Giao-Chaâu trong thôøi Baéc thuoäc (43-544)

1. Chính saùch nhaø Ñoâng Haùn

Traûi Minh, Chöông ñeán Hieáu, An ,
Tuaàn-löông ñaõ ít, tham-taøn thieáu ñaâu.
Môùi töø Thuaän-ñeá veà sau,
Ñaët quan thöù-söû thuoäc vaøo chöùc phöông .
Kìa nhö Phaøn-Dieãn, Giaû-Xöông,
Chu-Ngu, Löu-Taûo dung thöôøng keå chi.
Tröông-Kieàu thaønh tín phuû-tuy ,
Chuùc-Löông uy ñöùc, man di cuõng gaàn.
Haï-Phöông aân-traïch ngaám nhuaàn,
Moät chaâu tieát-vieät hai laàn thöøa tuyeân.

2. Lyù-Tieán, Lyù-Caàm laøm quan nhaø Haùn

Tuaàn-löông laïi coù Maïnh-Kieân,
Khuùc ca Giaû-phuû vang mieàn trung-chaâu.
Ba naêm thaêng traïc veà chaàu,
Thoå quan Lyù-Tieán môùi ñaàu Nam-nhaân.
Sôû keâu:"Ai chaúng vöông-thaàn,
Só-ñoà chi ñeå xa gaàn khaùc nhau?"
Tình-töø ñoäng ñeán thaàn-löu,
Chieáu cho coáng-só boå chaâu huyeän ngoaøi.
Lyù-Caàm chaàu-chöïc ñieän-ñaøi,
Nhaân khi Nguyeân-ñaùn keâu lôøi xa-xoâi.
Raèng:"Sao phuû-taùi heïp-hoøi?
Gioù möa ñeå moät coõi ngoaøi < a href="#20">Vieâm-phöông ".
Taám-thaønh cuõng thaáu quaân-vöông,
Trung-chaâu laïi môùi boå sang hai ngöôøi.
Nöôùc Nam maáy keû nhaân-taøi,
Môùi cuøng ngöôøi Haùn chen vai töø raøy.
3. Hoï Só töï-chuû

Löûa loø Vieâm-Haùn gaàn bay,
Theá chia chaân vaïc, naøo hay cô trôøi.
Tranh nhau ba nöôùc ba nôi,
Caàm quyeàn sinh-saùt maëc ngöôøi phong-cöông.
Nho-löu laïi coù Só-vöông,
Khôi nguoàn Thuø-Töù , môû ñöôøng leã-vaên.
Phong-tieâu raát möïc thuù-thaàn,
Saùnh vai Ñaäu-Muïc, chen chaân Trieäu-Ñaø.
Só-Huy noái giöõ töôùc nhaø,
Döùt ñöôøng thoâng-hieáu, gaây ra cöøu-thuø.
Cöûa hieân phuùt boãng heä-tuø,
Tieát-mao laïi thuoäc veà Ngoâ töø raày.

4. Baø Trieäu-AÅu ñaùnh Ngoâ

Binh qua traûi baáy nhieâu ngaøy,
Môùi sai Luïc-Daän sang thay phieân-thaàn.
Anh-huøng chaùn maët phong traàn,
Nöõ-nhi laïi cuõng coù laàn cung-ñao.
Cöûu-chaân coù aû Trieäu-kieàu,
Vuù daøi ba thöôùc taøi cao muoân ngöôøi.
Gaëp côn thaûo-muoäi cô trôøi,
Ñem thaân boà-lieãu theo loaøi boàng tang.
Ñaàu voi phaát ngoïn côø vaøng,
Sôn-thoân maáy coõi chieán-tröôøng xoâng-pha.
Choâng gai moät cuoäc quan-haø ,
Duø khi chieán-töû coøn laø hieån-linh.

5. Ngoâ Taán tranh nhau Giao-Chaâu

Töø giôø Ngoâ laïi tung hoaønh,
Ñaët laøm Giao, Quaûng hai thaønh môùi phaân.
Toân-Tö roài laïi Ñaëng-Tuaân,
Löõ-Höng, Döông-Taéc maáy laàn ñoåi thay.
Ñoång-Nguyeân, Löu-Tuaán ñua tay,
Keû Ngoâ, ngöôøi Taán nhöõng ngaøy phaân-tranh.
Ñaøo-Hoaøng noái döïng söù-tinh,
Taân-xöông, Cöûu-ñöùc, Vuõ-bình laïi chia.
Möôøi naêm chuyeân maët phieân-ly,
Uy gia boán coõi, aân thuøy moät chaâu.
Khi ñi, daân ñaõ nguyeän-löu ,
Khi giaø, thöông khoùc khaùc naøo töø-thaân.
6. Chính-saùch nhaø Taán

Ngoâ-coâng noái daáu phöông-traàn ,
Hai möôi naêm leû nhaân-tuaàn cuõng yeân.
Daân tình caûm-keát ñaõ beàn,
Töôùc nhaø Coá-Baät laïi truyeàn Coá-Tham.
Daân tình khi ñaõ chaúng kham,
Daãu laø Coá-Thoï muoán laøm ai nghe.
Quaän-phuø laïi thuoäc Ñaøo-Uy,
Roài ra Ñaøo-Thuïc, Ñaøo-Tuy keá truyeàn.
Boán ñôøi tieát-vieät caàm quyeàn,
Phieân-bình muoân daëm, trung hieàn moät moân.
Tham taøn nhöõng luõ Vöông-OÂn,
Binh qua noái goùt, nöôùc non nhuoäm traàn.
Taán sai ñoâ-ñoác töôùng-quaân,
Só-Haønh laø keû danh thaàn chöùc cao.
Deïp yeân roài laïi veà traøo,
Uy-danh naøo keùm hoï Ñaøo thuôû xöa.
Nguyeãn-Phu taøi trí coù thöøa,
Phaù naêm möôi luõy taûo-tröø giaëc Man.

7. Hoï Ñoã ba ñôøi laøm thöù-söû

Chaâu-dieân laïi coù thoå-quan,
Ñoã-coâng teân Vieän deïp ñoaøn Cöûu-chaân.
Töôùng-moân noái chöùc phieân thaàn,
Con laø Tueä-Ñoä theâm phaàn uy-danh.
Boång rieâng taùn-caáp cuøng-manh,
Côm rau aùo vaûi nhö hình keû queâ.
Daâm-töø caám thoùi ngu-meâ,
Döïng nhaø hoïc-hieäu giaûng beà minh-luaân.
AÂn-uy ra khaép xa gaàn,
Cöûa thaønh ñeâm môû, gioù xuaân moät trôøi.
Hoaøng-Vaên phuû-ngöõ cuõng taøi,
Moät nhaø keá-taäp ba ñôøi tuaàn-löông.

8. Giao-chaâu loaïn

Ñeán trieàu Löu-Toáng höng vöông,
Hoøa-Chi, Nguyeân-Caùn sai sang hoäi ñoàng.
Ñuoåi Döông-Mai, gieát Phuø-Long,
Khaûi ca moät khuùc taáu coâng veà traøo.
Gioù thu cuoán böùc chinh-baøo,
Y-thöôøng moät gaùnh, qui-thieàu nheï khoâng.
Töø khi vaéng keû chieát-xung,
Traøng-Nhaân, Löu-Muïc tranh huøng maáy phen.
Phaùp-Thöøa cuõng chöùc tuaàn-tuyeân,
Nhöõng chaêm vieäc saùch ñeå quyeàn laïi-ty.
Döôùi maøn coù Phuïc-ñaêng-Chi,
Cöôùp quyeàn chaâu-muïc, loäng uy trieàu-ñình.
Teà suy, Nguyeân-Khaûi tung hoaønh,
Huøng-phieân chieám giöõ coâ-thaønh moät phöông.
Baéc trieàu ñaõ thuoäc veà Löông,
Laïi sai Lyù Thoác chieâu haøng neûo xa.
Giao-chaâu moät giaûi sôn-haø,
AÙi-Chaâu laïi môùi ñaët ra töø raøy.

| |

Chuù thích:

Minh, Chöông, Hieáu, An: teân vua nhaø Ñoâng-Haùn (58-125)


Tuaàn-löông: quan toát
Thuaän-ñeá
: vua nhaø Haùn (126-144)
chöùc phöông
: chöùc thuoäc veà ñòa phöông khaùc vôùi chöùc quan ôû noäi ñòa Trung-quoác
dung thöôøng
: taàm thöôøng
thaønh tín phuû-tuy
: laáy loøng thaønh vaø ñöùc tín maø voã veà an uûi daân
man di
: daân Maùn chöa môû mang. Chuùc Löông laáy uy tín maø thaàn phuïc hoï
aân-traïch
: Haï phöông laáy ôn maø duï giaëc
tieát-vieät
: côø vaø buùa (ñeå cheùm) laøm tieâu bieåu cho quyeàn haønh
thöøa tuyeân
: quan thay maët vua Haùn
[Back to the top]

Giaû-phuû
: baáy giôø daân caûm aân ñöùc cuûa Giaû-Maïnh-Kieân laøm baøi haùt ñeå ca tuïng goïi laø "cha gæa"
thaêng traïc
: leân chöùc
vöông-thaàn
: beà toâi nhaø vua (Haùn)
Só-ñoà
: ñöôøng laøm quan
Tình-töø
: lôøi noùi töï trong loøng
thaàn-löu
: muõ cuûa vua
coáng-só
: hoïc troø thi ñoã
phuû-taùi
: ôn vua che chôû
Vieâm-phöông
: chæ nöôùc ta
Taám-thaønh
: taám loøng thaønh
[Back to the top]

Trung-chaâu
: chæ Trung-quoác. Ngöôøi nöôùc ta sang laøm quan ôû nöôùc Taàu töø Lyù Caàm; tröôùc ñaáy, töø Lyù-Tieán chæ ñöôïc boå ôû nöôùc ta maø thoâi
Vieâm-Haùn
: nhaø Haùn laáy hieäu hoûa (löûa). Toaøn caâu yù noùi nhaø Haùn ñeán luùc suy
chaân vaïc
: vaïc coù 3 chaân. Nhaø Haùn suy, nöôùc Taàu chia laøm 3 nöôùc
Nho-löu
: doøng doõi nhaø Nho
Thuø-Töù
: soâng Thuø vaø soâng Töù ôû tænh Sôn-ñoâng beân Taàu, nôi Khoång Töû môû tröôøng daïy hoïc
Phong-tieâu
: thanh cao, tao nhaõ
Ñaäu-Muïc
: quan nhaø Haùn. Nhaân dòp Haùn suy, xöng töï chuû, ñeán khi nhaø Haùn truøng höng laïi theo veà Haùn. YÙ noùi Só Nhieáp theo göông Ñaäu-Muïc ngaøy tröôùc
thoâng-hieáu
: giao thieäp hoøa haûo
heä-tuø
: bò baét giam troùi
Tieát-mao
: côø laøm tieâu bieåu cho quyeàn bính
[Back to the top]

phieân-thaàn
: quan cai trò coõi ngoaøi
cung-ñao
: chæ suï ñaùnh giaëc
Cöûu-chaân
: vuøng Thanh-Hoùa, baø Trieäu-AÅu queâ ôû Thanh-hoaù (phuû Noâng-Coáng)
thaûo-muoäi
: môø mòt roái loaïn
boà-lieãu
: loaøi lieãu ôû choã aåm, laù choùng taøn; xöa duøng ñeå chæ ngöôøi ñaøn baø
boàng tang
: coû boàng vaø goã daâu; ngaøy xöa duøng laøm teân vaø cung cho treû con; chæ vieäc chieán traän
Sôn-thoân
: röøng nuùi vaø ñoàng queâ
quan-haø
: cöûa quan vaø soâng, cuõng nhö giang-san (soâng vaø nuùi) chæ ñaát nöôùc
chieán-töû
: ñaùnh traän maø cheát
hieån-linh
: tuïc truyeàn baø Trieäu-AÅu cheát roài hieån thaùnh ôû xaõ Boà-ñieàn (nay laø Phuù-ñieàn, huyeän Myõ-hoùa, tænh Thanh-Hoaù) laø nôi baây giôø coù ñeàn thôø. Moä ôû treân nuùi phía taây xaõ naøy
[Back to the top]

söù-tinh
: côø söù-giaû, Ñaøo-hoaøng laáy danh nghóa vua nhaø Ngoâ chieâu duï daân
Taân-xöông, Cöûu-ñöùc, Vuõ-bình
: Taân-xöông: Sôn-Taây, Vónh-Yeân; Cöûu-ñöùc: Haø-tónh; Vuõ-binh: Höng-Yeân
phieân-ly
: raøo giaäu: Ñaøo-Hoaøng cai-trò coõi ngoaøi ñeå giöõ yeân bôø coõi cho Trung-quoác
aân thuøy
: thuøy: ruû xuoáng; aân thuøy: reo raéc aân hueä cho daân
nguyeän-löu
: xin giöõ ôû laïi
töø-thaân
: cha meï hieàn
phöông-traàn
: buïi thôm, chæ caùi uy tín cuûa Ñaïo-hoaøng coøn dö laïi
nhaân-tuaàn
: noi theo neáp cuõ
Quaän-phuø
: aán tín cuûa quan ñaàu quaän
[Back to the top]

Phieân-bình
: caùi pheân daäu vaø caùi bình phong: chæ keû coi giöõ bieân thuøy
moân
: nhaø
traàn
: buïi : caùt buïi chæ söï laàm than khoå sôû
taûo-tröø
: queùt saïch
thoå-quan
: quan sinh tröôûng ôû trong xöù
taùn-caáp cuøng-manh
: chia ra roà ñem phaân phaùt cho keû ngheøo
Daâm-töø
: ñeàn thôø nhöõng thaàn daâm duïc
minh-luaân
: saùng toû luaân thöôøng: ñaïo laøm ngöôøi
phuû-ngöõ
: phuû: voã veà daân; ngöõ: ngaên ngöøa giaëc cöôùp
[Back to the top]

höng vöông
: döïng nghieäp laøm vua (beân Taàu)
Khaûi ca
: baøi haùt thaéng traän
taáu coâng
: ñem tin thaéng traän taâu veà vua
chinh-baøo
: aùo maëc ñi ñaùnh traän
Y-thöôøng
: quaàn aùo
qui-thieàu
: xe trôù veà: yù noùi khi trôû veà chæ coù quaàn aùo khoâng tô haøo tí gì cuûa daân
chieát-xung
: taøi ñaùnh giaëc
laïi-ty
: keû laøm döôùi quyeàn quan
Huøng-phieân
: quan cai trò coõi ngoaøi maïnh
coâ-thaønh
: thaønh ñöùng moät mình choáng vôùi ñòch. YÙ noù Lyù-Khaûi chieám giöõ moät phöông choáng Löông.