11.- Mai-coâng ñeán thaêm Phuøng Ñoâ-saùt (caâu 301 - caâu 336)
12.- Mai-coâng deán möøng tieäc thoï Lö Kyû (caâu 337 - caâu 410) Kíp truyeàn quaân kieäu thaùo lui,
Sang toøa Ñoâ-saùt, hoïp ngöôøi ñoàng nieân.
Phuøng coâng ra ñoùn röôùc lieàn,
Chuû taân moät hoäi, haøn-huyeân maáy lôøi.
Söï tình keå-leå loâi thoâi,
Ngoaøi ngaøn muoân daëm, trong möôøi maáy naêm.
Xieát bao troø-chuyeän tri aâm,
Khoùi höông cao thaáp, cheùn chaàm ñaày vôi.
Mai-coâng raèng luùc môùi roài,
310.- "Töùc gan maø laïi nöïc cöôøi laém sao."
Keå töø töôùng-phuû môùi vaøo,
Theá naøo khinh-deå, theá naøo hoûi han,
Mieäng ñöôøng laïi, maët moân-quan,
Keû xin ñoøi leã, mình toan neùm tôø.
Ñinh-ninh keõ toùc chaân tô,
Töø ñaàu ñeán cuoái keå qua moät hoài.
Chö coâng raèng: " Haõy kín hôi,
"Nghó cho chín, môùi laø ngöôøi tri cô.
"Roài ñaây trôøi cuõng coù ta,
320.- "Laøm bao giôø, bieát baáy giôø, môùi cao."
OÂng raèng: "Nhö theá thaûo naøo,
"Beø gian traùch chaúng quyeàn-haøo laém ru !
"Nhö baây giôø vieäc neân lo,
"Quaáy hoâi ñaët mieäng, baøy troø Traøo-chaâu.
"Toâi ñaø tính tröôùc nghó sau,
"Muoán yeân chi khoûi laáy ñaàu hoï Lö ?
"Thoâi ñöøng sôï oaùn sôï thuø,
"Raøy laàn mai löõa, nhaäp-nhuø khoù coi.
"Vieäc naøy giao moät mình toâi,
330.- "Ñeå maø xem Kyû vôùi Mai theá naøo !
Ví baèng giaûi keát laøm sao,
"Giöõ-gìn Mai-thò troû vaøo loái sinh.
"Giaø naøy duø thaùc cuõng vinh,
"Suoái vaøng khuaát maët cuõng khinh-khích cöôøi."
Thoaét thoâi töø taï maáy ngöôøi,
Taác loøng theà chaúng ñoäi trôøi vôùi ai.
13.- Lö Kyû haõm-haïi Mai-coâng (caâu 411 - caâu 474) Ngaøy xuaân thaám-thoaét ñöa thoi,
Lö-coâng tuoåi thoï saùu-möôi vöøa tuaàn.
Ñònh ngaøy vui môû tieäc xuaân,
340.- Vua cho leã-vaät noäi thaànñem ban.
Laïi truyeàn vaên voõ baù quan,
Cöù ngaøy cuøng ñeán töôùng moân leã möøng.
Phuû-ñöôøng doïn deïp töng-böøng,
Rôõ-raøng keát thaùi tröông ñaêng trong ngoaøi.
Voùc ñeà chöõ, gaám theâu baøi,
Vònh ca Thieân-baûo, chuùc lôøi Nghieâu-hoa,
Daäp-dìu choán vuõ nôi ca,
Troø baøy baùch hí, nhòp hoaø baùt aâm.
Chong giaù neán, quaït loø traàm,
358.- Roùt bình röôïu ngoïc, daâng maâm ñaøo vaøng.
Voõng ñaày cöûa ngöïa chen ñaøng,
Khaép trieàu quan ñeán, khaép hoaøng thaân ra.
Baøy phoâ cheùn ngoïc ñuõa ngaø,
Gia-haøo maáy vò, traân-la moïi muøi.
Töôùng-coâng thaêm-thaúm xa ngoài,
Tieáp taân phoù maëc con nuoâi hoï Hoaøng.
Mai-coâng leã vaät taàm thöôøng,
Mieán vaøi caân vôùi laïp-hoaøng vaøi ñoâi.
Hoaøng Tung troâng thaáy mæm cöôøi,
360.- Tìm Lö-coâng, ñeán taän nôi tieán trình.
Töôùng coâng ngoài tröôùc thoï bình,
Choùi vaøng boâng muõ, ngaét xanh hoa baøo.
Töù beà tröôùng gaám maøn ñaøo,
Muøi höông-xaï ngaùt, tieáng thieàu nhaïc rung.
Troâng ra nhaùc thaáy Hoaøng Tung,
Xem ñôn leã môùi thung-dung daïy lôøi:
"Ít nhieàu coù leã thì thoâi,
"Haõy thu laáy ñaáy, khuyeân môøi haún-hoi.
"Tay naøy laø baäc ñaïi taøi,
370.- Ñeå ta mua chuoäc laøm toâi tôù nhaø."
Cöù lôøi Tung môùi böôùc ra,
Chaøo raèng: "Vaâng meänh aân-gia môøi ngoài.
"Leã ñôn ñaây ñaõ thu roài,
"Daùm xin vaøi cheùn tieäc vui goïi laø !"
Mai-coâng raèng: "Nhöõng ôû xa,
"Chaúng hay quí chöùc tuoåi ñaø bao nhieâu ?"
Tung raèng tuoåi cuõng chöa nhieàu,
"Naêm möôi-tö tuoåi gaàn theo coõi giaø."
OÂng raèng: "Thöïc cuõng kheùo laø,
380.- "Theá maø nghóa-phuï theá maø aân-nhi.
"Soáng laâu thaáy laém chuyeän kyø,
"Sao xöa nay vaãn khoâng nghe tieáng ñoàn ?
"Môùi hay vöôïng-khí töôùng-moân ,
"Naêm leân saùu tuoåi sinh con ñaàu loøng."
Tung nghe ra gioïng ñaâm hoâng,
Maët ngaên ngaét tím, maét soøng-soïc troâng.
Caùc quan bieát yù Hoaøng Tung,
Giaû ñieàu môøi röôïu Mai-coâng eùp naøi.
OÂng raèng: " Löôïng röôïu keùm ai,
390.- "Tieäc vui, duø chaúng ñôïi môøi cuõng say.
"Nghe hôi töû-khí ñaâu ñaây,
"Daãu raèng nöûa cheùn ñöa cay chaúng maøng.
"Ñeán ñaây vaâng meänh Thaùnh-hoaøng,
"Saù vui keøo roùt vôùi tuoàng quyeàn-gian."
Hoaøng Tung ñoû maët soát gan,
Baát thình-lình boãng trong baøn maát vui.
Nhö meøo tiu-nguyûu maát tai,
Chaúng thu moät leã chaúng môøi moät ai.
Vaøo trong töùc toái moät hôi,
400.-Beân maøn Lö Kyû, keâ ngoài næ-non.
Nhoû to chua caùi chua con:
"Hoâm xöa kieäu ñeán nghi-moân coøn ngoài.
"Môùi roài ñöa leã gieãu chôi,
"Ñaõ caâu ruûa maùt, laïi lôøi ñöa cheânh.
"Gaàn chuøa goïi buït laø anh,
"Khoâng vaên-phaùp nöõa, coøn danh-giaù gì"
Lö raèng: "Con chôù lo chi,
"Ra tay, roài seõ lieäu beà beû mai.
"Cho vaøo baïn ñaûngthì thoâi,
410.- "Baáy giôø daãu nghó keâu trôøi cuõng xa !"
14.- Gia-quyeán nhaø hoï Mai laùnh naïn (caâu 475 - caâu 504) Beø gian ñang saép möu löøa,
Boãng ñaâu noäi-giaùm ñaõ ra truyeàn ñoøi.
Lieàn tay thaûo sôù moät baøi,
Theo chaân noäi-giaùm vaøo nôi ñeàn vaøng.
Vua Ñöôøng raèng: "Buoåi thong-dong,
"Höùng vui neân trieäu töôùng-coâng haàu côø."
Baøn son baøy saün quaân ngaø,
Lö-coâng coù yù chòu thua hai baøn.
Ñöùng taâu tröôùc maët long-nhan,
420.- "Loøng lo vieäc nöôùc, naøo toan vieäc côø.
"Ai hay nhöõng vieäc chaúng ngôø,
Lôøi bieân-quan baùo, thöïc laø khoâng sai.
Ong trong tay aùo coù ngöôøi,
"Giao-thoâng giaëc Thaùt toan baøy noï kia.
"Taâu lôøi nghe nhöõng ngoâ ngheâ..."
Moät tôø ñoaûn bieåu töùc thì giôû ra.
Vua Ñöôøng caát laáy xem qua,
Môùi hay baïn nghòch aáy laø Baù Cao.
Truyeàn ñem chính-phaùp thò-taøo,
430.- Lö-coâng xin ñeå buoäc vaøo coù tang.
Gheù tai taâu maät moïi ñöôøng:
"Xin laøm nhö theá môùi töôøng ñaàu ñuoâi."
Buoåi chaàu vöøa raïng ngaøy mai,
Ñöôøng-hoaøng raèng: "Môùi tin ngoaøi laïi taâu
"AÛi quan rôï Thaùt quaáy raày,
"Ñònh ngaøy tieán-thaûo ngoõ haàu an bieân.
"Cho Ñoâng Sô vôùi Laïc Thieân,
"Keû quyeàn tham taùn, ngöôøi quyeàn Ñoång binh ,
"Vaên-thaàn ra söùc ñaõng bình.
440.- "Deïp yeân khoùi giaëc, queùt thanh buïi Hoà."
Hai ngöôøi nghe noùi caên-do,
Tröôùc theàm phuû phuïc, möôùt boà hoâi löng.
Mai-coâng ra tröôùc taâu raèng:
"Daùm baøy loøng kieán xin daâng beä roàng.
"Phen naøy ñoäng vieäc binh-nhung,
"Cuõng vì Lö Kyû, Hoaøng Tung hai ngöôøi.
"Kheùo laø baøy vieäc treâu ngöôi,
"Caàm cô chaån-meã, cöôùp moài tieåu-di .
"Thoùc kho, cuûa nöôùc thieáu chi,
450.- "Xin cho chaån-thaûi theo y leä thöôøng.
"Laáy ñaàu hai gaõ Lö, Hoaøng,
"AÉt laø Thaùt trôû veà haøng khoâng sai.
"Can chi gaây vieäc coõi ngoaøi,
"Ñem taøi qua-giaùp, eùp ngöôøi vaên-chöông.
Ñöôøng-hoaøng noåi giaän voäi-vaøng,
Raèng: "Vì giaëc Thaùt tìm ñöôøng hoaõn binh. "
Kíp truyeàn ñao-phuû chænh hình,
Môùi hay taám daï kieân trinh khaùc thöôøng.
Haõy coøn ngaûnh laïi trieàu-ñöôøng,
460.- Mieäng coøn sæ-nhuïc Lö, Hoaøng chöa thoâi.
Thöông thay trung nghóa nhö ai,
Sa cô moät phuùt ra ngöôøi cöûu-nguyeân .
Traàn Ñoâng Sô vôùi Laïc Thieân,
Vaï laây cuõng phaûi caùch quyeàn hoài daân.
Hai ngöôøi thöông keû trung-thaàn,
Nghó tình baïn-höõu aân-caàn thôû-than.
Cuøng Mai Baïch môùi lo toan,
Vaøo chuøa Töôùng-quoác baøn-hoaøn vôùi sö.
Xin ñem linh-cöõu ñeå nhôø,
470.- Giuïc chaøng Mai Baïch veà nhaø ñöa tin.
Môùi hay tuïc-ngöõ theá truyeàn,
Lôøi raèng: "Hoïa chí voâ ñôn "cuõng thöôøng."
Loøng chua xoùt, böôùc phong söông,
Nöûa ñöôøng Baïch cuõng suoái vaøng chôi xa.
15.- Noâng-noãi Mai-sinh trong khi laùnh naïn (caâu 505 - caâu 572) Lö-coâng maïo chæ truyeàn ra,
Ñeán Thöôøng-chaâu naõ moät nhaø hoï Mai.
Ruoåi mau leänh-tieãn hoûa-baøi,
Maáy ngaøy thoaét ñaõ tôùi nôi chaâu Töôøng.
Coøn ñöông traùch cöù phuû-ñöôøng,
480.- Moûng tai may coù moät chaøng Ñoà Thaân.
Ñeâm khuya kíp voäi dôøi chaân,
Maùch coâng-töû vôùi phu-nhaân lieäu ñöôøng.
Meï con xieát noãi kinh-hoaøng,
Cuøng xuoâi noãi thaûm, voäi-vaøng troán ñi.
Chia ñöôøng tìm choán trôï thì,
Ñôõ khi gaáp ruùt, ñôõ khi vaän cuøng.
Phu-nhaân sang ñaát Sôn-ñoâng,
Coù em lî ñoù cuõng trong ñoàng-baøo.
Ñoà Thaân loøng tieát nghóa sao,
490.- Töôûng aân-nghóa tröôùc xin theo ñi cuøng.
Söûa-sang haønh-lyù vöøa xong,
Moät coâng-töû vôùi Hæ Ñoàng ñi ra.
Nghi-tröng huyeän aáy chaúng xa.
Nhaïc-thaân lî ñoù teân laø Haàu Loan.
Ngaïi-ngaàn gaëp böôùc gian-nan,
Ngöôøi baâng-khuaâng meï, keû baøn-hoaøn con.
Trôøi ñaø môû loái sinh moân,
Roàng veà bieån, coïp veà non bao giôø ?
Phuû-binh khen kheùo höõng-hôø,
500.- Canh naêm vöøa keùo ñeán nhaø hoï Mai.
Tröôùc sau naøo coù moät ai,
Khoùi nhaø laïnh ngaét, tieáng ngöôøi vaéng tanh.
Sai-nha thaáy theá nghi tình,
Baûo nhau taàm-naõ chung quanh trong laøng.
Phu-nhaân phaän aáy ñaõ cam,
Cuõng may ñöôïc choán nhaø em nöông mình.
Thöông thay coâng-töû tuoåi xanh,
Long-ñong maáy hoäi, gaäp gheành maáy phen.
Töø khi thaày tôù xuoáng thuyeàn,
510.- Thuaän gioøng thuûy-ñaïo tôùi mieàn Nghi-tröng.
Tôùi nôi leân boä duøng-daèng.
Vaøo nôi phaïn-ñieámhoûi chöøng tröôùc sau.
"Laï-luøng xin toû cho nhau,
"Huyeän-quan coù phaûi hoï Haàu teân Loan ?"
Nhaø haøng thaáy noùi hoûi-han,
Trình raèng: "Thoâi chôù hoûi baøn laøm chi.
"Loøng ngöôøi aên xoåi ôû thì,
"Naëng beân danh-lôïi, nheï beà thaân-hôi.
"Cho hay giaøu ñieác sang ñui,
520.- "Tìm vaøo tröôùc ñaõ laém ngöôøi ra khoâng."
Nghe thoâi coâng-töû ngaïi-nguøng,
Ngoài beân, khen gaõ Hæ Ñoàng moûng tai.
Ñeâm khuya gheù laïi ræ lôøi:
"Loøng ngöôøi nham hieåm, thoùi ñôøi vieâm-löông.
"Môøi roài nghe chuyeän nhaø haøng,
"Hoï Haàu ñaây cuõng laø phöôøng laêng-nhaêng.
"Maø ta laùnh naïn baêng chöøng,
"Chuùng toâi daïi daï, nghó ñöøng voäi tin.
"Chaáp kinh neáu chaúng toøng quyeàn,
536.- "Sôï chi muoân moät chu-tuyeàn laøm sao ?
"Toâi xin thay maët tröôùc vaøo,
"Nghe tình-hình ôû theá naøo thöû xem.
"Baèng ra loøng caù daï chim,
"Toâi ñöông naïn aáy, ngöôøi tìm neûo xa."
Tuùi haønh-lyù göûi vaøo nhaø,
Tôù thaày ñoåi aùo böôùc ra leân ñöôøng.
Laï-luøng laãn-loän heøn sang,
Hæ Ñoàng ñi tröôùc, ñeå chaøng theo sau.
Ñoàng ñaø lieäu tröôùc möu sau,
540.- Mua tì-söông ñaõ buoäc ñaàu ñai löng.
Böôùc vaøo cöûa huyeän Nghi-tröng.
Ñeå coâng-töû chöïc nghe chöøng moät nôi.
Caäy ngöôøi moân laïi thöa lôøi,
Ñöa tin baùn-töû hoï Mai sang haàu.
Truyeàn cho vaøo taän trong laàu,
Haàu Loan hoûi heát goùt ñaàu vaân vaân.
Hæ Ñoàng thöa chuyeän xa gaàn,
Noãi nhaø oan khoác, noãi thaân laïc-loaøi.
Thoaét thoâi gæa caùch suït-suøi,
550.- Naøo hay Haàu-thò laø ngöôøi baïc ñen.
Döùt lôøi trôû maët quôû lieàn:
"Toäi-nhaân ai deã coø quyeàn daùm dong ?
"Con ta yeåu-ñieäu khueâ-phoøng,
"Coù Taây-töû ñoù, thieáu ñoâng-saøng naøo !
"ÔÛ ñaây möôøi maét troâng vaøo,
"Roõ-raøng aùn aáy, tha sao cho ñaønh."
"Kíp truyeàn nguïc toát giao canh,
"Roài ñaây ta seõ tieán kinh cho roài !"
Baáy giôø coâng- töû ñöùng ngoaøi,
560.- Troâng vaøo ñaõ thaáy tôi-bôøi ñieäu ra.
Quaù thöông döôøng muoán hoûi qua.
Hæ Ñoàng lieác maét xa ñöa yù chaøng.
Trong mình saün goùi tì-söông,
Giôû ra nuoát öïc quyeát ñöôøng quyeân-sinh.
Nghó ngöôøi con treû thöông tình,
Nghóa thaày-tôù naëng xem thaân mình khoâng.
Töôûng laø Mai-thò thaân vong,
Giaû hình ai bieát Hæ Ñoàng laø ai ?
Moät ñoaøn nguïc toát tôi-bôøi,
570.- Khieâng ra cöûa baéc, taùng ngoaøi ñoàng khoâng.
Mai-sinh theo huùt xa troâng,
Vieáng thaêm laøm daáu, môùi phong neân phaàn.
Phuøng coâng: töùc Phuøng Laïc Thieân, baïn cuûa Mai-coâng.
Chuû taân: Chuû vôùi khaùch.
haøn-huyeân: Haøn : laïnh; huyeân : aám . Xa caùch nhau laâu ngaøy traûi qua muøa laïnh sang muøa aám, khi gaëp, chuyeän-troø hoûi thaêm nhau, goïi laø haøn-huyeân.
Chö coâng: Caùc oâng, caùc oâng baïn cuûa Mai-coâng hoïp maët ôû nhaø Phuøng coâng hoâm aáy.
tri cô: Bieát vieäc seõ xaûy ra.
Traøo-chaâu : laø moät ñòa-phöông thuoäc tænh Quaûng-ñoâng, nôi Haøn Du bò bieám, nhöng vieäc ñoù ôû veà ñôøi Ñöôøng Hieáu-toâng. Khoâng hieåu caâu naøy yù-nghóa ra sao ?
Kyû vôùi Mai: Kyû laø Lö Kyû, Mai laø Mai Baù Cao (Mai-coâng) coøn coù nghóa Kyû laø caây kyû, mai laø caây mai nöõa. Caâu naøy coù yù ñem "mai" choïi vôùi "kyû" cuøng laø hai loaøi caây, loái chôi chöõ cuûa taùc-giaû, cuõng nhö caâu "thì vin caønh quít cho cam söï ñôøi" cuûa Nguyeãn Du !
theà chaúng ñoäi trôøi: do chöõ "theä baát coäng ñôùi thieân".
thaám-thoaét ñöa thoi: do chöõ "tueá nguyeät nhö thoa".