|
|
Jean-Francois. - Taát caû nhöõng vaán-ñeà maø chuùng ta ñeà caäp tôùi, taát caû nhöõng ñieàu maø con ñaõ trình baøy veà sieâu-hình: lyù-thuyeát veà söï hieåu-bieát, vuõ-truï-hoïc Phaät-giaùo, söï vang doäi cuûa caùc trieát-thuyeát vaø vaán-ñeà sieâu-hình, laø ñeà taøi tranh-luaän soâi noåi cuûa caùc ngöôøi theo Phaät-giaùo ngaøy nay. Ñoái vôùi hoï, ñoù khoâng phaûi laø lòch-söû cuûa trieát-hoïc, cuõng khoâng phaûi laø lòch-söû cuûa caùc yù-nghó, nhöng laø trieát-lyù vaø sieâu-hình ñang ñöôïc sinh soáng ôû thôøi hieän-taïi, y nhö ñaõ ñöôïc caùc ñoà-ñeä cuûa Socrate vaø Platon ôû Atheønes soáng theo, töø theá-kyû thöù V tôùi theá-kyû IV tröôùc Thieân-chuùa. Nhöõng tranh-luaän coâng-coäng coù taàm möùc nhö ngaøy nay veà caùc ñeà-taøi loaïi naøy ñaõ bieán maát ôû Taây-phöông töø raát laâu. Trieát-lyù thì vaãn coøn, nhöng khoâng coøn döôùi daïng nhö tröôùc. Quaû laø gaàn ñaây coù xuaát-hieän ôû Ba-Leâ caùc "trieát-gia cuûa quaùn caø-pheâ (philosophes de cafeùes)", vôùi caùc buoåi tranh-luaän coâng-khai, ai cuõng tham döï ñöôïc; nhöng taàm möùc cuûa söï tranh-luaän khoâng vöôït qua ñöôïc ôû quaày röôïu. Maëc duø vôùi nhöõng thaønh-coâng khoâng theå choái caõi ñöôïc cuûa Taây-phöông trong caùc laõnh-vöïc khaùc, vaø trong caùc khu-vöïc khaùc, coù phaûi laø söï troáng khoâng, veà söï vaéng boùng cuûa moät cuoäc thaûo-luaän veà söï toø moø ñeán ngaïc nhieân cuûa Taây-phöông ñoái vôùi Phaät-giaùo? Vaø ñieàu aáy laøm ba nhôù ñeán moät caâu cuûa söû gia ngöôøi Anh, Arnold Toynbee, oâng ta vieát: "Moät bieán coá ñaùng ghi nhôù cuûa theá-kyû thöù XX laø vieäc Phaät-giaùo tôùi Taây-phöông"
Mathieu - Söï quan taâm tôùi Phaät-giaùo coù nhieàu yeáu-toá. Tröôùc heát, noù cung caáp cho nhöõng ngöôøi muoán ñi treân con ñöôøng tinh-thaàn vaø coi con ñöôøng naøy laø moät phaàn quan-troïng trong ñôøi soáng cuûa hoï, khoâng phaûi vì söï sieâu-hình vaø moät söï soáng khoân ngoan, nhöng laø moät caùch thaám nhaäp söï khoân ngoan naøy vaøo chính baûn-theå cuûa hoï. Sau ñoù laø vieäc Phaät-giaùo coù theå ñem tôùi cho Taây-phöông nhieàu nhaát laø, noù cung caáp cho nhöõng ngöôøi tin hay khoâng tin, moät vieãn quan bao dung, moät ñaàu oùc côûi môû, moät loøng vò tha, moät söï töï-tin bình thaûn, moät khoa-hoïc veà trí-tueä giuùp moïi ngöôøi moät söï an-bình noäi taâm vaø giuùp naåy nôû söï an-bình aáy tôùi moïi ngöôøi chung quanh. Hôn nöõa, Phaät-giaùo cung caáp nhöõng yù-nghó cuûa noù nhöng khoâng tìm caùch aùp ñaët, hay ít hôn nöõa tìm caùch caûi ñaïo baát cöù ai; noù chæ ñôn thuaàn ñeà-nghò moät kinh-nghieäm vôùi nhöõng ai mong muoán.
J.F. - Khoâng coù söï cöôõng baùch theo ñaïo, hay ít ra yù muoán truyeàn ñaïo?
M. - Ñöùc Ñaït-Lai-Laït-Ma thöôøng noùi: "Toâi khoâng tôùi AÂu-chaâu ñeå coù theâm moät hay hai ngöôøi theo ñaïo Phaät, nhöng chæ ñôn-giaûn muoán chia seû kinh-nghieäm cuûa toâi veà moät söï khoân ngoan maø Phaät-giaùo ñaõ phaùt-trieån qua nhieàu theá-kyû", vaø oâng ta luoân theâm ôû phaàn cuoái buoåi thuyeát-trình: "Neáu baïn tìm thaáy ñieàu gì höõu ích trong soá nhöõng ñieàu toâi vöøa noùi, thì haõy duøng noù, neáu khoâng xin vöùt boû!" OÂng ta coøn ñi tôùi choã khuyeân nhuû caùc vò Laït-ma Taây-Taïng tröôùc khi ñi: "Ñöøng nhaán maïnh vieäc daïy doã giaùo-lyù ñaïo Phaät, haõy cung caáp kinh-nghieäm cuûa caùc oâng, moät con ngöôøi tôùi moät con ngöôøi". Hôn nöõa, neáu tìm caùch caûi ñaïo moät ngöôøi naøo thì chaúng nhöõng seõ thaát baïi maø coøn laøm suy giaûm nieàm tin cuûa ngöôøi aáy vôùi toân-giaùo cuûa chính hoï. Con ñöôøng nhö theá neân traùnh. Toát hôn laø khuyeán-khích nhöõng ngöôøi coù nieàm tin haõy ñaøo saâu theâm toân giaùo cuûa chính hoï. Toùm laïi, khoâng coù vieäc caûi ñaïo, nhöng laø goùp phaàn laøm toát cho nhöõng ngöôøi chung quanh.
Ñieàu aáy khoâng ngaên chaën nhöõng ai muoán daán thaân moät caùch töï-do tôùi Phaät-giaùo, neáu hoï thích hôïp vôùi con ñöôøng tinh-thaàn naøy. Hoï seõ phaûi hoïc vaø thöïc-haønh moät caùch tinh taán, duøng heát nghò-löïc, gioáng nhö moät ngöôøi ñaøo gieáng, chæ ngöøng khi ñaøo tôùi nöôùc. Toát nhaát laø tieáp tuïc söï löïa choïn ban ñaàu veà toân-giaùo cuûa mình, nhöng luoân luoân coù ñaàu oùc côûi môû veà caùc toân-giaùo khaùc. Moät ngöôøi ñaøo caû chuïc caùi gieáng vaø boû dôû khi chöa thaáy nöôùc thì raát uoång.
Coù nhieàu traêm ngöôøi AÂu-chaâu ñaõ qua caùc cuoäc an cö truyeàn thoáng ba naêm, ba thaùng, vaø ba ngaøy ñeå tu quaùn töôûng ôû Taây-Taïng. Trong ba naêm an cö, hoï chia thaønh töøng nhoùm nhoû, soáng bieät laäp vôùi theá-giôùi, daønh moïi noã löïc cho vieäc tu hoïc. Trong thôøi-gian ba naêm naøy, hoï hoïc moät hay hai giôø moät ngaøy veà trieát-lyù, nhöõng kinh saùch noùi veà cuoäc soáng quaùn-töôûng, ñoâi khi hoïc tieáng Taây-taïng. Thôøi gian coøn laïi, töø saùng sôùm tôùi toái mòt, hoï coá gaéng aùp duïng caùc ñieàu ñaõ hoïc vaøo con ngöôøi baûn theå saâu kín cuûa hoï.
J.F. - Con ngöôøi baûn theå saâu kín laø gì?
M. - Haõy noùi laø doøng yù-nghó cuûa hoï. Hay trieát-hoïc khoâng coøn laø nhöõng chöõ-nghóa cheát, veà lyù-thuyeát. Chuùng ta ñaõ noùi veà, thí-duï nhö, nhöõng phöông caùch ñeå "giaûi-phoùng' nhöõng yù-nghó khi chuùng vöøa sinh ra, ñeå chuùng khoâng coøn loâi keùo nöõa, hay gia-taêng ñeå traøn ngaäp yù-thöùc.
J.F. - Giaûi-phoùng? coù theå noùi laø cheá-ngöï khoâng?
M. - Chuùng ta ñaõ thaáy laøm sao coù theå cheá-ngöï yù-nghó baèng caùch duøng nhöõng yù-töôûng ñoái-nghòch cho moãi loaïi caûm nghó , ngöôøi ta cuõng coù theå, vaø ñaây laø phöông-phaùp chính, giaûi phoùng moät yù-nghó baèng caùch "nhìn, hay quan saùt" moät yù-nghó ngay khi chuùng vöøa naûy ra, vaø ñi ngöôïc tôùi taän nguoàn, ñeå thaáy raèng noù khoâng coù moät söï cöùng raén naøo. Ngay khi ngöôøi ta höôùng maét veà yù-nghó aáy thì noù tan bieán, nhö laø moät caùi caàu voàng tan bieán trong khoâng-gian. Nhö theá neân ngöôøi ta goïi laø "giaûi-phoùng" moät yù-nghó, theo nghóa aáy, noù khoâng coøn gaây ra moät phaûn öùng daây chuyeàn. Nhöõng yù-nghó ñi maát khoâng ñeå laïi daáu veát, khoâng gaây ra nhöõng lôøi noùi, hay nhöõng haønh-ñoäng thoâng thöôøng cuûa caûm suùc -- söï giaän döõ, loøng ham muoán, vaân vaân. Duø hoaøn caûnh coù theá naøo ngöôøi ta khoâng coøn bò döôùi aùch cuûa nhöõng yù-nghó. Ngöôøi ta seõ thaønh moät kî-só ñaïi taøi, maø luùc ñaàu thì khoù khaên môùi caàm noåi daây cöông, nhöng sau ñoù thì nhö nhöõng kî-só Taây-Taïng coù theå nhaët ñöôïc moät vaät treân maët ñaát maø khoâng bò teù ngöïa.
J.F. - Nôi ñaây, ba muoán noùi moät lôøi pheâ-bình nhoû. Ba nhaän raèng Phaät-giaùo trình baøy yù nieäm veà caùi toâi theo moät caùch môùi meû, vôùi ngoân-ngöõ môùi laï vôùi AÂu-chaâu. Tuy theá, caùch taäp-luyeän naøy khoâng phaûi laø xa laï vôùi Taây-phöông! Trong taát caû caùc tröôøng phaùi trieát-hoïc taây-phöông, ngöôøi ta phaân bieät roõ raøng giöõa yù-nghó hoãn-loaïn vaø yù-nghó coù ngaên naép. Ngöôøi ta bieát raát roõ coù hai nhoùm, nhoùm thöù nhaát laø nhöõng yù-nghó voâ traät-töï ñi keøm doøng yù-nghó (nghó vieäc naøy qua vieäc khaùc), vaø nhoùm thöù hai laø nhöõng yù-nghó coù toå-chöùc, ñöôïc höôùng daãn nhö yù-nghó veà toaùn-hoïc, hay taát caû nhöõng suy-luaän khoa-hoïc. Caùc ngöôøi AÂu-chaâu laø nhöõng nhaø luaän-lyù gioûi (logicien). Töø Aristote tôùi Leibniz roài Bertrand Russell, ngheä-thuaät höôùng-daãn yù-nghó khoâng ñeå cho ñi theo caùc söï gaùn-gheùp laø moät moân hoïc trong moïi thôøi. Ñoù cuõng laø moät muïc-ñích chính cuûa söï hình thaønh khoa trieát-hoïc!
M. - Ba coù tin raèng caùc nhaø toaùn-hoïc vaø caùc nhaø lyù-luaän thì ít bò aûnh höôûng bôûi caùc yù-nghó hoãn-loaïn? Con caàu chuùc hoï ñieàu aáy. Duø theá naøo ñi nöõa, con nhaán maïnh, Phaät-giaùo khoâng laøm nhö ñaõ khaùm phaù ra ñieàu gì môùi meû, nhöng laø söï khaùc bieät vôùi nhöõng truyeàn-thoáng tinh-thaàn hay trieát-lyù cuûa thôøi ñaïi chuùng ta, noù trình-baøy söï hieåu bieát veà lyù-thuyeát, tinh-thaàn, thaønh söï thöïc-haønh moät caùch maïnh meõ vaø soáng ñoäng. Coù theå khía caïnh thöïc haønh naøy ñaõ loâi keùo nhöõng ngöôøi quan taâm ñeán quan-ñieåm sieâu-hình nhöng khoâng thaáy ñöôïc caùch aùp duïng vaøo ñôøi soáng haøng ngaøy ñeå tìm thaáy söï an-bình noäi taâm.
J.F. - Phaät-giaùo coù ñaùp-öùng cho taát caû moïi ngöôøi khoâng, keå caû nhöõng ngöôøi khoâng muoán löïa choïn cuoäc soáng aån daät, hay trong caùc thieàn-vieän?
M. - Ñoù laø moät khía caïnh thuù-vò khaùc. Taát caû moïi ngöôøi khoâng coù theå vaø cuõng khoâng muoán, vì raøng buoäc gia-ñình vaø ngheà-nghieäp, ñi aån cö ba naêm hay vaøo caùc thieàn-vieän! Nhöng caùc phöông caùch ñeå thay ñoåi trí-tueä coù theå aùp duïng ñöôïc trong moïi giaây phuùt cuûa ñôøi soáng, giuùp cho moät ngöôøi bình thöôøng thaâu ñöôïc keát quaû. Phaät-giaùo tröôùc heát laø moät khoa-hoïc cuûa trí-tueä, nhöng cuõng ñaùp öùng nhöõng vaán-ñeà cuûa ñôøi soáng, vì söï khoan nhöôïng vaø phaûn öùng baát baïo ñoäng ñoái vôùi ngöôøi khaùc vaø moâi tröôøng (sinh soáng). Coù moät con ñöôøng cho moïi ngöôøi, keû ñi tu hay ngöôøi theá-tuïc. Taïi chaâu AÙ, ñaïo Phaät vaãn tieáp tuïc coù söï soáng sinh ñoäng. Nhöõng ngöôøi tò-naïn Taäy-Taïng ôû AÁn-ñoä vaø Neùpal chaúng haïn, ñaõ xaây döïng laïi nhöõng thieàn-vieän ngay khi coù theå ñöôïc, duø tröôùc ñaây möôøi ba naêm hoï tay traéng. Nhöõng tu-vieän naøy laø nôi tu-taäp cuûa nhöõng ai mong muoán, vaø trong soá moät traêm möôøi ba nghìn ngöôøi tò-naïn, thì coù möôøi phaàn traêm ôû trong thieàn-vieän!
J.F. - Vaäy ôû Taây-phöông thì theá naøo?
.
M. - Phaät-giaùo ñöôïc nhieàu ngöôøi chuù yù, döïa treân söï mong muoán trao ñoåi, tìm hieåu. Ngöôøi ta nghieân-cöùu khoâng phaûi ñeå trôû thaønh phaät-töû, nhöng laø ñeå hieåu roõ veà söï thöïc haønh toân-giaùo cuûa chính hoï hay ñeå nhaän ra söï thaät, söùc maïnh noäi taâm, coù theå duøng moät soá phöông phaùp maø Phaät-giaùo cung caáp.
J.F. - Ñoù coù phaûi laø toân-giaùo toång hôïp khoâng, nghóa laø moät söï pha troän cuûa söï vay möôïn choã naøy moät ít, choã kia moät ít cuûa caùc chuû-thuyeát? Toân-giaùo toång hôïp khoâng phaûi laø moät hình thöùc cao caû cuûa söï suy-nghó.
M. - Chaéc chaén khoâng. Ñöùc Ñaït-Lai-Laït-Ma thöôøng nhaán maïnh vieäc "ñaàu Ngoâ mình Sôû" naøy khoâng ñi ñeán ñaâu. Toång-hôïp toân-giaùo chæ laøm giaûm nhöõng truyeàn-thoáng maø noù muoán pha troän. Con muoán noùi veà nhöõng phöông-phaùp laøm chuû lyù-trí, quaùn-töôûng laø nhöõng phöông phaùp phoå quaùt. Naêm 1994, ñöùc Ñaït-Lai-Laït-Ma ñöôïc môøi tham döï moät moät tuaàn leã bôûi nhöõng ngöôøi Evangiles (Phuùc aâm ?) beân Anh. Khôûi ñaàu, oâng ta töï hoûi: "Toâi seõ noùi theå naøo, khi toâi chöa bieát gì veà Evangiles? Laøm sao toâi ñi ra töø moät nguyeân-taùc moät ñaáng toái cao saùng laäp ra vuõ-truï khi maø Phaät-giaùo khoâng chuû-tröông vieäc naøy? Ñieàu ñoù coù veû khoù khaên cho toâi. Duø sao ñi nöõa, haõy cöù thöû! Sao laïi khoâng?" OÂng ta ñaõ bình-luaän veà nhöõng ñoaïn vaên trong saùch Phuùc aâm tröôùc moät cöû toïa goàm caùc tu-só Thieân-chuùa-giaùo, vaø caùc ngöôøi thöôøng, nhieàu ngöôøi rôi leä, coù caûm töôûng nhö vöøa ñöôïc nghe laàn ñaàu nhöõng ñoaïn vaên maø hoï ñaõ ñoïc caû ñôøi! Taïi sao? Vì khi ñöùc Ñaït-Lai-Laït-Ma noùi veà tình thöông vaø loøng traéc aån, moïi ngöôøi caûm thaáy ñoù laø nhöõng lôøi thoaùt ra töø chính caùc kinh nghieäm cuûa vò laït-ma, oâng ta soáng ñuùng theo ñieàu oâng ta noùi 23. Caùc ngöôøi AÂu-chaâu nhaïy caûm vôùi khía caïnh soáng ñoäng cuûa truyeàn-thoáng naøy. Quyeån saùch "Le Livre tibeùtain de la vie et de la mort (Quyeån saùch Taây-taïng veà ñôøi soáng vaø söï cheát)", cuûa ñaïo-sö Sogyal Rinpotcheù, ñaõ ñöôïc in gaàn moät trieäu cuoán, vaø ñöôïc dòch ra hai möôi saùu thöù tieáng.
J.F. - Ñoù coù phaûi laø moät quyeån saùch cuõ, töø ngaøy tröôùc khoâng?
M. - Khoâng, ñoù khoâng phaûi laø moät dòch baûn cuûa moät quyeån saùch coå "Livre des morts tibetain", hay "Bardo Thodrol", noùi veà traïng thaùi chuyeån tieáp sau khi cheát. "Quyeån saùch Taây-taïng veà ñôøi soáng vaø söï cheát" laø moät caét nghóa ñôn-giaûn vaø tröïc-tieáp veà söï khoân-ngoan Taây-taïng, ñöôïc xen laãn bôûi nhöõng baøi töï-thuaät cuûa ñaïo-sö Sogyal Rinpotcheù veà caùc cuoäc gaëp gôõ cuûa oâng ta vaø caùc vò thaày cuûa oâng aáy. Nhöng treân heát, ñoù laø moät caåm nang ñeå soáng: Laøm sao moät ngöôøi soáng cuoäc ñôøi cuûa mình? Laøm sao chaáp nhaän söï cheát? Laøm sao giuùp ñôõ nhöõng ngöôøi ñang cheát? Laøm sao cho cuoäc ñôøi mình moät yù-nghóa vaø cheát moät caùch bình thaûn, ñeå ñaït ñieåm toái cao laø moät ñôøi soáng toát ñeïp.
J.F. - Ñieàu ñaùng noùi laø caùc trieát-gia treû, taïi Phaùp, gaàn ñaây thöôøng trích daãn veà Phaät-giaùo. Ba coù trong tay quyeån saùch cuûa Luc Ferry, töïa laø "L'Homme Dieu ou le sens de la vie (Con ngöôøi chuùa teå hay yù-nghóa cuûa cuoäc ñôøi)", ñöôïc in naêm 1996, ñoù laø moät baøi khaûo-luaän ñaùng quan-taâm, vaø raát thaønh coâng. Saùch naøy noùi tôùi "Quyeån saùch Taây-taïng veà ñôøi soáng vaø söï cheát" vaø baøn veà nhöõng ñieåm lieân-quan ñeán Phaät-giaùo, maø taùc giaû thaønh-thaät quan-taâm. Tuy-nhieân, sau vaøi trang môû ñaàu, laø lôøi phaûn baùc ñaïi yù nhö sau: "Toát! Ñieàu ñoù raát toát. Raát coù thieän caûm vôùi vieäc moät ngöôøi ñi aån-cö, xa liaø theá-giôùi... Nhöng, trong khi coù raát nhieàu loøng xoùt thöông toaøn theå nhaân loaïi, nhöng ñieàu aáy khoâng giaûi quyeát ñöôïc vaán-ñeà (dieät ngöôøi Do-thaùi) ôû Auschwitz hay ôû Bosnie!" Con coù lôøi gì ñeå traû lôøi cho söï baøi baùc kia?
M. - Caàn phaûi xoaù tan moät söï hieåu laàm, maø ngay ñöùc giaùo-hoaøng Jean-Paul II cuõng maéc phaûi. Trong quyeån saùch nhan ñeà "Entrez dans l'Espeùrance (Ñi vaøo nieàm hy-voïng)", ñöùc giaùo-hoaøng noùi veà Phaät-giaùo nhö sau, "caàn phaûi caét ñöùt nhöõng sôïi daây lieân-laïc giöõa ta vaø thöïc-taïi beân ngoaøi", vaø "caøng caét ñöôïc nhieàu chöøng naøo thì ta caøng xa lìa chöøng aáy nhöõng vieäc saûy ra trong theá-giôùi...". Ngöôøi cuõng dieãn taû nieát-baøn nhö "moät söï laõnh-ñaïm hoaøn-toaøn vôùi theá-giôùi". Ñoù laø nhöõng nghóa ngöôïc, coù theå tha thöù ñöôïc vì thieáu soùt tin-töùc ñaùng tieác cuûa caùc ngöôøi theo Thieân-chuùa-giaùo veà Phaät-giaùo. Vì muïc-ñích cuûa Phaät-giaùo laø hieåu cuøng toät veà theá-giôùi caùc hieän-töôïng, beân ngoaøi cuõng nhö beân trong noäi taâm. Nieát-baøn thì hoaøn-toaøn traùi ngöôïc vôùi laûnh-ñaïm vôùi theá-giôùi, ñoù laø loøng töø-bi vaø loøng yeâu thöông voâ bôø beán vôùi taát caû moïi chuùng sinh. Moät söï töø-bi heát söùc maïnh meõ, phaùt sinh töø söï khoâng ngoan -- hieåu raèng moãi chuùng sinh ñeàu saün coù "khaû naêng thaønh phaät" -- vaø loøng töø-bi naøy khoâng phaûi chæ giôùi-haïn cho moät soá ngöôøi nhö tình thöông thoâng thöôøng. Ñieàu duy nhaát maø ngöôøi ta caét boû laø söï gaén boù treû con vaø vò kyû veà nhöõng söï say meâ khoâng ngöøng nhöõng thuù-vui, ham thuû ñaéc, ham danh, vaân vaân.
J.F. - Ñöùc giaùo-hoaøng cuõng tin raèng muïc ñích cuûa Phaät-giaùo laø "xa lìa theá-giôùi cuûa caùc giaùc-quan".
M. - Söï thöïc thì muïc-ñích laø khoâng coøn bò aûnh höôûng bôûi theá-giôùi cuûa caùc giaùc-quan, khoâng coøn bò khoå ñau nhö moät con böôùm bò caùm doã bôûi aùnh löûa, lao vaøo roài cheát. Moät ngöôøi ñaõ thoaùt khoûi moïi raøng buoäc chaúng nhöõng vui höôûng caùc veû ñeïp cuûa theá-giôùi, nhöng coøn trôû veà theá-giôùi naøy ñem raûi tình thöông voâ giôùi haïn, maø khoâng bò laøm troø chôi cho caùc caûm suùc höôùng haï.
J.F. - Ñöùc giaùo-hoaøng cuõng xaùc nhaän raèng, ñoái vôùi moät ngöôøi theo Phaät-giaùo, "söï cöùu roãi thì chính laø söï thoaùt khoûi khoå ñau, ñaït ñöôïc do söï thoaùt khoûi hoaøn-toaøn vôùi theá-giôùi, laø nôi nguoàn coäi cuûa khoå ñau".
M. - Taát caû tuyø thuoäc vaøo vieäc ngöôøi ta goïi theá naøo laø theá-giôùi. Neáu ñoù laø theá-giôùi ñöôïc ñieàu-kieän hoaù, cuûa khoå ñau, cuûa nhöõng ngöôøi bò laøm moài cho söï ngu doát, ai laø ngöôøi khoâng muoán thoaùt khoûi? Nhöng theá-giôùi töï noù khoâng xaáu, vì ñoái vôùi moät ngöôøi ñaõ chöùng ngoä, moät vò Phaät, thì ñoù laø "söï trong saïch voâ taän", "söï hoaøn haûo chöa bò hö hao". Sau cuøng, ñieàu xaùc nhaän cuûa ñöùc giaùo-hoaøng raèng "caùc söï kyø bí cuûa phaùi tu Carmelite baét ñaàu khi caùc suy-töôûng phaät-giaùo ngöøng coù veû voõ ñoaùn. Laøm sao coù theå phaùn ñoaùn veà chieàu saâu söï chöùng ngoä cuûa Ñöùc Phaät? Theo nhö caùc kinh saùch? Ñöùc Phaät noùi sau khi ngaøi chöùng ngoä: "Söï thaät maø ta thaáy thì xaâu xa, bình laëng, khoâng bò moät ñieàu kieän gì, saùng laïn, hoaøn toaøn khoân bò vaån ñuïc bôûi suy nghó". Ñieàu ñoù chöùng toû raèng noù khoâng phaûi laø moät söï suy-töôûng taàm thöôøng.
Ñöùc giaùo-hoaøng ñaõ döïa vaøo nhöõng söï hieåu bieát loãi thôøi cuûa nhöõng saùch dòch trong ñôït ñaàu vaøo theá-kyû thöù XIX vaø ñaàu theá-kyû thöù XX. Döïa treân caùc söï hieåu bieát thieáu soùt, caùc dòch-giaû ñaàu tieân chæ nhôù söï nhaán maïnh cuûa ñöùc Phaät veà caùc söï khoå ñau cuûa theá-giôùi ñöôïc ñieàu-kieän hoaù vaø hieåu raèng söï chaám döùt khoå ñau nhö laø moät söï tuyeät dieät, thaät ra ñoù laø söï taän cuøng cuûa moät söï hieåu bieát coù lôïi cho baûn thaân vaø ngöôøi khaùc. Raát möøng coøn coù nhöõng ngöôøi theo Thieân-chuùa-giaùo noåi tieáng nhö Thomas Merton, tu-só trappist ngöôøi Myõ, ñöôïc ñöùc giaùo-hoaøng Jean XXIII gôûi qua AÙ-chaâu, ñaõ coi troïng Phaät-giaùo vaø caùc ñieàu oâng ta vieát ñöôïc raïng rôõ taïi Hoa-Kyø. Thomas Merton chòu khoù tìm hieåu coát loõi cuûa Phaät-giaùo. Sau khi ñaõ soáng ít laâu gaàn caùc ñaïo-sö phaät-giaùo, oâng ta vieát trong quyeån Journal d'Asie: "Ñieàu chaéc chaén laø toâi hoïc ñöôïc vaøi ñieàu baèng kinh-nghieäm. Theo toâi hình nhö caùc ngöôøi theo Phaät-giaùo Taây-taïng laø nhöõng ngöôøi duy nhaát, cho tôùi ngaøy nay, ñaõ coù moät soá lôùn nhöõng ngöôøi ñaõ ñaït ñeán nhöõng ñænh raát cao veà tham thieàn vaø quaùn töôûng".
Trong cuoäc hoäi-thaûo cuûa phaùi Phuùc aâm maø con noùi ôû tröôùc, ngöôøi toå chöùc laø cha doøng Beùneùdictin teân Laurence Freeman ñaõ noùi: "laø moät maãu veà thaûo-luaän maø hai phía ñeàu nghe", ñöùc Ñaït-Lai-Laït-Ma cuõng theo ñaàu oùc côûi môû cuûa mình tuyeân boá raèng: "Toâi nghó raèng giöõa nhöõng truyeàn-thoáng cuûa Phaät-giaùo vaø Thieân-chuùa-giaùo, coù moät söï hoäi-tuï laï thöôøng, veà söï laøm giaàu hoã-töông baèng ñaøm-thoaïi, ñaëc-bieät treân laõnh vöïc thanh-lieâm vaø tu-taäp tinh-thaàn -- nhö laø taäp loøng baùc aùi, tình-thöông, söï suy-töôûng, vaø söï tieán-trieån veà loøng bao dung. Toâi cuõng nghó raèng söï ñaøm-thoaïi coù theå ñi xa hôn nöõa vaø ñaït ñöôïc möùc ñoä xaâu xa". Nhöng oâng ta cuõng nhaéc nhôû caùc thính-giaû neân ñeà phoøng yù muoán toång-hôïp toân-giaùo, ñieàu luoân luoân voâ ích.
J.F. - Haõy trôû veà vôùi söï khoâng höõu hieäu maø ngöôøi ta cheâ traùch Phaät-giaùo (maø khoâng phaûi chæ rieâng toân-giaùo naøy) tröôùc nhöõng vaán-ñeà nhö taïi Bosnie.
M. - "Laøm sao caét nghó ñöôïc vieäc saûy ra taïi Bosnie?" Moãi khi ngöôøi ta ñaët caâu hoûi, oâng ta traû lôøi raèng ñoù laø nhöõng tình caûm höôùng haï, loøng thuø haän, ñaõ lôùn daäy tôùi ñoä vöôït khoûi moïi kieåm soaùt.
J.F. - Caâu traû lôøi ñoù coù veå daïy ñôøi! Ñoù laø moät söï trình baøy hôn laø moät söï caét nghóa.
M. - Nhöng cuõng coù veû daïy ñôøi neáu noùi raèng Phaät-giaùo thì baát löïc tröôùc nhöõng thaûm hoaï nhö ôû Bosnie? Vì söï vieäc khoâng phaûi laø nhöõng giaù-trò taïi nôi ñoù laøm ra nhö theá, nhöng laø nhöõng giaù-trò cuûa chaâu AÂu. Ngöôøi ta coù theå ñaët giaû-thuyeát laø neáu nhöõng ngöôøi ôû Bosnie ñaõ löïa choïn nhöõng giaù-trò töông töï nhö cuûa Phaät-giaùo trong nhieàu theá-kyû tröôùc, vaø moïi ngöôøi thaám nhuaàn neáp soáng naøy, thì coù theå söï vieäc ñaõ khoâng saûy ra nhö theá. Thöïc ra vaán ñeà Bosnie saûy ra vì khoâng coù söï nhaân nhöôïng. Ngöôøi ta ñaõ duøng toân-giaùo khoâng phaûi ñeå giuùp cho söï haøi hoøa giöõa caùc daân toäc, nhöng khôi daäy loøng thuø haän ñeå ngöôøi naøy choáng ñoái ngöôøi kia. Nhöõng cuoäc chieán-tranh cuõng taøn phaù caùc quoác-gia Phaät-giaùo nhö Sri Lanka vaø Mieán-Ñieän, nhöõng cuoäc chieán-tranh aáy khoâng heà nhaân danh Phaät-giaùo. Ta coù theå cheâ traùch laø hoï ñaõ xa haún Phaät-giaùo, ñoâi khi coøn choáng laïi nhö caùc ngöôøi coäng-saûn ôû Vieät-nam, Tamoul ôû Sri Lanka chaúng haïn.
J.F. - Con khoâng bò baét buoäc phaûi ñoàng yù vôùi ba veà caùc ñieàu ba saép noùi, nhöng theo ba thì ba toân-giaùo laø Hoài-giaùo, Thieân-chuùa-giaùo vaø Chính-thoáng-giaùo, cuøng chung soáng taïi Bosnie, laø moät phaàn cuûa Nam-tö ngaøy tröôùc, thì coù ñaày raãy nhöõng baúng côù veà vieäc hoï khoâng nhaân nhöôïng toân giaùo khaùc vaø nhöõng ngöôøi suy-nghó ñoäc-laäp. Ñoù laø nhöõng toân-giaùo xaâm-laêng. Hôn nöõa, coù nhieàu kinh saùch cuûa caùc vò ñaïi-dieän cuûa caùc toân-giaùo treân ñeàu phaûn aûnh yù muoán tieâu-dieät toân giaùo khaùc. Ñieàu ta coù theå coâng nhaän vôùi Luc Ferry laø Phaät-giaùo khoâng ñem laïi phöông thuoác thöïc-teá cho vaán-ñeà ôû Bosnie, hay cho nhöõng thaûm caûnh töông-töï. Ba cuõng khoâng thaáy Taây-phöông ñöôïc noåi tieáng laø thuaàn-lyù, vaø coù caùc haønh-ñoäng höõu hieäu cuõng khoâng giaûi quyeát ñöôïc vuï raéc roái laâu daøi naøy.
M. - Trong taát caû caùc cuoäc gaëp-gôõ toân-giaùo maø ñöùc Daït-Lai-Laït-Ma tham döï, thì ngöôøi ñeàu nhaán maïnh laø nhöõng ngöôøi laøm giaûm tinh-thaàn toân-giaùo cuûa chính hoï cho muïc tieâu ñaøn aùp. Tình thöông caùc ngöôøi laân caän laø ñieåm töông ñoàng cuûa taát caû toân-giaùo. Ñieàu ñoù cuõng ñuû ñeå ñaåy nhöõng chuyeän khaùc bieät xuoáng haøng thöù-yeáu.
J.F. - Coøn veà tình thöông, nhöõng toân-giaùo lôùn ñang cheá ngöï theá-giôùi, thì ngay töø nguyeân thuûy coù hai thöù ñaùng gheùt: nhöõng ngöôøi khoâng trung-thaønh, vaø nhöõng ngöôøi baøi baùc ñaïo. Caùc toân-giaùo aáy saün saøng tröø khöû nhöõng keû naøy baèng "tình thöông toaøn theá-giôùi".
M. - Theo Phaät-giaùo, ñoù laø moät loãi traàm troïng khi coi reû caùc toân-giaùo khaùc, duø ngöôøi ta coù khoâng ñoàng yù vôùi caùc khaùi nieäm sieâu-hình cuûa toân-giaùo ñoù ñi nöõa.
J.F. - Ngöôøi ta thöôøng noùi raèng: "Laøm sao Phaät-giaùo coù theå phuïng-söï cho hoaø-bình theá-giôùi? Ñoù laø moät trieát-lyù cuûa söï thoaùt tuïc, ngöôøi ta khoâng tha-thieát vôùi xaõ-hoäi. Caùc nhaø sö thì soáng ñôn ñoäc trong caùc nuùi non, vaø caàu nguyeän cho ngöôøi khaùc, nhöng nhö theá hoï khoâng theå giuùp gì cho nhaân-loaïi. Hoï lo ñaït tôùi söï toaøn-haûo caù-nhaân, nhöng ñeå laøm gì? Nhö theá ích-lôïi gì?
M. - Ngöôøi aån cö chæ taïm thôøi xa laùnh theá-giôùi ñeå ñaït ñöôïc nhöõng söùc maïnh tinh-thaàn haàu giuùp ñôõ ngöôøi khaùc höõu hieäu hôn. Con ñöôøng tinh-thaàn baét ñaàu baèng söï thay ñoåi noäi taâm, vaø chæ khi ñaõ ñaït ñeán giaùc ngoä thì caù nhaân aáy môùi coù theå goùp phaàn höõu hieäu vaøo vieäc thay ñoåi xaõ-hoäi. Phaät-giaùo coù theå giuùp ñôõ cho neàn hoaø-bình cuûa theá-giôùi nhö theá naøo? Haõy laáy thí duï Taây-Taïng. Laø moät xöù phaät-giaùo, Taây-taïng chöa bao giôø gaây ra chieán tranh toân-giaùo, ñöùc Ñaït-Lai-Laït-Ma luùc naøo cuõng thuyeát giaûng söï baát baïo ñoäng, vaø ñeà nghò caùc phöông-thöùc cuï theå veà xöù sôû cuûa oâng ta -- neáu Trung-hoa coäng-saûn chòu töø boû nanh vuoát cuûa hoï -- moät khu vöïc hoaø-bình. OÂng aáy muoán taïo moät nöôùc traùi ñoän giöõa caùc cöôøng quoác AÙ-chaâu: Maùi nhaø cuûa theá-giôùi thì ôû giöõa caùc nöôùc Trung-hoa, Mieán-Ñieän, AÁn-ñoä, Hoài: Pakistan, Moâng-coå vaø Nga-soâ. Neáu Taây-taïng laáy trôû laïi ñöôïc neàn ñoäc-laäp cuûa mình vaø xaùc nhaän tính caùch trung-laäp thì seõ laø moät yeáu-toá ñaùng keå cho neàn hoaø-bình trong vuøng naøy cuûa theá-giôùi. Taây-taïng cuõng trôû thaønh moät moät vuøng baûo veä moâi-sinh: nhöõng con soâng lôùn ôû AÙ-chaâu -- soâng Hoaøng-haø, soâng Giang-töû, soâng Cöûu long, soâng Brahmapoutre, soâng Indus, vaân vaân, ñeàu baét nguoàn töø Taây-taïng. Ñöùc Daït-Lai-Laït-Ma ñaõ ñöa ra ñeà nghò naøy nhieàu laàn.
J.F. - Ba xin loãi, ñoù laø loaïi yù-kieán moïi ngöôøi coå voõ, nhöng khoâng ai chòu thi haønh.
M. - Neáu aùp duïng, thì coù nghóa laø Taây-taïng thoaùt khoûi goâng cuøm cuûa Trung-hoa. Neáu yù-kieán naøy thaát baïi chính laø vì caùc nhaø laõnh-ñaïo cuûa chuùng ta (caùc nöôùc lôùn) khoâng coù quyeát taâm xaâu xa vaø cöùng raén veà hoaø-bình. Taïi sao maát nhieàu thôøi giôø ñeå ñaït ñöôïc vieäc giaûi tröø vuõ khí nguyeân-töû? giaûi-tröø quaân-ñoäi cuûa caùc nöôùc? Laäp ñaïo quaân lieân quoác khoâng phaûi ñeå ñaùnh nhau, nhöng laø ñeå ngaên ngöøa caùc nöôùc xaây döïng laïi quaân-löïc?
J.F. - Ñoù laø muïc ñích cuûa Lieân-hieäp-quoác! Taïi sao bò thaát baïi?
M. - Ñöùc Daït-Lai-Laït-Ma noùi raèng söï giaûi-tröø vuõ-khí beân ngoaøi khoâng coù hieäu quaû neáu khoâng coù söï giaûi-tröø vuõ-khí beân trong. Neáu moät ngöôøi khoâng trôû neân hieàn hoaø thì moät quoác gia laø toång hôïp cuûa nhöõng con ngöôøi nhö theá cuõng khoâng theå hieáu hoaø. Nhöõng ngöôøi thaám nhuaàn giaùo-lyù ñaïo Phaät khoâng coù yù muoán laøm haïi ai. Moät quoác-gia goàm ña soá tín-ñoà Phaät-giaùo khoâng coù yù gaây chieán-tranh.
J.F. - Nhö theá thì muïc tieâu cuûa hoaø-bình vónh vieãn chæ coù theå ñaït ñöôïc döïa vaøo söï thay ñoåi cuûa caùc caù-nhaân?
M. - Ñieàu ngöôïc laïi chæ laø theá-giôùi lyù-töôûng. Ñieàu thay ñoåi naøy phaûi baét ñaàu töø nhöõng ngöôøi laõnh-ñaïo cuûa chuùng ta (caùc nöôùc ñaõ phaùt trieån)! Ñöùc Ñaït-Lai-Laït-Ma nhaán maïnh ñeán vieäc khoâng theå chaáp nhaän ñöôïc laø caùc quoác-gia taây-phöông lao vaøo vieäc buoân baùn vuõ-khí -- duø sau naøy hoï bò baén laïi baèng chính caùc vuõ-khí aáy! Ñieàu khoâng theå chaáp nhaän ñöôïc laø caùc quoác-gia taây-phöông, töï nhaän laø "vaên-minh", laøm boä thieát-laäp neàn hoaø-bình theá-giôùi, laïi ñi buoân baùn vuõ-khí! Ñöøng queân raèng 90% vuõ khí maø caùc nöôùc ñang phaùt-trieån nhaäp caûng ñöôïc baùn bôûi naêm nöôùc hoäi vieân thöôøng-tröïc cuûa Hoäi-ñoàng baûo an Lieân-hieäp-quoác (Anh, Phaùp, Nga, Myõ, Trung-Hoa). Ñoù laø söï giaû ñaïo-ñöùc cuûa caùc nöôùc goïi laø voâ-ñòch cuûa neàn hoaø-bình theá-giôùi. Lao vaøo vieäc buoân baùn nhö theá thì chæ coå voõ chieán-tranh treân bình dieän lôùn hôn. Thaùng tröôùc con coù gaëp moät ngöôøi laøm vieäc gôõ mìn taïi Laøo, vaø ngöôøi aáy cho con bieát nhöõng nhaø maùy Fiat laø nôi xaûn xuaát chính cuûa theá-giôùi veà vieäc saûn-xuaát nhöõng mìn choáng caù-nhaân. Vaø baây giôø hoï laøm baèng nhöïa -- vinh quang cuûa söï tieán-boä! -- khoâng coù moät boä phaän baèng kim-loaïi, ñeå ngöôøi ta khoâng theå tìm ra chuùng. Vieân chuû-tòch vaø caùc coå-ñoâng cuûa coâng-ty Fiat chaéc seõ sung-söôùng ñöôïc bieát soá ñaøn baø vaø con nít bò thöông vì nhöõng mìn baãy aáy sau khi chieán-tranh ñaõ ngöøng nhieàu naêm. Coù theå Fiat baây giôø kieám ñöôïc theâm tieàn baùn chaân tay giaû cho caùc naïn nhaân? Saùu möôi laêm phaàn traêm trong soá taùm möôi laêm phaàn-traêm nhöõng ngöôøi A-phuù-haõn bò thöông trong vuøng Kaboul laø caùc treû em. Möôøi trieäu quaû mìn nöõa ñang chôø ñôïi. Coâng ty Royal Ordinance cuûa Anh, vaø haõng IBM taïi Myõ cuõng laøm caùc boä phaän rôøi cho caùc traùi mìn naøy. Caùc haõng naøy coù theå soáng baèng caùch saûn xuaát xe hôi vaø maùy ñieän toaùn.
J.F. - Ba hoaøn toaøn ñoàng yù! Thaät laø ma quyû.
M. - Trong giaây phuùt con noùi chuyeän naøy, taùm trieäu ngöôøi Trung-hoa ñang phaûi laøm vieäc 15 tieáng moät ngaøy trong hôn moät nghìn traïi laøm vieäc cöôõng baùch, traïi caûi huaán. Moät phaàn ba moät soá saûn-phaåm maø Trung-Hoa xuaát-caûng, ñöôïc laøm ôû caùc traïi aáy. Harry Wu, nhaø ly-khai Trung-Hoa, ñaõ soáng 19 naêm trong caùc traïi caûi-huaán, ñaõ tröng nhöõng baèng côù huøng hoàn cho con soá ñoù. Caùc nhaø chöùc traùch ñaõ cho pheùp nhaäp caûng nhöõng haøng hoaù ñoù neân goïi laø gì? Ba coù muoán mua cho con mình nhöõng ñoà chôi Giaùng-sinh laøm ôû trong caùc nhaø tuø vôùi bieát bao khoå ñau? Söï thanh-lieâm thöïc söï chæ coù theå xuaát phaùt töø moät söï thay ñoåi noäi taâm. Taát caû chuyeän khaùc chæ laø moät beà maët beân ngoaøi. Ñöùc Ñaït-Lai-Laït-Ma thöôøng noùi vôùi caùc kyù-giaû: "Vieäc phôi baøy caùc bí aån tai tieáng cuûa ñaát nöôùc thì raát toát. Moät ngöôøi laøm chính-trò chaân chính khoâng coù gì phaûi daáu dieám". Boä ngöôøi ta phaûi ñôïi cho cheá-ñoä coäng-saûn xuïp ñoå hoaøn-toaøn ôû AÙ-chaâu roài môùi noùi moät caùch coâng-khai veà caùc "goulag" Trung-hoa sao? Tröôùc theá chieán thöù hai, caùc nhaø laõnh-ñaïo taây-phöông ve vaõn, dung döôõng Hitler, cuõng gioáng nhö baây giôø hoï ñang laøm vôùi Lyù-Baèng vaø ñoàng boïn.
Ñoái vôùi moâi sinh, ñieàu ñoù raát ñuùng. Ñöùc Ñaït-Lai-Laït-Ma noùi tôùi baát baïo ñoäng khoâng phaûi chæ ñoái vôùi ngöôøi ta, maø coøn ñoái vôùi thieân-nhieân nöõa. Taïi Bhoutan, vieäc caâu caù vaø saên baén bò ngaên caám treân toaøn quoác, ñaây laø moät thí-duï toát veà caùc lyù-töôûng Phaät-giaùo ñöôïc aùp duïng treân bình dieän xaõ-hoäi. Moät nöôùc Phaät-giaùo khoâng ngaàn ngaïi ngaên caám vieäc duøng nhöõng löôùi ñaùnh caù daøi 40 caây soá ñeå löôùi caû ruøa, caù heo vaø laøm haïi moâi sinh ngoaøi bieån. Taát caû caùc söï vieäc ñoù saûy ra chæ vì ngöôøi ta muoán kieám nhieàu tieàn vaø nghó raèng mình coù quyeàn gieát moät soá löôïng to lôùn caùc sinh-vaät chæ vì hoï coù khaû naêng laøm nhö theá.
J.F. - Lieân-hieäp AÂu-chaâu treân nguyeân-taéc ngaên caám nhöõng löôùi ñaùnh caù aáy.
M. - Nhöng Nhaät-baûn vaø ñaùng chuù yù laø Ñaøi-Loan vaãn tieáp tuïc taøn phaù caùc ñaïi döông.
J.F. - Trong taát caû caùc ñieàu con vöøa neâu ra, coù moät soá yù-nghó laø cuûa Phaät-giaùo, vaø soá khaùc thì ñaõ ñöôïc neâu leân bôûi caùc ngöôøi coù loøng toát. YÙ-nghó laäp neân moät löïc-löôïng ña quoác ñeå kieåm-soaùt caùc quoác-gia, laø vieäc thaønh-laäp Hoäi quoác lieân giöõa hai theá chieán, vaø laø yù-kieán laäp Lieân-hieäp-quoác ngaøy nay; ñoù laø yù-kieán cuûa Lieân-minh AÂu-chaâu muoán laäp neân moät thöù quaân-ñoäi AÂu-chaâu, maø quaân-ñoäi caùc nöôùc seõ ñöôïc saùt nhaäp vaøo. YÙ-nghó lyù-töôûng aáy, luoân luoân trôû veà, cuõng theá nhöõng hoäi nghò veà taøi giaûm binh-bò cuõng thöôøng ñöôïc toå-chöùc. Ñieàu phaûi ñi xa nöõa laø söï nhaän xeùt cuûa con, khoâng coù caùch naøo ngaên chaën nhöõng nhoùm ngöôøi gieát haïi laãn nhau, nhö taïi Bosnie, khi chöa coù söï thay ñoåi nôi chính caùc con ngöôøi, khi chöa laøm cho moãi ngöôøi trôû neân hieáu hoøa hôn, töøng ngöôøi moät. Veà vieäc naøy! Trieát hoïc ñaët caên baûn treân hy-voïng moät neàn hoaø -bình toaøn theá-giôùi, döïa treân söï thay ñoåi thieân tính con ngöôøi thì coù raát nhieàu. Ba coù theå noùi taát caû caùc söï khoân ngoan, caêc ñieàu lyù-töôûng, nhöõng toân-giaùo lôùn ñeàu noùi ñeán vaán ñeà naøy. Cho tôùi hoâm nay, taát caû ñeàu thaát baïi! YÙ-töôûng laøm cho moãi ngöôøi trôû neân hieáu hoøa, töøng ngöôøi moät, ñeå roài toång hôïp laïi laø moät theá-giôùi cuûa nhöõng ngöôøi thuø-gheùt vuõ löïc hình nhö khoâng theå thöïc hieän ñöôïc. Hay ít nöõa theå-kyû cuûa chuùng ta khoâng tieán theâm ñöôïc böôùc naøo treân con ñöôøng aáy.
M. - Ñuùng theá, nhöng con ñöôøng thöù hai, thay ñoåi con ngöôøi töø "beân ngoaøi", baèng caùch laäp nhöõng luaät-leä ñeå aùp ñaët treân caùc ngöôøi cöùng ñaàu, nhöõng ñieàu caøng ngaøy caøng cöùng raén, ngay caû moät chính-theå ñoäc taøi, thì cuõng khoâng theå thöïc-hieän ñöôïc maø veà laâu daøi coøn laø vieäc coù caên baûn xaáu xa. Ngöôøi ta coù theå xieát chaët moät con oác trong moät thôøi gian naøo ñoù, nhöng nhöõng ngöôøi bò aùp böùc seõ tìm caùch theå hieän söï khoâng baèng loøng vaø seõ töï giaûi-phoùng khoûi goâng cuøm baèng caùc phöông-tieän hoøa bình hay vuõ löïc. Hoï seõ tìm thaáy caùc phöông keá ñeå coù ñöôïc caùc vuõ khí vaø duøng chuùng.
J.F. - Nhöng than oâi, khoâng phaûi chæ nhöõng ngöôøi bò aùp cheá!
M. - Ñuùng theá, con ngöôøi khoâng hoaøn toaøn ngay caû trong caùc nöôùc theo Phaät-giaùo, ngöôøi ta cuõng khoâng aùp duïng nhöõng ñieàu Phaät daïy trong coâng vieäc haøng ngaøy. Tuy theá, Taây-Taïng coù moät neàn vaên-minh chuû yeáu laø hoøa-bình. Raát nhieàu du khaùch ñaõ nhaán maïnh "söï dòu daøng, hay eâm dòu Phaät-giaùo" , maø theo Andreù Migot, "ñoù khoâng phaûi laø moät caâu noùi ñaàu moâi, söï eâm dòu maø ngöôøi ta thôû trong khoâng khí, laø nhaän xeùt cuûa nhöõng ngöôøi ñaõ soáng ôû moät xöù sôû Phaät-giaùo. Ñoù laø thaùi ñoä toát ñeïp ñoái vôùi taát caû moïi sinh vaät" 27.
J.F. - Coù hy-voïng gì loaøi ngöôøi seõ chaáp nhaän thaùi ñoä aáy?
M. - Con neâu ra moät thí-duï. Ngaøy 17 thaùng 3, naêm 1989, vaøi thaùng sau khi ñöùc Ñaït-Lai-Laït-Ma nhaän giaûi Nobel veà hoøa-bình, daân chuùng ôû Lhassa, quyeát ñònh bieåu-tình ñoøi ñoäc-laäp cho Taây-Taïng, hoï bieát raát roõ nhöõng gì ñang chôø ñôïi hoï, vì Lhassa ñöôïc bao quanh bôûi caùc traïi lính Trung-Hoa. Ñoù laø moät ít laâu tröôùc vuï Thieân-an-moân. Coù loái 200 ngöôøi bò cheát. Caûnh-saùt ñaõ baén vaøo ñaùm ñoâng. Leõ dó nhieân ngöôøi Trung-Hoa noùi: " Nhöõng ngöôøi bieåu-tình khieâu-khích caûnh-saùt. Vaø boïn hoï cuõng coù nhöõng ngöôøi thieät maïng, toång coäng 11 ngöôøi". Caû theá-giôùi ñaõ tin hoï. Con ñaõ tìm gaëp taïi Neùpal naøy, nhöõng ngöôøi vöøa thoaùt khoûi Lhassa vaø nhöõng phoùng vieân cuûa caùc tôø baùo lôùn cuûa Phaùp khi hoï ñi qua Katmandou. Nhöng hoï khoâng daùm noùi, vì e ngaïi raèng ñaõ thaâu thaäp tin töùc cuûa moät beân. Hai thaùng sau saûy ra vuï Thieân-an-moân, nhieàu ngaøn ngöôøi bieåu-tình bò baén cheát, vaø 8 ngaøy sau, Trung-Hoa loan baùo khoâng coù vieäc gì saûy ra vaø quaân-ñoäi khoâng heà baén, vaân vaân. Gaàn ñaây thoâi, nhaø caàm quyeàn Trung-Hoa coøn xaùc nhaän coù raát ít naïn-nhaân. Hoài töôûng laïi, maùu ôû Thieân-an-moân ñaõ noùi hoä cho Lhassa. Quaû coù 200 ngöôøi cheát ôû Lhassa.
Nhöng ñieàu laï luøng saûy ra khi aáy laø, trong khi hoãn loaïn aáy, khi nhöõng ngöôøi Taây-Taïng giaät ñöôïc suùng cuûa caùc binh-só Trung-Hoa, thay vì duøng vuõ khí naøy ñeå baén laïi, thì hoï chæ ñaäp cho gaõy! Nhö theá, ngay trong luùc löûa ñaïn, hoï cuõng nhôù lôøi ñöùc Ñaït-Lai-Laït-Ma noùi vôùi hoï: "Treân heát, khoâng ñöôïc baïo ñoäng, vieäc aáy chæ gaây ra moät söï leo thang cuûa vieäc aùp-böùc". Tính khoâng baïo-ñoäng ñaõ in saâu trong taâm tö hoï. Ñieàu aáy ñaõ laøm cho ñöùc Ñaït-Lai-Laït-Ma haøi loøng. Lôøi nhaén nhuû cuûa oâng ta ñaõ ñöôïc nghe. Moät laàn khaùc, moät nhaø sö giaø ñaõ soáng 20 naêm trong tuø cuûa ngöôøi Trung-Hoa, tôùi gaëp ñöùc Ñaït-Lai-Laït-Ma, taïi AÁn-ñoä. Trong khi noùi chuyeän, ñöùc Ñaït-Lai-Laït-Ma hoûi oâng ta coù lo sôï khi ôû trong tuø khoâng, ñöôïc sen laãn baéng nhöõng maøn tra taán vaø taåy naõo. Nhaø sö giaø traû lôøi: "Ñieàu lo sôï nhaát laø ñaùnh maát loøng thöông vaø loøng bao dung ñoái vôùi nhöõng ngöôøi ñaõ tra taán toâi".
J.F. - Nhöõng thí-duï aáy chöùng toû laø Phaät-giaùo gheâ tôûm vieäc duøng vuõ löïc ñeå aùp ñaët quan-ñieåm cuûa mình, hay ñeå töï baûo veä moät caùch höõu hieäu. Ngöôïc laïi, nhöõng toân-giaùo maø chuùng ta bieát thöôøng quay löng laïi vôùi lyù-töôûng cuûa mình. Thí-duï Thieân-chuùa-giaùo cuõng ñöôïc xaây döïng treân söï baát baïo ñoäng. Chuùa Gieâ-su ñaõ chaúng noùi: "Neáu coù ngöôøi taùt con, thì hay ñöa maù beân kia cho hoï", vaø: "Haõy yeâu meán ngöôøi ñoàng loaïi"? Maëc duø theá, giaùo hoäi ñaõ duøng thôøi gian ñeå tröø khöû nhöõng ai khoâng chòu caûi ñaïo, hay nhöõng ai daùm giaûng daïy nhöõng lyù-thuyeát khaùc hôn nhöõng ñieàu cuûa ñöùc Giaùo-hoaøng -- duø cho ñoù laø nhöõng vaán-ñeà khoa-hoïc maø giaùo-hoäi khoâng bieát gì, nhö thôøi cuûa Galileùe veà vieäc traùi ñaát coù quay chung quanh noù hay khoâng. Nhö vaäy, khaû naêng con ngöôøi cö söû traùi nghòch vôùi nhöõng ñieàu hoï giaûng daïy thì ñaày daãy trong Lòch-söû. Ba khoâng bieát vieäc aáy coù gaây khoù khaên cho aûnh höôûng cuûa Phaät-giaùo taïi Taây-phöông khoâng?
M. - Coù theå, nhöng traùi laïi, vieäc coù nhöõng ngöôøi thích Phaät-giaùo vaø thöû thöïc-haønh nhöõng nguyeân-taéc veà bao dung, laøm cho nhöõng ngöôøi naøy ñöôïc nhieàu thieän caûm. Duø theá naøo ñi nöõa, phaûi thieát laäp söï hoøa-bình vôùi chính mình -- söï giaûi tröø binh bò noäi taâm --, roài söï hoøa-bình trong gia-ñình, roài tôùi laøng xaõ, sau laø quoác-gia, vaø xa hôn nöõa... Khi trình baøy nhöõng yù-kieán cuûa mình ñöùc Ñaït-Lai-Laït-Ma hy voïng giuùp ñôõ nhöõng ngöôøi khaùc tìm trôû laïi ñöôïc nhöõng truyeàn thoáng tinh-thaàn cuûa chính hoï. Chuùng con coøn ôû raát xa vôùi thaùi ñoä truyeàn ñaïo. Söï naûy sinh cuûa nhöõng söï quaù khích toân-giaùo chaéc laø saûy ra vì tình caûm veà nhöõng giaù-trò tuyeàn-thoáng quaù thieáu soùt trong thôøi ñaïi cuûa chuùng ta. Nhöng tình caûm aáy cuõng khoâng daãn caùc ngöôøi quaù-khích ñeán vieäc ruoàng boû nhöõng ngöôøi ñaõ ñi quaù xa chính vì khoâng coù nhöõng ñieåm moác tinh-thaàn roõ raøng. Moät phaûn öùng nhö theá thì khoâng coøn gì laø khoân ngoan, hay hôïp lyù, vì phaûi chaáp nhaän moät ngöôøi nhö hoï ñang laø, vaø giuùp ñôõ vôùi loøng thöông yeâu trong vieäc traân quyù nhöõng giaù-trò toái yeáu cuûa söï hieän-höõu; chôù khoâng phaûi loaïi truø hoï!.
|
|