16.- Mai-sinh töï-aûi, ñöôïc nhaø sö cöùu soáng (caâu 573 - caâu 616)
17.- Cuoäc gaëp gôõ giöõa Mai-sinh vôùi hoï Traàn (caâu 617 - caâu 656) Nghó ñi nghó laïi taàn-ngaàn,
Tay khoâng ñaát khaùch, moät thaân queâ ngöôøi.
Bieát cuøng ai toû khuùc noâi,
Dôû-dang hai leõ, tôùi lui khoù loøng.
Böôùc laàn boãng thaáy gaàn soâng,
Xuoáng thuyeàn nhôø ñeå tìm vuøng laùnh xa.
Troïn ngaøy ñeán beán, leân bôø,
580.- Trôøi hoâm vaøo ñaáy laø chuøa Thoï-am.
Than raèng: "Toäi baùo cho cam,
"Theá naøy trôøi haõy coøn laøm ñeán ñaâu.
"Hoï Lö taàm-naõ coøn laâu,
"Taám thaân ñaõ bieát veà sau theá naøo ?"
Trong löng saün giaûi luïa ñaøo,
Côûi ra, sinh ñaõ buoäc vaøo caønh caây.
Thöông oâi ! Sao kheùo ñang tay !
Thaân naøy ñaõ quyeát vôùi daây aáy roài.
Trôøi coøn cöùu keû anh-taøi,
590.- Trong chuøa boãng coù moät ngöôøi böôùc ra.
Loøng laønh thaáy söï oan-gia,
Trôû vaøo baïch laïi sö-giaø tröôùc sau.
Sö ra daïy côûi xuoáng mau,
Khöông-thang kíp ñoå, giôø laâu tænh daàn.
Thaáy ngöôøi traïng maïo vaên-nhaân,
Quaù thöông sö môùi hoûi gaàn hoûi xa.
Noãi mình ñaâu daùm giôû ra,
Sinh beøn choáng cheá, keâu-ca lieäu lôøi :
Raèng: " Con chuùt phaän toâi ñoøi,
600.- "Giöõ ñoà thaày ñeå maát vaøi boán bao.
"Trôû veà nghó chaúng tha naøo,
"Cöïc mình neân phaûi quyeát lieàu quyeân-sinh.
Sö raèng: " Cöûa buït theânh-theânh,
"Toøng quyeàn haõy taïm gôûi mình ôû ñaây.
"Nhaø chuøa coâng vieäc cuõng ñaày,
"Daãu raèng lau aùn, töôùi caây cuõng laø,
"Vaû troâng ra daùng con nhaø,
"Saün nghieân buùt vieát moät vaø tôø xem.
"Daãu raèng xaáu toát chaúng hieàm,"
610.- Sinh beøn ñeà chöõ "Thoï-am töï-thuyeàn ".
Sö raèng: "Naøy buùt thieân-nhieân,
"Loï tìm Vuõ-kieám, loï khen Lan-ñình."
Phoøng vaên giao maëc vieát kinh,
Vöôøn hoa laïi phoù moät mình söûa-sang.
Söùc ngöôøi nhö giuùp hôi döông,
Moät vöôøn töôi-toát baèng döôøng theâm xuaân.
18.- Caûm töôûng cuûa Mai-sinh trong khi ôû Traàn phuû (caâu 657 - caâu 670) Nhöõng mong boùng Phaät nöông thaân.
Hay ñaâu boãng choác löông-nhaân giaét vaøo.
Noãi sö naøo bieát ñaâu naøo,
620.- Chaúng laø teân goïi Nhaät Cao hoï Traàn.
Thaùm hoa voõ-cöû xuaát thaân,
Ba nôi toïa-traán maáy laàn ñoång-binh.
Thôø-ô aùng lôïi quyeàn danh,
Vui loøng tuyeàn-thaïch göûi mình thuyeàn-am.
Traàn Ñoâng Sô aáy laø em,
Moät ngaøy thong thaû môùi tìm sang chôi.
Anh em keå-leå loâi-thoâi,
Coù khi nhaéc chuyeän hoï Mai khoùc thaàm.
Mai-sinh rieâng daï nghó ngaàm,
630.- Xem troø-chuyeän aáy, bieát taâm-tích roài.
Hai oâng tìm höùng mua vui,
Giaét tay, saùnh böôùc, chaân dôøi vöôøn sau,
Xem hoa vöøa yù, gaät ñaàu,
Trình anh, môùi keå maáy caâu naèn-nì :
"Möôøi naêm theo vieäc vöông-kyø,
Saân Ñaøo maáy lôùp, Ñoâng-ly boû reøm.
"Goác caèn, coãi raäm, khoù xem,
"Coû caây ví vôùi am-thuyeàn keùm xa.
"Tieåu ñaây keå kheùo coù thöøa,
640.- Nhaø em beân aáy taïm nhôø moät tay."
Sö raèng: " Anh cuõng laø may,
"Ngaøy xöa ñöôïc chuù tieåu naøy boãng khoâng
"Hoï Vöông teân goïi Hæ Ñoàng,
"Buùt nghieân tay gioûi, nghi-dung con nhaø.
"Vieäc quen söûa caûnh, vun hoa,
"Cho veà beân aáy nöông-nhôø cuõng hay !"
Mai-sinh beøn laïy taï thaày,
Theo veà Traàn-phuûmoät giaây ñeán nhaø.
Traàn-coâng cöôøi noùi loâi-la;
650.- Ñoøi coâng-töû vôùi cuøng laø phu-nhaân.
Tieåu-thö cuõng goïi ñeán gaàn,
Raèng: "Hoâm nay buoåi dôøi chaân tham thuyeàn.
"Xin veà ñöôïc gaõ thieáu-nieân.
"Caûnh hoa vieäc bieát, buùt-nghieân ngheà noøi."
Nhöõng xem phong-daïng con ngöôøi,
Moät nhaø ai cuõng moät lôøi khen lao.
19.- Moái tình cuûa Mai-sinh, khi troâng thaáy Haïnh-Nguyeân (caâu 671 - caâu 694) Mai-sinh ñaønh phaän bieát sao,
Khi ra vieát thieáp, khi vaøo söûa hoa.
Cöûa ngöôøi ngaøy thaùng laân-la,
660.- Moät mình rieâng nhöõng xoùt-xa söï mình.
Sinh-ly xa caùch huyeän-ñình,
Moät caây boùng ngaû maáy caønh tang-du.
Sôn-ñoâng non nöôùc mòt-muø,
Nieàm thöông noãi nhôù bieát hoà coù nguoâi.
Nghi-tröng moät naém caùt vuøi,
Vì ai neân noãi thieät-thoøi ñeán ai.
Sau naøy duø nhaän coù ngöôøi,
Nghóa kia bieát coù ñeàn-boài ñöôïc chaêng ?
Thaønh saàu cao ngaát taàng taàng,
670.-Moät vöôøn ngaøy gioù ñeâm traêng thaãn-thôø.
20.- Thaêm vöôøn mai, Traàn coâng nhôù baïn (caâu 695 - caâu 194) Hay ñaâu con taïo loïc-löøa,
Chen voøng haéc vaän, trao tô xích-thaèng.
Coù phen beân gioù döôùi traêng,
Buoåi man -maùc boùng, côn vaêng-vaéng ngöôøi.
Trong vöôøn tha-thöôùt döôøng ai,
Xem hoaøn ñoå laù, giuïc ñoøi haùi hoa.
Ngöôøi ñaâu trong ngoïc traéng ngaø,
Maët vaønh-vaïnh nguyeät, toùc ngaø-ngaø maây.
Laäp-loøa môù ñính môù thay,
680.- Saéc xieâm hoa deät, neùt giaøy phöôïng theâu.
A-hoaøn moät luõ noái theo,
Quaït tha-thöôùt phaåy, loø dìu-daët mang.
Xa xa thong-thoaûng muøi höông,
Mai-sinh troâng lieác roõ-raøng tieåu-thö.
Moái tình buoäc laáy khö-khö,
Hoàn baâng-khuaâng queá, phaùch thôø-thaãn mai.
Cuûa ñaâu treâu-gheïo chi ai,
AÁy ngöôøi cung Quaûng, hay ngöôøi ñaøi Döông.
Taác rieâng, rieâng nhöõng mô-maøng,
690.- Chöõ tö ñeà döôùi chöõ töông ngaøy ngaøy.
Nghó mình löu-laïc ñaõ daøy,
Chuùt nieàm taâm-söï daùm baøy cuøng ai.
Laïi mang caùi tieáng toâi-ñoøi,
Nhaân-duyeân trôøi coù chieàu ngöôøi cho chaêng ?.
Thu ñoâng traûi maáy gioù traêng,
Boâng ñaøo chôït ñaõ baùo chöøng nöûa xuaân.
Moät vöôøn caûnh-vaät tieân-taân,
Moõ xa caønh bieác, keä gaàn löôõi oanh !
Traàn coâng nhaân buoåi daïo quanh,
700.- Ñaày vöôøn thaáy nôû chaät caønh hoa mai.
Tính ngaøy mai, toái möôøi hai,
Truyeàn laøm tieäc röôïu ñaët nôi hoa ñình.
Vaøo trong khi baát thình lình.
Phu-nhaân xem thaáy ra tình khoâng vui.
Raèng: " Vöôøn ta caûnh öa ngöôøi,
"Saéc oâng sao boãng keùm töôi, theâm saàu ?"
OÂng raèng: "Chaúng ñaùnh maø ñau,
"Ngaøy mai söïc nhôù gioã ñaàu Mai-huynh.
"Nghóa baèng-höõu, baäc trung-trinh,
710.- "Thaáy hoa mai, boãng ñoäng tình xoùt ai."
Saùng ngaøy möôïn tieáng thöôûng mai,
Ñem loøng thaønh-kính, vieáng ngöôøi tinh-anh:
"Coù thieâng chaêng nheõ Mai-huynh !
"Chôù neà u-hieån, thaáu tình anh em.
"Baây giôø keû khuaát ñaõ cam,
"Keû coøn giong-ruoåi cho tìm thaáy toâi."
"Troâng hoa laïi nhôù maáy lôøi :
"Hoï Mai coøn chuùt laïc-loaøi neân thöông.
"Phoûng ngaøy sau coù ra tuoàng,
720.- "Thì hoa mai nôû boäi thöôøng hôn xöa."
Hoùa-nhi khen kheùo thôø-ô,
Bôûi ñaâu moät traän gioù möa ñeâm tröôøng.
Saùng mai troâng loït boán töôøng,
Caønh hoa döôùi ñaát, muøi höông treân trôøi.
Traàn-coâng thaáy chaúng neân lôøi.
Thöông tình baïn, giaän söï ñôøi, ngoån-ngang.
Gaùc ngoaøi phuù-quí moät traøng,
Muõ-ni, traøng-haït, quyeát ñaøng xuaát-gia.
Phu-nhaân, coâng-töû vaøo thöa:
730.- "Xöa nay möa gioù ruïng hoa laø thöôøng.
"Laøm chi nhoïc buïng lo-löôøng,
"Tuoåi giaø, nhaø vaéng, theâm ñöôøng dôû-dang.
OÂng raèng: " Thoâi chôù baøn ngang.
"Moät lôøi noùi, daãu nghìn vaøng ñoåi sao !
oan-gia: nhaø coù oan-nghieät, nhaø gaëp söï chaúng may.
Khöông-thang: nöôùc göøng noùng, thang thuoác göøng.
traïng maïo vaên-nhaân: bôûi caâu Vaên-nhaân traïng-maïo, nghóa laø maët ra daùng ngöôøi coù vaên-hoïc.
quyeân-sinh: boû söï soáng, nghóa laø lieàu thaân, lieàu cheát.
Thoï-am töï-thuyeàn: chuøa Thoï-am.
thieân-nhieân: töï nhieân maø thaønh nhö trôøi laøm saün.
Vuõ-kieám, Lan-ñình: Vuõ-kieám : Moät loái chöõ neùt saéc nhö göôm muùa, neân goïi laø vuõ kieám . Lan-ñình : loái vieát cuûa Vöông Hy Chi ñôøi Taán, chöõ raát töôi-ñeïp, ngöôøi ta goïi laø thieáp Lan-ñình.
löông-nhaân: cuõng nhö löông duyeân : duyeân toát.
Nhaät Cao hoï Traàn: anh Traàn Ñoâng Sô.
Thaùm hoa voõ-cöû xuaát thaân: töùc laø ñoã Thaùm-hoa khoa thi voõ . Xuaát thaân : böôùc ñaàu tieân ra ñôøi.