Ngö Tieàu Y thuaät Vaán Ñaùp
Söu tinh duïng döôïc taâm phaùp töï truyeän
(Tìm toøi tinh tuyù veà taâm phaùp duøng thuoác) Dòch nghóa:
Xöa nay saùch thuoác raát nhieàu, neân nhöõng ngöôøi laøm ngheà thuoác khoâng khoûi thôû than veà noãi quaù nhieàu saùch. Neáu hoïc khoâng coù caên baûn, thì khi chöõa beänh seõ ngô ngaùc nhö döïa vaøo khoaûng khoâng, cöôõi treân ngoïn gioù, khoâng bieát ñaâu laø choã döøng nöõa.
Noùi chung, beänh coù bieán hoùa hö thöïc raát nhieàu, neân phöông coù caùch chöõa chính, chöõa toøng, chöõa goác , chöõa ngoïn, neân coâng, neân tröôùc, neân sau, phaûi duøng cho phuø hôïp. Xeùt trò chæ sai moät chuùt thì soáng cheát khaùc nhau ngay, haù chaêng neân caån thaän sao ? Cho neân ngheà laøm thuoác chæ coát tuyø cô öùng bieán maø thoâi.
Baäc hieàn trieát thuôû tröôùc thöôøng noùi : "Taâm cuûa ngöôøi thaày thuoác gioûi gioáng nhö vieân töôùng coù taøi, maø pheùp duøng thuoác cöùu ngöôøi cuõng töïa pheùp duøng binh ñaùnh giaëc". Ra binh coù khi ñaùnh thaúng, coù khi duøng möu; duøng thuoác coù luùc chöõa beänh chính, coù luùc chöõa bieán chöùng. Voán khoâng hoïc pheùp duøng binh thì khoâng theå ñaùnh traän, voán khoâng hieåu caùch duøng thuoác thì khoâng theå chöõa beänh.
Dòch Coâng noùi : "Con ngöôøi ta baåm thuï khí trung hoaø cuûa trôøi ñaát maø sinh ra, nhöng do aên uoáng, laøm luïng khoâng bieát töï giöõ cho ñieàu ñoä, neân nhöõng phaàn ñoäc haïi cuûa aâm döông môùi nhaân nhöõng choã sô hôû aáy trôû thaønh quaân giaëc laøm haïi ". Ngheà thuoác töùc laø thuaät choáng giaëc cuûa thaùnh nhaân vaäy. Choáng giaëc khoâng choáng ôû ngoaøi bôø coõi maø choáng trong saân, tröôùc coång, aáy laø loái traêm phaàn traêm thua; chöõa beänh khoâng chöõa ñeán taän goác reã maø chöõa treân ngoïn, ngoaøi da, aáy laø pheùp traêm phaàn traêm cheát.
Loâi Coâng noùi :"Phöông phaùp linh hoaït cuûa ngöôøi laøm thuoác coát ôû choã löïa nhieàu bieán ñoåi". Ví duï nhö khí haäu nam baéc coù phaân bieät, thôøi trôøi noùng laïnh coù ñoåi thay, theå chaát coù keû moûng ngöôøi daøy, maéc beänh coù keû laâu ngöôøi môùi...; nhöõng yeáu toá aáy khoâng theå khoâng xeùt cho roõ raøng vaäy. Cuõng nhö beänh coù khi neân boå maø laïi boå baèng pheùp taû, coù khi neân taû maø laïi taû baèng pheùp boå; coù khi caàn duøng thuoác laïnh maø laáy thuoác noùng daãn ñöôøng, coù khi caàn duøng thuoác noùng maø laáy thuoác laïnh nöông trò; hoaëc beänh ôû treân maø chöõa ôû döôùi, hoaëc beänh ôû döôùi maø chöõa treân; beänh nhö nhau maø duøng thuoác khaùc nhau, beänh khaùc nhau maø duøng thuoác nhö nhau...; nghóa aáy thaät raát saâu xa, ngöôøi hoïc caàn xeùt cho thaät roõ. Toùm laïi, beänh laø do khí huyeát sinh ra, beänh khí thuoäc veà döông, beänh huyeát thuoäc veà aâm.
Vieäc aâm döông hôn thua qua laïi laø then choát, traêm beänh theo ñoù maø thay ñoåi. Vì theá maø chöõa beänh nam giôùi khaùc chöõa beänh nöõ giôùi, chöõa beänh ngöôøi treû khaùc chöõa beänh ngöôøi giaø.
Xeùt trong y thuaät voán coù boán khoa : nhìn saéc, nghe tieáng, hoûi chöùng vaø baét maïch, tuy chia thaønh moân loaïi traän theá, naøo laø baùt yeáu, naøo laø tam phaùp...; nhöng tìm ñeán yù nghóa, roát laïi chæ trong maáy chöõ bieåu, lyù, hö, thöïc, haøn, nhieät maø thoâi. Neáu trong voøng saùu chöõ aáy maø xeùt nhaän ñöôïc roõ raøng, thì ñoù laø hieåu bieát ñöôïc choã coát yeáu roài vaäy. Ñoù töùc laø caâu ngöôøi ta vaãn noùi laø "Bieát ñöôïc choã coát yeáu thì chæ moät lôøi laø heát, khoâng bieát ñöôïc choã coát yeáu thì meânh moâng khoâng cuøng "
Than oâi, ñaïo lôùn laø cuûa chung, xin cuøng caùc baäc danh nho taøi töû thoâng minh trong thieân haï ñem tinh thaàn ñeå lónh hoäi, treân thì ñeå thôø vua vaø cha meï giöõa thì giöõ gìn cho mình, döôùi thì ñeå cöùu giuùp moïi ngöôøi ñaõ ghi cheùp heát ra ôû saùch naøy. Xin chôù vì laø saùch quoác aâm noâm na, queâ keäch maø xem thöôøng xem khinh.
Trích yeáu aâm döông bieän luaän
(Trích phaàn chuû yeáu trong baøi Bieän luaän veà aâm döông) Dòch nghóa:
Phaøm choã then choát cuûa sinh khí maø con ngöôøi baåm thuï ñeàu goác ôû hai khí aâm döông. Nhöng neáu ñem khí huyeát, taïng phuû, haøn nhieät maø baøn, thì ñoù chæ laø noùi rieâng veà khí aâm döông höõu hình thuoäc veà haäu thieân maø thoâi. Coøn nhö khí aâm döông voâ hình thuoäc veà tieân thieân thì döông goïi laø nguyeân döông, aâm goïi laø nguyeân aâm. Döông töùc laø nguyeân döông, aâm goïi laø nguyeân aâm. Nguyeân döông töùc laø caùi hoûa voâ hình, vieäc sinh hoùa thaàn cô laø ôû ñoù, tính maïng quan heä ôû noù. Nguyeân aâm töùc laø caùi thuûy voâ hình, vieäc taïo döïng thieân quyù laø ôû ñoù, maïnh yeáu quan heä ôû noù. Cho neân kinh Dòch goïi laø nguyeân tính, nguyeân khí. Nguyeân tính, nguyeân khí töùc laø nguyeân thaàn sinh ra tinh, hoaù ra khí. Sinh khí cuûa con ngöôøi sôû dó öùng hôïp vôùi töï nhieân, chæ do nhôø ôû noù maø thoâi. Kinh noùi raèng: " Ñöôïc thaàn thì toát, maát thaàn thì cheát", chính laø noùi veà ñieàu ñoù vaäy.
Vaäy hai chöõ aâm döông, neân xeùt cho roõ raøng. Döông thì noùng naûy, aâm thì laëng leõ ñieàm ñaïm. Döông giöõ vieäc sinh ra, aâm giöõ vieäc nuoâi lôùn. Döông thaùi quaù thì haïi, ñöa ñeán tieâu khoâ; aâm thaùi quaù thì haïi, xui neân beá taéc. Döông ñoäng maø tan, cho neân hoaù ra khí; aâm tónh maø ñoäng, cho neân thaønh ra hình. Ngöôøi döông suy thì sôï laïnh, ngöôøi aâm suy thì phaùt noùng, bôûi aâm thaéng thì döông bò beänh, döông thaéng thì aâm bò beänh, cho neân nhö vaäy. Döông voâ hình maø sinh ra hôi, aâm coù chaát maø thaønh ra muøi, cho neân hôi trong cuûa döông ra nôi caùc khieáu phía treân, vò ñuïc cuûa aâm ra nôi caùc khieáu phía döôùi. Döông rôøi raïc khoâng tuï veà thì bay vöôït leân treân maø hôi thôû khoø kheø nhö ngaùy, aâm tan taùc khoâng beàn chaët thì doàn haõm xuoáng döôùi maø moà hoâi nhôøn quaùnh töïa daàu.
Toùm laïi aâm thì tính tónh, ôû trong ñeå gìn giöõ cho döông; döông thì tính ñoäng, ôû ngoaøi ñeå phuïng söï cho aâm. Beänh döông hö thì buoåi chieàu traèn troïc, beänh aâm hö thì buoåi saùng nheï nhaøng; beänh veà döông thì buoåi mai tónh, beänh veà aâm thì buoåi ñeâm yeân; döông taø thònh thì chieàu nheï, saùng naëng, aâm taø thònh thì chieàu naëng saùng nheï; beänh veà döông phaàn nhieàu thích maùt ham laïnh, beänh veà aâm phaàn nhieàu sôï laïnh muoán aám.
AÂm döông ñaõ phaân roõ, Vinh Veä phaûi chia raønh. Vinh laø huyeát, thuoäc aâm, caùi ñeå nuoâi toát beân trong; Veä laø khí, thuoäc döông, caùi ñeå ñi giöõ beân ngoaøi. Cho neân huyeát ñeå nuoâi naáng thì ñi trong maïch, khí ñeå gìn giöõ thì ñi ngoaøi maïch. Khí laø caùi ñeå haønh huyeát, huyeát laø caùi ñeå chôû khí. Khí huyeát voán khoâng rôøi nhau, cho neân aâm hö döông aét chaïy , döông hö aâm aét thoaùt. Ngöôøi gioûi chöõa beänh thì khí hö neân giuùp huyeát, huyeát hö neân giöõ khí. Toùm laïi huyeát laø caùi höõu hình, khoâng theå sinh nhanh; khí laø caùi raát nhoû, caàn giöõ cho chaéc.
Than oâi, leõ aâm döông bieán hoaù thì khoâng cuøng, khoâng theå keå heát, vaû laïi döông naém caû aâm, huyeát theo vôùi khí, neân ngöôøi xöa chöõa huyeát aét trò khí tröôùc; ñoù laø kheùo hieåu ñöôïc nghóa "Kieàn naém trôøi, khoân theo Kieàn" cuûa kinh Dòch vaäy. Thaùnh nhaân giuùp ñôõ coâng vieäc cuûa trôøi ñaát, thöôøng nguï yù naâng döông maø neùn aâm, cho neân Thaàn Noâng neám thuoác, cuõng caên cöù vaøo aâm döông ñeå phaân chia ra caùc vò haøn nhieät oân löông, cay ngoït chua ñaéng maën khaùc nhau. Phaøm cay ngoït thuoäc döông, oân nhieät thuoäc döông, haøn löông thuoäc aâm, chua ñaéng thuoäc aâm. Döông chuû vieäc sinh, aâm chuû vieäc saùt, neân ngöôøi thaày thuoác muoán cho ngöôøi ta xa nôi cheát, tôùi choã soáng thöôøng duøng caùc vò ngoït, oân, cay, nhieät maø ít duøng caùc phöông chua ñaéng haøn löông bôûi hieåu leõ aáy.
Nhö ngaøy Ñoâng chí thì khí nhaát döông sinh, ngaøy Haï chí thì khí nhaát aâm sinh, hai ngaøy chí aáy voâ cuøng quan troïng. Chí nghóa laø cöïc, aâm cöïc thì döông sinh, töø khoâng maø thaønh khoù, döông cöïc thì aâm sinh, töø coù maø thaønh khoâng; ñoù laø choã khoâng gioáng nhau trong vieäc bieán hoùa cuûa aâm döông vaäy. Kinh noùi raèng "Beân döôùi töôùng hoûa, khí thuûy tieáp noái; beân döôùi ngoâi thuyû, khí thoå tieáp noái; beân döôùi ngoâi thoå, khí phong (moäc) tieáp noái ; beân döôùi ngoâi phong, khí kim tieáp noái; beân döôùi ngoâi kim, khí hoaû tieáp noái; beân döôùi quaân hoaû, aâm tính tieáp noái. Gaêng thì haïi, caùi tieáp noái seõ cheá trò noù". Nhö ngaøy Ñoâng chí thì aâm thònh ñeán cuøng cöïc, sinh ra khí döông tieáp noái seõ cheá trò. Ngaøy Haï chí thì döông thònh ñeán cuøng cöïc, sinh ra khí aâm tieáp noái, ñoù goïi laø döông thònh gaêng thì haïi, aâm tieáp noái seõ cheá trò.
Coù ngöôøi hoûi "Ngaøy Ñoâng chí khí nhaát döông sinh, ñaùng leõ khí trôøi daàn chuyeån sang aám aùp, theá taïi sao thaùng chaïp laïi reùt lôùn, baêng tuyeát quaù nhieàu ? Ngaøy Haï chí khí nhaát aâm sinh, ñaùng leõ khí trôøi daàn chuyeån thaønh maùt meû, theá taïi sao tam phuïc laïi naéng gaét, noùng nöïc caøng taêng ? Coù caùch naøo giaûi thích chaêng ? Trieâu Quaùn noùi "Ñoù laø chuyeän caùi seõ ñeán thì tieán, caùi thaønh roài thì lui. Trong choã tinh tuyù vaø kín ñaùo, chöa deã xeùt roõ ñöôïc. Ñaïi khaùi coù leõ laø döông phuïc ôû döôùi böùc aâm ôû treân, nöôùc gieáng toûa hôi maø kyø baêng ñoùng cöùng, aâm thònh ôû döôùi böùc döông ôû treân, nöôùc gieáng laïnh ñi maø tôùi luùc saám chôùp tuï hoïp laïi. Nay nhöõng ngöôøi beänh maët ñoû mieäng khoâ, trong ngöôøi böùt röùt ho, suyeãn, ai baûo khoâng laø hoûa thònh ñeán cuøng cöïc, naøo bieát caùi hoûa ñoù laø do khí aâm haøn trong thaän böùc baùch. Ñem thuoác haøn löông cho uoáng maø keû cheát ñaõ nhieàu, oan uoång laém thay ! Vaû döông thì moät maø ñaëc, aâm thì hai maø roãng, toùm laïi caùi haïi cuûa aâm laø töø caùi moät cuûa döông maø chia ra, cho neân maët trôøi giöõ ñöôïc hình daùng ban ñaàu, coøn maët traêng khi troøn khi khuyeát. Ngöôøi ta luùc môùi sinh ra thì chæ thuaàn döông maø khoâng coù aâm, nhôø meï cho buù söõa cuûa vuù thuoäc Quyeát aâm maø aâm baét ñaàu sinh. Vì theá maø con trai ñeán möôøi saùu tuoåi thì tinh môùi thoâng, sau boán möôi thì tinh kieät; con gaùi ñeán möôøi boán tuoåi thì coù kinh, boán möôi chín thì kinh döùt. khí aâm trong thaân ngöôøi chæ ñuû ñeå duøng trong khoaûng ba möôi saùu naêm".
Chöõ aâm aáy laø noùi ñeán aâm tinh, töùc laø chæ aâm huyeát vaäy.
Huoáng chi aâm döông laøm goác laãn cho nhau, baøn chuyeân boå aâm phaûi laáy döông laøm chuû, toùm laïi neáu khoâng coù döông thì aâm cuõng chaúng thaáy gì ñeå sinh. Cho neân con trai thì traùi thuoâc hoûa laøm khí, phaûi thuoäc thuyû laøm huyeát; con gaùi thì traùi thuoäc thuûy maø phaûi thuoäc hoûa. Söï huyeàn dieäu cuûa goác aâm vaø goác döông, neáu khoâng xeùt ñeán cuøng, thì coù phaûi taét vaäy.
Keû baøn ñeán aâm döông thöôøng cho raèng ñoù laø khí huyeát, naøo ai bieát hoûa laø goác cuûa aâm huyeát, nhöng aâm döông thuûy hoûa laïi ñeàu cuøng ra töø moät goác. Bôûi cuøng ra töø moät goác maø khoâng taùch rôøi nhau, neân aâm döông laïi laøm goác laãn cho nhau. Goác cuûa döông laø ôû aâm, goác cuûa aâm laø ôû döông, khoâng coù döông thì aâm khoâng laáy gì ñeå sinh, khoâng coù aâm thì döông khoâng laáy gì maø hoaù. theo aâm maø daãn döông, theo döông maø daãn aâm, ñeàu tìm caùi aâm döông phuï thuoäc maø xeùt tôùi cuøng goác cuûa aâm döông vaäy. Ngöôøi nay nhaän laàm taâm, thaän laø chaân hoûa, chaân thuûy, ñoù laø vì khoâng roõ ñaïo aáy. Ñaïi khaùi trôøi sinh con ngöôøi coù caùi töôùng hoûa voâ hình ñi trong hai möôi laêm ñoä döông, chaân thuûy voâ hình ñi trong hai möôi laêm ñoä aâm maø goác cuûa chuùng thì voán laø caùi chaân thuoäc veà Thaùi cöïc, ñoù môùi goïi laø chaân. Moät khi thuoäc veà höõu hình töùc laø haäu thieân maø khoâng phaûi laø chaân nöõa. 
| 
| 