| 
| 
Thoaét thoâi veà choán tónh-ñöôøng,
Buoàn troâng phong-caûnh tha-höông ngaäp-ngöøng.
Kìa thì buït, noï thì taêng,
Chaúng hay töø-maãu laïc chöøng nôi nao ?
Than raèng: "Ñoäi ñöùc cuø lao,
"Beå saâu maáy maáy tröôïng ? Trôøi cao maáy truøng ?
"Neáu sinh laø kieáp ñaøn oâng,
220.- "Thôøi tìm nöôùc thaúm, non boàng quaûn chi ?
"Bôûi sinh laø phaän nöõ-nhi,
"Nghó thì caøng tuûi, nhôù thì luoáng thöông.
"Töø-oâ chim-choùc vaät thöôøng,
Coøn mong kieám choán tìm ñöôøng traû ôn.
"Möa saàu gioù thaûm töøng côn,
"Ñeå ai chòu phaän thôøn-bôn moät beà !
"Bieát ai giaõi taám loøng queâ ?
"Coù chaêng ñôïi ñöùc töø-bi chuyeån vaàn."
Nghó xa thoâi laïi nghó gaàn,
230.- Chaïnh loøng xaûy nhôù Chaâu, Traàn nghóa xöa.
Giaõi-daàu keå maáy naéng möa,
Theà phai, nguyeàn nhaït, baây giôø bieát ñaâu ?
Quaït naøy ai ñeå cho nhau,
Phong phong, môû môû giaõi saàu laøm khuaây.
Choán Lam-kieàu caùch nöôùc maây,
Buøi-Haøng kia deã bieát ñaây neûo naøo ?
Non Thieân-thai maáy tröôïng cao,
Löu-Lang chöa deã tìm vaøo tôùi nôi.
Ñaõ ñaønh goùc beå beân trôøi,
240.- Laân-la ngaøy baïc quaù vôøi xuaân-xanh.
Moät mình nhöõng tuûi duyeân mình,
Neùn höông bieáng thaép, quyeån kinh ngaïi nhìn.
Phaûi khi sö-phuï böôùc leân,
Deø chöøng môùi hoûi raèng "duyeân-côù naøo ?
"Ra chieàu uû lieãu phai ñaøo,
"Haït chaâu lai-laùng, quyeån baøo chöa phai.
"Hay laø nhôù choán Chöông-ñaøi,
"Xaï lan muøi cuõ, haùn haøi thoùi xöa.
"Hay laø nhôù noãi maây möa,
250.- "Öôùc ao nghóa phöôïng, ñôïi chôø baïn loan ?
"Hay laø tieác thuôû hoàng-nhan,
"Sôï phai thöùc phaán, e taøn nhò hoa ?
"Hay laø khoå-haïnh töông caø,
"Hö thaân maâm ngoïc ñuõa ngaø baáy nay ?"
Dieäu-Thöôøng ren-reùn thöa baøy :
"Noãi toâi, toâi baïch, laïy thaày, thaày thöông.
"Loaïn-ly töø caùch gia-höông,
"Troâng ôn thaày ñaõ roäng ñöôøng bao-dong.
"Töôûng caâu saéc saéc khoâng khoâng,
260.- "Daùm ñaâu coøn baän chuùt loøng gioù traêng !
"Chæn e töø-maãu laïc chöøng,
"Moät mình chaúng bieát suoái röøng laø ñaâu.
"Meï giaø boùng ngaû caønh daâu,
"Phoøng khi soát maët, vaùng ñaàu caäy ai.
"Ñaõ lo caàu khaån buït trôøi,
"Naøo khoa cöùu khoå, naøo baøi ñoä sinh.
"Caøng troâng caøng vaéng phong thanh,
"Leõ naøo hai chöõ aân tình chaúng thöông."
Thaày raèng: "Bó thaùi khoân löôøng,
270.- "Traêng thöôøng troøn khuyeát, nöôùc thöôøng ñaày vôi!
"Nhòn saàu maø göôïng laøm töôi,
"Keûo khi nguyeät mæa, hoa cöôøi chaúng hay.
"Haõy tu veïn quaû phuùc naøy,
"Ñöøng long tieát ngoïc, chôù lay cô huyeàn.
"Kiaø Ñiaï taïng, noï Muïc-Lieân,
"Ñoä thaân daãu xuoáng cöûu-tuyeàn cuõng an.
"Loï laø ngöôøi ôû traàn-gian,
"Ñöøng lo -laéng nöõa, chôù phaøn naøn chi.
"ÔÛ ñaây nhôø ñöùc Töø-bi,
280.- Meï con aét cuõng coù khi laïi gaàn."
Naøng nghe thaày daïy aân-caàn,
Taùt vôi beå Sôû, khôi daàn soâng Nghieâu.
Muoái döa ñaép-ñoåi ít nhieàu,
Sôùm khua moõ caù, toái khieâu chuoâng kình,
Vaàng traêng baïc, ngoïn ñeøn xanh,
Daâng höông nguõ-vò, tuïng kinh tam-thöøa
Nhaân haåy gioù, ñöùc nhuaàn möa,
Vöôïn daâng quaû cuùng, chim ñöa hoa möøng.
Ñaøn thoâng, phaùch suoái vang löøng,
290.- Caù khe laéng keä, chim röøng nghe kinh.
Maây phuû taùn, lieãu che maønh,
Nöôùc non Thieân-truùc, cung ñình Boàng-lai.
Hoa thôm coû laï ñoøi nôi,
Ñaõ hay raèng caûnh coù ngöôøi môùi yeâu !
Vaõng lai quan-khaùch daäp-dìu,
Keû leân leã phaät, ngöôøi vaøo baïch sö.
Nôi vieát keä, choán ñeà thô,
Maét traàn caøng nhoän, loøng töø caøng thanh.
Röûa khoâng theá-tuïc thöôøng tình,
300.- Moät bình-tónh-thuûy, moät caønh döông-chi.
Nhöõ mong nöông naùu qua thì,
Bieát ñaâu cô-taïo, chaéc gì nhaân-duyeân.
Ai ngôø moät taám töï-nhieân,
Coù khi cuõng ñoäng ñeán treân chuyeån vaàn.
Hai phöông chæ Taán, tô Taàn,
Boãng ñaâu nhö giaét daàn-daàn laïi cho.
Phan-sinh töø ôû Thaønh-ñoâ,
Laàn laàn naéng haï, möa thu töøng ngaøy.
Nhôù song thaân, ngaäm-nguøi thay,
310.- Nhôù höông-thoân, caùch nöôùc maây maáy töøng.
Nhôù xöa coøn nhoû nghe raèng :
Coù coâ tu ôû Kim-laêng cuõng gaàn.
Töùc thì troû neûo dôøi chaân,
Theânh-theânh baõi baïc, laàn laàn daäm xanh.
Môùi hay sôn thuûy höõu tình,
Coû hoa ñoùn khaùch, eùn anh ñöa ngöôøi.
Cöûa chuøa phôi-phôùi gaàn nôi,
Nhaùc troâng caûnh buït baàu trôøi laï sao !
Chaäp-choàng quaùn thaáp, laàu cao,
320.-Höông nghi-nguùt toûa, hoa ngaøo-ngaït bay.
Chuoâng reàn, moõ ruoåi, khaùnh lay,
Thoâng giaø ñieåm troáng, truùc gaày khua seânh.
Thaày ñöông kinh-giaùo taäp-taønh,
Dieäu-Thöôøng ñöùng töïa beân maønh caâu-lôn.
Nhaùc troâng ra maùi tam-quan,
Thaáy chaøng nieân-thieáu laïc ngaøn ngaån-ngô.
Laï con maét, haõy coøn ngôø,
Thaùc maønh-maønh, hoûi: "Khaùch thô queâ naøo ?
"Vaû con ngöôøi cöûa maän ñaøo,
330.- "Vieäc gì maø kheùo tìm vaøo non saâu ?"
Sinh nghe khuùm nuùm döôùi laàu,
Göûi raèng: "Con chaùu sang haàu sö coâ.
"Trình teân tuoåi, baïch duyeân-do,
"Giôû noâng-noãi tröôùc, keå troø-chuyeän sau."
Sö nghe laëng ngaém giôø laâu,
Quyeån vaøng seõ gaùc, haït chaâu suït-suøi.
Daïy raèng: "Haõy böôùc vaøo ngoài,
"Theá maø coâ nghó laø ai, voâ tình !
"Môùi thaêm hoûi söï nhaø mình,
340.- Anh thong-thaû, chò bình-ninh, coâ möøng.
"Khen ai toû neûo ñöa chöøng,
"Cho con laën suoái, baêng röøng tôùi ñaây !
"Ñaây tuy thuù moïn coû caây,
"Thanh nhaøn cöù ôû laâu ngaøy cuõng quen.
"Gaàn coâ cho tieän saùch ñeøn,
"Loï laø khuaát-nhieãu choán phieàn-hoa chi !
"Cuõng ñöøng aùy-naùy loøng queâ,
"Bao giôø aùo gaám maëc veà môùi cam !
"Ngöïa hoàng, ñai baïc, aùo lam,
350.- "Trôøi cho, vaû coù chí laøm thì neân !
"Phaûi khi höông löûa beùn duyeân,
"Boõ coâng tuoåi-taùc, raïng neàn toå-toâng."
Daïy thoâi môùi daën Höông-Coâng,
Ñöa chaøng veà maùi taây phoøng nghæ chaân.
Traûi xem thuù laï chieàu xuaân,
Hoa keà cöûa ñoäng, ñaù ngaên vaùch chieàn.
Ngöôøi thaønh-thò, keû laâm-tuyeàn,
Ñoøi phen thaáy caûnh, ñoøi phen chaïnh nieàm.
Töôûng ngöôøi nöông caùnh heù reøm,
360.- Goïi Höông-Coâng môùi doø xem söï loøng :
"AÁy ai taàm thöôùc treû-trung,
"Chöïc haàu sö-phuï ñöùng trong giaûng-ñöôøng.
Baáy giôø e-leä chöa töôøng,
"Laâu laâu laïi thaáy thoaùng göông aû haèng ?"
Thaáy lôøi, Höông môùi thöa raèng:
"Ngöôøi ñaâu chaúng bieát, laïc chöøng tôùi ñaây.
"Vaû khi lôõ böôùc ñöôøng maây,
"Naøng Tröông ñöa laïi choán naøy qui-y.
"Khaùch ñaø veà ñaïo töø-bi,
370.- "Nhìn laøm chi ? hoûi laøm chi ? hôõi chaøng !
"Giaø nua thöa-thoát soã-saøng,
"Thoâi thoâi xin xuoáng tónh-ñöôøng haàu coâ."
Nghe lôøi sinh môùi theïn-thoø,
Göôïng thöa raèng: "Haõy xeùt cho, chôù cöôøi.
"Laï luøng neân môùi hoûi chôi,
"Haù raèng ñaõ taän tình ai ru maø !"
Vaõi Höông töø trôû laïi nhaø,
Moät mình chaøng choán laàu hoa, laïi caøng.
Thoâi thaéc-thoûm, laïi mô-maøng,
380.- Ñeøn xanh moät ngoïn, quyeån vaøng ba con,
Bieát ai maø ñöôïc næ-non,
Toái than traêng chò, ngaøy ñon gioù dì.
Nieàm rieâng khoân chuùt taû ñeà,
Hoaøng-oanh hoùt nhôù, töû-qui keâu saàu.
Boài-hoài thaùng troïn, ngaøy thaâu,
Trong loøng ñaõ vaäy, treân ñaàu chöa hay.
| | tónh-ñöôøng: nhaø im-laëng, nôi tu-haønh. Hay laø tónh ñöôøng : nôi trong saïch.
tha-höông: Laøng khaùc, queâ ngöôøi
töø-maãu: meï hieàn, meï ñeû.
cuø lao: khoù nhoïc, bôûi caâu ai ai phuï maãu, sinh ngaõ cuø lao. thöông thay cha meï, sinh ra ta khoù nhoïc.
nöôùc thaúm, non boàng: chæ veà coõi tieân xa caùch vôùi traàn-theá.
Töø-oâ: con quaï hieàn, gioáng chim coù hieáu, thöôøng ñi kieám moài veà môùm traû meï.
chòu phaän thôøn-bôn moät beà: Tuïc ngöõ coù caâu "Thôøn bôn chòu eùp moät beà". Caâu naøy yù noùi ñoái vôùi tình caûnh aáy, deã ai maø ngoài yeân ñöôïc. Thôøn-bôn : caù löôõi traâu.
töø-bi: Hieàn laønh, thöông xoùt. Bieåu hieäu cuûa ñöùc Phaät töø-bi laân maãn chuùng sinh.
Chaâu, Traàn: Hai thoân ôû beân Taøu, ñôøi ñôøi thoâng hoân vôùi nhau.
Quaït naøy ai ñeå cho nhau: Quaït naøy laø caùi quaït cuûa nhaø hoï Phan trao cho hoï Traàn laøm vaät ñính hoân.
Lam-kieàu: Lam-Kieàu : teân moät caùi caàu ôû Tröôøng-an(beân Taøu). Buøi-Haøng ngöôøi ñôøi Ñöôøng, hoûng thi, ñi chôi phieám, gaëp tieân nöõ ñöa cho baøi thô raèng:
Nhaát aåm quyønh töông baùch caûm sinh,
Nguyeân söông ñaûo taän kieán Vaân-Anh,
Lam-kieàu tieän thò thaàn tieân quaät,
Haø taát khi khu thöôùng ngoïc kinh.
Nghóa laø :
Moät nhaép röôïu quyønh töông thì traêm moái caûm töôûng sinh ra, song coù taùn heát thuoác nguyeân söông ( thuoác traéng nhö söông ) môùi thaáy Vaân-Anh . Caàu Lam chính laø choã thaàn tieân ôû, caàn gì phaûi vaát vaû leân ngoïc kinh ). Sau Buøi-Haøng qua Lam-kieàu, khaùt nöôùc vaøo haøng moät baø giaø, baø goïi con gaùi laø Vaân-Anh laáy nöôùc cho uoáng. Thaáy ñeïp, Buøi-Haøng möôïn moái ñeán hoûi laøm vôï. Baø giaø thaùch cöôùi coù chaøy vaø coái giaõ baèng ngoïc, duøng laøm sính leã ñeå taùn thuoác, môùi laáy ñöôïc Vaân-Anh. Keát cuïc vôï choàng ñeàu ñöôïc leân coõi tieân. - Ruùt trong " Thaùi-bình quaûng-kyù ".
Buøi-Haøng: Xem chuù thích soá 11.
Thieân-thai: nuùi thuoäc tænh Trieát-giang beân Taøu.
Löu-Lang: töùc Löu-thaàn ñôøi Haùn, ngaøy teát Ñoan-ngoï, cuøng Nguyeãn-Trieäu vaøo Thieân-thai haùi thuoác gaëp tieân, chung soáng trong nöûa naêm, khi trôû veà ñaõ ñeán ñôøi thöù 7.
Ñaõ ñaønh goùc beå beân trôøi: goùc beå beân trôøi, bôûi chöõ haûi giaùc thieân nhai.
Laân-la ngaøy baïc quaù vôøi xuaân-xanh: ngaøy baïc bôûi chöõ baïch nhaät, xuaân xanh bôûi chöõ thanh xuaân, noùi theo yù trong caâu thô baïch nhaät maïc nhaøn quaù, thanh xuaân baát taùi lai, ngaøy baïc ñöøng boû qua, xuaân xanh khoâng trôû laïi.
sö-phuï: ôû ñaây chæ vaøo ngöôøi sö-tröôûng trong chuøa : Sö thaày.
Chöông-ñaøi: teân moät cung döïng töø ñôøi Taàn. Tieáng thoâng xöng caùc nôi cung ñieän laâu-ñaøi ñôøi Chieán-quoác. Ñaây noùi veà nôi ñaøi-caùc lòch-söï.
saéc saéc khoâng khoâng: tieáng nhaø Phaät. Saéc, noùi veà heát thaûy nhöõng caùi coù hình-töôïng hieän roõ ra ngoaøi. Khoâng laø hö-khoâng chaúng coù gì caû. Ngöôøi ta ñaõ dòch boán chöõ saéc saéc khoâng khoâng thaønh caâu luïc baùt:
Coù thì coù töï maûy may,
khoâng thì caû theá-gian naøy cuõng khoâng.
caønh daâu: do chöõ tang du. Khi maët trôøi saép laën, boùng naéng coøn soùt laïi treân caønh daâu, ngöôøi ta quen duøng chöõ tang du chæ veà caûnh giaø. Caâu naøy cuõng theo yù aáy, noùi meï giaø chaúng bieát soáng ñöôïc bao nhieâu nöõa, nhö boùng maët trôøi ñaõ ngaû saép laën veà taây.
cöùu khoå, naøo baøi ñoä sinh.: Cöùu khoå, ñoä sinh laø nhöõng khoa phaïm cuûa nhaø Phaät noùi veà cöùu ñoä chuùng sinh.
Ñiaï taïng: danh-hieäu moät vò Boà-Taùt, phaùt theä ñoä heát 6 ñaïo chuùng sinh môùi mong thaønh Phaät.
Muïc-Lieân: cuõng goïi laø Muïc Kieâu Lieân, ñeä-töû nhaø Phaät, coù pheùp thaàn thoâng, töøng vaøo ñòa nguïc ñeå cöùu meï. Vì ñoù theá-tuïc môùi coù hoäi " vu lan boàn " : Laáy chaäu chöùa baùch vò cuùng daâng chö phaät, ñeå giaûi caùi tai aùch treo ngöôïc cho chuùng sinh. Hoäi naøy cöû haønh vaøo tieát Trung-nguyeân thaùng 7, töùc laø ngaøy Muïc-Lieân xuoáng ñòa-nguïc cöùu meï. Vì meï Muïc-Lieân ôû ñòa-nguïc, heã aên thöù gì vaøo mieäng thì laäp töùc chaùy thaønh löûa, neân nhaø Phaät laøm theá ñeå ñoä naïn.
Ñoä thaân: cöùu ñoä daâng thaân ( cha meï ).
cöûu-tuyeàn: nôi chín suoái, döôùi aâm-phuû .
Taùt vôi beå Sôû, khôi daàn soâng Nghieâu: cuõng nhö beå khoå soâng meâ, noùi boùng veà nhöõng noãi phieàn-naõo cuûa loaøi ngöôøi bò chöùa chaát trong taâm thaân.
Sôùm khua moõ caù, toái khieâu chuoâng kình: moõ cheá hình con caù, chuoâng chaïm hình caù Kình ( thöù caù to ngoaøi beå ).
nguõ-vò: naêm muøi thôm.
tam-thöøa: ba coã xe nghóa laø chuyeân chôû, tieáng nhaø Phaät, tam-thöøa laø : Boà-taùt-thöøa, tích-chi-thöøa, Thanh-vaên-thöøa do caùc nhaø tu naêng-löïc khaùc nhau, neân phaân laøm 3 haïng aáy.
Vöôïn daâng quaû cuùng, chim ñöa hoa möøng : Loaøi vöôïn loaøi chim daâng quaû daâng hoa cuùng Phaät.
Ñaøn thoâng, phaùch suoái vang löøng: Caây thoâng laù reo coù dòp-daøng töïa nhö ñaøn gaûy, suoái nöôùc chaûy roùc raùch nhö tieáng goõ phaùch, neân goïi laø ñaøn thoâng phaùch suoái.
Thieân-truùc: laø nöôùc Phaät.
Boàng-lai.: laø coõi tieân.
Ñaõ hay raèng caûnh coù ngöôøi môùi yeâu: Caâu naøy yù noùi ñaõ hay laø coù caûnh ñeïp, nhöng coù ngöôøi thì caûnh môùi theâm ñaùng yeâu.
Moät bình-tónh-thuûy, moät caønh döông-chi: tónh-thuyû : nöôùc trong saïch. Döông-chi : caønh döông, ñeàu laáy tích nhaø Phaät : Phaät-ñoà-Tröøng ngöôøi nöôùc Thieân-truùc, coù con bò baïo töû ( cheát töôi ), laáy caønh döông saáp nöôùc vaåy vaøo maët laïi soáng laïi.( theo saùch Phaùp-Uyeån chaâu laâm ).
moät taám töï-nhieân: laø taám loøng.
Thaønh-ñoâ: thuoäc tænh Töù-Xuyeân beân Taøu.
Kim-laêng: xem chuù thích ôû treân.
cöûa maän ñaøo: maän ñaøo do chöõ ñaøo lyù , cöûa maän ñaøo laø nôi quyeàn-quí sang-troïng : ( ñaøo, lyù coâng-moân )
aùo gaám maëc veà: do caâu maõ thöôïng caåm y hoài; yù noùi thi ñoã côõi ngöïa maëc aùo gaám vinh-qui.
Ngöïa hoàng, ñai baïc, aùo lam: Côõi ngöïa hoàng, ñeo ñai baïc, maëc aùo lam ñeàu laø nhöõng nghi-veä, phaåm-phuïc sau khi ñaõ thi ñoã.
Höông-Coâng: Teân moät baø vaõi ôû chuøa.
giaûng-ñöôøng: Nhaø giaûng kinh, nhaø daïy hoïc.
tónh-ñöôøng: Xem chuù thích ôû treân.
Toái than traêng chò, ngaøy ñon gioù dì: Traêng chò bôûi chöõ nguyeät tyû, chæ naøng tieân trong cung traêng. Thô cuûa Lyù-Thöông-AÅn : nguyeät tyû taèng phuøng haï thaùi thieàm : chò nguyeät töøng gaëp tôùi cung traêng. Ñon : Hoûi ñon hoûi ren.
Hoaøng-oanh hoùt nhôù, töû-qui keâu saàu: Hoaøng-oanh laø chim vaøng anh, tieáng hoùt veùo von nghe raát vui tai. Töû-qui laø chim quoác, tieáng keâu khaéc-khoaûi nghe ra saàu thaûm. Caâu naøy yù noùi caûnh buoàn. Vaø coøn taû caûnh cuoái xuaân ( oanh ) sang haï ( töû-qui ) .