Neàn ñoâ-hoä cuûa nhaø Ñöôøng (603-905)

1. An-nam ñoâ-hoä-phuû

Quan Tuøy laïi coù Khaâu-Hoøa,
Ñem daâng ñoà-tòch nöôùc ta veà Ñöôøng.
An-nam môùi laïi canh-tröông,
Ñaët Ñoâ-hoä phuû theo ñöôøng Trung-Hoa.
Möôøi hai chaâu laïi chia ra:
Giao, Phong, Luïc, AÙi, Chi, Nga, Dieãn, Traøng.
Vuõ-an, Phuùc-Loä, Hoan, Thang
,
Cô-mi caùc boä man hoang ôû ngoaøi.

2. Mai-Thuùc-Loan khôûi-nghóa

Quan Ñöôøng laém keû tham taøi,
Binh daân haøm oaùn, trong ngoaøi hôïp möu.
Mai-Thuùc-Loan ôû Hoan-Chaâu,
Quaân ba möôi vaïn ruoåi vaøo aûi xa.
Hieäu côø Haéc-ñeá môû ra,
Cuõng toan queùt saïch sôn-haø moät phöông.
Ñöôøng sai Tö-Huùc tieáp sang,
Hôïp cuøng Sôû-Khaùch hai ñaøng giaùp-coâng.
Vaän ñôøi coøn chöûa hanh thoâng.
Nöôùc non ñeå giaän anh huøng nghìn thu.

3. Giaëc Ñoà-Baø

Traán-nam laïi ñoåi teân chaâu,
Moät ñôøi canh-caûi tröôùc sau maáy kyø.
Xa khôi ngoaøi choán bieân thuøy,
Ñoà-baø giaëc moïi ñua beà phaân-tranh.
Baù-Nghi hôïp vôùi Chính-Bình,
Deïp ñoaøn tieåu-khaáu, xaây thaønh Ñaïi-La.

4. Phuøng-Höng khôûi nghóa

Xieát bao phuù troïng, chính haø,
Sinh daân saàu khoå ai laø xoùt chaêng?
Ñöôøng-laâm môùi coù Phuøng-Höng,
Ñaõ taøi kieâu-duõng, laïi löng phuù-haøo.
Coõi Taây noåi vieäc cung ñao,
Ñoâ-quaân toân hieäu, Taûn-Thao hieäp tình.
Ñem quaân thaúng ñeán vaây thaønh,
Ñaïi-La theá böùc, Chính-Bình hoàn tieâu.
Nhaân phuû-trò môû ngoâi trieàu,
Phong-chaâu moät giaûi nhieáp-ñieàu maáy nieân.
Ñeá-höông phuùt trôû xe bieàn,
Ñaïi vöông Boá-Caùi tieáng truyeàn muoân thu.
Phuøng-An con noái thô ngu,
Nghe quan nhu-vieãn baày möu haøng Ñöôøng.

5. Chuyeän Lyù-OÂng-Troïng

Keå töø ñoâ-hoä Trieäu-Xöông,
Thaønh La xaây laïi vöõng vaøng hôn xöa.
Thuyeàn chôi qua beán soâng Töø,
Giaác noàng ñaâu boãng tình côø laï sao.
Thaáy ngöôøi hai tröôïng daøi cao,
Baøn kinh, giaûng truyeän khaùc naøo vaên-nhaân.
Cuøng nhau nhö göûi taâm thaàn,
Tænh ra môùi roõ nguyeân caên toû töôøng.
Lyù-OÂng-Troïng ôû Thuïy-höông,
Ngöôøi ñôøi vua Thuïc maø sang thi Taàn.
Hieáu-lieâm nheï böôùc thanh-vaân,
Laøm quan hieäu-uùy ñem quaân ngöõ Hoà .
Uy-danh ñaõ khieáp Hung-noâ,
Ngöôøi veà Nam quoác, hình-ñoà Baéc phöông.
Haøm-döông ñuùc töôïng ngöôøi vaøng,
Uy-thöøa coøn giuùp Taàn-hoaøng phuïc xa.
Höông thôm coå mieáu taø taø,
Töø nay tu-lyù môùi laø phong-quang.

6. Quan-laïi nhaø Ñöôøng

Trieäu coâng tuoåi taùc veà Ñöôøng,
Quyù-Nguyeân, Buøi-Thaùi tranh quyeàn vôùi nhau.
Trieàu-ñình keùn keû trò-chaâu,
Trieäu coâng vaâng meänh xe thieàu, laïi sang.
Baûn-kieàu vöøa nhaän daáu söông,
Beán hoàng ñaõ ñònh, khoùi lang cuõng taøn.
Tröông-Ñan thay chöùc phieân-haøn,
Taäp ngheà thuûy-chieán, taïo thuyeàn ñoàng-moâng.
Ñaïi-la môùi ñaép luõy voøng,
AÙi, Hoan thaønh cuõ ñeàu cuøng taùi-tu.
Quan tham ai chaúng oaùn thuø,
Kìa nhö Töôïng-Coå sö-ñoà baïn-ly.
Quan hieàn ai chaúng uùy uy,
Kìa nhö Maû-Toång man-di ñaàu haøng.
Nguyeân-Gia dôøi phuû Toâ-giang,
Ñeán naêm Baûo-lòch dôøi sang Toáng bình.
Giao-chaâu binh maõ tung-hoaønh,
Thaêng-Trieàu ñaõ deïp, Döông-Thanh laïi noàng.
Kìa ai toân-trôû chieát-xung,
Maõ-coâng teân Thöïc anh huøng keùm chi.
Tieát-thanh caûm vaät môùi kyø,
Döôùi doøng Hôïp-phoá chaâu ñi cuõng veà.
Kieàm-chaâu xa ruoãi maõ-ñeà,
Hoàng bay coøn daáu tuyeát-neâ chöa moøn.
Nhuõng quan laïi gaëp Vuõ-Hoàn,
Thaønh-laâu löûa chaùy, dinh ñoàn quaân reo.
Ñoaøn coâng vaâng meänh Ñöôøng trieàu.
Tröôùc xe phuû duï, giaëc naøo chaúng tan.
Thoâi trung thoå, laïi ngoaïi man,
Chaâu-Nhai, Nguyeân-Höïu sai quan maáy laàn.
Nho moân coù keû töôùng thaàn,
Hoï Vöông teân Thöùc kinh-luaân goàm taøi.
Thaønh moân nghieâm nghò trong ngoaøi,
Troàng caây truùc moäc, taäp baøi cung ñao.
Chaâu daân ñeàu thaám aân cao,
Chieâm-thaønh, Chaân-laïp cuõng vaøo hieäu cung.

7. Giaëc Nam-Chieáu

Xe thieàu vöøa trôû veà Ñoâng,
Giaëc Man thöøa khích ruoåi giong coõi ngoaøi.
Vöông-Khoan, Lyù-Hoä phi taøi,
Ñöôøng sai Thaùi-Laäp lónh baøi Giao-Chaâu.
Bieân thö maáy böùc veà taâu,
Keû xin löu-thuù, ngöôøi caàu baõi binh.
Ghen coâng vi hoaëc, Thaùi-Kinh,
Thôø ô ñeå vieäc bieân tình maëc ai.
Tieác thay muoân daëm thaønh daøi,
Coâ quaân neân noãi thieät taøi chieát xung.
Ngu-Haàu tieáp chieán beân soâng,
Quyeát lieàu moät traän ñeàu cuøng quyeân sinh.
Vua Ñöôøng tuyeân chæ trieät binh,
Boû haøm Ñoâ-hoä, ñaët haønh Giao-Chaâu.
Traán, ñoàn, cöûa beå, ñaâu ñaâu,
Toáng-Nhung, Thöøa-Huaán hôïp nhau moät ñöôøng.
Duøng daèng naøo daùm tieán sang,
Taùm ngaøn quaân boû cöông traøng saïch khoâng.
Doái taâu laïi muoán caàu coâng,
Roài ra söï phaùt ñeàu cuøng nghò löu.

8. Cao-Bieàn deïp Nam-Chieáu

Cao-Bieàn laø töôùng laïc ñieâu,
Taøi danh sôùm ñaõ döï vaøo giaûn-tri.
Quaân phuø vaâng leänh chæ-huy,
Tieäp-thö sai moät tieåu-ty veà chaàu.
Gia quan cho lónh tieát mao,
Ñaët quaân Tónh-haûi bieân vaøo baûn chöông.
Moät chaâu huøng cöù xöng vöông,
Thaønh La roäng môû, kim thang vöõng beàn.
Tuaàn haønh traûi khaép sôn xuyeân,
Ñaøo Thieân-uy caûng, thoâng thuyeàn vaõng lai.
Chín naêm kheùp môû ra taøi,
Thaønh trì truyeàn daáu, mieáu ñaøi ghi coâng.
Roài khi trôû ngöïa Haùn trung,
Cao-Taàm laø chaùu noái doøng xöng phieân.
Hoï Taêng, teân Coån cuõng hieàn,
Giao-Chaâu di-kyù coøn truyeàn moät chöông.

| |

Chuù thích:

ñoà-tòch: ñoà:ñòa ñoà; tòch:soå ñinh


canh-tröông: thay ñoåi
Giao, Phong, Luïc, AÙi, Chi, Nga, Dieãn, Traøng, Vuõ-an, Phuùc-Loä, Hoan, Thang
:
Giao-chaâu nay thuoäc Haø-Noäi+Höng-Yeân_Baéc-Ninh;
Phong-Chaâu nay thuoäc Sôn-Taây+Vónh-Yeân;
Luïc-Chaâu nay thuoäc Moùng-Caùi+Quaûng_Ñoâng;
AÙi-Chaâu: Thanh-Hoùa;
Hoan-chaâu: phía nam Ngheä-An vaø Haø-Tónh;
Chi-chaâu nay thuoäc Höng-Hoùa;
Vuõ-Nga chaâu nay thuoäc Thaùi-Nguyeân;
Dieãn-chaâu nay thuoäc phía baéc Ngheä-An;
Traøng-chaâu nay laø Ninh-Bình;
Thang-chaâu nay thuoäc Tuyeân-Quang;
Phuùc-Loäc chaâu nay thuoäc Sôn-Taây;
Vuõ-An chaâu hình nhö thuoäc Quaûng-Yeân
Cô-mi
: raøng buoäc baèng uy theá chöù khoâng tröïc trò. Ñaây troû nhöõng mieàn thöôïng du khoâng thuoäc 12 chaâu kia.
haøm oaùn
: ngaäm oaùn (nuoâi oaùn haän trong loøng)
Hieäu côø Haéc-ñeá
: Mai-Thuùc-Loan ngöôøi ñen neân tuïc xöng laø Mai-Haéc-Deá
hanh thoâng
: may maén deã daøng
canh-caûi
: thay ñoåi
Ñoà-baø
: teân rieâng moät nöôùc ôû caùc ñaûo ngoaøi beå goâm baùn ñaûo Maõ-Lai (Malaysia)
[Back to the top]

tieåu-khaáu
: giaëc nhoû
Ñaïi-La
: nay coøn veát tích ôû phía taây baéc Haø-Noäi
phuù troïng, chính haø
: thueá naëng, chính söï khaéc nghieät
Ñoâ-quaân
: Phuøng-Höng töï xung laøm vua laáy hieäu la Ñoâ-Quaân
Taûn-Thao
: nuùi Taûn-Vieân vaø soâng Thao chæ Sôn-Taây
Nhaân phuû-trò
: thöøa dòp duøng nôi ñoâ-hoä-phuû cuûa nhaø Ñöôøng
nhieáp-ñieàu
: giöõ quyeàn cai trò, daãn ñöôøng cho daân
Ñeá-höông
: queâ vua, chæ trôøi vì ngaøy xöa coi trôøi laø Thöôïng-ñeá
xe bieàn
: xe cuûa vua; yù noùi Phuøng Höng cheát
nhu-vieãn
: doã daønh keû ôû xa. Phuøn-An nghe lôøi töôùng nhaø Ñöôøng xin haøng
[Back to the top]

soâng Töø
: khuùc soâng Nhò (Soâng Hoàng) chaûy qua huyeän Töø-Lieâm, phía taây baéc Haø-Noäi
göûi taâm thaàn
: hai ngöôøi yù hôïp taâm ñaàu
Thuïy-höông
: laøng Treøm ôû phía baéc Haø-Noäi
Hieáu-lieâm
: teân khoa thi hoài xöa (ñôø sau goïi laø cöû-nhaân
hieäu-uùy
: moät chuùc töôùng voõ
ngöõ Hoà
: choáng rôï Hoà, cuõng goïi Hung-Noâ
hình-ñoà
: töôïng veõ
Taàn-hoaøng phuïc xa
: vua Taàn haøng phuïc caùc daân toäc ôû xa
tu-lyù
: söûa chöõa
xe thieàu
: xe quan ñi
[Back to the top]

Baûn kieàu daáu söông
: caàu goã, daáu chaân in buoåi saùng; yù noùi Trieäu Xöông vöøa sang thì giaëc tan
khoùi lang
: khoùi ñoát ôû cöûa thaønh ñeå baùo coù giaëc ñeán
phieân-haøn
: pheân vaø caùnh cöûa. YÙ noùi chöù quan troâng nom vieäc ngoaøi bieân aûi
ñoàng-moâng
: thöù thuyeàn thoi daøi duøng vaøo vieäc chieán tranh
taùi-tu
: söûa chöõa laïi
sö-ñoà
: quaân lính
baïn-ly
: chia reõ vaø phaûn laïi
uùy uy
: sôï uy
toân-trôû chieát-xung
: mieän cheùn deïp loaïn. Vaên coå coù caâu khoâng ra khoûi khoaûng caùi cheùn maø deïp ñöôïc giaëc. YÙ noùi duøng taøi ñöùc maø thu phuïc ñöôïc giaëc
Tieát-thanh
: khí tieát trong saïch
[Back to the top]

maõ-ñeà
: veát chaân ngöïa
Hoàng bay coøn daáu tuyeát-neâ
: chim hoàng bay coøn veát chaân treân tuyeát. ngöôøi hay ñi roài coøn tieáng toát ñeå laïi
Thaønh-laâu
: laàu gaùc trong thaønh; Vuõ-Hoàn tham nhuõng, quaân só noåi loaïn ñoát thaønh
Trung thoå, ngoaïi man
: giaëc trong nöôùc, giaëc ôû nöôùc ngoaøi ñeán
kinh-luaân
: taøi chính trò
Chaâu daân
: daân trong chaâu
aân cao
: ôn ôû treân
hieäu cung
: quy thuaän
Xe thieàu
: xe quan ñi ra nöôùc ngoaøi
thöøa khích
: thöøa choã hôû, thöøa luùc khoâng phoøng bò
[Back to the top]

phi taøi
: khoâng taøi
lónh baøi
: lónh chöùc cai trò
löu-thuù
: ñoùng quaân laïi ñeå giöõ
vi hoaëc
: ñaùnh löøa, laøm laàm
bieân tình
: tình hình bieân giôùi
Coâ quaân
: quaân chô vô, khoâng coù tieáp vieän
chieát xung
: deïp giaëc
haønh
: laáy quan to kieâm chöùc nhoû. Nhaø Ñöôøng giaûm söï quan-troïng cuûa Giao-Chaâu
cöông traøng
: nôï ñaùnh nhau ôû bieân giôùi
nghò löu
: bò xöû vaø keát aùn ñi ñaày
[Back to the top]

laïc ñieâu
: baén rôi chim ñieâu. Tuïc truyeàn Cao-Bieàn thaáy hai con chim to bay qua, lieàn giô cung baén moät phaùt truùng caû hai
giaûn-tri
: ñöôïc vua bieát ñeán
Quaân phuø
: daáu hieäu laøm töôùng
Tieäp-thö
: thö baùo thaéng traän
Gia quan
: thaêng chöùc
kim thang
: thaønh vaøng, chæ söï kieân coá
Tuaàn haønh
: ñi khaép nôi ñeå xem xeùt
sôn xuyeân
: nuùi soâng
Thieân-uy caûng
: moät cöûa beå thuoäc tænh Quaûng Ñoâng (Taàu)
Haùn trung
: tænh Töù-Xuyeân, (nöôùc Taàu)
xöng phieân
: laøm quan ôû bieân thuøy
Giao-Chaâu kyù
: teân boä saùch cuûa Taêng-Coån soaïn.