Theo chaân, ñoàng-töû naêm ba,
100.- Con long-caâu, caùi tyø-baø ruoåi mau.
Pha non truùc, traûi ngaøn daâu,
Vaøng hiu-hiu ñoùn, ngoïc laøu-laøu ñöa.
Chaøo eùn sôùm, hoûi nhaïn tröa,
Ba tuaàn traêng ñaõ, thì vöøa tôùi nôi.
Phun chaâu nhaû ngoïc ñua taøi,
Giaûi-nguyeân thoaét ñaõ teân baøi baûng ngay.
Ñöa tin veà ñeán nhaø hay,
Töùc thì laïi toû ñöôøng maây teách chöøng.
Baûng xuaân nay ñaõ döï möøng,
110.- M uoân hoàng nghìn tía a> töng böøng ñoùn ai
Qua daäm lieãu, khoûi ngaøn mai,
Öôùm ñaøo, hoûi maän tôùi vôøi thaàn-kinh.
Phoàn-hoa thay, thuù höõu tình,
Coâng-haàu xe ngöïa, töôøng khanh laâu-ñaøi.
Maây tuoân, só-töû ñoøi nôi,
Môùi hay thi maïng, hoïc taøi kheùo xinh !
Laï thay danh-giaù nhö sinh,
Baûng ngöôøi thì boán, teân mình coù ba.
Loøng trôøi coøn daám taøi hoa,
120.- Khoâi nguyeân daønh ñeå ñeán khoa sau naøy.
Böôùc ra theïn maët chaâu maøy,
Coâng danh ñoâi chöõ deã khuaây-khoûa loøng !
Ñi khoâng laïi trôû veà khoâng,
Theïn coâng chuùng baïn, sôï cuøng meï cha.
Chaúng baèng ta laäp chí ta,
Ba thu thaám-thoaùt coù laø bao laâu.
Laøm chi thaéc-maéc theâm saàu,
Chim coøn ñoùn gioù, roàng haàu ñôïi möa.
Bieát ñaâu mieäng theá khoân löøa,
130.- Veùn maây, nhaåy soùng baáy giôø seõ hay.
Vaû nghe Kim-caûi ñoä naøy,
Troâng leân ñöôøng cuõ buïi bay loái veà.
Maáy taøi deïp loaïn phuø nguy,
Tay mình thì chöûa ñeán khi phaát côø.
Toáng thaàn nhöõng maët ngaån ngô,
Xoân-xao tô truùc, thôø-ô baùc ñoàng.
Xanh-xanh chaúng giuùp anh huøng,
Thì chi luõ kieán ñaøn ong tôi-bôøi.
Cho neân laån-thaån queâ ngöôøi,
140.- Tìm nhaø thanh-vaéng, tieän nôi taäp-taønh.
Moät ñeøn, moät saùch, moät mình,
Böôùm ong khuaát neûo, eùn anh khuaây ñöôøng.
Ngaäm-nguøi troâng caûnh gia-höông.,
Ñaõ thieân gôïi nhôù, laïi chöông ngaäm saàu.
Hôi gioù loït, boùng traêng thaâu,
Ñoøi khi giôû chieác traâm nhau ra nhìn.
Nöôùc non caùch maáy daëm nghìn,
Bieát loøng coøn nhôù hay queân hôõi loøng ?
Chaên ñôn, goái chieác laïnh-luøng,
150.- Töôûng nhaân-duyeân aáy nhö voøng tô vöông.
Hay ñaâu taïo-hoùa khoân löôøng,
Traàn-coâng thoaét ñaõ suoái vaøng. xa chôi.
Xoùt naøng meï goaù con coâi,
Phuïng thôø höông khoùi chöa roài ba naêm.
Boãng ñaâu binh löûa aàm- aàm,
Gioù bay nhaø baïc, caùt laàm cöûa thöa,
Laùnh naøn, töøng böôùc ngaån-ngô,
Meï giaø ñaàu baïc, con thô maù ñaøo.
Ngaøy hoûi khaùch, toái troâng sao,
160.- Dôøi chaân böôùc thaáp böôùc cao gaäp-gheành.
Thaùnh-tha boán gioït leä tình,
Bieát ñaâu quen thuoäc gôûi mình ñöôïc an.
Traûi qua moät quaõng haøn-san,
Cheânh-cheânh nguyeät ñaõ gaùc ngaøn non mai.
Boãng nghe troáng giuïc, chieâng hoài,
Ñeâm khuya röøng raäm, ruïng rôøi bieát ñaâu ?
Pha-phoâi daëm cuùc, choøm lau,
Keû chaân baõi nöôùc, ngöôøi ñaàu ñænh non.
Con tìm meï, meï tìm con,
170.- Coû caây man-maùc, nöôùc non laï-luøng !
Xoùt naøng thô-yeáu treû-trung,
Trôøi xanh nôï phuï maù hoàng chaúng beânh.
Moät mình trong quaõng röøng xanh,
Chaâu-chan maù phaán, taèm oanh khuùc vaøng.
Tình côø gaëp aû hoï Tröông,
ÔÛ Kim-laêng ñeán, hoûi nöôøng thaáp cao :
"Con ngöôøi yeåu-ñieäu thanh tao,
"Daùng suøi-suït tuûi, chìu ngao-ngaùn saàu !
"Teân gì, queâ, hoï nôi ñaâu ?
180.- "Gaëp nhau xin ngoû cho nhau bieát cuøng."
Töôûng raèng cuøng baïn maù hoàng,
Ñoaùi thöông neân môùi gaïn-guøng phaân minh.
Gaït chaâu môùi keå söï tình,
Noãi queâ caùch trôû, noãi mình truaân-chieân.
Chaúng cho bieát hoï töôøng teân,
Töôûng côn-côù aáy, tuûi neàn-neáp xöa.
Tröông raøng: "Thaân gaùi haït möa,
"Bieát ñem mình aáy baây giôø caäy ñaâu ?
"Gaàn ñaây coù moät caûnh maàu,
190.- "Nöõ-trinh, chuøa aáy ôû ñaàu Kim-laêng.
"Theânh-theânh cöûa buït ñaâu baèng,
"Xuaát gia tín-nöõ, tieåu-taêng cuõng ñaày.
"Chôù neà döa muoái, am maây,
Haõy nöông naùu, khoûi naïn naøy laø hôn !"
Giaét tay naøng ñeán thieàn-moân,
Baïch sö môùi keå haøn-oân goùt ñaàu.
Kheâu ñeøn haïnh, thaép höông maàu ,
Chaép tay laïy phaät, khaáu ñaàu qui sö.
Sö raèng: "Naøy ñaïo Chaân-nhö,
200.- Meânh-moâng cöûa buït bi-töø heïp ai .
"Ñaõ raèng thuï giaùo thieàn-trai,
"Chôù neà döa muoái, chôù naøi nem chanh.
"Tam-qui, nguõ-giôùi chöùng minh,
"Xem caâu nhaân-quaû, nieäm kinh Di-ñaø,
"Sôùm cuùng quaû, toái daâng hoa,
"Duyeân xöa nôõ phuï, ñeå giaø ñoä cho."
"Treân töù baûo, döôùi tam ñoà."
"Loøng tin hai chöõ nam-moâ baùo ñeàn."
Dieäu-thöôøng môùi ñaët laø teân,
210.- Hay cho ñöa xuoáng phoøng thieàn nghæ-ngôi.
Naøng vaâng thuï giaùo nhö-lai,
Nhoû to môùi giaõ ôn ngöôøi hoï Tröông.
ñoàng-töû naêm ba: bôûi chöõ ñoàng töû nguõ luïc nhaân trong Luaän=ngöõ, oâng Taêng-Ñieåm noùi coù 5,6 treû ñi theo haàu.
long-caâu: töùc laø con ngöïa.
tyø-baø: töùc laø caùi ñaøn. Haønh tang cuûa caùc vaên-nhaân ngaøy xöa ñi ra ngoaøi laø côõi ngöïa vaø mang theo tuùi ñaøn.
Vaøng hiu-hiu ñoùn, ngoïc laøu-laøu ñöa: Caâu naøy taû gioù traêng ñöa ñoùn.
Phun chaâu nhaû ngoïc: caâu naøy do caâu thô" thi thaønh chaâu ngoïc taïi huy haøo" nghóa laø laøm xong baøi thô thì chaâu ngoïc ôû caû nôi ngoøi buùt vuøng-vaãy, noùi boùng laø vaên thô hay.
Giaûi-nguyeân: ñoã ñaàu thi Höông, cuõng goïi laø Thuû-khoa.
Baûng xuaân: do chöõ xuaân baûng veà khoa thi Hoäi.
M uoân hoàng nghìn tía: do chöõ vaïn töû thieân hoàng.
thaàn-kinh: kinh-ñoâ nhaø vua.
Baûng ngöôøi thì boán, teân mình coù ba: Boán kyø thi, tröôït maát kyø thöù 4.
Loøng trôøi coøn daám taøi hoa: YÙ noùi ngöôøi coù taøi hoa trôøi coøn ñeå daønh (daám :dìm: nhaän)
Khoâi nguyeân: ñoã ñaàu.
Ba thu thaám-thoaùt: yù noùi ba naêm nöõa laïi coù kyø thi.
Veùn maây, nhaåy soùng: Veùn maây bôûi chöõ phi vaân, nhaåy soùng bôûi chöõ khoùa laõng yù noùi thi cöû bay nhaûy.
Kim-caûi: choã naøy phaûi chöõ teân xöù vuøng queâ nhaø cuûa hoï Traàn.
Toáng thaàn: baày toâi nhaø Toáng ; troû vaøo caùc quan trieàu ñôøi baáy giôø.
Xoân-xao tô truùc, thôø-ô baùc ñoàng: tô truùc laø aâm nhaïc, noùi veà beân vaên, baùc ñoàng laø suùng ñaïn, noùi veà beân voõ.
gia-höông: queâ-quaùn laøng-maïc nhaø mình.
suoái vaøng: bôûi chöõ hoaøng tuyeàn, suoái ôû döôùi ñaát, töùc laø nôi aâm-phuû.
Ngaøy hoûi khaùch, toái troâng sao: Vì laïc ñöôøng khoâng bieát loái, neân ban ngaøy phaæ ñoùn khaùch qua ñöôøng maø hoûi, ban ñeâm cöù troâng sao ñeå nhaän phöông huôùng maø ñi.
haøn-san: nghóa laø nuùi reùt, choû nôi röøng nuùi quaïnh hiu laïnh-leõo.
Keû chaân baõi nöôùc, ngöôøi ñaàu ñænh non: yù noùi hai meï con moãi ngöôøi laïc moãi nôi.
Chaâu-chan maù phaán, taèm oanh khuùcvaøng: Caâu naøy nghóa laø gioït chaâu chöùa-chan nôi goø maù, ruoät taèm boái roái trong loøng.
Kim-laêng: Moät ñòa-phöông beân Taøu, thuoäc huyeän Giang-ninh tænh Giang-toâ, ngaøy tröôùc nhieàu trieàu vua ñoùng kinh-ñoâ ôû ñaáy.
Thaân gaùi haït möa: tuïc ngöõ : con gaùi nhö haït möa sa, haït rôi xuoáng gieáng, haït ra ruoäng caøy.
thieàn-moân: cöûa nhaø chuøa, cöûa Phaät.
haøn-oân: reùt, aám, noùi boùng laø troø-chuyeän keå-leå cuøng nhau, cuõng nhö haøn-huyeân.
Kheâu ñeøn haïnh, thaép höông maàu: Ñeøn höông nhaø chuøa.
Chaân-nhö: coù hai nghóa :Theo thuyeát nhaø Phaät thì chaân-nhö laø chaân-lyù noùi veà thöïc theå vaø thöïc-tính, suoát ñôøi khoâng bieán caûi. Theo thuyeát nhaø ñaïo Laõo thì chaân-nhö laø do moät tính maø noùi. Chöõ Chaân-nhö trong caâu naøy laø theo tính nhaø Phaät.
Meânh-moâng cöûa buït bi-töø heïp ai: caâu naøy yù noùi cöûa Phaät laø phaû ñoä chuùng sinh, töø-bi baùc-aùi roäng meânh-moâng. Coù baûn cheùp laø "vieån-voâng cöûa ñoä..." coù leõ sai.
thieàn-trai: nhaø chuøa aên chay.
Chôù neà döa muoái, chôù naøi nem chanh: Nhöõng moùn aên chay cuûa nhaø chuøa.
Tam-qui: laø tieáng nhaø Phaät : qui-y phaät, quy-y phaùp, quy-y taêng.
nguõ-giôùi: 4 ñieàu raên cuûa nhaø Phaät : khoâng saùt sinh, khoâng troäm caép, khoâng taø daâm, khoâng noùi caøn, khoâng uoáng ruôïu, aên thòt.
nhaân-quaû: Tieáng nhaø Phaät. Nhaø Phaät cho nhöõng vieäc laøm laø Nhaân, vieäc öùng laïi laø Quaû, ví nhö caáy luùa laø nhaân, gaët thoùc laø quaû. Nhaân toát thì ñöôïc quaû toát, nhaân xaáu thì bò quaû xaáu, ñoù laø leõ töï-nhieân, cuõng nhö laøm thieän gaëp thieän, laøm aùc gaëp aùc.
Di-ñaø: kinh nhaø Phaät
tam ñoà: Ba ñöôøng hieåm, nhaø Phaät cho tam ñoà laø Ngaõ-quæ, suùc-sinh vaø ñòa-nguïc. Trong kinh Phaät noùi raèng : Ñòa-nguïc teân laø ñöôøng hoûa-ñoà, ngaõ-quæ teân laø ñöôøng ñaïo-ñoà, suùc-sinh teân laø ñöôøng huyeát-ñoà.
nam-moâ: laø tieáng Phaïn, goïi chaép tay cuùi ñaàu laø Nam-moâ. ( nghóa laø cung kính).
Dieäu-thöôøng: phaùp hieäu ñaët cho Kieàu-Lieân.
nhö-lai: hieäu Phaät. Kinh Kim-Cöông noùi : khoâng töï ñaâu ñeán cuõng khoâng ñi ñeán ñaâu, neân goïi laø Nhö-lai ( voâ sôû toøng lai, dieäc voâ sôû khöù, coá danh nhö lai).