõ töï hoûi tieáp: "Laøm sao ñi qua traïng thaùi bardo maø khoâng bò ñau khoå vôùi söï töï tin vaø bình thaûn?" Sau ñoù ngöôøi aáy seõ nhö moät baùc nhaø noâng ñaõ caøy böøa, gieo gioáng, chaêm soùc vaø ñôïi tôùi ngaøy gaët haùi. Duø trôøi coù trôû ngaïi, ngöôøi aáy cuõng khoâng hoái tieác vì ñaõ laøm heát söùc mình roài. Cuõng vaäy, moät ngöôøi ñaõ traûi caû ñôøi ñeå thay ñoåi noäi taâm, seõ khoâng coù moät söï tieác reû naøo, vaø ñoái dieän vôùi caùi cheát moät caùch bình thaûn. Sau cuøng, ngöôøi tu hoïc thöôïng thaëng coøn sung söôùng tröôùc caùi cheát. Taïi sao ngöôøi aáy lo sôï, khi maø taát caû caùc söï raøng buoäc veà khaùi nieäm caùi toâi, söï vöõng chaéc cuûa caùc hieän töôïng, söï sôû höõu ñaõ tan bieán nôi ngöôøi aáy? Caùi cheát laø moät ngöôøi baïn, ñoù chæ laø moät chaëng cuûa söï soáng, moät söï thay ñoåi bình thöôøng.
J.F. - Ba khoâng muoán ñaùnh giaù thaáp quan-nieäm aáy, nhöng söï an uûi ñoù khoâng coù gì laø ñoäc ñaùo. Phaät-giaùo coù ñieàu gì theâm nöõa khoâng?
M. - Nhöõng chaëng cuûa söï cheát vaø nhöõng kinh nghieäm khaùc nhau thì ñöôïc trình baøy tæ mæ trong caùc saùch phaät giaùo. Söï ngöøng thôû ñöôïc noái tieáp baèng nhieàu chaëng cuûa söï tan raõ yù-thöùc vaø thaân-theå. Roài khi theá-giôùi vaät chaát môø ñi tröôùc maét chuùng ta, yù-thöùc cuûa chuùng ta chìm vaøo traïng thaùi tuyeät ñoái, ñoái nghòch vôùi theá-giôùi ñöôïc ñieàu kieän hoùa maø ta quen caûm nhaän khi yù-thöùc coøn töông taùc vôùi thaân-theå. Ngay khi cheát, yù-thöùc quy tuï laïi trong moät thôøi gian ngaén trong traïng thaùi ñöôïc goïi laø "khoâng gian aùnh saùng trong bình dieän tuyeät-ñoái", roài noù trôû ra ñeå qua traïng thaùi chuyeån tieáp, hay bardo, daãn tôùi moät ñôøi soáng môùi, hay sinh trôû laïi. Coù nhöõng loaïi tham thieàn coù muïc-ñích laø ôû trong traïng-thaùi tuyeät-ñoái naøy, tröôùc khi nhöõng kinh-nghieäm khaùc cuûa bardo chöa kòp tôùi, ñaëng ñaït ñöôïc trong giaây phuùt naøy söï chöùng ngoä veà baûn theå taän cuøng cuûa söï vaät.
J.F. - Sau cuøng... Taát caû moïi suy luaän veà tình traïng cuûa moät ngöôøi coi nhö cheát thì traûi daøi ra theo doøng lòch söû veà trieát-lyù vaø toân-giaùo. Ngöôøi ta coù theå noùi moät caùch ñaïi löôïc hai loaïi.
Phaùi thöù nhaát döïa treân söï tin töôûng veà kieáp soáng keá tieáp. Keå töø khi tin laø coù moät theá giôùi nöõa, moät söï baát töû cuûa taâm linh, ngöôøi ta chæ caàn soáng theo moät soá caùc nguyeân taéc -- nghóa laø trong ngöõ vöïng cuûa Thieân chuùa giaùo, traùnh nhöõng toäi loãi traàm troïng hay xöng toäi ôû nhaø thôø, ngöôøi ta seõ chaéc chaén ñöôïc soáng trong caùc ñieàu kieän toát ñeïp ôû beân kia theá-giôùi. Caùi cheát nhö theá thì ñöôïc coi nhö moät thöû thaùch vaät-lyù, nhö moät caên beänh, nhöng noù giuùp ta ñi töø theá-giôùi naøy ñeán moät theá-giôùi toát ñeïp hôn. Caùc tu-só giuùp ñôõ caùc keû ñang cheát goùp phaàn laøm giaûm söï ñau khoå gaén lieàn vôùi söï chuyeån tieáp naøy. Nguyeân taéc caên baûn cuûa söï an uûi naøy laø caùi cheát khoâng coù thaät. Söï baát an duy nhaát laø: toâi ñöôïc cöùu roãi hay bò ñoïa?
Phaùi kia thì hoaøn toaøn trieát-lyù, coù giaù-trò cho caû nhöõng ai khoâng tin vaøo theá-giôùi beân kia. Ñieàu chính yeáu laø suy nghó raèng söï cheát, söï huûy hoaïi caùi xaùc thaân naøy, moät sinh vaät nhö bao nhieâu sinh vaät khaùc laø ñieàu khoâng theå traùnh ñöôïc, neân toát hôn laø chaáp nhaän noù. Döïa treân chuû ñeà naøy, caùc trieát-gia ñöa ra caùc lyù leõ giuùp cho caùi cheát deã chòu hôn. Chaúng haïn Epicure ñaõ duøng lyù luaän noåi tieáng. OÂng ta noùi: chuùng ta khoâng caàn phaûi sôï caùi cheát, chuùng ta khoâng gaëp noù bao giôø. Khi ta cheát, noù chöa tôùi. Khi noù tôùi nôi, chuùng ta khoâng coøn nöõa! Nhö theá, thaät laø voâ voïng khi chuùng ta caûm thaáy sôï haõi kinh khuûng tröôùc caùi cheát. Ñieàu baän taâm chính yeáu cuûa Epicure laø giaûi phoùng cho ngöôøi ta khoûi nhöõng söï sôï haõi kinh khuûng voâ ích -- söï lo sôï tröôùc caùc vò thaùnh, tröôùc söï cheát, tröôùc caùc hieän töôïng thieân nhieân, saám seùt, ñoäng ñaát --, oâng ta coá caét nghóa moät caùch hieän ñaïi, nhö caùc hieän töôïng vaø caùc nguyeân nhaân, ñeàu tuaân theo caùc ñònh luaät, vaân vaân..
Trong moïi caùch ngöôøi ta khoâng theå thoaùt ra khoûi hai con ñöôøng caét nghóa hay an uûi treân. Ba xeáp Phaät-giaùo vaøo loaïi tröôùc. Duø Phaät-giaùo khoâng phaûi laø moät toân-giaùo höõu thaàn, nhöõng phöông caùch taâm linh laøm cho söï cheát trôû neân chaáp nhaän ñöôïc döïa treân moät neàn sieâu hình cheát khoâng phaûi laø heát. Hay khi cheát thì coù tính caùch toát ñeïp vì ñöôïc giaûi thoaùt khoûi voøng sinh töû trong theá-giôùi khoå ñau. Trong theá-giôùi Taây-phöông hieän taïi, caùi cheát ñöôïc daáu dieám ñi, coi nhö noù laø moät ñieàu xaáu hoå. Ngaøy xöa thì ñoù laø moät vieäc roõ raøng. Taát caû moïi ngöôøi trong gia-ñình tuï taäp quanh ngöôøi haáp hoái ñeå nghe nhöõng lôøi troái traêng sau cuøng, caùc tu só ñi dieãu qua, vaø ban pheùp laønh... Caùi cheát cuûa moät vò vua laø caû moät bieán coá gaàn nhö taát caû trieàu ñình coù maët. Ngaøy nay, caùi cheát ñöôïc troán traùnh. Nhöng cuõng trong khi aáy, ngöôøi ta cuõng nhaän ra söï im laëng khoâng ñuû, vaø ngaøy nay coù nhöõng nhaø ñieàu trò giuùp ñôõ caùc ngöôøi haáp hoái, giuùp cho hoï ra ñi moät caùch deã chaáp nhaän hôn.
M. - Trong thôøi ñaïi chuùng ta, moïi ngöôøi coù khuynh höôùng quay ñi choã khaùc ñoái vôùi caùi cheát vaø caùc söï khoå ñau noùi chung. Ñieàu aáy laø moät trôû ngaïi khoâng vöôït qua ñöôïc cuûa neàn vaên minh taây-phöông: soáng laâu hôn, vaø thoaûi maùi hôn. Hôn nöõa, caùi cheát phaù-huûy ñieàu ngöôøi ta traân quyù nhaát: caùi toâi. Khoâng moät phöông tieän vaät-chaát naøo coù theå söûa ñoåi ñöôïc giaây phuùt khoâng theå traùnh ñöôïc ñoù. Ngöôøi ta thích keùo luøi caùi cheát khoûi taàm nhöõng söï baän taâm, vaø coá giöõ söï eâm dòu cuûa ñôøi soáng haïnh phuùc mong manh, phieán dieän, khoâng giaûi quyeát ñöôïc gì maø chæ laøm chaäm treã söï tröïc dieän vôùi baûn theå ñích thöïc cuûa söï vaät. Chuùng ta töï ñaùnh löøa laø khoâng soáng trong söï ray röùt. Chaéc theá, nhöng taát caû thôøi giôø "maát ñi", ngaøy laïi qua ngaøy, chuùng ta khoâng duøng chuùng ñeå ñi tôùi caên nguyeân cuûa vaán ñeà, ñeå coù theå khaùm phaù ra ñöôïc nguyeân nhaân cuûa khoå ñau. Chuùng ta khoâng bieát ñem yù nghóa cho moãi giaây phuùt cuûa ñôøi soáng, vaø cuoäc soáng chæ laø thôøi gian troâi qua nhö caùt chaûy qua khe maáy ngoùn tay.
J.F. - Nhö theá Phaät-giaùo coù gì ñeå coáng hieán (cho vaán ñeà naøy)?
M. - Coù hai caùch ñeå ñoái dieän vôùi caùi cheát: chaúng haïn suy nghó nhö chuùng ta ñi heát ñöôøng ñôøi, nhö laø moät ngoïn löûa taét, hay nöôùc thaám heát vaøo ñaát khoâ, hay coi caùi cheát chæ laø moät loái phaûi ñi qua. Trong moïi tröôøng hôïp, duø ngöôøi ta coù nieàm tin hay khoâng laø doøng yù-thöùc khi dôøi khoûi chuùng ta seõ coù nhöõng traïng thaùi soáng khaùc, Phaät giaùo giuùp ñôõ keû laâm chung cheát trong söï an bình. Ñoù laø moät trong nhieàu lyù do cuûa söï thaønh coâng cuûa quyeån saùch Le Livre tibeùtain de la vie et de la mort (Quyeån saùch veà ñôøi soáng vaø söï cheát ôû Taây-Taïng) cuûa Sogyal Rinpotcheù, maø moät phaàn lôùn daønh cho söï chuaån bò cheát, caùch giuùp ñôõ ngöôøi haáp hoái vaø nhöõng chaëng cuûa söï cheát. Theo oâng ta: "Caùi cheát töôïng tröng cho söï phaù huûy khoâng theå traùnh ñöôïc caùi maø chuùng ta traân quyù nhaát: chuùng ta. Ta coù theå hieåu ñöôïc söï giaûng daïy raèng caùi toâi khoâng coù thaät vaø baûn theå cuûa yù-thöùc giuùp ích tôùi ñoä naøo". Noù gôïi yù cho caùch tôùi vôùi caùi cheát, boài döôõng cho vieäc khoâng neân quyeán luyeán caùi toâi, tính vò tha, vaø söï vui veû.
J.F. - Neáu ba hieåu roõ, Phaät-giaùo toång hôïp caû hai caùch chuaån bò cho caùi cheát maø chuùng ta vöøa phaân bieät?
M. - Söï baát taän cuûa yù-thöùc hay moät nguyeân-taéc taâm-linh traûi qua söï cheát laø moät chuû ñeà ñöôïc noùi tôùi cuûa nhieàu toân-giaùo. Trong tröôøng hôïp cuûa Phaät-giaùo, ngöôøi ta ñaët noù treân bình dieän cuûa moät kinh nghieäm tröïc -tieáp, saûy ra nôi moät soá ngöôøi coù cuoäc soáng khaùc vôùi quaûng ñaïi quaàn chuùng, nhöng cuõng coù khaù nhieàu ñeå ngöôøi ta quan taâm tôùi söï laøm chöùng cuûa hoï. Duø theá naøo ñi nöõa, vieäc traûi qua nhöõng thaùng cuoái cuøng hay nhöõng giaây phuùt cuoái cuøng cuûa moät ñôøi ngöôøi trong söï an bình vui veû thì vaãn toát hôn trong söï khaéc khoaûi aân haän. Neáu soáng maø bò daèn vaët vôùi yù nghó laø ta phaûi boû laïi caùc ngöôøi thaân yeâu, caùc cuûa caûi vaät chaát, vaø söï aùm aûnh laø caùi thaân xaùc naøy seõ bò huûy hoaïi, thì coù sung söôùng gì? Phaät-giaùo tìm caùch gôõ daàn nhöõng raøng buoäc maïnh meõ naøy, maø chuùng thöôøng laøm cho caùi cheát laø moät söï tra taán tinh thaàn hôn laø moät kinh nghieäm vaät lyù. Nhöng noù cuõng daïy laø khoâng neân ñôïi tôùi giaây phuùt cuoái cuøng roài môùi chuaån bò cho caùi cheát, vì giaây phuùt laâm chung khoâng phaûi laø giaây phuùt lyù-töôûng ñeå baét ñaàu thöïc haønh con ñöôøng taâm-linh. Chuùng ta luoân luoân baän roän cho töông lai, chuùng ta coá gaéng laøm caùc ñieàu caàn thieát ñeå khoâng phaûi thieáu tieàn baïc, löông thöïc, gìn giöõ söùc khoeû, nhöng chuùng ta thích khoâng nghó veà caùi cheát, maø ñieàu ñoù ñoái vôùi taát caû laø ñieàu quan troïng nhaát. YÙ nghó veà caùi cheát khoâng coù gì laø chaùn ñôøi, ta neân duøng noù nhö moät ñieàu nhaéc nhôû veà söï mong manh cuûa ñôøi soáng vaø nhaéc nhôû ta tìm moät yù-nghóa cho ñôøi soáng. Taây-taïng coù lôøi daïy doã nhö sau: "Khi luoân quaùn töôûng veà caùi cheát, ta höôùng yù-thöùc veà söï tu taäp taâm linh, gia taêng theâm öôùc muoán tu taäp, vaø sau cuøng, coi caùi cheát nhö moät söï hôïp nhaát vôùi baûn theå tuyeät ñoái".
J.F. - Ngaøy nay vaán ñeà cuûa caùi cheát cuõng laø ñeà taøi cuûa söï trôï cheát (euthanasie). ÔÛ Taây-phöông, vaán-ñeà ñöôïc ñaët ra laø: ngöôøi ta coù quyeàn löïa choïn ngaøy giôø ñeå cheát khoâng? Ba khoâng ñeà caäp tôùi söï töï-töû, ñoù laø vaán-ñeà khaùc. Nhöng khi moät beänh nhaân khoâng coøn hy voïng gì chöõa chaïy ñöôïc nöõa, hay khi nhöõng söï ñau ñôùn trôû neân khoâng theå chòu ñöïng ñöôïc nöõa, ngöôøi aáy coù quyeàn ñoøi cheát hay khoâng? Ñoù laø moät caâu hoûi dính daùng tôùi luaân-lyù, vaø luaät-phaùp, vaø laø moät phaàn cuûa nhöõng vaán-ñeà cuûa caùc xaõ-hoäi ta ñeà-caäp ñeán, cuõng töïa nhö vieäc phaù thai. Hôn nöõa, ñoù laø moät vaán-ñeà ñöông saûy ra, ñeán noãi ñöùc Giaùo-hoaøng cuõng phaûi ñeà-caäp tôùi nhaân dòp vieáng thaêm Sloveùnie naêm 1996, khi ngöôøi choáng laïi ñieàu ñöôïc goïi laø "nhöõng löïc löôïng cuûa thaàn cheát", nghóa laø nhöõng ngöôøi coå voõ vieäc phaù thai, hay giuùp cho cheát nhö baùc-só Kevorkian. Phaät-giaùo coù laäp-tröôøng nhö theá naøo veà vieäc giuùp cho cheát?
M. - Ñoái vôùi moät ngöôøi tu-taäp, moãi giaây phuùt thì ñeàu ñaùng quyù. Taïi sao? Vì moãi giaây phuùt, moãi bieán coá ñeàu coù theå duøng ñeå tieán böôùc treân ñöôøng tôùi giaùc-ngoä. Bò ñoái dieän vôùi söï ñôùn ñau to lôùn cuûa theå xaùc coù theå thuùc ñaåy ngöôøi aáy quaùn töôûng veà baûn theå cuøng taän cuûa söï vaät, veà caên nguyeân cuûa caùc khoå ñau, vaø nhaän ra raèng tính chaát cuûa yù-thöùc thì khoâng thay ñoåi, noù khoâng bò aûnh höôûng cuûa söï vui cuõng nhö söï buoàn. Nhö theá, moät ngöôøi coù söùc maïnh taâm-linh can tröôøng vaø söï bình tónh trong khi tu-taäp thì coù theå lôïi duïng ñöôïc nhöõng giaây phuùt ñau khoå cuøng cöïc ñeå tieán tôùi söï chöùng ngoä.
J.F. - Pascal cuõng bò böùt röùt veà beänh taät, neân ñaõ vieát moät cuoán saùch nhoû teân Du bon usage des maladies (Phöông caùch duøng toát cuûa caùc beänh taät).
M. - Söï ñau ñôùn cuõng coù theå ñöôïc duøng ñeå nhaéc nhôû chuùng ta veà caùc söï ñau khoå maø khoâng bieát bao nhieâu chuùng sinh phaûi gaùnh chòu, vaø khôi daäy loøng thöông yeâu, loøng töø-bi nôi ta. Noù cuõng coù theå ñöôïc duøng nhö "caùi choåi" queùt saïch nhöõng "nghieäp" xaáu cuûa ta. Vì nhöõng khoå ñau ta hieän ñang gaùnh chòu laø keát quaû cuûa nhöõng haønh ñoäng höôùng haï cuûa ta trong kieáp tröôùc, toát nhaát laø haõy traû nhöõng moùn nôï cuûa chuùng ta khi chuùng ta ñang coù söï giuùp ñôõ cuûa söï tu-taäp taâm-linh.
Vôùi nhöõng lyù leõ treân, söï trôï giuùp cho cheát, hay söï töï-töû ñeàu khoâng chaáp nhaän ñöôïc. Nhöng ñieàu ñoù khoâng coù nghóa laø phaûi keùo daøi söï soáng moät caùch phi lyù vaø voâ ích khi khoâng coøn hy voïng gì nöõa. Vieäc duøng "caùc maùy giuùp soáng", nhöõng coá gaéng y-lyù ñeå keùo daøi ñôøi soáng trong vaøi giôø cuûa moät ngöôøi ñang luùc laâm chung, hay ñang bò meâ man khoâng cöùu chöõa ñöôïc thì khoâng ñaùng mong muoán, vì yù-thöùc cuûa ngöôøi aáy "troâi noåi" giöõa söï soáng vaø söï cheát khaù laâu, vaø ngöôøi ta chæ laøm nhieãu loaïn noù. Toát hôn laø ñeå cho nhöõng ngöôøi ñang laâm chung soáng noát nhöõng giaây phuùt cuoái cuøng cuoäc ñôøi cuûa hoï trong söï tónh laëng cuûa yù-thöùc.
J.F. - Nhöng neáu ngöôøi aáy khoâng phaûi laû moät phaät-töû?
M. - Neáu moät ngöôøi caûm thaáy söï khoå ñau nhö moät aùm aûnh khoâng theå chòu ñöïng ñöôïc, thì chæ ñieàu ñoù thoâi cuõng ñuû phaù huûy söï bình tónh maø ngöôøi ta mong muoán ngöôøi aáy coù trong giaây phuùt cuoái cuøng cuûa cuoäc ñôøi...
J.F. - Ñoù laø ñieàu thoâng thöôøng saûy ra.
M. - Ngöôøi ta coù theå quan-nieäm laø söï keùo daøi theâm ñôøi soáng khoâng giuùp ích gì, maø chæ laø moät hình thöùc tra taán. Trong khi aáy, nhö con ñaõ noùi, Phaät-giaùo khoâng quan nieäm söï khoå ñau laø moät ñieàu baát ñònh, keát quaû cuûa ñònh meänh, hay cuûa moät ñaáng thaàn linh naøo, nhöng laø nghieäp quaû cuûa caùc haønh ñoäng trong kieáp tröôùc. Toát nhaát laø traû cho heát nghieäp cuûa mình hôn laø ñem theo noù qua theá-giôùi beân kia. Ai bieát ñöôïc hình thöùc sinh soáng cuûa mình sau khi cheát? Söï trôï giuùp cho cheát khoâng giaûi quyeát ñöôïc gì.
J.F. - Caâu hoûi veà vaán-ñeà luaân-lyù cuûa söï trôï giuùp cho cheát khoâng phaûi ñöôïc ñaët ra cho ngöôøi muoán caét ngaén söï ñau khoå cuûa mình, nhöng cuõng ñaët ra cho ngöôøi giuùp ñôõ, maø ngöôøi naøy theo haäu quaû, ñaõ gieát moät ngöôøi, tröø khöû moät maïng soáng. Ñieàu aáy, ba nghó laø Phaät giaùo coù laäp tröôøng döùt khoaùt. Khoâng bao giôø huûy hoaïi ñôøi soáng.
M. - Khoâng cuûa chính mình, khoâng cuûa ngöôøi khaùc. Tình caûnh ñau buoàn naøy, vieäc phaûi nghó ñeán trôï giuùp cho cheát, phaûn aûnh söï bieán maát gaàn nhö hoaøn toaøn nhöõng giaù-trò tinh-thaàn trong thôøi ñaïi chuùng ta. Con ngöôøi khoâng tìm thaáy moät nguoàn caûm höùng naøo trong taâm cuõng nhö beân ngoaøi. Ñoù laø moät tình traïng khoâng theå quan nieäm ñöôïc trong xaõ-hoäi Taây-taïng, nôi ñoù nhöõng ngöôøi haáp hoái thì ñöôïc naâng ñôõ bôûi nhöõng söï daïy doã maø ngöôøi ñoù ñaõ ngieàn ngaãm suoát ñôøi, vaø nhôø vaøo chuùng ngöôøi aáy ñaõ chuaån bò cho caùi cheát. Hoï coù nhöõng ñieåm chuaån, moät söùc maïnh beân trong. Vì hoï bieát laøm cho ñôøi soáng coù yù nghóa, hoï cuõng bieát laøm cho caùi cheát coù yù-nghóa.
Hôn nöõa, söï hieän dieän cuûa moät vò ñaïo sö thì thöôøng laø caû moät söï caûm höùng taâm-linh noàng naøn. Ñieàu ñoù traùi ngöôïc haún vôùi söï xuaát hieän cuûa nhöõng baùc-só ñao phuû nhö baùc-só Kevorkian ôû Myõ. Duø caùc vò naøy coù bò thuùc ñaåy bôûi ñieåu gì ñi nöõa, thì ñoù cuõng laø moät tình traïng toài teä. Cung caùch xöû söï vôùi caùi cheát cuûa Ñoâng-phöông cuõng traùi ngöôïc veà tình caûm, khung caûnh tai hoaï, hay söï ñôn ñoäc naëng neà veà theå xaùc vaø taâm thaàn maø caùc ngöôøi beân Taây-phöông phaûi chòu.
J.F. - Nhöõng ngöôøi theo ñaïo Phaät nghó theá naøo veà vieäc cho nhöõng boä phaän trong ngöôøi khi cheát?
M. - Ñieàu lyù töôûng cuûa Phaät-giaùo laø loøng vò tha vôùi taát caû caùc phöông tieän coù theå ñöôïc. Nhö theå vieäc cho caùc boä phaän trong ngöôøi laø ñieàu höõu ích cho caùi cheát cuûa ta.
J.F. - Coøn veà söï töï saùt?
M. - Gieát cheát moät ngöôøi khaùc hay töï töû cuõng laø vieäc laáy ñi moät ñôøi soáng. Hôn nöõa, muoán "khoâng soáng nöõa" laø moät söï ñieân roà, ñoù laø moät hình thöùc cuûa söï quyeán luyeán, nhöng taøn phaù, khoâng theå thoaùt khoûi "nghieäp", voøng sinh töû. Khi moät ngöôøi töï töû, hoï chæ laøm thay ñoåi traïng thaùi, khoâng haún seõ khaù hôn.
J.F. - Ñuùng, beân Thieân-chuùa-giaùo cuõng tin nhö theá... Ngöôøi aáy bò ñoïa coù theå cuõng vì lyù do aáy?
M. - Khoâng coù vieäc bò ñoïa trong Phaät-giaùo. Söï buø tröø cuûa "nghieäp" khoâng phaûi laø moät söï tröøng phaït, nhöng laø moät haäu quaû hieån nhieân. Ngöôøi ta chæ gaët haùi ñöôïc nhöõng gì ñaõ gieo troàng. Moät ngöôøi tung moät hoøn ñaù leân treân trôøi thì khoâng neân ngaïc nhieân khi noù rôi truùng ñaàu mình. Nhö theá thì hôi khaùc vôùi yù-nieäm bò "ñoïa". Hôn nöõa theo nhö cha Laurence Freedman: "Peùcheù: ñoïa, theo nghóa cuûa tieáng Hy-Laïp coù nghóa laø "traät muïc tieâu"; ngöôøi bò ñoïa laø ngöôøi quay yù-thöùc khoûi söï thaät. Do haäu quaû cuûa aûo töôûng vaø ích kyû, ngöôøi bò ñoïa töï kheùp mình trong söï ñaøy ñoïa. Chuùa khoâng tröøng phaït". Con khoâng nhôù ñaõ nhaán maïnh ñaày ñuû chöa, nhöng khaùi nieäm veà caùi toát vaø caùi xaáu khoâng tuyeät ñoái trong Phaät-giaùo. Khoâng ai vieát luaät ra raèng vieäc naøy hay vieäc kia thì toát hay xaáu taïi chính noù. Nhöõng haønh ñoäng, nhöõng lôøi noùi vaø nhöõng yù-nghó laø toát hay xaáu döïa theo nhöõng ñoäng löïc gaây ra chuùng hay nhöõng haäu quaû cuûa chuùng, haïnh-phuùc hay khoå ñau maø chuùng ñem tôùi. Söï töï saùt, theo nghóa naøy, thì höôùng haï vì ñoù laø moät söï thaát baïi trong coá gaéng cuûa chuùng ta ñeå laøm cho ñôøi soáng coù moät yù-nghóa. Khi töï saùt, ngöôøi ta phaù huûy cô may trong ñôøi hieän taïi, caùi khaû naêng ñeå thay ñoåi saün coù nôi chuùng ta. Ngöôøi ta guïc ngaõ döôùi moät khuûng khoaûng maõnh lieät cuûa söï thaát voïng, maø nhö ta thaáy, laø moät söï yeáu keùm, moät hình thöùc cuûa löôøi bieáng 38. Khi töï nghó: "soáng theâm coù ích gì?", ngöôøi ta töï chaám döùt vieäc coù theå thay ñoåi trong noäi taâm. Vöôït qua moät trôû ngaïi, ñoù laø söï thay ñoåi phuï theâm cho söï tieán boä. Nhöõng ngöôøi vöôït qua ñöôïc moät thöû thaùch lôùn lao trong ñôøi thì seõ ruùt tæa ra ñöôïc moät söï daïy baûo, vaø moät caûm höùng maïnh meõ treân con ñöôøng taâm linh. Toùm laïi, töï saùt khoâng giaûi quyeát ñöôïc gì, noù chæ dôøi vaán ñeà ñeán moät traïng thaùi khaùc cuûa söï soáng.
J.F. - Haõy trôû laïi vôùi bardo, noù coù nhöõng böôùc nhö theá naøo?
M. - Bardo coù nghóa laø "söï chuyeån tieáp", traïng thaùi taïm thôøi. Ngöôøi ta phaân bieät ra nhieàu thöù. Tröôùc heát coù bardo cuûa ñôøi soáng, traïng thaùi taïm thôøi giöõa soáng vaø cheát. Roài bardo trong luùc vöøa cheát, giaây phuùt maø yù-thöùc rôøi khoûi thaân xaùc. Ngöôøi ta noùi tôùi hai giai ñoaïn cuûa "söï tan raõ", söï tan raõ beân ngoaøi cuûa caùc khaû naêng vaät lyù, caûm giaùc, vaø söï tan raõ beân trong cuûa nhöõng chaëng cuûa yù-nghó. Giai ñoaïn moät töông ñöông vôùi söï haáp thuï trôû laïi naêm yeáu toá hôïp thaønh vuõ-truï. Khi yeáu-toá "ñaát" tan ra, thaân theå trôû neân naëng neà, chuùng ta khoù khaên ñeå giöõ vöõng thaân mình, nhö laø bò ñeø beïp bôûi moät ngoïn nuùi. Khi yeáu-toá "nöôùc" tan ra, nhöõng teá-baøo veà chaát nhôøn bò khoâ laïi, ta caûm thaáy khaùt nöôùc, yù-thöùc trôû neân loän xoän vaø noùi xaøm nhö bò moät con soâng cuoán ñi. Khi yeáu-toá "löûa" tan ra, thaân theå baét ñaàu maát hôi aám, caøng ngaøy caøng khoù caûm nhaän roõ raøng theá-giôùi beân ngoaøi. Khi yeáu-toá "gioù" tan ra, chuùng ta caûm thaáy khoù thôû, khoâng cöû ñoäng ñöôïc vaø maát yù-thöùc. Nhöõng aûo giaùc xuaát hieän, caû cuoán phim veà cuoäc ñôøi cuûa ta ñöôïc quay laïi trong yù-thöùc chuùng ta. Ñoâi khi ta caûm thaáy moät söï an bình roäng lôùn, thaáy moät khoâng gian aùnh saùng eâm aû. Sau cuøng hôi thôû chaám döùt. Nhöng moät naêng löïc soáng, "laøn gioù beân trong", coøn tieáp tuïc trong ít laâu, roài cuõng ngöøng. Ñoù laø söï cheát, söï rôøi raõ giöõa theå xaùc vaø doøng yù-thöùc.
Doøng yù-thöùc khi aáy laø moät chuoãi nhöõng traïng-thaùi teá-nhò hôn nöõa -- ñoù laø söï tan raõ thöù hai, söï tan raõ beân trong. Ngöôøi ta seõ theo thöù töï caûm thaáy moät söï trong saùng roäng lôùn, moät nieàm haïnh-phuùc bao la vaø moät traïng thaùi töï do khoâng coøn vöôùng maéc moät khaùi nieäm naøo. Ñoù laø giaây phuùt, trong khoaûnh khaéc, ngöôøi ta coù kinh nghieäm veà tuyeät-ñoái. Moät ngöôøi tu-taäp kieân cöôøng thì coù theå ôû trong traïng thaùi naøy vaø ñaït chöùng ngoä. Neáu khoâng, yù-thöùc seõ ñi tôùi traïng thaùi chuyeån tieáp giöõa söï cheát vaø söï sinh keá tieáp. Nhöõng kinh-nghieäm maø yù-thöùc chuùng ta coù tuøy thuoäc vaøo söï tröôûng thaønh veà taâm-linh cuûa chuùng ta. Ñoái vôùi moät ngöôøi khoâng coù chuùt giaùc ngoä veà taâm-linh, söï toång-hôïp cuûa taát caû caùc yù-nghó, lôøi noùi, haønh-ñoäng trong cuoäc ñôøi seõ quyeát-ñònh saéc-thaùi ñau khoå ít hay nhieàu cuûa bardo aáy. Noù cuõng töïa nhö moät caùi loâng bò cuoán theo luoàng gioù cuûa nghieäp. Chæ coù nhöõng ai coù ñoâi chuùt giaùc-ngoä taâm-linh thì môùi coù theå höôùng daãn caùi loâng aáy ñi nhö theá naøo. Roài thì tôùi bardo cuûa "caùi seõ tôùi". Ñoù laø söï baét ñaàu hieän ra nhöõng saéc thaùi cuûa ñôøi soáng keá tieáp.
Nhöõng phöông caùch cuûa söï taùi sinh cuûa caùc ngöôøi bình thöôøng vaø caùc ngöôøi ñaõ ñaït ñöôïc söï chöùng ngoä thì ñeàu gioáng nhau, nhöng nhöõng ngöôøi thuoäc nhoùm ñaàu laø do toång hôïp cuûa caùc haønh ñoäng trong quaù-khöù, coøn ñoái vôùi nhoùm ngöôøi thöù hai, khoâng coøn vöôùng maéc nhöõng nghieäp xaáu, taùi sinh do söï töï löïa choïn roõ raøng trong caùc ñieàu kieän ñaày ñuû ñeå coù theå giuùp ñôõ ngöôøi khaùc. Ñoù laø lyù do maø ngöôøi ta coù theå xaùc ñònh moät ñöùa treû môùi sinh laø haäu thaân cuûa moät ñaïo sö vöøa qua ñôøi.
J.F. - Toát... chuùng ta seõ khoâng ñeà caäp tôùi vaán-ñeà taùi sinh nöõa. Noùi cho cuøng, ñieàu quyeán ruõ caùc ngöôøi Taây-phöông vôùi Phaät-giaùo cuõng laø moät coâng-thöùc coå ñieån trong lòch-söû trieát-hoïc, ñoù laø moät tröôøng-phaùi veà laøm chuû chính baûn thaân.
M. - Söï laøm chuû chính baûn thaân laø ñieàu caàn thieát, nhöng noù chæ laø moät duïng cuï. Caùc ngöôøi ñi ñu giaây, caùc ngöôøi chôi vó-caàm, caùc ngöôøi ñaùnh voõ judo, caùc keû ñoâi khi saùt nhaân, thì ñeàu laø nhöõng ngöôøi laøm chuû ñöôïc chính mình, nhöng vôùi nhöõng söï thuùc ñaåy vaø keát quaû khaùc nhau. Söï laøm chuû chính mình, cuõng nhö nhöõng ñöùc tính khaùc, chæ ñaït ñöôïc giaù-trò ñích thöïc trong khuoân khoå cuûa söï thuùc ñaåy veà nhöõng nguyeân-taéc sieâu-hình ñuùng ñaén. Theo nhö Phaät-giaùo, söï laøm chuû laø giöõ sao cho khoâng bò guïc ngaõ bôûi söï loâi keùo cuûa caùc yù-nghó höôùng haï, vaø khoâng bao giôø queân ñöôïc ñaëc tính cuûa söï chöùng ngoä. Ngöôøi ta coù theå noùi moät caùch chính ngoân raèng ñoù laø "khoa hoïc cuûa yù-thöùc".
J.F. - Nhö theá laø vieäc laøm chuû con ngöôøi taâm-linh höôùng veà caùi Thieän. Söï laøm chuû caû veà caùc yù-nghó, caùc tình caûm, vaø haäu quaû laø, caùch söû söï ôû ñôøi. Ñoù laø ñieàu ngöôøi ta goïi töø hoài Thöôïng coå laø caùch cö söû cuûa caùc hieàn trieát, noùi theo caùch bieán hình, laø söï tu taäp beân trong. Treân phöông dieän aáy, ngöôøi ta thaáy moät söï toø moø cho ñuû loaïi phöông caùch taïi Taây-phöông, nhaát laø yoga. Con coù theå naøo noùi veà söï töông quan giöõa yoga vaø Phaät-giaùo khoâng?
M. - Yoga, hay söï töông ñöôïng beân Taây-taïng laø naldjor, coù nghóa laø "hôïp nhaát vôùi thieân-nhieân". Ñoù laø caùch ngöôøi ta noùi veà söï hôïp nhaát yù-thöùc cuûa ta vôùi yù-thöùc cuûa ñöùc Phaät hay vôùi yù-thöùc cuûa ñaïo sö cuûa ta, theo nghóa du nhaäp söï chöùng ngoä cuûa hoï vaøo yù-thöùc cuûa ta. AÁn-ñoä giaùo coù nhieàu hình thaùi yoga khaùc nhau. Raja-yoga chuù troïng veà phaùt-trieån moät naêng löïc taâm-linh cao treân con ñöôøng haønh ñoäng. Bhakti-yoga chuù veà loøng moä ñaïo. Jnana-yoga cuûa ngöôøi tu Gnose (hy voïng chöùng ngoä söï thaät taâm linh baèng loøng tin), vaø sau cuøng laø hatha-yoga, laø loaïi ñöôïc bieát ñeán nhieàu nhaát ôû Taây-phöông, vôùi söï tu taäp veà vò theá cuûa thaân theå (nhö thu mình trong moät hình laäp phöông), gaén lieàn vôùi vieäc kieåm soaùt hôi thôû. Nhöõng söï tu taäp ñoù daãn tôùi moät traïng thaùi thoaûi maùi, an laønh trong taâm giuùp cho ta coù nhieàu khaû naêng ñeå ñaûm ñöông moät caùch bình tónh caùc bieán coá cuûa ñôøi soáng. Phaät giaùo Taây-taïng cuõng coù moät phaùi chuyeân taäp veà hôi thôû vaø caùc vò theá cuûa thaân theå, maø chæ ñöôïc daïy cho nhöõng ngöôøi soáng aån daät trong thôøi gian laâu daøi, chôù khoâng cho caùc ngöôøi môùi hoïc, ra ngoaøi moät moân phaùi roõ raøng. Tuy theá coù theå gaëp ñöôïc nhöõng ngöôøi bieát veà vieäc naøy. Trong moät cuoäc hoäi thaûo ôû Harvard, maø chuùng ta ñaõ noùi tôùi, giaùo-sö Herbert Benson ñaõ trình baøy moät thoâng caùo töïa ñeà "Söï hoã töông giöõa thaân-theå vaø yù-thöùc bao goàm nhöõng ghi cheùp veà söï khoân ngoan Taây-taïng". Ñöôïc khuyeán khích bôûi ñöùc Ñaït-lai-laït-ma, giaùo sö Benson ñaõ nghieân cöùu trong hôn möôøi laêm naêm trôøi, nhöõng aûnh höôûng cuûa söï tham thieàn vaø vaøi phöông caùch khaùc coù ñöôïc treân cô theå. OÂng ta ñaõ nghieân-cöùu veà tummo, hay söùc noùng beân trong, ñaõ ñöôïc dieãn taû laïi moät caùch soáng ñoäng bôûi Alexandra David-Neel trong taùc phaåm Voyage d'une Parisienne aø Lhassa (Cuoäc du haønh cuûa moät ngöôøi Ba-Leâ ôû Lhassa):
"Toâi troâng thaáy vaøi vò ñaïo sö tummo, ngoài treân tuyeát, ñeâm qua ñeâm, hoaøn toaøn khoâng manh aùo, baát ñoäng, ñaém mình trong söï tham thieàn cuûa hoï, trong khi ñoù côn baõo tuyeát kinh khuûng ñang gaøo theùt chung quanh hoï. Toâi troâng thaáy, döôùi aùnh traêng raèm, cuoäc bieåu dieãn ngoaïn muïc cuûa caùc moân ñeä cuûa nhöõng vò naøy: vaøi ngöôøi treû tuoåi, ñaõ bieåu dieãn, ngay giöõa muøa ñoâng treân bôø moät caùi hoà hay beân moät doøng soâng, taïi nôi naøy, khoâng moät manh vaûi, hoï duøng da thòt mình ñeå laøm khoâ nhöõng taám vaûi traûi giöôøng öôùt xuõng nöôùc baêng giaù. Ngay khi moät taám vaûi vöøa khoâ thì ñöôïc thay theá baèng caùi khaùc. Ñang cöùng ngaéc khi vöøa ra khoûi nöôùc, taám vaûi trôû neân boác hôi ngay khi ñöôïc maùng treân vai cuûa öùng vieân reùkiang, nhö laø ñöôïc ñeå treân moät caùi chaûo noùng boûng. Toâi cuõng taäp phöông caùch naøy trong naêm thaùng cuûa muøa ñoâng ñoù, mang moät caùi aùo moûng cuûa keû môùi hoïc ôû ñoä cao 3900 meùt".
Benson ñaõ nghieân cöùu caùch tu taäp ôû Hy-maõ-laïp-sôn, ñöôïc thöïc haønh bôûi caùc ngöôøi aån tu Taây-taïng ñang soáng löu vong. OÂng ta nhaän thaáy laø löôïng döôõng khi caàn duøng trong khi ñang tham thieàn giaûm xuoáng coøn 64% cuûa löôïng bình thöôøng, löôïng lactate trong maùu cuõng giaûm, nhòp thôû cuõng giaûm, vaân vaân... OÂng ta cuõng quay phim nhöõng ngöôøi thöïc haønh trong khi hoï laøm khoâ khoâng phaûi moät taám vaûi maø nhieàu taám, khi nhieät ñoä laø 1 ñoä (baùch phaân). Theo baùc-só Benson, baát cöù ai chæ caàn run thoâi thì coù theå bò cheát vì laïnh. Khaép da thòt cuûa nhöõng ngöôøi thöïc haønh yoga naøy, chaúng nhöõng khoâng laïnh giaù, maø noùng hoåi. Ñoù khoâng phaûi laø söï bieåu dieãn. Chính con cuõng coù nhöõng ngöôøi baïn thöïc taäp phöông phaùp naøy. Söï thöïc haønh nhaèm muïc-ñích laøm chuû theå-xaùc vaø naêng löïc baèng tham thieàn, nhöng ñoù khoâng phaûi moät cöùu caùch. Coù caâu noùi raèng : "Muïc ñích cuûa söï tu taäp khaéc-kyû laø laøm chuû yù-thöùc. Ngoaøi vieäc aáy, tu taäp khaéc kyû ñeå laøm gì?
|
|