Boãng may may kheùo laø may,
Nhaùc troâng ra maùi laàu taây thaáy naøng.
Thaån-thô tröôùc daõy haønh-lang,
390.- Vin caønh bieác, haùi hoa vaøng laøm thinh.
Xa xa phaûng-phaát daïng hình,
Ñöùc Quan-AÂm ñaõ giaùng-sinh bao giôø !
Voäi-vaøng laøm caùch bô-lô,
Ñeán gaàn öôùm hoûi khaùch thô moät lôøi :
"Keå töø ñeán caûnh boàng-lai,
"May thay ñaõ troäm thaáy ngöôøi tieân-cung.
"Môùi hay hai chöõ saéc, khoâng,
"Chaúng tô maø deã roái loøng traàn-duyeân.
"Ba sinh öôùc veïn möôøi nguyeàn,
400.- "Chieâm-bao luaån-quaån ôû beân giaûng ñình.
"Sö coøn laân-maãn chuùng-sinh,
"Xin thöông ñeán taám loøng thaønh vôùi nao !"
Boãng nghe tieáng laï-luøng sao,
Traùi tai khoân bieát leõ naøo daùm thöa.
Nghó mình ôû ñaùm muoái döa,
Haù neân tìm tieáng ñong-ñöa cuøng ngöôøi.
Laøm thinh thaø chòu keùm lôøi,
Theàm hoa laån boùng, phoøng trai trôû giaøy,
Voäi vaøng kheùp böùc reøm maây,
410.- Ngoaøi hieân coøn chuùt höông bay vôùi chaøng.
Moät mình lui tôùi beõ-baøng,
Khoân veà naên-næ, deã ñöôøng nhaén-nhe !
Ñeo saàu chaøng trôû ra veà,
Xem chieàu theøn-theïn, e-e nöïc cöôøi.
Traùch ngöôøi moät, traùch ta möôøi !
Bôûi ta saøm-sôõ neân ngöôøi daåy-dun.
Coøn trôøi, coøn nöôùc, coøn non,
Coøn traêng, coøn gioù haõy coøn ñoù ñaây.
Traêng traêng, gioù gioù, maây maây,
420.- Bieát laø giôû noãi nöôùc naøy cuøng ai !
Chôø khi vaéng-veû hieân mai
Tìm Höông maø laïi giaõi-baøy cuøng Höông:
"Raèng ñaây laø khaùch taàm-thöôøng,
"Ñem thaân ñaøi-caùc maø nöông cöûa chieàn.
"Moät laø an phaän chôø duyeân ?
"Hai laø thong-thaû saùch ñeøn cuõng vui.
"Cho neân döa muoái phaûi muøi,
"Nhöõng say muøi ñaïo maø nguoâi noãi nhaø.
"Sôùm tröa ai keû bieát ra,
430.- "Ñaõ quen laøm nuõng vôùi giaø baáy laâu.
"Nghóa saâu ñaønh traû ôn saâu,
"Baây giôø phaûi gôõ moái saàu cho xong.
"Kiaø ngoïc-nöõ, noï kim-ñoàng,
"Phaät-baø chaúng xeùt thaáu loøng aáy chaêng ?
"Cöûa Töø phöông-tieän ñaâu baèng,
"Kim-thaèng xin ñoåi xích thaèng naøy cho.
"ÔÛ ñaây veà caûnh nhaø chuøa,
"Leõ ñaâu coù daùm chuyeän-troø traêng hoa.
"Nhöng vì duyeân-kieáp theá maø,
440.- "Ñaãu laøm sao cuõng caäy giaø giuùp nao!"
Laëng nghe lôøi noùi thaáp cao,
Göûi raèng: "Giaø bieát laøm sao söï naøy !
"Nöông mình cöûa buït baáy chaày,
"Non ngaên thoùi tuïc, gioù bay nieàm traàn.
"Höông ñeøn khuya sôùm ñoä thaân,
"Bieát ñaâu quaùn Sôû, laàu Taàn vieån-voâng.
"Nghe lôøi cuõng troäm xeùt loøng,
"Tu-haønh chaúng leõ loän voøng gioù traêng.
"Vaû naøng cuøng baïn thieàn-taêng,
450.- "Ra vaøo söôïng maët, noùi naêng ngaïi ñieàu.
"Moät nieàm vaøng ñaù naâng-niu,
"Baây giôø sao nôõ giaät-gìu möa maây.
"Huoáng chi nhöõng tieáng thaøy-lay,
"Tuoåi naøy ñaõ troùt muõ naøy che tai.
"Ña-mang chaúng daùm chòu lôøi,
"Maëc ngöôøi Taàn Taán, maëc ngöoøi Traàn Chaâu."
Chaøng nghe ngaãm nghó giôø laâu,
Töôûng lôøi Höông noùi ra maøu ñaåy-ñöa.
Hai haøng laõ-chaõ nhöôøng möa:
460.- "Bieát ñem loøng aáy baây giôø caäy ai.
"Vì duyeân neân phaûi vaät naøi,
"Coù thöông thì xeùt maø cöôøi thì oan.
"Ba traêng naán-naùthieàn-quan,
"Nghó quen thuoäc aáy maø van-væ cuøng.
"Naøo ngôø ngaïi tieáng, quaûn coâng,
"Naøo loøng quaûng-ñaïi, naøo loøng töø-bi.
"Chaúng yeâu, chaúng xoùt, chaúng vì,
"Laïi coøn bòn ròn laøm chi caûnh naøy ?
"Buït trôøi xin chöùng loøng ngay,
470.- "Duyeân kia duø ruûi duø may taïi giaø."
Nghe lôøi naên-næ thieát-tha,
Ngoït-ngaøo ñaàu löôõi, maën-maø loã tai :
"Vaâng ra thì tieáng ñeå ñôøi,
"Chaúng vaâng thì boû loøng ngöôøi bieát bao !
"Taän-töø daùm tieác coâng naøo,
"Coøn e loøng khaùch ñoäng ñaøo khöùng chaêng!
"Baây giôø laøm khaùch thieàn-taêng,
"Say-söa muøi ñaïo, döûng döng buïi hoàng.
"Leä chi hoa chaúng chieàu ong,
480.- "Uoång coâng tuoåi-taùc, theïn loøng vaên-nhaân."
Chaøng raèng: "Giaø haõy aân-caàn,
"Ñaøn naøy tai aáy daàn-daàn cuõng eâm.
"Ai hay raèng chaúngcaûi-kim,
"Ñaõ nôi gian-gíu neân tìm tôùi ñaây.
"Haõy veà gìn-giaët cho hay,
"Daãu laøm sao quaû phuùc naøy cuõng neân."
Nghe chaøng gaén-boù caàn-quyeàn,
Vaâng lôøi Höông môùi veà beântónh-ñöôøng,
Canh khuya nguyeät gaùc caønh söông,
490.- Naèn-nì thöû öôùm xem nöôøng ra sao.
Raèng ñaây caûnh quaïnh, non cao,
"Xöa nay bieát maän quen ñaøo laø ai.
"Phaûi khi qua choánthö trai,
"Thaáy chaøng khaéc khoaûi moät lôøi maø thöông.
"Laân-la boãng giôû söï nöôøng,
"Maáy lôøi thì baáy nhieâu haøng haït chaâu.
"Xin ngöôøi, ñaõ baïch goùt ñaàu,
"Röøng thieàn xin chôù nhöõng maøu eùn anh.
"Caøng van caøng moät ñinh-ninh,
500.- "Raèng duyeân, raèng nôï, raèng tình, moät hai.
"Neå lôøi ta choùt chòu lôøi,
"Chieàu ai hay chaúng chieàu ai, maëc naøng."
Lôøi ñaâu theâm ñoäng loøng vaøng,
Traùch ai sao kheùo ñaët ñaøng cho neân :
"Gaäp-gheành lôõ böôùc thuyeàn-quyeân,
"Ñem thaân boà-lieãu nöông mieàn tuøng-laâm.
"Ñaõ möøng khuaát neûo tieáng taêm,
"Böôùm ong ñaâu laïi aàm-aàm beân tai.
"Giaø vaâng, tieåu göûi laïi ngöôøi,
510.- "Choán naøy chaúng khaù daïy lôøi ong ve,
"Kieáp tu ñaõ nguyeän boà-ñeà,
"Loøng son baûy moái, toùc theà möôøi phöông.
"Moät ñeøn moät saùch, moät höông,
"Daùm coøn ñeå moái tô vöông beân loøng .
"Vaû ngöôøi laø ñaáng thö-trung
"Taác maây ñaâu nôõ ñeå loàng göông thu.
"Bao-dung xin haõy xeùt cho,
"Töø raøy nhöõng tieáng nhoû to gaùc ngoaøi."
Xem naøng vaøng ñaù chaúng dôøi,
520.- Voäi-vaøng laïi ñeán thö-trai trình chaøng :
"Ñaù vaøng uyeån-chuyeån traêm ñöôøng,
"Khaêng khaêng khoùa ngoïc, then vaøng chaúng long.
"Ai ngôø con treû laï luøng !
"Kieân gan coù leõ eùp loøng laøm sao.
Chaøng raèng: "Nghe roõ tieâu-hao,
"Nhö nung daï saét, nhö baøo loøng son.
"Ñem mình laøm khaùch thieàn-moân,
"Gioù lay tröôùng ngoïc, tuyeát moøn aùn nghieân.
"Veû chi hai chöõ tình duyeân,
530.- "Nheï danh taøi-töû, naëng nguyeàn giai-nhaân.
"Ñem mình van thieát maáy laàn,
"Möôøi phaàn maø chaúng moät phaàn uû-eâ.
"Ai hay pheùp Phaät caû neà,
"ÔÛ thì cuõng theïn, veà thì chaúng xong.
"AÂu laø giaø haõy giuùp coâng,
"Laïi laàn naøy nöõa xem loøng ra sao ?
"Daën raèng ñaõ quyeát chí cao,
"Nôï loøng ñeå ñeán kieáp naøo traû cho ?
"Chaúng thì ra tröôùc cöûa chuøa,
540.- "Maø nghe khaùch nieäm nam-moâ moät lôøi.
"Ñoaïn roài nam baéc ñoâi nôi,
"Noãi nieàm phoù maëc buït trôøi chöùng minh."
Nghe lôøi chaøng, ñaõ bieát tình,
Trôû veà Höông môùi ñinh-ninh goùt ñaàu.
Raèng: "Xin nöûa khaéc ñeán haàu,
"Ñôïi naøng moät tieáng giaõ nhau maø veà."
Thaáy ngöôøi ñeo-ñaúng moïi beà,
Ngaäp ngöøng tröôùc maët, lieãu e cuùi maøy.
Van raèng: "Ñöøng noãi beøo maây,
550.- "Phaän naøy ngôõ ñöôïc choán naøy laø yeân,
"Ai ngôø quaû kieáp xui neân,
"Moät thaân thieáu nöõ truaân-chuyeân maáy laàn.
"Ñaõ nhôø tình thöïc aân-caàn,
"Chaúng thöông maø daïy nôï-naàn traêng hoa.
"Phoûng khi sö-phuï bieát ra,
"Ngöôøi laø thaân-thích, ta laø ngöôïc xuoâi,
"Gioù bay lôøi theá xa-xoâi,
"Thì ta hoà deã ñöùng ngoài döôïc ñaây !
"AÂu laø chòu baïc cuøng thaày,
560.- "Lieäu ñöôøng maø giaõ caûnh naøy cho xong.
"Phaän beøo bao quaûn long-ñong,
"Thaø raèng laùnh tröôùc hôn raèng luïy sau."
Thaáy chieàu lan thaûm, hueä saàu,
Xoùt naøng, Höông môùi ra maøu van-khuyeân:
"Laïy nao, xin chôù voäi phieàn,
"Troùt ñaø lôõ mieäng, raøy xin kín loøng.
"Mieãn naøng tuyeát saïch giaù trong,
"Vaøng khoâng theïn löûa, sen khoâng nhuoám buøn.
"Quaû tu ve-vuoát cho troøn,
570.- "Boãng maø ruoàng-raãy nuoùc non sao ñaønh !
"Ba traêng tieáng keä caâu kinh,
"Baïch-vieân sao nôõ phuï tình Huyeàn-Trang."
Naøng nghe Höông noùi neå-nang,
Kaáp saàu laïi môû quyeån vaøng laøm khuaây.
Xaêm-xaêm Höông moät loøng ngay,
Laïi sang ñeán choán moïi ngaøy ñinh ninh.
Raèng: "Chaøng cöûa töôùng nhaø khanh,
"Löùa ñoâi haù hieám caàm laønh ñöa duyeân.
"Khuyeân ngöôøi ñeøn saùch buùt nghieân,
580.- "Söï naøng xin chôù caàn-quyeàn nöõa chi.
"Neáu naøng phaûi böôùc ra ñi,
"Nöõa oan loøng khaùch toäi thì taïi ai ?"
Boãng khoâng thaáy thoát haõi ngöôøi,
Van raèng: "Chaúng daùm eùp-naøi nöõa ñaâu !
"Xin ñöøng ñeå tieáng cho nhau,
"Chaúng thì non thaúm, vöïc saâu cuõng tìm.
"Caäy giaø veà giöõ cho im,
"Daùm coøn nhaén caù göûi chim nöõa naøo !
Chaøng töø thöa-thôùt aâm-hao,
590.- Tôùi lui ngaàn ngaïi, ra vaøo dôû-dang.
Gioù töø haây-haåy ñöa höông,
Laïnh luøng aùng tuyeát ñoaïn tröôøng ñoøi nau !
Traêng thieàn vaèng-vaëc in laàu,
Laâm-raâm ñeøn haïnh göôïng saàu thiu-thiu.
Tieáng chuoâng, tieáng caûnh, tieáng tin,
Saùch nhìn bieáng ñoïc, caàm treo bieáng ñaøn.
Baáy nay nöông-naùu thieàn-quan,
Muoái döa nhaït nheõo, söông haøn pha-phoâi.
Laïi theâm saàu naõo ñöùng ngoài,
600.- Ñaù kia cuõng ñoå boà-hoâi loï ngöôøi !
Beänh töông-tö cuõng nöïc cöôøi,
Deã phöông nguõ-tích, deã baøi baùt-traân.
Buøa naøo giaûm, thuoác naøo daèn,
Döôïc-sö ngaùn noãi, Laõo quaân khoân ñieàu.
Coù chaêng lieân-nhuïc, lieân-kieàu.
Duøng thang ñoàng-nöõ môùi tieâu beäng chaøng.
Loøng coâ coøn roän traêm ñöôøng,
Möôøi phöông ñaõ khaép, neùn höông ñaõ taøn (?).
Boùi thì ra queû Phong-san,
610.- Ñoäng haøo thieáu-nöõ ai baøn cho ra.
Coù chaêng ta bieát söï ta,
Dieäu-Thöôøng laø moät, vaõi giaø laø hai.
Vì sö vaû cuõng neå ngöôøi,
Naøng theo Höông ñeán phoøng trai thaêm chaøng.
Nghieâng mình heù böùc reøm söông,
Chieàu thanh kheùp neùp, tieáng vaøng khoan-thai :
"Troäm nghe söông tuyeát hôi hôi,
"Thuoác xôi giaûm maáy, côm xôi theá naøo ?
"Laïy trôøi cho maùt-meû nao,
620.- "Keûo sö tuoåi-taùc ra vaøo baên-khoaên."
Beân tai nghe tieáng naøng gaàn.
Möôøi phaàn phieàn-naõo, chín phaàn ñoå soâng.
Voäi-vaøng tay gaït ñoâi gioøng,
Baïch raèng: "Ñaõ ñoäi ôn loøng ñeán ñaây.
"Beänh sao côn tænh côn say,
"Môùi roài thì theá luùc naøy thì khoâng.
"Nhö luùc naøy theá ñaõ xong,
"Roài ra naøo bieát ñöôïc thong-thaû naøy !
"Vì ai trôøi nheõ coù hay,
630.- "Ñoä-trì cho hoïa laø may chuùt naøo."
Haït chaâu thaùnh-thoùt quyeån baøo,
Xem hoa döôøng voõ, xem ñaøo döôøng phai.
Chieàu loøng naøng phaûi löïa lôøi,
Raèng: "Ngöôøi thaønh-kính thì trôøi chöùng-tri,
"Haõy xin hæ-xaû töø-bi,
"Côn naøy ñöøng thaéc-maéc chi theâm caøng."
Sinh ñöông naáu saét nung vaøng,
Boãng nghe nhö nöôùc caønh döông töôùi nhuaàn.
Thaûnh-thôi thö-saûng tinh-thaàn,
640.- Thieàu-quang ñem laïi, phong-traàn giuõ bay.
Vöøa mong giôû noãi nieàm taây,
Ngoaøi hieân nghe xòch tieáng giaøy xa xa.
Giaõ sinh naøng trôû goùt hoa,
Khôi maønh-maønh thaáy sö giaø xuoáng thaêm.
Thaáy chaøng töïa aùn naâng caàm,
Nheï-nhaøng sö môùi bình taâm trôû veà.
haønh-lang: daõy nhaø ngang chaïy daøi ôû caùc nôi cung-ñieän ñeàn-mieáu naøo.
Quan-AÂm: töùc Quan-theá-aâm, danh hieäu ñöùc Phaät, vì ñôøi Ñöôøng kieâng teân vua Thaùi-Toân, boû bôùt moät chöõ Theá, chæ goïi coù hai chöõ Quan-aâm. Töôïng Phaät Quan-AÂm toâ theo hình ñaøn-baø, dieän-maïo ñeïp-ñeõ loäng laãy. Ñaây noùi ngöôøi ñeïp töôûng nhö ñöùc Quan-AÂm giaùng-sinh, choû Dieäu-Thöôøng.
boàng-lai: ñaõ chuù thích.
saéc, khoâng: ñaõ chuù thích.
giaûng ñình: cuõng nhö giaûng-ñöôøng
laân-maãn : thöông xoùt.
ñaøi-caùc: ñaây noùi veà nhaø quan tö sang-troïng khaùc haún bình-daân.
Kiaø ngoïc-nöõ, noï kim-ñoàng: Kim-ñoàng, Ngoïc-nöõ töùc thieän taøi, löôïng nöõ laø ñeä-töû trai vaø gaùi theo haàu ñöùc Phaät.
Kim-thaèng: daây vaøng nhaø Phaät buoäc kinh.
xích thaèng: daây ñoû cuûa nguyeät-laõo xe duyeân vôï choàng cho theá-gian, laáy ôû tích Vy-Coá.
thieàn-taêng: Nhaø sö ôû chuøa, ñaây noùi laø cuøng baïn sö vaõi vôùi nhau .
ngöôøi Taàn Taán, maëc ngöoøi Traàn Chaâu: ñaõ chuù thích.
thieàn-quan: Cöûa nhaø chuøa.
Say-söa muøi ñaïo, döûng döng buïi hoàng: Muøi ñaïo choû veà phaùi xuaát gia, buïi hoàng choû veà phaùi taïi gia coøn trong ñaùm hoàng traàn.
Uoång coâng tuoåi-taùc, theïn loøng vaên-nhaân: Tuoåi taùc : vaõi Höông töï xöng, vì muï ñaõ coù tuoåi; van-nhaân laø choû Phan-sinh
caûi-kim: do caâu : chaâm naêng thaäp giôùi caùi kim (coù töø thaïch) huùt ñöôïc haït caûi. Caûi-kim hay kim-caûi yù noùi tính tình hôïp nhau.
tónh-ñöôøng: ñaõ chuù-thích.
thö trai<: nhaø hoïc, choã Phan-sinh ôû.
Röøng thieàn: do chöõ Thieàn-laâm töùc nhaø chuøa.
boà-lieãu: gioáng coû caây meàm-yeáu, ví boïn nöõ-löu.
tuøng-laâm.: nôi taêng-ñoà tuï-hoïp ñoâng ñuû, töùc caûnh nhaø chuøa.
boà-ñeà: Tieáng Phaïn, cuõng nhö noùi chính-giaùc ( bieát söï ngay thaúng).
baûy moái: töùc thaát tình : möøng, giaän, thöông, vui, yeâu, gheùt, muoán.
möôøi phöông: do chöõ thaäp phöông, kinh Phaät goïi ñoâng, taây, nam. baéc, ñoâng-nam, taây-nam, ñoâng-baéc, taây-baéc vaø treân, döôùi laø 10 phöông, moãi phöông coù moät Phaät.
thö-trung: Coå thi : Thö-trung höõu nöõ nhan nhö ngoïc : trong saùch coù gaùi ñeïp nhö ngoïc. Chöõ thö-trung nôi ñaây yù noùi Phan laø baäc hoïc troø gioûi, chòu khoù ñoïc saùch khaéc coù vôï ñeïp.
noãi beøo maây: Ñaùm beøo maët nöôùc, ñaùm maây treân khoâng ñeàu laø vaät troâi noåi phuùt hôïp phuùt tan khoâng nhaát ñònh. Ñaây ví vôùi noâng-noãi cuûa ngöôøi con gaùi gaëp böôùc laïc-loaøi.
Baïch-vieân sao nôõ phuï tình Huyeàn-Trang: Vöôïn traéng, Huyeàn-Trang töùc Ñöôøng-taêng, ngöôøi Yeån-sö, xuaát gia töø thuôû nhoû, hoïc khaép caùc kinh saùch nhaø Phaät, töøng ñi sang Nguõ AÁn- ñoä ñem veà ñöôïc hôn 650 boä kinh, cuøng ñeä-töû dòch ñöôïc75 boä, thaønh 1338 quyeån. Phaät-giaùo ôû Trung-quoác thònh-haønh töø ñaáy. Ñöôøng-Taêng coù nuoâi moät con vöôïn traéng, raát tinh khoân, sau ñem daâng Ñöôøng-Minh-Hoaøng, hoài loaïn An-loäc-Sôn töï nhieân maát. Hôn 10 naêm sau, moät hoâm coù Vieân-phu nhaân, vôï Toân-Khaùc, Phaùn-quan ôû Nam-Khang ñeán leã chuøa, cung-tieán moät caùi voøng bích-ngoïc, noùi laø cuûa chuøa xin traû laïi. Ñöôøng-taêng nhaän ra thì laø chieác voøng buoäc ôû coå con vöôïn traéng ngaøy tröôùc. Ngaûnh laïi ñaõ thaáy phu-nhaân hoùa thaønh vöôïn traéng leo leân caây chuyeàn vaøo röøng xanh.
Kaáp: laáp. Giaäp: gieïp.
nguõ-tích, deã baøi baùt-traân./a>: Nguõ-tích, Baùt-traân : teân hai baøi thuoác chöõ beänh thaát-tình, noäi thöông.
Döôïc-sö ngaùn noãi, Laõo quaân khoân ñieàu: Döôïc-sö : Thaày thuoác, nhaø Phaät coù kinh Döôïc-sö, tuïng ñeå tieâu tai dieân thoï ( truùt boû tai-naïn cho ñöôïc soáng laâu). Laõo-quaân töùc Thaùi-thöôïng laõo-quaân baäc toái cao cuûa ñaïo-gia phuïng-söï. Caâu naøy yù noùi beän khoù-khaên, daãu böïc thieâng-lieâng cao caû ñeán ñaâu cuõng khoù chöõa.
lieân-nhuïc, lieân-kieàu: teân hai vò thuoác, duøng cho beänh-nhaân uoáng ñeå khai-uaát.
ñoàng-nöõ /a>: töùc laø vò thuoác "baïch-ñoàng-nöõ", moät vò thuoác ñeå chöõa beänh. Chöõ ñoàng nöõ ñaây noùi boùng veà Dieäu-Thöôøng.
Phong-san: Kinh Dòch, moät boä saùch boùi cuûa ñôøi xöa, coù 64 queû moãi queû 6 haøo hoaëc aâm hoaëc döông, ñaây ñöông beänh maø boùi ñöôïc queû phong-san ( gioù, nuùi) thì roõ laø ñoäng veà aâm, ñoâng haøo thieáu-nöõ chaúng coøn sai, vì Phong-san laø queû Tieäm, moät queû trong 64 queû, maø theo thoùan-töø (lôøi ñoaùn) thì chæ gaû con gaùi laø toát ( nöõ qui caùt)
Ñoäng haøo thieáu-nöõ : Xem chuù-thích soá 33 treân ñaây.
quyeån baøo: Vaït aùo cuoán laïi.
Thieàu-quang: Ñeïp-ñeõ, saùng-suûa nhö caûnh muøa xuaân.
phong-traàn: gioù buïi, nhem nhuoác.