| 
| 
Taïi sao cuoán saùch naøy ñöôïc ra ñôøi? Ñaâu laø ñoäng cô chuùng toâi laøm? Vaø noùi theo ngoân-ngöõ chính-trò thì nhöõng ai ñaõ khuyeân chuùng toâi laøm? Neáu toâi vieát moät mình laø vì tieän lôïi. Vieäc phaûi noùi voøng vo sao cho moät chuû ñeà maø hôïp vôùi hai ngöôøi coù nhöõng ñoäng cô ñoái nghòch nhau. Nhöõng söï ñaøm luaän veà trí-tueä phöùc taïp chæ coù muïc ñích laøm saùng toû töøng phaàn, moät thöïc-teá. Neáu toâi vieát nhö moät oâng chuû buùt thì Mathieu laø moät ñoàng taùc-giaû, vaø anh aáy ñaõ ñoïc laïi, söûa chöõa vaø boå tuùc trong khi ñoïc.
Khoâng döï lieäu tröôùc, vì khoâng muoán laäp ñi laäp laïi nhöõng ñieàu seõ ñöôïc ñeà caäp tôùi sau, haõy noùi veà hai söï vieäc lòch-söû vaø caù nhaân ñaõ laøm naûy ra vieäc vieát saùch naøy. Con trai toâi laø Mathieu Ricard, sanh naêm 1946, sau khi hoïc xong baäc trung-hoïc ôû tröôøng Janson-de-Sailly, ñaõ laø moät sinh vieân suaát-saéc veà moân teá-baøo sinh-vaät hoïc (biologie moleculaire). Söï vieäc naøy ñaõ daãn ñeán vieäc toát nghieäp tieán-só quoác-gia naêm 1972. Chaùnh chuû khaûo cuûa hoäi-ñoàng giaùm-khaûo laø giaùo-sö Francois Jacob, ngöôøi laõnh giaûi Nobel veà sinh-vaät hoïc; maø döôùi söï chæ daãn cuûa vò naøy Mathieu ñaõ laøm vieäc trong nhieàu naêm taïi vieän Pasteur. Vieäc Mathieu töø boû söï nghieân-cöùu khoa-hoïc ñeå qua AÙ Chaâu hoïc veà Phaät giaùo Taây-Taïng laøm cho toâi vaø thaày cuûa Mathieu heát söùc ngôõ ngaøng. Moät söï thay ñoåi toaøn dieän veà cuoäc ñôøi, vaø seõ daãn tôùi neáp soáng cuûa moät nhaø sö.
Veà phaàn toâi, toâi ñaõ soáng cuoäc ñôøi ôû tröôøng ñaïi-hoïc chuyeân veà vaên-chöông vaø trieát-hoïc. Toâi ñaõ daïy hoïc nhieàu naêm veà trieát, vaø rôøi boû khuoân-vieân ñaïi-hoïc naêm 1963 ñeå chuyeân taâm veà ngheà-nghieäp môùi cuûa toâi laø nhaø vaên vaø chuû-buùt. Toâi khoâng giaûm thieåu phaàn vieäc veà trieát-hoïc cuûa toâi vaø vaãn coù saùch môùi 1 . Vaø cuõng vì theá, toâi laø moät ngöôøi traùi vôùi nhöõng trieát-gia khaùc vaãn löu taâm tôùi nhöõng tieán trieån cuûa khoa-hoïc. Vaø raát haøi loøng coù moät ngöôøi con ñeo ñuoåi vieäc nghieân-cöùu khoa-hoïc tôùi möùc raát cao, nay toâi raát thaát voïng khi thaáy con mình boû heát coâng trình ñaõ theo ñuoåi suoát bao naêm vôùi nhieàu trieån voïng. Ngoaøi ra, quan ñieåm caù nhaân toâi gaàn nhö xa lìa toân-giaùo, gaàn nhö khoâng toân-giaùo, toâi khoâng khi deã Phaät-giaùo, vì ñaïo naøy ñaõ ñöôïc moät soá trieát-gia khoù tính ôû AÂu-chaâu coi troïng.
Cuõng vì ñieàu naøy, maø khi ñöôïc tin "ñoäng trôøi" cuûa cuûa Mathieu, toâi khoâng trôû neân xa caùch hay laïnh nhaït vôùi con mình. Toâi cung caáp chi tieát naøy ñeå ñaùnh tan nhöõng lôøi ñoàn ñaõi veà hai chuùng toâi vaøo naêm 1996. Trong nhöõng dòp nhö baùo chí vaø caùc ñaøi truyeàn hình coù nhöõng baøi, hoaëc buoåi chieáu ñaëc bieät veà Phaät-giaùo vaø veà Mathieu, chaúng haïn nhö buoåi leã ra maét moät cuoán saùch veà ñaïo-sö cuûa Mathieu laø Dilgo Khyentseù 2 hay laø cuoäc vieáng thaêm Phaùp cuûa Ñöùc Ñaït-Lai Laït-Ma maø Mathieu thaùp tuøng. Nhöõng luùc aáy caùc cô quan truyeàn thoâng khoâng ngôùt noùi laø chuùng toâi khoâng gaëp nhau trong caû 20 naêm, vaø vieäc thöïc hieän cuoán saùch naøy laø ñeå ñaùnh daáu vieäc chuùng toâi chòu laøm vieäc chung -- ñeå khoûi noùi laø chuùng toâi ñaõ hoaø thuaän. Ñoù laø saûn phaåm cuûa söï töôûng-töôïng chôù khoâng phaûi tin töùc. Chuùng toâi khoâng ngôùt gaëp nhau khi maø phí toån veà vieäc di chuyeån xa xoâi cho pheùp. Chuùng toâi ñaõ gaëp nhau ngay töø naêm 1973 ôû Darjeeling, AÁn-Ñoä, khi Mathieu ñang ôû gaàn ñaïo-sö , sau ñoù laø ôû Bhoutan, roài Neùpal, ...Chæ coù nhöõng maây muø veà muøa möa chaâu AÙ caûn trôû chuùng toâi maø thoâi. Thôøi gian sau, Mathieu coù dòp trôû laïi Taây-phöông khaù thöôøng xuyeân, döï phaàn vaøo vieäc truyeàn baù Phaät-giaùo ôû chaâu AÂu. Chöùc vuï chính cuûa Mathieu laø thaùp-tuøng vaø thoâng dòch; coâng vieäc naøy caøng gia taêng khi Ñöùc Ñaït-Lai Laït-ma ñöôïc trao giaû Nobel veà Hoaø-bình.
Söï phoå bieán cuûa Phaät-giaùo ôû chaâu AÂu laø moät ñieàu khoâng ñöôïc tieân lieäu, ñieàu naøy laøm naûy sinh ra yù nieäm laøm moät cuoäc trao ñoåi veà "Phaät giaùo vaø Taây-phöông". Ñoù laø töïa ñeà chuùng toâi ñònh ñaët cho cuoäc ñaøm thoaïi cuûa chuùng toâi cho tôùi khi chuû buùt, Nicole Latteøs, tìm ñöôïc moät teân hay hôn raát nhieàu: "Nhaø sö vaø nhaø Trieát-hoïc".
Ñaïo Phaät laø gì? Ñoù laø caâu hoûi maø Mathieu phaûi traû lôøi. Taïi sao Phaät-giaùo baây giôø coù nhieàu tín-ñoà ôû chaâu AÂu, vaø gaây neân söï toø moø cho nhieàu ngöôøi ôû ñaây? Phaàn cuûa toâi laø ñaët ra nhöõng giaû-thuyeát ñeå caét nghóa cho söï baønh tröôùng veà tinh-thaàn naøy. Phaûi chaêng toân-giaùo naøy seõ laø moät noái tieáp cuûa söï tieán-hoùa ñaày thaát voïng gaàn ñaây cuûa toân-giaùo, trieát-hoïc, vaø caû heä-thoáng chính-trò cuûa Taây-phöông nöõa? Hôn nöõa cuoäc ñaøm luaän cuûa chuùng toâi khoâng phaûi laø giöõa moät trieát-gia Taây-phöông vaø moät hieàn trieát Ñoâng-phöông, nhöng laø giöõa moät trieát-gia Taây-phöông vaø moät nhaø sö Taây-phöông ñöôïc ñaøo taïo ôû Ñoâng phöông; maø ngöôøi naøy khôøi ñaàu laø moät nhaø khoa-hoïc coù ñaày ñuû söï hieåu bieát ñeå ñoái ñaàu vôùi hai neàn vaên-minh ôû möùc ñoä cao nhaát. Baèng côù laø Mathieu ñaõ töï thay ñoåi vò trí, vaø taâm löïc ñeå hoïc ngoân ngöõ, vaø truyeàn thoáng Taây-Taïng ñeå roài coù theå nhuaän saéc vaø phieân dòch nhöõng boä kinh bí-truyeàn caên-baûn , coå cuõng nhö kim, cuûa Phaät-giaùo Taây-Taïng.
Ñaây chæ noùi veà nhöõng kinh ñieån coøn soùt laïi. Vì khoâng ai laø khoâng bieát, quaân-ñoäi coäng-saûn Trung-Hoa ñaõ phaù huûy hoaøn toaøn treân saùu nghìn thö-vieän vaø nhöõng chuøa chieàn chöùa nhöõng thö-vieän naøy. Nhöõng söï gieát choùc vaø taøn-phaù naøy saûy ra khi Trung-Hoa xaâm-laêng Taây-Taïng vaøo naêm 1950, vaø saùt nhaäp vaøo Trung-Hoa naêm 1951. Söï taøn saùt naøy gia taêng khi nhaân daânTaây-Taïng noåi daäy naêm 1959 vaø bò ñeø beïp; vaø sau ñoù nhaân cuoäc caùch maïng vaên-hoaù. Chính vaøo naêm 1959 maø ñöùc Ñaït-Lai Laït-Ma vaø hôn traêm ngaøn ngöôøi Taây-Taïng phaûi rôøi boû queâ höông cuûa hoï ñeå tò naïn taïi AÁn-Ñoä, hay nhöõng vöông quoác treân raëng Hy-maõ-laïp-sôn tröôùc khi tuï taäp thaønh nhöõng nhoùm ôû khaép ñòa-caàu. Nhöõng ngöôøi coäng-saûn khoâng chaáp nhaän nhöõng yù-thöùc heä khaùc vôùi hoï, vaø khoâng chaáp nhaän töï-do veà trí-tueä, taâm-linh, hay ngheä-thuaät. Hoï theo ñuoåi khoâng moûi meät vieäc cöôùp boùc traéng trôïn nhöõng taøi nguyeân, vaên-minh, vaø caû ngoân-ngöõ cuûa Taây-Taïng. Chính-saùch dieät chuûng Taây-Taïng cuûa caùc nhaø caàm quyeàn Trung-Hoa khoâng heà giaûm thieåu ngay caû trong nhöõng thaäp nieân 80 cuûa nhöõng ngöôøi keá vò Mao qua chieâu baøi "côûi troùi". Chuùng ta caàn phaûi nhôù moät ñieàu laø: Keå töø thaäp nieân 80, luoân luoân coù nhöõng söï tra taán, hay haønh quyeát ñoù ñaây, tuy raèng nhöõng vieäc naøy khoâng saûy ra ôû moät cöôøng ñoä nhö nhöõng thaäp nieân 60, hay ñaàu 70, maø moät trieäu ngöôøi Taây-Taïng (1/5 daân soá), ñaõ bò tieâu-dieät.
Daàu vaäy, söï taøn phaù veà vaên-minh Taây-Taïng vaãn tieáp tuïc. Söï "côûi troùi" chæ saûy ra trong laõnh vöïc kinh-teá bôûi nhöõng ngöôøi caàm quyeàn thöïc-tieãn, vaø lo laéng veà söï caûi thieän ñôøi soáng vaät chaát. Ngoaøi laõnh vöïc naøy, khoâng coù töï-do taïi Trung-Hoa, ngay caû ñôùi vôùi ngöôøi Taøu. Nhöõng ngöôøi keá vò Mao, thi haønh chính saéch thôøi Staline veà caùc thuoäc-ñòa ñoái vôùi Taây-Taïng; ñoù laø vieäc di daân goác Taøu tôùi ñeå sau ñoù nhöõng ngöôøi naøy trôû neân ña soá so vôùi daân baûn xöù.
Khoâng theå choái boû vieäc nhöõng söï tuaãn-ñaïo cuûa nhöõng ngöôøi Taây-Taïng ñaõ laøm gia taêng söï quan taâm cuûa toâi veà Phaät-giaùo. Ngoaøi lyù do tình caûm ñoù, coøn moät lyù do khaùc roõ raøng hôn, ñoù laø vieäc con toâi ñaõ löïa choïn toân-giaùo naøy. Toâi muoán bieát nhöõng lyù do cuûa söï löïa choïn vaø nhöõng haäu quaû cuûa noù.
Coøn veà phaàn chính-trò cuûa Trung-Hoa, döïa vaø nhöõng tin töùc Mathieu cung caáp cho toâi, toâi ñaõ trình baày treân raát nhieàu trang giaáy moät caùch tæ-mæ veà chính-saùch dieät chuûng trong gaàn 30 naêm cuûa Trung-Hoa trong taùc phaåm "Comment les democraties finnisent" (How Democracies Perish: Laøm sao caùc theå cheá daân-chuû bò chaám döùt)3 vaøo naêm 1983; vaäy maø khoâng taïo ñöôïc söï caûm ñoäng cuûa theá-giôùi, hay laøm cho loaøi ngöôøi bieát veà vieäc naøy. Quoác gia nhoû beù, vaø ôû vò trí coâ-laäp naøy vôùi moät daân toäc hieáu hoøa, theo moät toân-giaùo (khoâng coù ngöôøi vöøa môùi caûi ñaïo) coù töø raát laâu, khoâng heà laø moät moái ñe doïa cho nöôùc laùng-gieàng khoång-loà laïi bò laøm muïc tieâu cho söï huûy dieät hoaøn toaøn bôûi moät cheá-ñoä coäng-saûn kieåu Staline-Mao-traïch-Ñoâng. Söï vieäc naøy theo toâi laø bieåu-tröng cuûa theá-kyû naøy bò xuyeân thuûng töø ñaàu naøy ñeán ñaàu kia bôûi moät kieåu lyù-luaän ñoäc-ñoaùn.
Maëc daàu nhöõng tin töùc veà Taây-Taïng khoù kieám thaáy töø raát laâu, nhöng khoâng phaûi laø khoâng coù. Ngay töø naêm 1959, Claude Lanzmann, ngöôøi maø sau naøy thöïc hieän phim "Shoah" raát giaù trò trong thôøi ñaïi cuûa chuùng ta, ñaõ vieát trong taïp chí "ELLE", daønh cho phuï-nöõ thuoäc loaïi coù giaù-trò, moät baøi daøi vôùi töïa ñeà "Cuoäc ñôøi bí maät cuûa Ñöùc Ñaït-Lai Laït-Ma" 4, ngay naêm aáy ñöùc Laït-Ma ñaõ phaûi choïn cuoäc soáng löu vong ñeå khoûi bò ñaøy vaøo caûnh noâ-leä, hoaëc bò gieát cheát. Vaán ñeà Taây-Taïng ñaõ bò chìm vaøo queân laõng trong suoát 15, 20 naêm bôûi söï töï kieåm duyeät cuûa moät ngöôøi taây-phöông ñaõ coi Mao-traïch-Ñoâng laø thaàn töôïng vaø khoâng muoán chuù taâm tôùi baát cöù söï chæ-trích naøo veà Trung-Hoa coäng-saûn.
Söï ñeà caäp ñeán nhöõng toäi traïng man-rôï cuûa Coäng-saûn Trung-Hoa khoâng laøm chuùng toâi queân muïc ñích veà söï ñaøm luaän cuûa chuùng toâi "Nhaø sö vaø nhaø trieát-hoïc". Söï coù maët laâu daøi cuûa ñöùc Ñaït-Lai Laït-Ma vaø nhöõng vò Laït-ma khaùc, nhöõng nhaø laõnh-ñaïo tinh thaàn cuûa Phaät-giaùo Taây-Taïng, laøm gia taêng söï phoå-bieán Phaät-giaùo taïi Taây-phöông, vì giuùp cho nhöõng ngöôøi AÂu-chaâu, khoâng bò trôû ngaïi veà ñòa-dö, coù ñöôïc söï chæ daãn trung-thöïc. Söï chæ daãn khoâng baèng saùch vôû, moät caùch giaùn-tieáp vaø lyù-thuyeát, nhöng laø söï chæ daãn soáng ñoäng, tröïc-tieáp töø nhöõng ngöôøi coù khaû naêng thöôïng thöøa. Nhöõng söï thöû thaùch taïo ra bôûi coäng-saûn Trung-Hoa coù taùc duïng laøm noåi baät khaû naêng chính-trò cuûa ñöùc Ñaït-Lai Laït-Ma. OÂng ta chæ ñöa ra nhöõng ñeà nghò thöïc-teá, oân-hoøa vaø baát baïo ñoäng nhaèm chaám döùt aùch noâ-leä cho daân cuûa oâng. Theâm nöõa, nhöõng ñeà nghò aáy ñeàu höôùng veà söï daân-chuû hoaù Taây-Taïng, ñieàu ñoù chaéc chaén laøm Taây-phöông haøi loøng, neáu khoâng thì cuõng laøm vöøa yù nhöõng ngöôøi ñang chieám ñoùng Taây-Taïng. OÂng ta ñaõ uyeãn chuyeån vôùi moät söï teá-nhò cöôøi nuï trong theá-giôùi cuûa nhöõng nhaø laõnh-ñaïo daân-chuû Taây-phöông, trong khi ñeå cho hoï thaáy roõ sö sôï haõi heøn-haï cuûa hoï tröôùc nhöõng nhaø caàm quyeàn khoù tính Trung-Hoa.
Theo nhö yù-nieäm xöa cuõ, ñöôïc chaáp nhaän cuûa Taây-phöông thì ñaïo Phaät ñöôïc hình dung laø moät hieàn trieát cuûa yeám-theá, cuûa baát baïo ñoäng, cuûa "Nieát-baøn", ñöôïc ñònh nghóa nhö laø moät söï höôùng noäi, xa lìa thaønh-thò, xaõ-hoäi. Ngaøy nay moïi ngöôøi thaáy roõ khoâng phaûi theá. Phaät-giaùo cuõng coù caû khía caïnh nhaân-baûn, xaõ-hoäi, vaø chính-trò.
Ñoù laø moät toùm löôïc sô saøi veà nhöõng hoaøn-caûnh vaø ñoäng-cô ñöa toâi vaø Mathieu tôùi quyeát ñònh laøm moät cuoäc trao ñoåi nhöõng thaéc maéc, nhöõng söï toø moø cuûa nhau haàu coù theå laøm saùng toû quan ñieåm, laäp tröôøng cuûa nhau maø khoâng laøm laáp ñi söï dò bieät giöõa chuùng toâi. Ñoù laø söï vieäc taïi sao, vaø laøm sao saûy ra cuoäc ñaøm-luaän taïi moät nôi vaéng veû cuûa moät ngoïn nuùi nhìn xuoáng Katmandou vaøo thaùng 5, naêm 1996, ôõ Hatiban, thuoäc xöù Nepal.
| |